Ngày càng nhiều phụ nữ trẻ không hút thuốc được chẩn đoán ung thư phổi giai đoạn muộn, khiến giới khoa học đặt câu hỏi về vai trò của ô nhiễm, đột biến gen và hormone.
Khi đang ăn mừng cùng bạn bè sau kỳ thi tốt nghiệp Trung học, Amy Clark, 16 tuổi, đột ngột ngã khỏi hàng rào và bị thương ở lưng. Ban đầu cô vẫn cảm thấy ổn, nhưng trong hai năm sau đó, những cơn đau lưng kéo dài khiến cô quyết định đi khám. Kết quả chụp cắt lớp cho thấy lưng của Amy hoàn toàn bình thường, nhưng phát hiện một đốm mờ đáng ngờ ở phổi phải.
Amy được chuyển đến chuyên khoa hô hấp. Bác sĩ cho biết đây là dạng tổn thương phổi thường thấy ở người hút thuốc lâu năm, rất hiếm gặp ở một cô gái trẻ. Sau 8 tháng theo dõi và xét nghiệm, Amy được chẩn đoán mắc ung thư phổi giai đoạn 4, đã di căn đến hạch bạch huyết và xương sườn sau. Khi ấy, cô chỉ còn một tháng nữa là tròn 21 tuổi.
Amy chia sẻ cô chưa từng nghĩ mình sẽ mắc ung thư phổi, bởi không có triệu chứng rõ ràng và cũng chưa từng hút thuốc. Cô chỉ bàng hoàng tự hỏi: chuyện này xảy ra thế nào?
Dù gây sốc, câu chuyện của Amy không phải là cá biệt. Ngày càng nhiều phụ nữ trẻ chưa từng hút thuốc được chẩn đoán mắc ung thư phổi. Khoảng 20% ca bệnh hiện nay là ở người không hút thuốc, con số này có xu hướng tăng. Nếu được phân loại riêng, ung thư phổi ở người không hút thuốc là nguyên nhân tử vong do ung thư đứng thứ 8 ở Anh và thứ 7 toàn cầu. Tại Việt Nam, theo Bộ Y tế, 15-35% trường hợp ung thư phổi là do tiếp xúc với khói thuốc thụ động, và con số ngày càng tăng.
Đáng chú ý, phụ nữ chiếm gần 70% số trường hợp. Các bác sĩ và nhà nghiên cứu đang xem xét nhiều giả thuyết, trong đó ô nhiễm không khí như một tác nhân then chốt.
"Chúng tôi tìm thấy mối liên hệ rõ ràng giữa ô nhiễm không khí và ung thư phổi ở người chưa từng hút thuốc. Các hạt bụi mịn trong không khí có thể gây viêm phổi mạn tính và thúc đẩy sự phát triển của khối u", tiến sĩ William Hill từ Viện Francis Crick, London, cho biết.
Amy Clark, được chẩn đoán mắc ung thư phổi khi mới 21 tuổi. Ảnh: Amy Clark
Một trở ngại lớn là bệnh khó phát hiện sớm. Giáo sư Matt Evison, phó giám đốc y khoa Cancer Alliance, giải thích các triệu chứng như ho, đau ngực hoặc đau lưng dễ bị nhầm lẫn với các vấn đề phổ biến khác. Do đó, hơn 90% người không hút thuốc chỉ được chẩn đoán khi ung thư đã ở giai đoạn cuối.
Một ví dụ khác là Jules Fielder, được chẩn đoán mắc ung thư phổi không thể chữa khỏi khi mới 37 tuổi. Cô chưa từng hút thuốc, ban đầu chỉ nhận thấy một cục u ở cổ. Trước đó, cô đã đi khám nhiều lần vì đau lưng và khuỷu tay nhưng đều bị chẩn đoán nhầm. Đến lúc phát hiện, ung thư đã lan đến cột sống và xương chậu.
Một yếu tố nguy cơ chính là đột biến gen EGFR, chiếm gần 20% các ca ung thư biểu mô tuyến ở phụ nữ không hút thuốc. Các tế bào mang đột biến này thường "ngủ yên", nhưng có thể bị kích hoạt bởi ô nhiễm không khí. Tuy nhiên, tiến trình phát triển khối u mất hàng chục năm, khiến bệnh chỉ được phát hiện muộn.
Dù mức độ ô nhiễm không khí đã giảm đáng kể ở Anh trong 20 năm qua, tác động kéo dài của các đột biến vẫn sẽ khiến số ca bệnh tiếp tục tăng. Các nhà khoa học cho rằng nếu kiểm soát ô nhiễm tốt hơn, tỷ lệ mắc bệnh có thể giảm.
Ngoài ra, hormone nữ cũng được nghi ngờ là yếu tố góp phần làm tăng tỷ lệ ung thư. Tiến sĩ Robert Hynds, Đại học University College London, nhận định estrogen hoặc các bệnh tự miễn, vốn phổ biến hơn ở nữ, có thể liên quan đến viêm mạn tính và làm tăng nguy cơ ung thư.
Hiện nay, các phương pháp điều trị nhắm mục tiêu đột biến gen như EGFR đã giúp kéo dài cuộc sống cho bệnh nhân. Các loại thuốc ức chế tyrosine kinase như Osimertinib có thể kiểm soát bệnh trong nhiều năm mà không cần hóa trị.
Đối với Amy, liệu pháp này giúp cô duy trì chất lượng sống gần như bình thường. Ở tuổi 26, cô vẫn làm việc, đi bộ đường dài và tham dự lễ hội âm nhạc Glastonbury.
Mel Erwin, một bệnh nhân khác, cũng trải qua hành trình tương tự. Khi bắt đầu cảm thấy mệt mỏi và khó thở vào năm 2020, bà cho rằng mình bị hậu Covid. Nhưng kết quả chụp X-quang cho thấy khối u ở phổi trái. Sau phẫu thuật cắt bỏ nửa lá phổi, hai năm sau, bà tiếp tục được chẩn đoán mắc ung thư phổi giai đoạn cuối.
Mel đang dùng Osimertinib, giúp ức chế sự phát triển khối u. "Nó giúp tôi sống tốt và tôi dự định sẽ sống thêm nhiều thập kỷ nữa", bà chia sẻ.
Mel cũng nhấn mạnh mọi người không nên chủ quan trước bất kỳ dấu hiệu bất thường nào trong cơ thể. Bà khuyên nếu có nghi ngờ, hãy mạnh dạn đi khám và đừng ngại trở thành người "gây phiền phức" để bảo vệ sức khỏe của chính mình.
Những câu chuyện như của Amy, Jules và Mel đặt ra câu hỏi lớn cho ngành y tế: "Làm sao để phát hiện sớm và bảo vệ những người không hút thuốc khỏi căn bệnh vẫn bị xem là chỉ liên quan đến thuốc lá?". Dù chưa có câu trả lời dứt khoát, việc nhận diện các yếu tố nguy cơ, từ ô nhiễm đến hormone, là bước đầu tiên để thay đổi định kiến và chính sách y tế.
VietBF@ sưu tập
