EU Nobel Văn chương 2025 gọi tên László Krasznahorkai: “Bậc thầy tận thế” và quyền năng của nghệ thuật

[Gibbs]

Ai là chủ nhân Nobel Văn chương 2025?
László Krasznahorkai – tiểu thuyết gia người Hungary sinh năm 1954 tại thị trấn Gyula – đã đoạt giải Nobel Văn chương 2025. Ủy ban Nobel tôn vinh ông “vì một sự nghiệp cuốn hút và mang tầm nhìn xa, giữa nỗi kinh hoàng tận thế vẫn khẳng định sức mạnh của nghệ thuật”. Với thẩm mỹ khắc nghiệt và ám ảnh, văn chương của Krasznahorkai liên tục khảo sát thực tại đến ranh giới của “điên cuồng”, mở ra một thế giới u uất nhưng giàu suy tư về thân phận con người.

Phong cách: “dòng dung nham chảy chậm” và dấu chấm thuộc về… Thượng đế
Điều gây ấn tượng đầu tiên với độc giả là câu văn dài, uốn lượn, tự phủ định rồi lại tự gia cố. Dịch giả George Szirtes từng mô tả văn phong của ông như “một dòng dung nham chảy chậm” – cảm giác chữ nghĩa không ngừng tuôn trào, hiếm khi chịu dừng lại. Krasznahorkai từng đùa (mà thật) rằng “dấu chấm không thuộc về con người – nó thuộc về Thượng đế”, vì thế ông thường kéo dài cú pháp đến mức cực hạn để đẩy cảm xúc và tư tưởng lên cao trào.

Những tác phẩm tiêu biểu
• Sátántangó (1985): Tiểu thuyết đầu tay đặt ở một nông trang tàn lụi, nơi dân làng chao đảo giữa kẻ “cứu thế” và kẻ lừa bịp. Phim chuyển thể của đạo diễn Béla Tarr (1994) dài bảy giờ nhưng được giới mộ điệu xem là kiệt tác điện ảnh nghệ thuật.
• Nỗi Buồn Kháng Cự (The Melancholy of Resistance, 1989): Một gánh xiếc cập bến thị trấn xơ xác chỉ để trưng bày xác một con cá voi khổng lồ. Trước cảnh tượng phi lý ấy, đám đông bị kích động, bạo lực và hỗn loạn bùng phát; bà Eszter nổi lên như kẻ thao túng quyền lực, quét sạch cái cũ để dựng nên trật tự mới. Tác phẩm vừa như ẩn dụ về sự trỗi dậy của chủ nghĩa cực đoan, vừa từ chối mọi “bài học đạo đức” dễ dãi.
• Herscht 07769 (2021; bản tiếng Anh 2024): Một “tiểu thuyết một câu” mở đầu bằng lời đề từ bi hài: “Hy vọng là một sai lầm”. Nhân vật – một sinh viên vật lý – tin rằng các phép tính cho thấy thế giới sắp sụp đổ, bèn viết thư “khẩn” cho Thủ tướng Angela Merkel. Ở bình diện xã hội, cuốn sách được khen ngợi vì phác họa chính xác bất ổn tại một thị trấn Đức đương đại.

“Bậc thầy của ngày tận thế”: tiếp nhận và tranh luận
Susan Sontag từng gọi Krasznahorkai là “bậc thầy đương đại của cảm thức tận thế”. Khi tác phẩm của ông còn hiếm bản dịch tiếng Anh, nhà phê bình James Wood nhận xét sách của ông “được chuyền tay như thứ tiền tệ hiếm”. Từ một hiện tượng “ngách”, đến nay ông trở thành gương mặt lớn của văn chương Trung Âu, được so sánh với Kafka hay Thomas Bernhard – nhưng vẫn giữ phong độ riêng: khước từ thông điệp đơn tuyến, để văn chương đứng trước hỗn độn như chính đời sống.

Ảnh hưởng Á Đông và điện ảnh Béla Tarr
Ở chặng sau sự nghiệp, Krasznahorkai hấp thụ mạnh mẽ tinh thần Trung Hoa – Nhật Bản, khiến giọng điệu lắng lại, chi tiết được mài giũa tinh vi hơn. Bên cạnh đó, mối hợp tác dài lâu với đạo diễn Béla Tarr cho thấy văn chương của ông đặc biệt “khả kiến”: những cú máy dài, nhịp điệu chậm mà dữ dội của Tarr như phiên âm trung thực dòng văn “không chịu dừng” của Krasznahorkai.

Phản ứng từ quê nhà và ý nghĩa giải thưởng
Tại Hungary, chiến thắng của Krasznahorkai được chúc mừng nồng nhiệt, kể cả từ Thủ tướng Viktor Orbán – người mà nhà văn từng chỉ trích. Ở bình diện rộng hơn, Nobel dành cho Krasznahorkai là tín hiệu tôn vinh một thứ mỹ học khó đọc nhưng bền bỉ: trong thời đại hỗn loạn, văn chương vẫn có thể “tháo ngòi” tuyệt vọng bằng cách gọi đúng tên nỗi sợ, truy cùng tận nghĩa của hiện thực, và mở ra một lối chiêm nghiệm khác cho con người.

Tiền thưởng và các mốc gần đây
Giải thưởng đi kèm 11 triệu kronor Thụy Điển (khoảng 1 triệu USD). Năm 2024, Nobel Văn chương thuộc về Han Kang (Hàn Quốc), còn năm 2023 là Jon Fosse (Na Uy) – cho thấy Hội đồng Nobel tiếp tục dịch chuyển giữa nhiều truyền thống văn chương, từ Bắc Âu đến Đông Á rồi Trung Âu.