Quân đội Hoàng gia Campuchia. Ảnh do Thủ tướng Hun Manet cung cấp qua Facebook.
Giao tranh lại bùng phát dọc biên giới Thái Lan - Campuchia, làm đổ vỡ thỏa thuận ngừng bắn đạt được hồi tháng 7 với sự tham gia của Tổng thống Donald Trump và Malaysia. Cả hai bên đều cáo buộc bên kia nổ súng trước. Thái Lan đă tiến hành các cuộc không kích bằng máy bay F-16 sau khi báo cáo về cái chết của một binh sĩ Thái Lan trong vụ nổ súng qua biên giới, trong khi Campuchia báo cáo thương vong dân thường do các cuộc tấn công của Thái Lan.
Tranh chấp bắt nguồn từ những vấn đề biên giới thời thuộc địa chưa được giải quyết, đặc biệt là xung quanh các địa điểm đền thờ đang tranh chấp như Preah Vihear. Một phán quyết năm 1962 của Ṭa án Công lư Quốc tế đă đặt ngôi đền này thuộc chủ quyền của Campuchia nhưng lại không xác định rơ lănh thổ xung quanh, một khoảng trống đă dẫn đến các cuộc đụng độ quân sự lặp đi lặp lại.
Vấn đề này lại nổi lên mạnh mẽ vào năm 2008 sau khi Campuchia t́m kiếm sự công nhận của UNESCO cho địa điểm này, gây ra phản ứng dữ dội từ phía người dân tộc chủ nghĩa và các cuộc đụng độ mới. Một phán quyết sau đó của Ṭa án Công lư Quốc tế (ICJ) đă khẳng định lại yêu sách của Campuchia đối với ngôi đền nhưng không giải quyết được các tranh chấp đất đai liền kề, khiến căng thẳng tiếp tục kéo dài.
Cuộc khủng hoảng hiện tại bắt đầu vào ngày 28 tháng 5 năm 2025, khi một binh sĩ Campuchia thiệt mạng gần Preah Vihear. Căng thẳng leo thang thành giao tranh toàn diện vào ngày 24 tháng 7 sau khi một binh sĩ Thái Lan bị thương nặng do ḿn. Campuchia đă bắn tên lửa BM-21 vào các khu dân cư của Thái Lan, bao gồm cả gần một bệnh viện và một trạm xăng.
Thái Lan đă đáp trả bằng các cuộc không kích F-16, lần đầu tiên sử dụng không quân trong chiến đấu kể từ cuộc chiến biên giới Thái Lan - Lào. Ṿng giao tranh đó đă khiến 48 người thiệt mạng và khoảng 300.000 thường dân phải di tản. Một thỏa thuận ngừng bắn đă được dàn xếp vào ngày 28 tháng 7 dưới sự trung gian của Malaysia và áp lực từ Tổng thống Trump, và được chính thức hóa vào tháng 10 tại một buổi lễ ở Kuala Lumpur có sự tham dự của ông Trump.
Thỏa thuận ngừng bắn nhanh chóng tan vỡ. Giữa tháng 11, bốn binh sĩ Thái Lan bị thương do ḿn nổ ở tỉnh Sisaket. Thái Lan đ́nh chỉ việc thực hiện thỏa thuận, đưa ra bằng chứng cho thấy ḿn mới được gài, trong khi Campuchia phủ nhận trách nhiệm. Sau đó, xảy ra đấu súng gần Nong Ya Kaeo, khiến ít nhất một thường dân Campuchia thiệt mạng.
Đến ngày 8 tháng 12, giao tranh quy mô lớn đă bùng phát trở lại tại ít nhất một chục điểm biên giới. Ngày 10 tháng 12, Quân đội Hoàng gia Thái Lan phát động Chiến dịch Sattawat, chiếm giữ một số địa điểm bên trong miền bắc Campuchia và tuyên bố đă phá hủy hầu hết các vị trí của Campuchia gần khu phức hợp ṣng bạc Three House.
Đến cuối tháng 12, các cuộc không kích của Thái Lan được cho là đă vươn tới cách biên giới tới 80 km. Chỉ riêng trong tháng 12, ít nhất 41 người đă thiệt mạng và hàng trăm người khác bị thương. Thái Lan tuyên bố Campuchia chịu tổn thất nặng nề về quân sự, trong khi hơn 900.000 thường dân ở cả hai bên đă phải di tản. Campuchia đă đóng cửa các cửa khẩu biên giới, giam giữ hàng ngh́n công dân Thái Lan tại Poipet, và các trường học, bệnh viện trên khắp các khu vực bị ảnh hưởng đă được sơ tán.
Giao tranh đă gây bất ổn chính trị nội bộ ở cả hai nước. Tại Thái Lan, Thủ tướng Paetongtarn Shinawatra đă bị cách chức sau khi đoạn ghi âm cuộc điện thoại hồi tháng 6 năm 2025 với cựu Thủ tướng Campuchia Hun Sen bị ṛ rỉ, trong thời điểm xảy ra các cuộc đụng độ biên giới. Trong cuộc gọi, bà gọi quân đội Thái Lan là “phe đối lập”, thúc giục Hun Sen bỏ qua những lời chỉ trích từ một chỉ huy quân đội khu vực của Thái Lan, và nói rằng nếu ông “muốn bất cứ điều ǵ”, bà sẽ “lo liệu”.
Những phát ngôn này đă gây phẫn nộ ở Thái Lan, nơi quân đội nắm giữ ảnh hưởng chính trị rất lớn và chủ nghĩa dân tộc đang dâng cao trong bối cảnh giao tranh. Việc bà Paetongtarn sử dụng từ “chú”, một cách xưng hô thông thường nhưng không trang trọng mà sau này bà cho biết đă dùng riêng với ông Hun Sen, càng làm dấy lên nhận định rằng bà quá thân thiết với các lợi ích của Campuchia. Bà biện hộ cho cuộc gọi đó là một nỗ lực không chính thức nhằm xoa dịu căng thẳng và giữ ǵn ḥa b́nh.
Ṭa án Hiến pháp Thái Lan đă đ́nh chỉ chức vụ của bà Paetongtarn vào tháng 7 và chính thức cách chức bà vào tháng 8, với lư do bà thiếu các tiêu chuẩn cần thiết theo hiến pháp.
Việc bà bị cách chức đă mở đường cho Anutin Charnvirakul, một ông trùm xây dựng thân quân đội, lên nắm quyền và mở rộng quyền tự chủ cũng như ngân sách của lực lượng vũ trang. Tại Campuchia, Hun Sen, hiện là Chủ tịch Thượng viện, đă đích thân dàn dựng vụ ṛ rỉ thông tin, nhấn mạnh sự thống trị liên tục của ông bất chấp việc chính thức chuyển giao quyền lực cho con trai ḿnh, Hun Manet, vào năm 2023.
Về mặt quân sự, Thái Lan đă thể hiện ưu thế vượt trội rơ rệt bằng việc triển khai máy bay chiến đấu F-16, pháo hạng nặng, bom chùm, hệ thống pḥng không hiện đại bao gồm cả hệ thống Barak MX của Israel, và hoạt động phong tỏa hải quân ở Vịnh Thái Lan để cắt đứt nguồn nhiên liệu và tiếp tế.
Campuchia đang chiến đấu pḥng thủ bằng các hệ thống tên lửa do Trung Quốc cung cấp và các thiết bị cũ kỹ từ thời Liên Xô. Cuộc xung đột đă làm sụt giảm khoảng 4,7 tỷ đô la thương mại xuyên biên giới hàng năm, gây gián đoạn ngành du lịch và làm phức tạp việc phát triển năng lượng trong khu vực tranh chấp chồng lấn ở Vịnh Thái Lan.
ASEAN hầu như không đóng vai tṛ hiệu quả nào, bị ràng buộc bởi nguyên tắc không can thiệp bất chấp cuộc xung đột liên quan đến hai quốc gia thành viên. Tổng thống Trump đă nhiều lần kêu gọi cả hai bên tôn trọng thỏa thuận ngừng bắn mà ông đă giúp làm trung gian, nhưng những nỗ lực ḥa giải gần đây đă thất bại, với việc Thái Lan công khai bác bỏ các tuyên bố ngừng bắn vào giữa tháng 12. Trung Quốc đă cố gắng tự định vị ḿnh là một bên trung gian, được thúc đẩy bởi mối quan hệ kinh tế sâu sắc với cả hai nước, ngay cả khi nước này cung cấp vũ khí cho cả hai bên.
Các đại sứ quán Mỹ đă nhiều lần đưa ra cảnh báo du lịch, và các quan chức Liên Hợp Quốc đă bày tỏ lo ngại về thương vong dân thường do các cuộc không kích và pháo kích vào các khu vực đông dân cư. Bất chấp những lời kêu gọi kiềm chế được lặp đi lặp lại, t́nh h́nh vẫn bất ổn, và triển vọng giảm leo thang vẫn c̣n chưa chắc chắn.
