Quyết định của Tổng thống Donald Trump điều động lực lượng Mỹ tấn công 3 cơ sở hạt nhân chủ chốt của Iran có thể đã phá hủy phần lớn năng lực hạt nhân đã biết của Tehran, nhưng đồng thời cũng đặt ra một thách thức lớn hơn để xác định chính xác những gì còn lại, và ở đâu.
Ảnh vệ tinh cơ sở hạt nhân Fordow của Iran sau cuộc không kích của Mỹ. Ảnh: Maxar.
Ông Trump tuyên bố các cơ sở được gia cố vững chắc của Iran đã bị “xóa sổ hoàn toàn” vào đêm 21/6. Tuy nhiên, các phân tích độc lập hiện cho biết rằng vẫn chưa thể xác minh được tuyên bố trên. Theo ba chuyên gia theo dõi chương trình hạt nhân Iran, thay vì đem lại một chiến thắng nhanh chóng, cuộc không kích lại làm phức tạp thêm nhiệm vụ giám sát nguồn urani của Iran.
Chỉ 1 ngày trước khi Israel tấn công Iran hôm 13/6, các thanh tra của Cơ quan Năng lượng Nguyên tử Quốc tế (IAEA) vẫn đang có mặt và đã kiểm tra nhiều cơ sở của Tehran. Trong khi IAEA đang tìm cách đánh giá mức độ thiệt hại các cuộc không kích gần đây từ Israel thì đợt tấn công cuối tuần trước của Mỹ được cho là sẽ khiến cho hoạt động này càng trở nên khó khăn. Theo các nhà phân tích, Iran có thể đưa chương trình hạt nhân vào hoạt động bí mật để bảo vệ thành quả của mình.
Hình ảnh vệ tinh do Maxar Technologies cung cấp hôm 22/6 cho thấy nhiều miệng hố mới, các lối vào hầm có thể đã bị sập, và xuất hiện các lỗ trên đỉnh núi tại cơ sở hạt nhân Fordow. Tuy nhiên, một tòa nhà lớn – có thể được dùng để điều khiển hệ thống thông gió cho các phòng làm giàu urani ngầm – vẫn không có dấu hiệu bị hư hại. IAEA báo cáo, không phát hiện rò rỉ phóng xạ từ cơ sở này.
Trong khi đó, hình ảnh tại cơ sở hạt nhân Natanz cho thấy một miệng hố mới có đường kính khoảng 5,5 mét, xuất hiện ngay phía trên một phần cơ sở làm giàu urani ngầm. Tuy nhiên, theo Maxar, hình ảnh này chưa đủ bằng chứng để xác định liệu vụ tấn công có xuyên phá được tầng hầm, vốn nằm ở độ sâu 40 mét dưới lòng đất và được gia cố bằng lớp bê tông – thép dày 8 mét.
Trong buổi họp báo sáng 22/6, Tướng Dan Caine của Không quân Mỹ cũng thừa nhận rằng phải mất một thời gian mới có thể đánh giá đầy đủ thiệt hại của phía Iran sau cuộc không kích. Trong khi đó, các giám sát viên của IAEA cho biết họ đã không thể xác định vị trí kho urani gần đạt cấp độ vũ khí của Iran trong hơn một tuần qua. Giới chức Iran cũng thừa nhận đã phá niêm phong IAEA và di chuyển urani đến một địa điểm không được công bố.
Bà Darya Dolzikova , nghiên cứu viên cao cấp tại Viện Royal United Services, một tổ chức tư vấn có trụ sở tại London, cho rằng việc Mỹ tham chiến sẽ khiến khả năng hợp tác của Iran với IAEA sẽ trở nên thấp hơn.
“Kịch bản dễ xảy ra hơn là Iran sẽ tin rằng việc hợp tác và minh bạch không đem lại hiệu quả gì, và việc xây dựng các cơ sở hạt nhân ngầm sâu, không công bố công khai mới là cách hợp lý hơn để tránh bị tấn công tương tự trong tương lai”, bà nói.
Phía IAEA hiện kêu gọi các bên chấm dứt giao tranh để giải quyết tình hình. Tổng Giám đốc Rafael Mariano Grossi cho biết Hội đồng của IAEA gồm 35 quốc gia thành viên sẽ họp tại Vienna trong ngày 23/6 để tìm kiếm một giải pháp phù hợp.
Trước khi Mỹ tham chiến, hình ảnh trên thực địa cho thấy hoạt động tấn công của Israel vào các cơ sở hạt nhân Iran trong 4 ngày đầu tiên chỉ đạt được một số kết quả hạn chế. Tại cơ sở trung tâm ở Natanz, cách Tehran khoảng 300 km về phía Nam, thiệt hại các cuộc tấn công của Israel chủ yếu là các trạm biến áp và thiết bị điện.
Ngoài Natanz và Fordow, Mỹ cũng tấn công Trung tâm Nghiên cứu và Công nghệ Hạt nhân Isfahan, cách Tehran 450 km về phía Nam. Dựa trên hình ảnh vệ tinh và trao đổi với phía Iran, IAEA cho biết rằng cơ sở Isfahan bị đánh giá là “bị phá huỷ nghiêm trọng”.
Hình ảnh mới ghi nhận thêm nhiều thiệt hại lớn sau đợt không kích của Mỹ, bao gồm cả một cụm nhà xưởng công nghiệp lớn. IAEA cảnh báo việc phá huỷ các cơ sở có thể gây “ô nhiễm phóng xạ và hoá chất” trong các cơ sở bị tấn công.
IAEA hiện đang gặp khó khăn lớn hơn trong thực thi nhiệm vụ theo dõi chính xác từng gram urani được làm giàu trên toàn thế giới – nhằm đảm bảo không bị sử dụng cho mục đích vũ khí. Theo ông Tariq Rauf, nguyên trưởng bộ phận thẩm định hạt nhân của IAEA, cuộc không kích mới khiến việc giám sát urani tại Iran càng thêm phức tạp.
“Giờ đây sẽ rất khó để IAEA xác lập được mức cân bằng vật liệu đối với gần 9.000 kg urani đã được làm giàu của Iran, đặc biệt là khoảng 410 kg urani làm giàu đến 60%”, ông nói.
Ngay từ tuần trước, các thanh tra của IAEA đã thừa nhận rằng họ không còn nắm được vị trí chính xác của lượng urani đã làm giàu mức cao do các đợt tấn công liên tục từ phía Israel khiến khả năng tiếp cận hiện trường gặp khó.
“Câu hỏi đặt ra hiện nay là Iran đang cất giữ lượng uranium làm giàu đó ở đâu. Chắc chắn chúng đã được chuyển đến các vị trí kiên cố, không công bố, nhằm tránh nguy cơ bị Israel hoặc Mỹ tấn công”, một chuyên gia về hạt nhân Iran cho biết.
Ngay cả khi các nhà phân tích quân sự vẫn đang chờ thêm hình ảnh vệ tinh để đánh giá mức độ thành công của chiến dịch do Tổng thống Trump chỉ đạo, các chuyên gia an toàn hạt nhân đã đi kết kết luận rằng nhiệm vụ của họ sẽ khó khăn hơn rất nhiều trong thời gian tới.
VietBF@ sưu tập
