Làm thế nào để biết mình dị ứng vaccine Covid-19?

[florida80]

Phó giáo sư, tiến sĩ Hoàng Thị Lâm, Trưởng bộ môn Dị ứng Miễn dịch lâm sàng, Đại học Y Hà Nội, cho biết không phải ai cũng bị dị ứng vaccine, chỉ những người cơ địa dị ứng mới có nguy cơ dị ứng vaccine.

Ví dụ, bản thân hoặc thành viên trong gia đình mắc các bệnh dị ứng như dị ứng thuốc, dị ứng thức ăn, dị ứng vaccine, hen phế quản, viêm mũi dị ứng...

Hiện, tỷ lệ dị ứng vaccine và phản vệ do vaccine rất thấp. Tuy nhiên, khi nước ta đang trong chiến dịch tiêm chủng đại trà vaccine Covid-19, mối quan tâm đến các phản ứng sau tiêm, đặc biệt là dị ứng, nhiều hơn.

Vaccine cũng giống như các thuốc khác, đều có khả năng gây dị ứng và bất kỳ thành phần nào của vacine cũng có thể đóng vai trò là một dị nguyên (gây dị ứng). Dị ứng vaccine có thể là dị ứng type nhanh xảy ra trong vòng vài phút hoặc vài giờ với các biểu hiện như mày đay, phù quincke (sưng nề đột ngột), khó thở, phản vệ...

Dị ứng hoặc dị ứng type chậm (qua trung gian IgE hoặc không) xảy ra sau vài giờ đến vài ngày, thậm chí là vài tuần sau khi dùng vaccine. Trong đó cấp tính và nguy hiểm nhất vẫn là phản ứng phản vệ, đặc biệt là sốc phản vệ, có nguy cơ đe dọa tính mạng.

Khoảng 80% trường hợp phản vệ do vaccine xảy ra trong vòng 30 phút đầu sau tiêm. Các triệu chứng có thể có là mày đay mẩn ngứa, ban đỏ, hoa mắt chóng mặt, mệt mỏi, xuất hiện nhanh sau tiêm vaccine. Sau đó các triệu chứng tiếp tục tiến triển như khó thở, choáng váng, ngất suy hô hấp, trụy tim mạch... Nếu không cấp cứu kịp thời người bệnh có thể tử vong.

Thành phần gây dị ứng trong vaccine rất đa dạng, tùy từng loại vaccine. Đó có thể là do gelatin (có trong vaccine sởi, rubela, thủy đậu...), protein trứng (vaccine sốt vàng, sởi, rubella, vaccine dại ...), protein sữa (bạch hầu, ho gà, uốn ván....).

Một số chất bảo quản trong vaccine như thimerosal, aluminum, và phenoxyethanol cũng có thể gây dị ứng. PEG và Polysorbate là hai thành phần có trong vaccine Covid-19 cũng được liệt kê là các dị nguyên tiềm năng.

Nhân viên y tế tại Hà Nội tiêm vaccine AstraZeneca. Ảnh:Giang Huy.
Nhân viên y tế tại Hà Nội tiêm vaccine AstraZeneca. Ảnh:Giang Huy.

Hiện nay, có nhiều hướng dẫn cách tiếp cận và chẩn đoán dị ứng vaccine ở những người cơ địa dị ứng. Điều quan trọng nhất vẫn là thăm khám lâm sàng. Một số hướng dẫn đề nghị test để nhận biết nguy cơ dị ứng vaccine, tuy nhiên cách này đang gây nhiều ý kiến trái chiều. Bộ Y tế cũng không khuyến cáo test dị ứng trước khi tiêm vaccine.

Theo quan điểm của tiến sĩ Lâm: "Người cơ địa dị ứng có thể test, còn trường hợp không thuộc cơ địa dị ứng không khuyến cáo test dị ứng vaccine Covid-19".

Một số phòng xét nghiệm có thể xác định được mức kháng thể dị ứng với vaccine, thông thường là kháng thể IgE đặc hiệu với vaccine hoặc thành phần vaccine. Test da cũng là phương pháp được sử dụng. Tuy nhiên test da cũng có thể gây phản ứng phản vệ, nên chỉ được thực hiện tại các đơn vị có trang bị đầy đủ phương tiện cấp cứu và được thực hiện bởi các bác sĩ chuyên khoa hoặc có chứng chỉ về việc thực hiện test này.

Ngoài ra, còn có xét nghiệm IgE đặc hiệu với dị nguyên (vaccine) như protein trứng, protein sữa, gelatin, latex và nấm mốc hoặc kháng sinh (thành phần của vaccine).

Trong một số trường hợp đặc biệt, các bác sĩ sẽ sử dụng test kích thích để chẩn đoán người bệnh có dị ứng với vaccine hay không. Tuy nhiên, đây là thủ thuật có tính nguy hiểm cao, chỉ nên tiến hành tại các cơ sở y tế có trang bị đầy đủ phương tiện cấp cứu và được thực hiện bởi các bác sĩ chuyên khoa dị ứng.



Tiến sĩ Lâm đánh giá, với các phương pháp tiếp cận và chẩn đoán dị ứng vaccine, người có cơ địa dị ứng có thể thêm cơ hội yên tâm tiêm vaccine, giúp tăng thêm số lượng cá nhân tiêm vaccine, góp phần nhanh chóng tạo nên miễn dịch cộng đồng, đẩy lùi đại dịch.

Chiến dịch tiêm chủng vaccine Covid-19 toàn dân tại Việt Nam bắt đầu hôm 10/7, kéo dài đến tháng 4/2022. Mục tiêu là tiêm miễn phí hàng năm cho nhân dân để đạt được sự miễn dịch cộng đồng trên toàn quốc. Chiến lược tiêm chủng là "tiêm đến đâu an toàn đến đấy", đảm bảo an toàn cho người được tiêm, hạn chế đến mức thấp nhất trường hợp phản vệ.

Xin Đừng Uống Rượu Với Tylenol
26/02/2000
Bác Sĩ Trần Mạnh Ngô
Tylenol (acetaminophen) được bán ngoài quầy thuốc, không cần toa bác sĩ. Chỗ nào chúng ta cũng thấy quảng cáo nói rằng Tylenol (acetaminophen) có thể dùng để chữa đau nhức, nóng sốt, cảm, và cúm. Tại Hoa kỳ, chúng ta thấy Tylenol bày bán trong các tiệm thuốc Tây, có cả hàng trăm loại Tylenol (Acetaminophen)chn lẫn với nhiều thuốc khác. Nhưng Tylenol có thể làm hư gan, nhất là khi uống chung với rượu.
Uống bao nhiêu Tylenol có thể làm hư gan:
Nếu uống quá mười (10) grams Tylenol là có thể làm hư viêm gan cấp tính. Nếu uống rượu kha khá mà còn uống chung với tylenol, mặc dầu với lượng Tylenol ít hơn mười (10) grams, cũng có thể làm hư gan, sinh ra viêm gan cấp tính. Hiện tượng này còn có tên là hiện tượng Rượu-Tylenol.

Rượu ảnh hưởng tylenol như thế nào"
Tylenol dinh dưỡng theo nhiều cách khác nhau: 1) 95 phần trăm tylenol biến hothành hợp chất glucuronide và sulfates, 2) 5 phần trăm biến hóa bởi những phân hóa tố đặc biệt trong gan, nhất là phân hóa tố cytochrome P-4502E1. Hiện tượng Oxyt-hóa sinh ra chất N-acetyl-p-benzoquinoneimine (NAPQI), rất độc, làm gan hư.

Bình thường thì chất độc NAPQI sẽ bị glutathione trong gan khử đi. Nhưng khi uống quá nhiều tylenol (trên 10 grams), NAPQI sẽ sinh ra quá lố. Trong khi đó gan không sản xuất đủ glutathione để tiêu huỷ chất độc NAPQI, sẽ làm hư gan.

Triệu chứng trúng độc:


Bệnh nhân uống acetaminophen (tylenol) quá liều lượng, trên 10 (mười) grams, có thể bị ngộ độc tylenol, thường kêu đau bụng, ói mửa. Bệnh nhân nói rằng họ vừa uống tylenol là vì bị nhức đầu, đau răng, đau lưng, cảm cúm, hay đau bụng.
Có trường hợp bệnh nhân không biết mình vừa uống tylenol (acetaminophen), vì tylenol trộn chung với nhiều thuốc trị cảm cúm khác.
Khám bệnh thì chẳng thấy gì, đôi khi chỉ thấy bụng hơi đau.
Một vài bệnh nhân ghiền rượu, có vài triệu chứng đặc biệt như: ngoài da có mục ruồi đỏ, ngực sưng lên (gynecomastia), tuyến giáp trạng phụ (parathyroid) sưng lên, hòn sinh dục nhỏ lại.
Nhưng nói chung thì định bệnh chỉ dựa theo tiểu sử bệnh lý nhiều hơn là do khám bệnh.
Thử nghiệm thấy phân hóa tố gan (transaminases) lên cao trong máu và lượng acetaminophen (Tylenol) cũng cao trong máu.

Chữa trị:
Khi bị trúng độc vì Tylenol, thì phải chữa cấp cứu. Sự chữa chạy tùy theo từng trường hợp: hoặc vì uống nhiều tylenol quá, hoặc là uống rượu ngộ độc với tylenol. Cả hai trường hợp đều nguy hiểm đến tính mạng, bị hư gan, có khi phải thay thế lá gan. Nếu thâý triệu chứng hay có gì thay đổi bất thường khi uống Tylenol quá lố, hoặc khi vừa uống rượu vừa uống Tylenol, thì phải vào nhà thương cấp cứu ngay.

Bác Sĩ Trần Mạnh Ngô, M.D., Ph.D., FAAFP; E-mail: Nmtran@hotmail.com, Fax: (714) 547- 4968; Điện Thọai: (714) 547-3915.

Cách Bỏ Hút Thuốc Lá
19/02/2000
Bác Sĩ Trần Mạnh Ngô
Chừng nào chúng ta quyết định bỏ hút thuốc, là chừng đó chúng ta có thể bỏ được một cách dễ dàng.
Trong quá khứ, có 3 phương pháp để giúp chúng ta bỏ thuốc: 1) Dùng thuốc Nicotine kẹo gum hay dán thuốc cao, 2) Phải luôn luôn khuyến khích và nâng cao tinh thần bệnh nhân và 3) Hãy cố gắng giữ cho khỏi hút thuốc vì bị căng thẳng hay lo nghĩ. Hiện nay chúng ta còn thêm thứ thuốc uống mới Zyban, để giúp bỏ thuốc lá.
Dùng thuốc dán hay kẹo gum Nicotine:
Dùng thuốc dán hay kẹo gum đều giúp giảm hút thuốc. Khi dùng kẹo gum, chất nicotine thấm qua màng miệng, vào máu. Còn khi dùng cao dán, thuốc ngấm qua da vào máu. Khi đã dùng gum hay cao dán thì TUYỆT NHIÊN KHÔNG ĐỤNG VAÒ THUỐC LÁ NỮA.
Những ai dùng kẹo gum hay thuốc dán"
Tất cả mọi người ai cũng có thể dùng được. Chỉ trừ đàn bà khi có thai, hay bệnh nhân bị bệnh tim, hay cao huyết áp. Cần phải hỏi ý kiến bác sĩ gia đình.

Liều lượng như thế nào"
Dùng cao dán có thể bắt đầu từ 15 tới 20 milligrams Nicotine mỗi ngày, trong bốn tuần lễ, rồi từ từ giảm lượng thuốc xuống từ 5 tới 14 milligrams nicotine mỗi ngày, thêm bốn tuần lễ nữa.
Dùng kẹo gum: bình thường thì bắt đàu dùng kẹo gum loại 2 milligrams. Nhưng cũng có người dùng loại gum 4 milligrams nicotine, nếu hút trên 20 điếu thuốc mỗi ngày, hay vừa thức dậy là phải cần điếu thuốc, hay nếu ngưng thuốc thấy khó chịu quá mức, hay đã từng dùng kẹo gum 2 milligrams nicotine, mà không cai thuốc lá được.
Nhưng nếu hút ít thuốc, 10 tới 15 điếu mỗi ngày, hoặc có bệnh tật khác thì nên hỏi bác sĩ gia đình để quyết định liều lượng nicotine như thế nào cho phải.
Nên dùng kẹo gum hay cao dán"
Cả hai thứ đều tốt, miễn là chỉ cần sự quyết định bỏ thuốc lá của bạn. Có người không thích mùi vị gum hay không thích nhai tóp tép thì dùng cao dán. Có người đã từng dùng cao mà không cai thuốc được thì lại thích kẹo gum.

Cách dùng cao dán:
Mỗi ngày thay một lá cao, dán ở cánh tay gần vai, hay ở háng. Ngày hôm sau dán xích ra chỗ khác, để cho da dỡ khó chịu ngứa ngáy. Hết ngày này qua ngày khác, liên tục 8 tuần lễ. Nicotine trong cao dán sẽ thấm qua da rồi vào máu. Bạn có thể nhai kẹo gum thông thường không có đường, để cho miệng cảm thấy không nhớ điếu thuốc. Bạn cũng có thể để cây tăm vào miệng. Nếu thắc mắc nên hỏi bác sĩ gia đình trước khi dùng thuốc.

Cách dùng kẹo gum:
Kẹo gum nhai chầm chậm, ít ra là lâu 30 phút. Thỉnh thoảng nên đẩy cục gum nằm giữa lợi và má. Không nên nhai vi vàng và nuốt nước miếng vi vàng. Thuốc nicotine trong cục gum sẽ từ từ thấm qua màng miệng vào máu. Có người dùng vài cục gum mỗi ngày trong vài tuần. Có người, cứ vài giờ laị dùng một cục gum trong một tới ba tháng cũng có kết quả tốt. Nhưng bình thường thì cứ khi nào định hút thuốc lại dùng một cục gum, còn nếu không muốn hút thì không dùng gum. Như đã khuyên ở trên, bạn có thể ngậm thêm kẹo gum thường, không có đường, hay dùng cây tăm, cho miệng đỡ nhớ thuốc lá.


Dùng gum có vài công phạt như nấc cục, khó chịu bao tử, hay đau quai hàm. Thường thì công phạt sẽ hết, nếu dùng gum đúng mức. Nếu có gì thắc mắc, xin cũng nên hỏi bác sĩ gia đình.
Còn thuốc nicotine bơm mũi, là thuốc mới, vừa được FDA chấp thuận, chưa được dùng rộng rãi.
Cần khuyến khích và nâng đỡ tinh thần: của bạn bè, gia đình, và của bác sĩ gia đình.
Cần cố gắng tránh hút thuốc, nhất là lúc gặp những người xung quanh đang hút thuốc, hoặc đang bị căng thẳng, đang cãi cọ, đang buồn rầu hay nản lòng, hay đang uống rượu. Lúc đó chúng ta có thể tìm cách nói chuyện với người nào khác, kiếm việc gì làm, hay đọc sách.
Những trường hợp đặc biệt cần phải lưu ý:
. Nếu đang có thai, không nên hút vì có thể làm trẻ sơ sinh bị bệnh chết bất thình lình khi nằm trên giường (SIDS), phổi trẻ sơ sinh bành trướng chậm, xuyễn và nhiễm trùng.
. Bệnh nhân bị cơn đau tim (heart attack), dễ bị lên cơn đau tim lần thứ hai, nếu vẫn tiếp tục hút thuốc.
. Bệnh nhân bị ung thư phổi, đầu, cổ, nếu vẫn tiếp tục hút thuốc, dễ bị ung thư ở chỗ khác lần thứ hai.

Bỏ hút thuốc có thể lên cân, nhưng đó chỉ là chuyện nhỏ nếu so sánh với bao nhiêu sự nguy hiểm khác của hút thuốc. Đôi khi, nên tập thể dục, ăn nhiều rau, trái cây, tránh ăn dầu mỡ, ngủ đày đủ.
Có nhiều người đã ráng bỏ thuốc lá nhiều lần, bằng cách dùng gum hay cao dán mà không thể bỏ được, một phần cũng là tại chưa quyết chí được. Cũng có người mặc dù đã hút 30 năm, nhất định bỏ là bỏ ngay. Thông thường thì khi đã mắc bệnh nặng như tim mạch hoặc ung thư, cũng giúp cho bệnh nhân có quyết định bỏ thuốc mau lẹ.

Sau hết, là Bupropion (Zyban), thuốc uống mới giúp bỏ thuốc lá, cần phải có toa của bác sĩ. Thuốc uống liên tục từ 7 tới 12 tuần lễ, nhưng cũng rất cần sự cương quyết của người muốn bỏ thuốc hút. Cơ nguyên của Bupropion là ngăn chặn norepinephrine, serotonin và dopamin khỏi hấp thụ vào tế bào thần kinh, ngăn chặn ghiền thuốc. Có vài công phạt như làm khô miệng, khó ngủ, lên kinh phong, hay hiện đang uống Wellbutrin hoặc bất cứ thuốc nào có chứa buprobion, hoặc, hiện đã và đang dùng thuốc monoamine oxidase inhibitor, hoặc bị bệnh không ăn được (bulimia hay anorexia nervona).

Hiện nay, Zyban được coi là loại thuốc uống để chữa bệnh ghiền thuốc lá bán chạy nhất tại Gia nã Đại.

Bác Sĩ Trần Mạnh Ngô, M.D., Ph.D., FAAFP; E-mail: nmtran@hotmail.com; Fax: (714) 547-4968; Điện thoại: (714)-547-3915.

Vì Sao Không Bỏ Được Thuốc Lá?
12/02/2000
Bác Sĩ Trần Mạnh Ngô
Hút thuốc lá sinh bệnh hiểm nghèo và làm chết người. Nhưng thực sự chúng ta có thể tránh được, bỏ thuốc lá được.
Mỗi năm tại Hoa Kỳ có 400,000 người bị chết vì thuốc lá. Có khoảng 25 phần trăm người Mỹ, kể cả đàn ông và đàn bà, hút thuốc lá. Con nít ở Mỹ hút thuốc lá càng ngày càng nhiều hơn. Mỗi ngày có tới 3000 trẻ em ghiền thuốc lá. (US Departement of Health and Human Services, 1996).
Xác xuất cho những người Việt Nam hút thuốc không rõ là bao nhiêu. Nhưng có lẽ đàn ông Việt Nam hút thuốc lá nhiều hơn đàn ông Mỹ.
Năm 1993, tại Hoa Kỳ, y-phí chữa bệnh do thuốc lá lên tới 50 tỉ đô la, và những chi phí khác do nghỉ bệnh, nghỉ làm, lên tới 47 tỉ đô la, mỗi năm.
Hóa chất trong thuốc lá:
Có 4000 ngàn hóa chất trong thuốc lá, trong đó 300 chất rất đc. Những chất độc hàng đầu là: nicotine, carbon monoxide, tro thuốc, ammonia, formaldehyde, arsenic, và dioxins.( Stephen Mulcahy, 1996).
Nguy cơ sinh bệnh:
Nguy cơ cấp tính: Khó thở, nghẹt thở, xuyễn, sinh dục bất lực, không có con, chất độc carbon monoxide tích tụ trong máu.
Nguy cơ kinh niên: cơn đau tim (heart attacks), tai biến mạch máu não (stroke), và nhiều loại ung thư phổi, ung thư thanh quản, ung thư miệng, cổ họng, ống thực quản, tuyến tụy tạng, bọng đái, cổ tử cung, và ung thư máu, nghẹt phổi kinh niên, viêm cuống phổi kinh niên và xuyễn.
Gây môi trường xấu cho những người sống xung quanh, như gây nguy cơ ung thư cho vợ, con. Làm cho con cái bắt chước hút thuốc. Làm cho con trẻ trong gia đình dễ bị xuyễn, viêm lỗ tai, và viêm b máy hô hấp.
Tại sao không bỏ dược thuốc lá"

Những người muốn bỏ hút thuốc là tự ý, chứ không phải do những áp lực bên ngoài, như e ngại ảnh hưởng tới sức khỏe, vì hoàn cảnh xã hội, hay tài chánh. Có nhiều người thử cai ba bốn lần mà rốt cục cũng không làm được. Không bỏ được hút thuốc cũng do ảnh hưởng di truyền, mức phụ thuộc chất nicotine, hay điều kiện môi trường xung quanh.Cũng còn nhiều lý do khác như: đã hút qúa 20 tới 25 điếu mỗi ngày, học sinh trung học chưa ra trường, đời sống kinh tế xã hi không được khả quan lắm, tình trạng cá nhân như ly dị, góa bụa, hay sống chung với một người đang hút thuốc. Nhưng quan trọng nhất vẫn là đã bị ghiền chất nicotine.
Ghiền nicotine như thế nào"
Nicotine có nhiều trong thuốc lá. Khi hút thuốc, nicotine vào máu, vào óc. Nicotine làm phê gấp mười lần thuốc heroin, cocain, hay amphetamine. Nicotine kích thích sinh ra dopamine, và làm người hút sảng khoái. Nếu đột nhiên ngưng nicotine, dopamine giảm xuống, xuống tinh thần, và mất động lực làm việc. Nicotine cũng sinh ra serotonine làm cho vui vẻ, giảm buồn phiền (Smoking cessation, Long Beach, 1998).
Bởi vậy, khi chữa bệnh ghiền hút thuốc lá, cũng phức tạp như chữa bệnh kinh niên, nghĩa là cần phải chữa bằng thuốc, bằng tâm lý, và phải theo rõi bệnh nhân kỹ lưỡng.
Nếu bỏ được thuốc lá, chúng ta :
. sẽ được sức khoẻ cường tráng hơn.
. vị giác khá hơn trong lúc ăn uống.
. cảm thấy người khỏe ra.
. trong nhà, trong xe không còn mùi khói thuốc.
. con cái sẽ bắt chước không hút thuốc.
. con nít mới sanh và trẻ em sống chung mt mái nhà sẽ có sức khỏe tốt hơn.
. hết sợ làm phiền lòng những người xung quanh vì khói thuốc.
. chơi thể tháo thấy khỏe hơn.
. đi ăn cơm tiệm hay thăm người quen không phải xin lỗi chạy ra ngoài một chút!
. và nhất là bạn không phải tốn thêm tiền mua thuốc hút.
Kỳ tới, chúng tôi sẽ xin trình bày cùng quý bạn cách bỏ hút thuốc lá.
Bác Sĩ Trần-Mạnh-Ngô, M.D., Ph.D., FAAFP; E-mail: nmtran@hotmail.com; Fax: (714) 547-4968; Điện Thoại: (714) 547-4968.

Phản Ứng Nước Bưởi Với Thuốc Uống
05/02/2000
Bác Sĩ Trần Mạnh Ngô
Bây giờ là muà bưởi. Chỉ còn vài ngay nưã, thứ Bảy (Feb. 5, 2000) là Tết Nguyên Đán, Xuân Canh Thìn. Trái bưởi được bầy trên bàn thờ để cúng vào dịp Tết, là một tập tục rất đẹp của người Việt Nam.
Người Mỹ uống nước bưởi thường xuyên vào buổi sáng. Con em chúng ta khi ăn điểm tâm ở trường học, cũng uống nước bưởi nhiều hơn chúng ta.
Nước bưởi là nước trái cây tốt. Trong nước bưởi có nhiều sinh tố C. Nếu chúng ta bị sạn thận, uống nước bưởi có thể giảm cơ hội tái lập sạn trong thận.
Tuy nhiên nước bưởi có phản ứng tương tác (interaction) với nhiều thuốc Âu Mỹ chúng ta đang uống (M.A. Mancano, Pharmacy times, September 1999).

Cơ nguyên phản ứng:
Nước bưởi có phản ứng tương tác (interaction) với một số thuốc như: felopidine (Plendil, thuốc hạ huyết áp), triazolam (thuốc ngủ), buspirone (thuốc chữa căng thẳng, buồn bã), cisapride (propulsid, chữa ợ chua, ợ nóng (heartburn), và cyclosporin (phòng ngừa khi gan, thận...ghép vào cơ thể, khỏi bị hư).
Tất cả những thuốc kể trên đều bị chuyển hóa (metabolized) bởi chất xúc tác Cytochrome p4503A4 (CYP3A4), trong màng ruột. Khi uống nước bưởi, sẽ làm ngăn trở tác dụng của chất xúc tác CYP3A4, và vì vậy thuốc sẽ bị hấp thụ vào máu nhiều hơn. Thuốc lên cao trong máu, sẽ coi như quá liều lượng, sinh ra phản ứng phụ, có trường hợp nguy hiểm.
Hình như trong nước bưởi có chất gì đó ngăn chặn được CYP3A4 ở ruột và ảnh hưởng tới sự hấp thụ một số thuốc chúng ta đang uống. Hiện giờ, người ta chưa biết đó là chất gì.

Thời gian có phản ứng:


Bình thường thì nên uống thuốc cách xa đồ ăn vài giờ, nếu có phản ứng giữa đồ ăn và thuốc uống. Nhưng đối với nước bưởi, có phản ứng tương tác với thuốc uống kéo dài tới 24 tiếng đồng hồ. Mặc dầu trong vài trường hợp, phản ứng có thể ngắn hơn mười giờ, nhưng tốt hơn hết, bệnh nhân nên tạm ngưng uống nước bưởi trong thời gian phải uống thuốc Âu Mỹ, nếu nghi ngờ có phản ửng với nước bưởi.
Danh sách những thuốc có phản ứng với nước bưởi:
. Amlodipine (Norvasc, trị cao huyết áp)
. Astemizole (Hismanal, trị dị ứng)
. Buspirone (BuSpar, trị buồn bã, căng thẳng)
. Caffeine
. Carbamazepine (tegretol, trị kinh phong và đau giây thần kinh số 5 và vùng lưỡi hầu, glossopharyngeal)
. Cilostazol (Pletal)
. Cyclosporin (dùng cho bệnh nhân ghép gan, thận...)
. Estrogens
. Felodipin (Plendil, trị cao huyết áp)
. Lovastatin (mevacor, giảm cholesterol)
. Midazolam, oral (thuốc mê)
. Nifedipine (Procardia, trị cao huyết áp)
. Nimodipine ( Nimotop)
. Saquinavir (Invirase, trị bệnh HIV)
. Simivastatin (Zocor, giảm cholesterol)
. Tacrolimus (Prograf, dùng cho bệnh nhân ghép thận, gan v...v...)
. Triazolam (halcion, chữa bệnh khó ngủ)
. Verapamil (Calan, Isoptin, trị cao huyết áp).
Có thể còn thêm ít thuốc nữa, không liệt kê ở đây, cũng có phản ứng.

Xin nhắc lại, nếu bạn đang uống nước bưởi và cũng đang uống mt trong những thuốc kể trên, thì bạn nên cho bác sĩ biết ngay. Và, tạm thời bạn phải tạm ngưng uống nước bưởi, cho tới khi nào bạn hết uống những thuốc Ău-Mỹ kể trên để trị bệnh.
Nhân Dịp Xuân Canh Thìn, xin thân Chúc Quí Bạn một năm mới vui vẻ và khoẻ mạnh.
Bác Sĩ Trần-Mạnh-Ngô, M.D.,Ph.D., FAAFP; E-mail: nmtran@vn1.net; Fax: (714) 547-4968; Điện thoại: (714) 547-3915.

Cách Chữa Bệnh Khó Ngủ
30/01/2000
Bác Sĩ Trần Mạnh Ngô
Thường thường thì cứ ba (3) bệnh nhân đi khám bệnh, lại có một người bị khó ngủ. Trong số đó, 10 phần trăm bị khó ngủ kinh niên. Bệnh nhân ít khi đi khám bệnh chỉ vì bị khó ngủ, mà là vì bệnh khác. Bệnh nhân thường than phiền: khó ngủ, không ngủ yên giấc, thức dậy sớm, khó ngủ lại được. Bị bệnh khó ngủ, ban ngày thấy mệt mỏi, hết năng lực, kém tập trung, đôi khi thấy thấy bứt rứt. (National Institutes of Health, 1998).
Ai hay khó ngủ"
Tại Hoa Kỳ, có 30-35 phần trăm bị bệnh khó ngủ, 17 phần trăm bị nặng. Đàn bà bị khó ngủ nhiều hơn đàn ông. Người lớn bị bệnh nhiều hơn người ít tuổi. Mười lăm phần trăm bệnh nhân phải uống thuốc. Bệnh nhân khó ngủ, bị xuống tinh thần (depression), lên cơn buồn phiền (panic disorder), và hay uống rượu (10 phần trăm). Người bị bệnh khó ngủ không làm việc có hiệu quả, hay nghỉ làm, hay vào nhà thương, hay bị tai nạn nặng, và có tử vong cao. Mỗi năm thuốc men tiêu tốn một tỉ mỹ kim (GE Simon, et al., Amer. J. of Psychiatry 154: 1417, 1997).
Những loại bệnh khó ngủ:

Khó ngủ cấp tính: Thường là do cảm xúc, hay cơ thể thấy khó chịu, ray rứt, căng thẳng, và bị bệnh (bệnh tim mạch, dị ứng, nghẹt phổi, nóng sốt, bệnh tuyến hạch, viêm rut-inflammatory bowel disease, bệnh dinh dưỡng, ung thư, đau nhức, ngứa, bệnh đường tiểu, hay bệnh ngáy-apsnea. Đôi khi, bởi vì môi phòng ngủ không thoải mái, nhiều tiếng động, nhiều ánh sáng, nhiệt độ không điều hoà trong phòng ngủ.

Khó ngủ kinh niên: Có nhiều nguyên nhân, nhưng phần lớn là do bệnh tật. Đôi khi, lúc thức lúc ngủ thất thường.

Khó ngủ vì bệnh tâm thần: chiếm 50 phần trăm bệnh mất ngủ. Do nhiều nguyên nhân như: tâm lý thay đổi, đau nhức, bị nằm yên một chỗ hơi lâu, khó thở, bệnh già hay quên-dementia, khi có bầu kích thích tố thay đổi, đàn bà sắp tắt kinh hay đã hết kinh.
Những loại bệnh khó ngủ khác do chân tay bất chợt co ruỗi thường xuyên trong lúc ngủ, thỉnh thoảng chân tay bị co giật làm mất giấc ngủ.
Nếu nguyên nhân bệnh ngủ không kiếm ra, thì có thể do buồn rầu, căng thẳng, không ngủ đều đặn, hay do vấn đề tâm lý.

Điều trị bệnh khó ngủ:


- Khi bị khó ngủ cấp tính thì cần đi chữa bệnh, nếu không sẽ thành khó ngủ kinh niên. Nếu bị khó ngủ liên tục một vài đêm, bạn nên đi gặp bác sĩ. (American Academy of Family Physicians, 1995).
- Không nên mua thuốc ngủ tự do ở ngoài quầy thuốc, phải hỏi bác sĩ gia đình. Nếu đã lớn tuổi thì lại càng phải thận trọng hơn, vì dễ bị lẫn ln thuốc. Người lớn tuổi uống thuốc ngủ, dễ bị té ngã, cho nên nếu nửa đêm phải trở dậy tiểu tiện, haỹ ngồi dậy chầm chậm, nghỉ một phút cạnh giường ngủ, rồi từ từ đi vào phòng tắm, cần phải có đèn sáng để thấy lối đi.

- Nếu bác sĩ cho thuốc ngủ, thì chỉ nên dùng theo đúng cách đã được chỉ dẫn. Không được uống qúa liều chỉ định. Nếu uống thuốc quá hai tuần liên tục mà vẫn không ngủ được thì phải đi gặp bác sĩ, vì đôi khi có thể làm mất ngủ thêm. Khó ngủ kinh niên sẽ khó chữa hơn, vì có nhiều nguyên nhân. Chữa bệnh khó ngủ rất phức tạp, đôi khi phải dùng những phương pháp tâm lý tân tiến, phải dùng thuốc, phải được chữa chạy và theo rõi cẩn thận. Nếu có gì thắc mắc bạn nên hỏi bác sĩ gia đình, nhưng nhiều khi cũng cần phải gặp những bác sĩ chuyên môn trị bệnh tâm trí. (psychiatry).

Vài lời khuyên giúp dễ ngủ:
* Đi ngủ đúng giờ
* Thức dậy đúng giờ
* Tập thể dục mỗi ngày
* Điều chỉnh nhiệt độ điều hoà trong phòng ngủ
* Giữ phòng ngủ yên tịnh
* Không để ánh sáng trong phòng ngủ
* Khi lên giường ngủ, nằm thoải mái
- Những điều nên tránh:
* Khi vừa tập thể dục xong, không đi ngủ ngay
* Không chơi bài hay coi truyền hình kích động trước khi đi ngủ
* Không dùng caffeine (có nhiều trong cà-phê, nước trà, chocolate..)
* Không vừa nằm vừa coi truyền hình trước khi đi ngủ
* Không uống rượu
* Không uống thuốc ngủ cuả người khác
* Nếu ngủ không được trong vòng nửa tiếng đồng hồ, nên ngồi từ từ trở dậy, làm một việc gì nhẹ, rồi trở lại giường, khi buồn ngủ. Nếu cần, có thể làm nhiều lần cho đến khi ngủ được.

Chữa khỏi bệnh khó ngủ, sẽ làm cho cuc đời cuả bạn lành mạnh hơn, vui tươi hơn và tốt đẹp hơn.
Bác Sĩ Trần-Mạnh-Ngô, M.D., Ph.D., FAAFP; E-mail: nmtran@vn1.net;; Fax: (714)-547-4968; Điện thoại: (714) 547-3915.

Dùng Trụ Sinh Bừa Bãi Làm Vi Trùng Quen Thuốc
23/01/2000
Bác Sĩ Trần Mạnh Ngô
Khi dùng trụ sinh bưà bãi, vi trùng sẽ từ từ quen thuốc.
- Bốn chục năm về trước, lần đầu tiên, người ta khám phá rằng vi trùng đã quen thuốc trụ sinh trong nhà thương.
- Năm 1960, vi trùng bệnh lậu gonorrhrea (Neisseria gonorrhea) và vi trùng bệnh tiêu chảy ra máu (Shigella) được phát hiện là có quen thuốc trụ sinh.
- Gần đây, có hai loại vi trùng đã quen thuốc trụ sinh, đến nỗi không thể dùng thuốc để chưã bệnh được nưã. Loại thứ nhất là vi trùng lao (MDR-TB), trong thành phố New York, đã quen nhiều thứ thuốc. Phần lớn những người mắc bệnh lao ở đây là những bệnh nhân HIV, tù nhân, và một số người vô gia cư. Loại thứ hai tên là Enterocccus, cũng đã quen thuốc Vancomycine. Trong quá khứ vancomycine là thuốc tốt nhất để chưã bệnh do vi trùng enteroccocus (Pharmacy today, December 1999).
- Vi trùng Streptoccocus Pneumoniae cũng đã quen thuốc trụ sinh là một baó hiệu khẩn cấp cho chúng ta. Tại Hoa Kỳ, S. Pneumoniae đứng hàng đầu gây bệnh viêm sưng phổi. Mỗi năm có 500,000 bênh nhân bị bệnh viêm phổi. Và cũng mỗi năm, có 50,000 bệnh nhân bị vi trùng S. Pneumoniae tấn công vào máu, 7 triệu trường hợp bị nhiễm trùng tai, và 3,000 bệnh bị viêm màng óc. Cho tới bây giờ đã có 35 phần trăm vi trùng S. Pneumoniae đã quen thuốc Penicilline, và gần phân nửa quen thuốc cephalosporins. Có nghiã là tiêu chuẩn chữa trị đã không đạt được mức bình thường, và một ngày nào đó sẽ xuất hiện loại vi trùng S. Pneumonia quen thuốc trụ sinh (Contemporary Pediatrics, December 1999).

NGUYÊN NHÂN VI TRÙNG QUEN THUỐC
Có ba nguyên nhân làm vi trùng quen thuốc trụ sinh:
1) Nguyên nhân thứ nhất là do đột biến gen (gen mutations),
2) Nguyên nhân thứ hai là sự trao đổi thông tin gen (exchange of genetic information) giữa các vi trùng,
3) Và, nguyên nhân thứ ba là cách chọn lựa thuốc trụ sinh chữa bệnh trong nhà thương.
- Dùng trụ sinh qúa lố, hay không đúng cách trong nhà thương, trong y viện, hay trong cng đồng, sẽ tạo điều kiện cho vi trùng đã từng quen thuốc, nảy nở.
- Tuy nhiên, trong một tường trình khác cho thấy có 80 phần trăm thuốc trụ sinh dùng cho ngoại chẩn, khám bệnh trong phòng mạch, và chỉ có 20 phần trăm trụ sinh được dùng trong nhà thương. Người ta nghĩ rằng cần phải để ý đến cách dùng thuốc trụ sinh chữa bệnh ở ngọại chẩn, hay phòng mạch, thí dụ như trị máy hô hấp bị nhiễm trùng, sưng phổi, viêm xoang, viêm cuống họng, và viêm tai, v...v...
- Trong lúc còn đi học hay thực tập, bác sĩ thường dùng trụ sinh kéo dài 10 (mười) ngày, cho mỗi liều thuốc. Nhưng bây giờ bác sĩ lại được khuyên:


- Phải dùng trụ sinh mạnh, tác dụng nhanh.
- Phải dùng lượng thuốc cao, giảm thời gian cho ngắn.
- Phải tránh dùng thuốc trụ sinh có nồng độ thấp, vì sợ không đủ sức ngăn chặn vi trùng.
Theo Tiến sĩ dược khoa G.G.Zhannel thì chính tại cách dùng thuốc trụ sinh kiểu đó có thể làm vi trùng quen thuốc. Chẳng hạn như đang chưã một bênh nhiễm trùng quen thuốc Ampicilline, mà phải thay đổi, dùng một thể loại Penicillines khác. Cũng theo Tiến sĩ Zhannel, quan niệm không phải chỉ giản dị như vậy, mà phải thận trọng thay đổi theo hoàn cảnh, tuỳ theo từng thứ bệnh nhiễm trùng, từng loại vi trùng và từng bệnh nhân (Pharmacy today, December 1999).

NHỮNG NGUYÊN NHÂN KHÁC LÀM VI TRÙNG QUEN THUỐC
1) Thuốc trụ sinh trong Nông lâm mục
- Tiến sĩ Dược khoa Steven C. Ebert ghi nhận rằng ít ra có tới 50 phần trăm thuốc trụ sinh được dùng trong các nông trại. Dùng trụ sinh để giúp xúc vật lớn mạnh, sinh sản tốt, và giảm nhiễm trùng trứng. Chính vì vậy đã làm cho vi trùng càng ngày càng quen thuốc.
- Ở những nước đang mở mang, tình trạng dùng thuốc càng tệ hơn. Ở Ấn Độ, thuốc trụ sinh dùng cho nông trại nhiều hơn dùng cho bệnh nhân gấp trăm ngàn lần. Nguy hiểm là tính chất quen thuốc trụ sinh của vi trùng trong gen (genes), đã truyền từ vi trùng này qua vi trùng khác, trong súc vật, trong phân phế thải.
- Năm 1998, tại Đan Mạch, vụ trúng độc do vi trùng Salmonella enterica, huyết thanh loại DT 104, đã giết hại nhiều người, cũng là do đã dùng quá nhiều thuốc trụ sinh quinolones cho xúc vật, và vì vậy Salmonella đã quen Quinolones.

2) Dùng thuốc trụ sinh không toa.
Ở nhiều nước khác trên thế giới, kể cả ở Việt Nam, dùng thuốc trụ sinh không cần toa bác sĩ, vi trùng cũng sẽ bị quen thuốc. Những vi trùng quen thuốc đó sẽ theo phương tiện giao thông dễ dàng trên thế giới ngày nay, di chuyển đi khắp nơi, từ chỗ này qua chỗ khác, từ nước này qua nước khác. Trong một cuộc thí nghiệm ở Đài Loan cho thấy: vi trùng đã rõ ràng quen nhiều thuốc trụ sinh, khi so sánh, thử nghiệm nước tiểu cho bệnh nhân trong phòng cấp cứu, phòng ngoại chẩn, hay cho hoc sinh trung học và bệnh nhân lớn tuổi.

Nói tóm lại, chúng ta đã nhìn thấy sự nguy hiểm khi dùng thuốc trụ sinh bưà bãi, vì vi trùng sẽ từ từ quen thuốc, sẽ không còn công hiệu khi trị bệnh hiểm nghèo cho chúng ta, cho cộng đồng, và cho cả nhân loại nữa.

Bác Sĩ Trần Mạnh Ngô, M.D., Ph.D., FAAFP; E-mail: nmtran@hotmail.com; Fax: (714)547-4968; Điện thoại: (714) 547-3915.

Vì Sao Trẻ Đái Dầm?
03/06/2000
Bác Sĩ Trần Mạnh Ngô
Đái dầm là bệnh khá thông thường của trẻ em. Khoảng 15-20 phần trăm trẻ em tới 5 tuổi mắc phải bệnh đái dầm.
Đái dầm là gì" và trẻ em nào hay đái dầm"
Khi đến tuổi mà không thể kiểm soát được lúc đi tiểu là bị bệnh đái dầm.
. Thí dụ con gái tới 5 tuổi hay con trai tới 6 tuổi, thường là phải tự kiểm soát được đường tiểu.
. Khoảng 15 tới 20 phần trăm trẻ tới 5 tuổi đái dầm liên miên, không bao giờ khô ráo, là bệnh đái dầm loại 1 (primary nocturnal enuresis).
. Khoảng 3 tới 8 phần trăm trẻ em từ 5 tới 12 tuổi, có lúc đã không đái dầm được 6 tháng, rồi lại đái dầm trở lại, là bệnh đái dầm loại 2 (secondary nocturnal enuresis).
. Có tới 2-5 phần trăm trẻ em vị thành niên vẫn còn đái dầm. (SR Kimmel, Family Practice Recertification, March 15, 2000).

Bệnh đái dầm có tính cách di truyền:
Nếu bố hay mẹ thủa nhỏ đái dầm thì 40 phần trăm con cái cũng sẽ bị bệnh đái dầm. Nếu cả bố lẫn mẹ thủa nhỏ bị bệnh đái dầm thì có tới 70-75 phần trăm con cái sẽ bị bệnh đái dầm.

Nguyên nhân đái dầm:
Chưa biết được rõ ràng. Tuy nhiên, kiểm soát tiểu tiện tuỳ thuộc vào nhiều yếu tố, thí dụ như:
. khả năng phát triển bọng đái không tốt, hay bọng đái nhỏ quá.
. không kiểm soát được bắp thịt ống dẫn tiểu.
. không kiểm soát được bắp thịt bàng quang.
. Chậm phát triển hệ thống thần kinh cũng có thể sinh ra đái dầm.

Khi bọng đái đã đầy nước tiểu, mà bệnh nhân vẫn chưa muốn thức giấc, sẽ đái dầm. Phụ huynh thường than phiền rằng con cái ngủ say quá, đái dầm. Nhưng sự thực đái dầm không phải liên quan tới giấc ngủ. Mặc dầu, trẻ em lớn tuổi thức giấc kip thời hơn để đi tiểu, sẽ đỡ bị đái dầm hơn.

Trẻ em bị những chứng bệnh sau đây có thể hay đái dầm:
. Bị tâm lý căng thẳng.
. Ngáy lớn (apnea) vì bị bệnh hạch (adenoids) hay bị cục thịt dư lớn trong cổ họng (tonsillar hypertrophy).
. Đi tiểu thường xuyên, bị buốt đường tiểu (nhiễm trùng đường tiểu).
. Đi tiểu són. Con gái thường ngồi đè lên chân hay chân ngồi bắt chéo để chặn đường tiểu. Còn con trai thì lấy tay bụm lại (vì bọng đái không bình thường hay vì bắp thịt yếu không điều khiển được bọng đái).
. Đi tiểu nhiều, mất cân lượng (bị bệnh tiểu đường, hay bệnh thận).
. Đường tiểu yếu, đêm ngày đều đái són (bị nghẹt đường tiểu), v...v…

Đái dầm ảnh hưởng tới tâm tính trẻ em:
Trẻ bị bệnh tâm lý ít khi đái dầm. Nhưng ngược lại, đái dầm gây nhiều vấn đề tâm lý cho trẻ. Thí dụ như phụ huynh than rằng con cái đái dầm gây phiền hà cho mọi người. Hoặc người trong gia đình đổ lỗi qua lại vì con cái đái dầm. Đôi khi phụ huynh còn trừng phạt con em vì tội đái dầm.
Lớn hơn 10 tuổi mà còn bị đái dầm, trẻ em thường bị chứng bệnh tâm lý, thí dụ: trẻ không lưu tâm, không chú ý, bị căng thẳng, buồn rầu, không thích chơi với những trẻ khác. Tâm tính trẻ bất bình thường, khó chịu, vì cảm thấy tự mình không kiểm soát được chính mình.

Chữa trị bệnh đái dầm:
. Những thuốc chữa đái dầm gồm có:
- Oxybutynin chloride (Ditropan).
- Imipramine HCL (Tofranil).
- Desmopressin acetate (DDAVP).

Thuốc chữa đái dầm phức tạp, tùy theo những trường hợp khác nhau, cần có toa, cần có bác sĩ theo rõi.

Những phương pháp chữa đái dầm khác:
. Tùy theo môi trường xung quanh:
Thường thì trước khi đưa con đi bác sĩ khám bệnh, bố mẹ đã thử nhiều phương pháp khác nhau, tìm cách giảm bệnh đái dầm.
- Thí dụ như hạn chế không cho con uống nhiều nước trước khi đi ngủ.
- Hay, đánh thức con dậy đi tiểu, trước khi bố mẹ đi ngủ.
- Đôi khi bố mẹ còn hạn chế không cho con ăn uống vài thứ như chocolate, sữa, nước cam, hay những loại dễ làm đi tiểu như nước trà, coca cola (G. Lackgren et al. Acta Paediatr. 88: 679, 1999).
- Khi trẻ đã đến tuổi đi học thì nên trải miếng plastic trên giường, tốt hơn là bắt trẻ mặc tã.
- Nên để đèn đêm gần chỗ đi tiểu, để trẻ không ngại ngùng trở dậy đi tiểu.

. Khuyến khích trẻ.
Nên giúp đỡ trẻ qua những lúc khó khăn, đừng trừng phạt trẻ. Không nên đổ lỗi cho trẻ, mà ngược lại nên giúp trẻ hiểu biết, có trách nhiệm, để trẻ có thể làm được những gì cần phải tự làm. Thí dụ trẻ có thể giúp bố mẹ lau rửa giường nệm hay tự tắm rửa. Nếu trẻ cố gắng thức giấc, tự đi tiểu hay đêm nào không bị đái dầm, thì nên khuyến khích như cho trẻ đồ chơi hay dẫn trẻ đi coi hát, chiếu bóng. Phương pháp này giúp trẻ khỏi hẳn đái dầm, lên tới 25 phần trăm. Phương pháp cũng giúp trẻ thêm tiến bộ tự kiểm soát được đái dầm, khoảng 75 phần trăm (HG Ruston, J. Pediatr. 114: 691, 1989).

. Tập luyện bọng đái:
Nhất là trong trường hợp bọng đái quá nhỏ. Tập luyện bằng cách lúc đang đi tiểu, tự ngưng lại, kéo dài đường tiểu. Cũng có thể uống nhiều nứơc lúc ban ngày.

. Dụng cụ báo động lúc đái dầm:
Có lẽ đây là phương pháp hiệu quả nhất để chữa bệnh đái dầm. Dụng cụ nối với đồng hồ báo thức gài vào trong quần xà lỏn của trẻ. Khi đái dầm, nước tiểu trong quần có độ ẩm báo hiệu, đồng hồ reo vang, đánh thức trẻ dậy đi tiểu. Thường thì phải cần tới 3 tuần lễ mới thấy hiệu nghiệm. Nếu trẻ vẫn chưa thực hiện được thì cũng không nên rầy la.

. Đôi khi có thể dùng phương pháp tổng hợp: vừa dùng thuốc, vừa dùng đồng hồ báo thức, cũng có kết quả tốt.

. Sau hết, trong trường hợp trẻ đi cắm trại, hay ngủ chơi nhà bạn thì nên mang theo tã (mặc dầu, thường không nên dùng tã ở nhà), hoặc đôi khi dùng thuốc DDAVP, rất tốt, nhưng cần bác sĩ chỉ dẫn.

(Ghi chú: bài này viết với mục đích nâng cao kiến thức, không dùng để tự trị liệu. Nếu bạn có thắc mắc về tình trạng sức khỏe hay thuốc men, xin hỏi bác sĩ gia đình).
Bác Sĩ Trần Mạnh Ngô, M.D., Ph.D., FAAFP; E-mail: nmtran@hotmail.com; Điện thoại: (714) 547-3915.

Bệnh Xương Xốp Dễ Gẫy Xương, Tử Vong Cao
20/05/2000
Bác Sĩ Trần Mạnh Ngô
Khi chúng ta bất chợt thấy một cụ già lưng thật còng, người thật thấp: chúng ta thấy hình ảnh của bệnh loãng xương, hay bệnh xương xốp (osteoporosis), bệnh thiếu chất vôi trong xương. Qua kính hiển vi điện tử, chúng ta có thể nhìn và hình dung được xương xốp giống như cái tổ ong lỗ chỗ.
Bệnh xương xốp có thể xẩy ra cho tất cả mọi người. Nhưng phần lớn cho những người có tuổi, nhất là đàn bà trên 40 hay 50 tuổi. Khoảng 21 phần trăm phụ nữ tắt đường kinh bị xương xốp. Khi tới 80 tuổi thì có 90 phần trăm phụ nữ bị bệnh xương xốp. Đàn ông bị bệnh ít hơn: khi tới 90 tuổi, chỉ có 17 phần trăm bị xương xốp (C. Mills, Hippocrates, July/August 1999).
Khi về già, bệnh nhân thường hay bị té ngã. Nếu bị bệnh xương xốp, dễ bị gẫy xương, bể xương. Có nhiều biến chứng nguy hiểm, nhất là khi cần phải mổ xẻ để chỉnh xương gẫy. Có tử vong cao. Trên thế giới, khoảng 250 triệu người bị bệnh xương xốp. Riêng tại Hoa Kỳ, 24 triệu người bị xương xốp và mỗi năm, có một triệu rưỡi người bị gẫy xương. Khoảng 37,500 người bị xương xốp chết vì những biến chứng khi bị gẫy xương (MM Iqbal, Southern Med. J., 93: 2, 2000).

Ai hay bị xương xốp"
Phần lớn là đàn bà da trắng, bắt đầu trên 40-50 tuổi. Tiếp theo, là phụ nữ Á Đông, trong đó có người Việt Nam chúng ta. Phụ nữ da đen và phụ nữ Mễ ít bị bệnh xương xốp hơn.
Những nguyên nhân bị bệnh xương xốp :
. gia đình có người bị bệnh xương xốp.
. phụ nữ bị cắt bỏ buồng trứng, tắt kinh trước 45 tuổi.
. đàn ông có lượng kích thích tố sinh dục testosterone thấp.
. ít hoạt động.
. hút thuốc lá hay uống rượu quá nhiều.
. ăn uống thiếu chất vôi-calcium.
. dùng thuốc có lượng kích thích tố nang thượng thận cao (corticosteroids giảm hấp thụ chất vôi qua màng ruột).
. uống thuốc kích thích tố tuyến giáp trạng (thyroid hormone làm giảm lượng chất vôi-calcium).
. thuốc chữa kinh phong phenytoin và barbiturates cũng giảm sinh tố D, và giảm chất vôi.

Trị liệu bệnh xương xốp bằng thuốc, chất vôi-calcium và sinh tố-vitamin D:
- Kích thích tố trị liệu:

Kích thích tố sinh dục ngoài nhiệm vụ giữ chất vôi trong xương còn giúp cho phụ nữ:
. giảm bệnh đỏ mặt,
. đường sinh dục khá hơn,
. nhiều lợi ích cho bệnh tim mạch,
. có thể giúp chống xương háng đỡ bị phong thấp (osteoarthritis)
. chống bệnh đầu óc hay quên Alzheimer (RD Gambrel, Ann. Int. Med. 17: 37, 1996; MC Nevitt, 156: 2073, 1996).

Kích thích tố trị liệu có nguy cơ bị ung thư vú, nhưng hình như chỉ thấy trong trường hợp nếu dùng kích thích tố trị liệu quá mười năm (D. Grady et al., Ann. Int. Med. 117: 1016, 1992).

Một số trường hợp khác không được phép dùng kích thích tố trị liệu, nếu:
. bị tai biến mạch máu não,
. bị viêm tĩnh mạch ở chân,
. nghẹt máu ở chân,
. nghi ngờ bị ung thư vú hay đang bị ung thư vú,
. nghi ngờ có bầu,
. hư gan,
. nhức đầu kinh niên,
. cao huyết áp trầm trọng, v...v…

- Bisphosphonates:
Trong trường hợp không dùng được kích thích tố trị liệu, có thể uống bisphosphonates. Điển hình là Alendronate (Fosamax). Nhưng thuốc chỉ có thể giúp khỏi bị xương xốp, khỏi bị gẫy xương. Nên tránh dùng thuốc Alendronate nếu bị bệnh ống thực quản, bị chất vôi-calcium quá thấp trong máu, hay suy thận. Nên hỏi ý kiến bác sĩ gia đình trước khi quyết định dùng thuốc.

- Calcitonin:
Thường dùng bơm vào mũi, và ít khi chích dưới da. Chỉ dùng khi đã tắt kinh ít ra là 5 năm, hoặc vì lý do không dùng được phương pháp kích thích tố trị liệu. Thuốc có vài phản ứng phụ khác như viêm mũi, chảy nước mũi, chảy máu mũi, viêm xoang.

- Raloxifen:
Thuốc mới được FDA chấp thuận để chữa bệnh xương xốp (Y Học Thường Thức: www.vn1.net).
- Chất vôi-Calcium và sinh tố D:
Liều lượng chất vôi thay đổi:
. từ 1 tới 5 tuổi, mỗi ngày cần 800 mg calcium.
. từ 11 tới 24 tuổi, mỗi ngày, có thể cần từ 1,200 tới 1,500 mg calcium( Calcium carbonate, Tribasic calcium, Calcium citrate, Calcium lactate, Calcium gluconate).
. trong lúc có thai, có thể uống 1,200 mg calcium, mỗi ngày.
. từ 25 tới 50 tuổi, uống 1,000 mg calcium, mỗi ngày.
. và trên 50 tuổi uống 1,500 mg calcium (nhưng sẽ chỉ dùng 1,000 mg mỗi ngày, nếu đang uống thêm kích thích tố sinh dục)(L.B. Scheiber, L.Terregrosa, J. Musculos. Med.,May, 1999).

Uống sinh tố D mỗi ngày từ 250 tới 400 IU.

Sau đây là danh sách những đồ ăn có nhiều chất vôi-calcium(đồ ăn liệt kê ở dưới, không sợ làm cholesterol cao trong máu, có thể dùng để bồi bổ thêm chất vôi-calcium cho cơ thể):
. 8 oz sữa (nonfat hay 1 phần trăm mỡ), có 291 mg calcium.
. 8 oz sữa skim milk, 302 mg calcium.
. 1 ly yogurt không có mỡ, 100-400 mg calcium.
. 1 chén broccoli tươi, 176 mg calcium.
. 1 chén đậu nấu chín, 128 mg calcium.
. 1 chén đậu đỏ luộc, 116 mg calcium.
. 1 trái cam, 56 mg calcium.
. 8 oz nước cam tươi, 300 mg calcium.
. nửa chén đậu hũ hay đậu nành, 260 mg calcium. (Pharmacy Times, LK Shaw, january, 2000).

Sau hết, tập thể dục mỗi ngày, như đi bộ, tài chi đều rất tốt: giúp máu lưu thông, giảm bệnh xương xốp, phòng ngừa gẫy xương.

Bác sĩ Trần Mạnh Ngô, M.D., Ph.D., FAAFP; E-mail: nmtran@hotmail.com; Fax: (714) 547-4968; Điện thoại: (714) 547-3915.

Những Vấn Đề Phức Tạp Của Con Em Trong Trường
13/05/2000
Bác Sĩ Trần Mạnh Ngô
Có nhiều vấn đề rất phức tạp của trẻ em trong trường học. Ít nhất, 7 tới 10 phần trăm trẻ em học hành không được, 5 tới 19 phần trăm trẻ bị rối loạn cảm xúc, 5 phần trăm ngỗ nghịch, không lưu ý bài vở, 5 phần trăm bị bệnh kinh niên, và 2-3 phần trăm chậm phát triển tâm trí (TK Mclnerny, Pediatr. Review, 16: 326, 1995).
Cách chữa và điều trị bệnh tật của trẻ trong trường học cần có sự phối hợp của nhiều chuyên viên, nhiều thành phần khác nhau, thí dụ: những nhà tâm lý học, thày cô giáo, y tá trong trường, cố vấn trong trường, cán sự xã hội, và bác sĩ nhi đồng hay bác sĩ gia đình, v...v...(DM Phillips, American Family Physician, May 15, 1999).

Nhiều vấn đề phức tạp của trẻ:
. Trẻ em học hành kém : gặp phải những khó khăn khi nghe bài giảng, khi nói, viết, lý luận và tính toán. Phần lớn, học hành không được là do khuyết tật trong não bộ hay hệ thống thần kinh. Những chuyên viên tâm lý trong nhà trường sẽ giúp định bệnh trẻ em có hiệu quả.
. Trẻ rối loạn, xúc động và tâm tính thay đổi : ảnh hưởng rất nhiều tới việc học hành. Có tới 14-20 phần trăm trẻ em, khi đi học, bị tính tình rối loạn, có khi nặng, có lúc nhẹ. Tuy nhiên rối loạn xúc động của trẻ thường ít khi được lưu ý tới. Bác sĩ gia đình có thể giúp phân tích rối loạn tính tình hay xúc động. Sau đó, bác sĩ có thể gửi trẻ tới gặp những chuyên viên, cố vấn hay những bác sĩ tâm lý hay tâm trí để theo rõi và điều trị.
. Trẻ chậm phát triển tâm trí : coi như bị hư hỏng trí tuệ. Tâm trí phát triển chậm không có khả năng khéo léo phù hợp với đời sống hàng ngày. Khoảng 11 phần trăm học sinh từ 6 tới 21 tuổi bị tàn phế vì chậm phát triển tâm trí.

Trẻ bị bệnh, có trở ngại trong việc:
- giao tiếp,
- chung sống trong nhà,
- tự chăm sóc cho mình,


- giao tế ngoài xã hội hay cộng đồng,
- không tự chủ được,
- không tự lo giữ gìn sức khoẻ cho an toàn,
- không đi học được bình thường,
- không có khả năng biết lúc nào nghỉ ngơi, lúc nào làm việc.
. Nếu trẻ bị bệnh kinh niên hay tàn phế: cần phải thay đổi chương trình giáo dục. Tàn phế có thể là do thương tích trong não bộ, có thể bị câm, kinh phong, hay tê liệt vì óc bị hư. Một số bệnh kinh niên khác cũng có thể ảnh hưởng tới việc học hành như: xuyễn, dị ứng, tiểu đường loại 1, bệnh viêm tai, bệnh tuyến giáp trạng hay ung thư. Cũng có thể do lỗ tai bị hư không nghe thấy, mắt bị hư không nhìn thấy. Cũng có thể bị bệnh tê liệt, không thể cử động được. Tất cả đều sẽ do bác sĩ chẩn bệnh và chữa trị.
. Trẻ không lưu ý học hay nghịch ngợm quá lố : Không chăm chú hay lưu ý trong vấn đề học hành có thể là vì:
- bị căng thẳng tâm trí,
- sống trong gia đình không được yên ổn,
- xuống tinh thần,
- đôi khi đang uống thuốc chữa bệnh hay dùng ma tuý,
- và cũng có thể đang mắc một trọng bệnh khác.
Khoảng 3-5 phần trăm trẻ em ngỗ nghịch, đã không chú ý đến việc học.
. Trẻ ngang ngạnh, chống đối:
- thường hay nổi giận,
- thích tranh luận với người lớn.
- không chịu nghe lời người lớn,
- thích chọc phá,
- hay tố cáo kẻ khác,
- dễ xúc cảm, dễ hằn học, và hay trả thù.
. Hạnh kiểm xấu :
- Trẻ hay gây gổ doạ nạt người khác,
- hay đánh đập xúc vật,
- phá phách tài sản của người khác,
- không nghe lời cha mẹ,
- thoát ly,
- bỏ học.

Nói tóm lại : trẻ em có rất nhiều vấn đề trong trường học. Trẻ chỉ là nạn nhân, vì phần lớn do những khuyết tật bẩm sinh, hay do những môi trường sống xung quanh gây ra...
Bác Sĩ Trần Mạnh Ngô, M.D., Ph.D., FAAFP; E-mail: nmtran@hotmail.com; fax: (714) 547-4968; Điện thoại: (714) 547-3915.

Giúp Bệnh Nhân Phong Thấp Giảm Đau
06/05/2000
Bác Sĩ Trần Mạnh Ngô
Ngày hôm nay, xin nói về bệnh phong thấp-viêm khớp xương (osteoarthritis): là loại bệnh rất thông thường của người lớn tuổi. Mỗi năm, tại Hoa kỳ, có 20 triệu người bị phong thấp, viêm khớp xương.
Nguyên nhân phong thấp-viêm khớp xương"
. Nguyên nhân phong thấp-osteoarthritis là do sự mất thăng bằng giữa cấu tạo và thoái hóa của chất sụn trong khớp xương. Bình thường, sụn trong khớp xương giúp cho khớp xương cử động chơn chu, dễ dàng. Nhưng đối với bệnh nhân bị phong thấp-viêm khớp xương, sụn xương bị mất thăng bằng vì cấu tạo sụn giảm xuống, và thoái hóa sụn tăng trưởng. Thoái hóa sụn trong khớp xương do ảnh hưởng bởi nhiều phân hóa tố, cytokines, và nitric oxide. Có lẽ còn vài nguyên nhân khác cũng làm hư sụn, như: ảnh hưởng dinh dưỡng, sinh cơ học (biomechanical), miễn nhiễm và di truyền. Thay đổi sụn trong khớp xương làm sưng, viêm và mọc ra mấu xương.

. Có nhiều nguyên nhân khác sinh ra phong thấp-viêm khớp xương, thí dụ như: tuổi tác, mập, phái nữ, khớp xương bị thương tích trước đây, di-truyền, v...v...Những nơi bị phong thấp thường là ở xương tay, đầu gối, háng, xương cổ, xương lưng. Đôi khi ở vai, cùi chỏ.

Triệu chứng:
. Đau khớp xương là triệu chứng thông thường nhất của phong thấp-viêm khớp xương. Nhiều khi nửa đêm thức giấc vì bị đau nhức. Bệnh nhân thường kêu đau ở đầu gối, háng, nhất là những khớp xương bị sức nặng của cơ thể đè lên.
. Buổi sáng, khi vừa thức dậy, thấy khớp xương cứng ngắc, khó cử động, kéo dài 15-30 phút.
. Đôi khi khớp xương có tiếng kêu răng rắc khi cử động.
. Lúc bị bệnh nặng, khớp xương khó ruỗi ra, cong queo, đi đứng không vững.
. Dùng Quang Tuyến X để xác định phong thấp-viêm khớp xương.

Trị liệu phong thấp như thế nào"
Có mấy cách chữa thông thường:
. giảm triệu chứng phong thấp, đặc biệt giảm đau.
. làm cho bệnh nhân không lên cân,
. giúp cho bệnh nhân đỡ bị tàn phế,
. giúp bệnh nhân hoạt động khá hơn trong cuộc sống hàng ngày,
. giúp cho biến chứng của bệnh phong thấp giảm đi,
. và, nâng cao tinh thần bệnh nhân, nhất là đối với người ít hoạt động hàng ngày.

Trị liệu bằng thuốc:
. Trước hết chữa bằng thuốc, phải có bác sĩ theo dõi và định đoạt liều lượng thuốc men. Cần phải để ý những công phạt do thuốc gây ra.
. Uống Tylenol(acetaminophe n): Phải coi chừng nếu bị yếu gan hay yếu thận, hoặc bệnh nhân hay uống rượu thường xuyên.
. Thoa Capsaicin cream ngoài da, nhưng phải coi chừng nếu thấy da bị nóng.
. Chích thuốc vào khớp xương, do bác sĩ định đoạt (tối đa khoảng 3-4 lần một năm). Nếu chích nhiều quá có thể bị hư khớp xương, nhất là ở những khớp xương bị đè vì sức nặng-weight bearing joints.


. Uống thuốc phong thấp-nonsteroid anti-inflammatory (NSAIDs), cần có toa và do bác sĩ theo rõi. Có 25 thứ thuốc, đã dùng từ 20 năm nay. Phải coi chừng nhửng biến chứng, vì có thể làm hư thận, hư gan, nhiễu loạn hệ thống thần kinh. Nguy hiểm nhất là làm lở loét bao tử, nhiều biến chứng như chẩy máu bao tử. Không được dùng chung thuốc phong thấp NSAIDs với prednisone. Cũng không nên dùng NSAIDs cho người già, không dùng liều lượng cao, không dùng thuốc để quá lâu, và không dùng thuốc nếu bệnh nhân có tiểu sử bệnh tim mạch. Mổi năm có tới 100 ngàn bệnh nhân phải nằm bệnh viện, và có tới 16 ngàn người bị chết, vì những công phạt của thuốc phong thấp NSAIDs.
. Có 2 loại thuốc mới nhất: celecoxib (Cerebrex) và roficoxib (Voxx) dùng chữa phong thấp (cần có toa). Cả 2 thuốc này tương đối ít biến chứng như lở loét hay chảy máu bao tử, nhưng vẫn xếp vào lọai thuốc nonsteroid anti-inflammatory (NSAIDs), tức là vẫn cần những lời khuyên thận trọng như khi dùng thuốc NSAIDs (Pharmacy Times, February 2000).
Thể dục và nghỉ ngơi:
. Cần nghỉ ngơi, nhiều về buổi sáng hay buổi trưa. Nghe âm nhạc, thoải mái. Tránh dùng caffeine.
. Giảm cân lượng. Tránh ăn mỡ, muối, đường. Ăn nhiều trái cây, rau, đậu, ăn đồ biển.
. Đắp khăn ấm (nhúng vào nước ấm rồi vắt khô) lên chỗ khớp xương bị đau. Có thể ngâm vào nước ấm, tắm rội nước ấm, hay ngâm người trong bồn tắm có nước ấm. Đôi khi có thể đắp bao nước đá lên khớp xương đau khoảng 20 phút, rồi đắp khăn nước ấm khoảng 20 phút (vật lý trị liệu tại gia).
. Tập thể dục: Nếu đau quá, không cử động được thì nằm nghỉ. Bình thường tập luyện nhẹ nhàng, như đi bộ, tài chi, rất tốt. Tập thể dục giúp khớp xương phong thấp đỡ cứng ngắc. Có thể đi trong mall, đi ngoài công viên, hay đi vòng vòng thăm bà con láng giềng. Nên hỏi ý kiến bác sĩ gia đình trước khi tập thể dục (The Physician and Sportsmedicine, 1995).
Đây là những lời khuyên thêm giúp quý bạn:
. Uống thuốc đều đặn theo lời chỉ dẫn của bác sĩ.
. Ngủ nệm cứng, tốt hơn nệm mềm.
. Tránh ngồi trên ghế có nệm quá mềm.
. Tránh leo cầu thang.
. Sàn nhà quang đãng để đỡ bị té ngã.
. Nếu cần dùng những phương cách như: chống gậy, walker.. đều tốt, giúp tránh khỏi té ngã, gây thương tích.

Và sau hết:
Giải pháp cuối cùng trị phong thấp-viêm khớp xương là giải phẫu: mục đích gọt rửa các khớp xương, hoặc thay thế những khớp xương háng hay đầu gối bằng bộ phận plastic hay kim loại.
Bác Sĩ Trần Mạnh Ngô, M.D., Ph.D., FAAFP; E-mail: nmtran@hotmail.com; Fax: (714) 547-4968; Điện thoại: (714) 547-3915.

Cách Giản Dị Giảm Cân, Bớt Mập
29/04/2000
Bác Sĩ Trần Mạnh Ngô
Trên trái đất chúng ta đang sống, có nhiều người không đủ cơm ăn áo mặc, dinh dưỡng quá thiếu thốn. Nhưng ngược lại, cũng có nhiều người qúa mập, tìm mọi phương cách để giảm cân lượng. Tại Hoa Kỳ, có tới 25 phần trăm người bị mập, tức là cơ thể có 20 phần trăm cân lượng cao hơn mức trung bình.
Vì sao bị mập "
Có người mập quá. Có người ốm quá. Có người ăn nhiều mà chẳng bao giờ lên cân được.
Khi cân lượng lên cao, có thể một phần là do ăn quá nhiều, calories vào cơ thể qúa nhiều, sẽ bị mập. Còn trường hợp nếu năng lượng giảm xuống quá thấp, là vì đồ ăn bị đốt cháy qúa lố, sẽ bị xút cân. Tuy nhiên, giảm cân lượng không phải chỉ giản dị như vậy. Vì còn tuỳ thuộc vào nhiều nguyên nhân khác như: di truyền, dinh dưỡng trong cơ thể, tình trạng xã hội, kinh tế của mỗi người, và đôi khi bởi những ảnh hưởng kỹ thuật tân tiến ngày nay.

Mập bao nhiêu thì nguy hiểm "
Nếu chỉ thêm 4 hay 5 cân(lbs), sẽ không ảnh hưởng gì tới sức khỏe của chúng ta. Nhưng nếu cân lượng lên quá 20, 30 hay 40 cân(lbs), thì coi là nguy hiểm. Những người mập, nhất là có bụng bự, thường là những người bị bệnh nặng như: tiểu đường, cao huyết áp, bệnh vữa xơ, cứng tim mạch (arteriosclerosis), dễ bị cơn đau tim (heart attack), thận hư, hay bị bệnh túi mật. Những người mập thường không sống thọ. Ngoài ra cân lượng cao còn ảnh hưởng tới xương và bắp thịt, sinh ra phong thấp, đau lưng, v...v…

Phương pháp giản dị để giảm mập:
Thực sự, có tới hàng trăm phương pháp làm giảm cân lượng, giảm mập. Nhưng bạn, nên hỏi ý kiến bác sĩ gia đình trước khi xử dụng, cho an toàn. Sau đây là lời chỉ dẫn sơ lược cách giảm cân lượng, của Hội Tim Hoa Kỳ (American Heart Association).

Mổi ngày nên cần khoảng bao nhiêu calories để xuống cân "
Phụ nữ cần khoảng 1200 tới 1500 calories, mỗi ngày, là có thể giảm từ một tới hai cân (lbs), mỗi tuần lễ. Phái nam cũng có thể giảm một tới hai cân (lbs), mỗi tuần, nếu chỉ ăn cho khoảng 1500 tới 1800 calories mỗi ngày. Bác sĩ gia đình có thể cho bạn biết 3 trường hợp sau đây, tùy theo mỗi người, đàn ông hay đàn bà:

+ Mỗi ngày cung cấp 1200-1800 calories cho cơ thể, đồ ăn sẽ gồm có:
. 6 oz. thịt nạc, cá hay gà; ăn 3 hột gà mỗi tuần lễ (thịt nạc, có thể là thịt bò, thịt gà, heo, thịt gà tây, ăn cá rất tốt; cũng có thể ăn cá thay cho hột gà nếu sợ cholesterol. Nên tránh những đồ ăn như salami, bacon, gan, thịt băm có nhiều cholesterol. Cũng nên tránh tôm hay cá crayfish, vì có nhiều cholesterol).


. 4 phần ăn (servings) rau mỗi ngày: Mỗi phần ăn (serving) rau, tương đương nửa chén rau luộc hay đầy chén rau sống. Bạn có thể ăn đủ mọi loại rau như: đậu, rau cải, cà-rốt, broccoli, spinach, sà-lát, nấm, cà chua, hành, v...v...(bạn có thể phải ăn thêm nhiều rau hơn, trong trường hợp cần 1800 calories).
. 3 phần ăn (servings) trái cây tươi. Mỗi serving tương đương với 1 trái táo, nửa chén nước táo, 4 trái mận apricots, nửa trái chuối, nửa trái bưởi, 15 trái nho tươi, một chén dưa cantaloupe, nửa chén mãn cầu, một chén đu đủ, 3/4 chén dứa, 3/4 chén dưa hấu, v...v...
. đồ ăn chất bột thay đổi: cần 3 servings trong trường hợp 1200 calories, 4 servings cho 1600 calories, và 6 servings cho 1800 calories. Chất bột gồm có cơm, bánh mì, và nhiều thứ ngũ cốc khác. Mỗi serving chất bt (có 80 calories) tương đương với 1/3 chén cơm, 1 lát bánh mì, nửa cái hamburger hay nửa hot dog, nửa chén pasta v...v...
. Có thể uống 2 hay 3 li skim milk mỗi ngày. Có thể xào với 3-5 muỗng cà phê dầu olive hay margerine. Benecol margerine (plant sterol) tốt nhất, vì có thể giảm cholesterol trong máu.
Vài lời khuyên thêm giúp cho giảm cân lượng có hiệu quả (T. F. Kirk, Family Practice News, March 15, 2000):
. Cần phải theo chương trình cho lâu dài. Đôi khi phải kéo dài tới 40 tuần lễ hay một năm, cũng chưa đủ. Sau 6 tháng, cân lương bắt đầu xuống tốt, nhưng nếu ngưng chương trình, cân lượng cũng sẽ lên trở lại. Lời khuyên căn bản là càng ở trong chương trình lâu bao nhiêu, càng có thể giảm cân lượng nhiều bấy nhiêu.
. Cần tập có thói quen nhịn ăn, quen đói bụng.
. Cần được nhiều người trong gia đình như vợ, chồng, con cái khuyến khích, để nâng cao tinh thần.
. Cần tập luyện thể dục thường xuyên, hoạt động nhiều sẽ giữ cân lượng xuống tốt.
. Và sau hết là tự mình kiểm soát lấy mình, giữ gìn ăn uống, năng hoạt độ ng, để cho cân lượng không lên trở lại. Mỗi ngày nên tự cân để biết cân lượng của mình lên xuống ra sao, và nhất là để tự mình có thể thay đổi, cắt giảm đồ ăn, thức uống, giữ cho cơ thể được quân bình, tốt đẹp.
Bác Sĩ Trần Mạnh Ngô, M.D., Ph.D., FAAFP; E-mail: nmtran@hotmail.com; Fax: (714) 547-4968; Điện thoại: (714) 547-3915.

Lời Khuyên Cho Bệnh Tiểu Đường
22/04/2000
Bác Sĩ Trần Mạnh Ngô
Hôm nay, xin có vài lời khuyên cho bệnh nhân tiểu đường loại 2 (type 2 Diabetes).
Ở Hoa Kỳ, có 16 triệu người bị bệnh tiểu đường, 90 phần trăm bị tiểu đường loại 2. Trong khi đó, năm mươi (50) phần trăm bệnh nhân không biết mình đang bị bệnh tiểu đường (T.S Bullock and R.McDonough, Pharmacy Times, March 2000). Mặc dầu không có xác suất rõ ràng, nhưng số bệnh nhân Việt Nam ở hải ngoại hình như bị bệnh tiểu đường khá nhiều.

Triệu chứng bệnh tiểu đường loại 2:
Bệnh nhân thấy khát nước, đi tiểu thường xuyên. Bệnh nhân thấy mệt mỏi, yếu, mất sinh lực, dễ bị nhiễm trùng ngoài da, nhiễm trùng đường tiểu, nhiễm trùng lợi, chân tay bị tê, chuột rút, mắt mờ.
Có nhiều thuốc uống, liên hệ tới Insulin và cũng có nhiều thuốc chích Insulin để trị bệnh. Bệnh nhân có thể hỏi bác sĩ: thuốc men tác dụng như thế nào" lợi ích của thuốc ra sao" những phản ứng phụ" cách dùng thuốc đều đặn và cách theo dõi"

Lỡ đường xuống thấp quá, bởi vì:
. Bệnh nhân đã dùng thuốc qúa lố.
. Ăn uống không đúng lúc.
. Tập thể dục quá độ.

Bệnh nhân thấy có những triệu chứng như:
. Run rẩy, mệt mỏi, ra mồ hôi, đói bụng, lờ đờ, tim đập lẹ, mắt hoa, nhức đầu, tê miệng, tê môi. Lúc đó, bệnh nhân phải lập tức ăn 3 viên kẹo có đường glucose, hoặc uống nửa ly nước cam hay nước ngọt, hoặc nhai 6-7 viên kẹo thường, hoặc uống một ly sữa, hoặc uống một muỗng canh mật ong hay muỗng canh đường, hay ngậm năm cục đường.
. Nếu đang chích thuốc Insulin (vì đường bất thình lình xuống thấp trong máu) mà bị bất tỉnh thì tất nhiên không thể nhét vào miệng một trong những đồ ăn kể trên. Bệnh nhân phải sang nước biển có đường để cấp cứu, phải kêu xe cấp cứu, hay bệnh nhân phải đưa đi nhà thương cấp cứu.
. Nếu đang dùng Insulin, bệnh nhân cũng nên hỏi bác sĩ gia đình cách xử dụng chích glucagon, trong trường hợp nếu lỡ đường bị tụt quá thấp trong máu (Pharmacy Times, March 2000).

Còn nếu bị đường trong máu lên cao quá:
Bệnh nhân sẽ từ từ bị hôn mê, kéo dài nhiều giờ, đôi khi kéo dài nhiều ngày. Bệnh nhân mơ màng, khát nứơc liên tục, uống nước liên tục. Bệnh nhân bị hôn mê, dễ chết, phải vào nhà thương cấp cứu.

Nếu đang chích Insulin, thì bệnh nhân cần phải biết:
. Liều lượng và lúc nào sẽ chích Insulin.
. Biết cách lấy thuốc, chích thuốc, biết thay đổi chỗ chích.
. Biết chỗ để kim chích, cất kỹ chai thuốc Insulin, cho an toàn sau khi chích xong.
. Biết triệu chứng lúc đường xuống thấp để kịp thời đối phó. Cũng phải tự mình biết cách chữa khi đừơng xuống quá thấp.
. Biết cách tự đo lượng đường trong máu thường xuyên, một lần hay nhiều lần, mỗi ngày.
Bệnh nhân nên theo cách ăn uống cho đúng:
. Hỏi bác sĩ gia đình: danh sách những đồ ăn cho bệnh tiểu đường.
. Biết rõ đồ ăn ảnh hưởng tới đường trong máu như thế nào"
. Tránh ăn dầu mỡ, cholesterol.
. Giảm calories để cho bớt mập.
. Tập thể dục thường xuyên, mỗi ngày (ít nhất là 30 phút mỗi ngày, tốt nhất là đi bộ lẹ). Tập thể dục sẽ làm cho đường trong máu xuống thấp hơn, sẽ kiểm soát được cân lượng, giảm cơ nguy bệnh tim mạch, giảm huyết áp và cholesterol, làm cho sức khỏe tốt hơn, và có thể giảm thuốc uống hay thuốc chích vì đường trong máu sẽ xuống thấp.

Những lời khuyên thêm cho bệnh nhân tiểu đường:
. Đo huyết áp mỗi ngày.
. Kiểm soát đường trong máu thường xuyên hàng ngày. Theo rõi chất glycohemoglobin định kỳ.
. Kiểm soát cholesterol định kỳ.
. Khám chân, khám răng định kỳ.
. Khám mắt định kỳ.
. Thử máu tổng quát định kỳ. Theo rõi chất bạch đản trong nước tiểu định kỳ.
. Gặp bác sĩ chuyên môn để theo rõi những biến chứng bệnh tiểu đường, bệnh tim mạch, mắt, thận, thần kinh, chân v... v...
. Nếu có gì thắc mắc, xin hãy hỏi bác sĩ gia đình.

Bác Sĩ Trần Mạnh Ngô, M.D., Ph.D., FAAFP; E-mail: nmtranỴhotmail.com; Fax: (714) 547-4968; Điện thoại: (714) 547-3915.

Ghiền Rượu, Cai Rượu
15/04/2000
Bác Sĩ Trần Mạnh Ngô
Tại Hoa Kỳ có khoảng 15 triệu người ghiền rượu, và mỗi năm có khoảng 100 ngàn người bị chết vì rượu (Robert Wood Johnson Foundation, 1992) . Có tới 4 phần trăm sinh viên đại học uống rượu. Riêng đối với người già, lớn tuổi, rượu và thuốc để cai rượu gây tử vong cao. Ít ra có 10 tới 15 phần trăm người già chết vì uống rượu quá lố (National Institutes of Health, 1994).
Không biết xác suất bệnh nhân Việt Nam bị ghiền rượu là bao nhiêu, nhưng đối với bệnh nhân Mỹ thì cứ 100 người tới phòng mạch lại có 12 người ghiền rượu. Phần lớn những người ghiền rượu đều từ chối không muốn chữa, không muốn bỏ rượu, vì họ nghĩ rằng mức uống rượu của họ chưa cần tới đìều trị.

Làm sao để cai rượu"
Phương pháp khử độc, cai rượu căn cứ theo triệu chứng lúc lên cơn ghiền. Có 3 giai đoạn:
. Giai đoạn thứ nhất: bệnh nhân thấy run rảy, tim đập nhanh, huyết áp lên cao, cơ thể bị kích thích khó chịu. Bệnh có thể trị trong phòng mạch.
. Giai đoạn thứ hai: Cũng giống như giai đoạn thứ nhất. Và thêm hoa mắt. Cũng có thể trị trong phòng mạch. Nhưng nếu không thuyên giảm trong vòng 1 tới 3 giờ, bệnh nhân phải vào nhà thương.
. Giai đoạn thứ ba: Giống như giai đoạn 2, thêm nhiêt độ lên cao, bị nóng sốt. Bệnh nhân phải chữa trị và theo rõi trong nhà thương.

Những thuốc chính dùng để trị bệnh như Chlorazepoxide, Benzodizepines, và một số thuốc khác nưã, đều được điều trị bởi những bác sĩ chuyên môn.

Theo rõi tình trạng lúc đang thuyên giảm:


Phần lớn bệnh nhân bị xuống tinh thần (depression), buồn rầu, tính tình thay đổi. Nếu không chữa trị, bệnh nhân sẽ quay trở lại uống rượu. Bệnh nhân cũng có thể bị đau đớn, cần phải dùng thuốc giảm đau. Bệnh nhân cần phải được theo rõi, thử máu, thử gan. Bác sĩ sẽ liên lạc với người nhà bệnh nhân thường xuyên. Đôi khi bệnh nhân cần phải được theo rõi, chữa trị tai những Trung Tâm bài trừ rượu, chuyên môn, hoặc trong những nhà thương chuyên môn, do những bác sĩ chuyên khoa trị liệu tâm thần (psychiatrist) (C.D Prater et al., American Family Physician, September 1999).
Nếu bạn có vấn đề vì ghiền rượu thì phải làm sao"
Bạn nên cho bác sĩ gia đình biết.
Có thể, bác sĩ sẽ hỏi bạn những câu như sau:
. Có khi nào bạn muốn cắt giảm bớt uống rượu hay không"
. Có ai, kể cả thân nhân hay bạn bè, than phiền rằng bạn đã uống quá nhiều rượu không"
. Có khi nào bạn cảm thấy hối hận vì uống nhiều rượu quá không"
. Có khi nào, vào mỗi buổi sáng, bạn lại phải uống một chút để trấn an và chặn lại vì thấy cảm giác khó chịu như thiếu rượu không"

Bạn có thể gặp những người chuyên môn giúp cai rượu, chống ghiền rượu. Có những chương trình đặc biệt như như Alcoholics Anonymous, có thể kiếm đýa chỉ trong sổ niên giám điện thoại địa phương. Bạn cũng có thể kêu số điện thoại Focus on Recovery Helpline 1-800-222-0828, để xin giúp đỡ. Bạn cũng có thể tìm hiểu thêm vài cách bỏ rượu, bằng cách: một, là vào www.naaa.nih.gov, và hai, là viết thư cho Alcohol Alert, P.O. Box 10686, Rockville, MD 20849-0686.

Ghiền rượu có thể ảnh hưởng tới những người xung quanh, kể cả những người thân trong gia đình. Chữa trị ghiền rượu cũng như chữa một loại bênh kinh niên, kéo dài suốt cả đời người.
Bác sĩ Trần Mạnh Ngô, M.D., Ph.D., FAAFP; E-mail: nmtran@hotmail.com; Điện Thoại: (714) 547- 3915; Fax: (714) 547-4968.

Giảm Cao Mỡ-cholesterol Trong Máu
08/04/2000
Bác Sĩ Trần Mạnh Ngô
Bệnh cao mỡ, cao cholesterol trong máu rất thông thường ở Hoa Kỳ. Cao cholesterol dễ sinh ra bệnh vữa xơ, trai cứng động mạch (atherosclerosis) và nhiều biến chứng như: bệnh tim mạch (coronary heart diseases), tai biến mạch máu não (stroke), bệnh mạch máu ngoại biên (peripheral arterial disease), và bệnh nhồi máu cơ tim (myocardial infarction disease). Biến chứng bệnh tim mạch, cứng mạch máu, gây tử vong cao nhất tại Hoa Kỳ (American Heart Association, 1998 and 1999).
Cholesterol là gì"
Cholesterol là phân tử mỡ, cần cho cơ thể để hoạt động bình thường. Cholesterol giữ một phần cấu tạo màng tế bào, là chất cần thiết để sản xuất kích thích tố cho nang thượng thận hay tuyến sinh dục (adrenal and gonadal steroids), cũng là chất cần thiết sinh ra acids mật (hepatic bile acids).
Cholesterol hợp với bạch đản (proteins) sinh ra hợp chất lipoproteins. Có 3 loại lipoproteins: trọng lượng thấp, LDL, low-density lipoproteins; trọng lượng cao, HDL, high-density lipoproteins; và trọng lượng rất thấp, VLDL, very low-density lipoproteins (chất mỡ TG, triglycerides). LDL lên cao trong máu sinh ra bệnh cứng mạch máu, atherosclerosis, và bệnh tim mạch.
Khoảng bao nhiêu cholesterol trong máu thì tốt" Và liên hệ tới những nguy cơ gì"
Lượng cholesterol tổng quát nên dưới 200 mg/dl, tuy nhiên còn tùy thuộc vào HDL, TG, và LDL. Lượng cholesterol LDL cao có thể nguy hiểm hơn, tùy thuộc nhiều yếu tố khác như nếu có bệnh tim mạch, bệnh tiểu đường, đàn ông trên 45 tuổi, đàn bà trên 55 tuổi, phụ nữ không dùng kích thích tố khi mãn kinh, di truyền bệnh tim mạch, hút thuốc lá, cao huyết áp, lượng cholesterol HDL thấp, và bệnh tiểu đường.

Làm cách nào để giảm nguy cơ"
Không những phải giảm cholesterol, chúng ta phải giảm nguy cơ bệnh tim mạch:
. bệnh nhân cao máu phải luôn luôn giữ mạch máu ít ra khoảng 130/80.
. bệnh nhân tiểu đường phải kiểm soát mức đường thật chặt chẽ, gần mức trung bình, tốt nhất mức đường trong máu dưới 100 mg/dl.
. bệnh mập phải tìm cách giảm cân lượng. Tập thể dục ít ra là 30 phút mỗi ngày, ít ra là 3-4 lần mỗi tuần. Tập thể dục vừa giảm cân, vừa làm tăng cholesterol tốt trong máu.
. Bỏ hút thuốc lá: vừa giúp nâng cao cholesterol tốt, vừa giảm nguy cơ bệnh tim mạch.

Dinh dưỡng tốt sẽ giúp cho tim mạch lành mạnh:
Ăn uống kiêng khem, tập thể dục, hạ cân lương: tất cả đều rất quan trọng để giảm cholesterol. Hội Bác sĩ Tim Mạch( JAMA, 269: 3015, 1993) đề nghị vài giai đoạn:
. giai đoạn một: bất cứ bệnh nhân nào bị cao cholesterol, dù là chưa bị bệnh tim mạch đều phải giảm mỡ (total fat), dưới 30 phần trăm tổng số calories, giảm mỡ saturated fat, dưới 10 phần trăm tổng số calories, và có thể ăn dưới 300 mg cholesterol mỗi ngày. Giai đoạn một cho phép giảm cholesterol xuống thấp, 3 tới 14 phần trăm.


. giai đoạn hai: Nếu bệnh nhân bị bệnh tim mạch hoặc cao cholesterol mà không thuyên giảm sau giai đoạn một, thì sẽ bước sang giai đoạn hai. Bệnh nhân sẽ giảm thêm 7 phần trăm saturated fat, và gìới hạn ăn cholesterol dưới 200 mg mỗi ngày. Giai đoạn hai giúp giảm thêm 3 tới 7 phần trăm cholesterol.
Những đồ ăn được và những thức ăn nên tránh:
Đồ ăn bạch đản hay thịt: Nên tránh ăn tôm, gà vịt quay, thịt băm, ba sườn, xúc xích, bacon, lòng và gan. Đồ ăn tốt nhất là cá (nhất là cá salmon, sẽ giúp cho cơ thể có nhiều cholesterol tốt, đẩy cholesterol xấu đi), nên ăn thịt gà, thịt gà tây (tất nhiên là thịt nạc không có mỡ). Thịt bò dù nạc, không nên ăn nhiều. Còn thịt heo có nhiều cholesterol nhất. Nên ăn những đồ ăn bạch đản thực vật như đậu và nhất là đậu nành, đậu hũ (đậu nành được FDA chấp nhận là đồ ăn giảm được cholesterol, rất tốt).

Đồ ăn phó sản (cheese), bơ sữa, cà rem đều nên tránh. Không nên uống sữa tươi có 2 phần trăm mỡ. Chỉ nên uống sữa có 1 phần trăm mỡ, hay tốt hơn, sữa không có mỡ (non-fat). Nhưng tốt nhất uống sữa đậu nành (có thể uống sữa đậu nành không bỏ đường). Nếu ăn 25 grams bạch đản đậu nành mỗi ngày, có thể giảm khoảng 10 phần trăm cholesterol(Y học thường thức, www.vn1.net).

Đồ ăn bánh, ngũ cốc nên tránh như bánh donuts, croissants, cơm chiên, đồ ăn có chất mỡ hay có dừa. Ăn bánh mì, bánh bagels hay ăn cơm trắng tốt hơn.

Trái cây, rau luộc hay rau sống đều rất tốt. Không nên ăn những đồ như dừa, trái bơ, rau chiên dầu mỡ, cream sauce hay có phó sản (cheese).Dùng dầu như dầu olive, corn, peanut oil ... đều tốt, nhưng benecol (plant sterol, dưới hình thức benecol margarines) tốt nhất. Benecol được FDA chấp thuận, được coi là đồ ăn an toàn, giúp cho giảm cholesterol khoảng 10 phần trăm.

Có nhiều thuốc giảm cholesterol như :
. Bile acid sequestrants (Cholestyramine, Cholestipol).
. HMG-CoA reductases inhibitors (Atorvastin, Cerivastin, Fluvastatin, Lovastin, Pravastatin, Simvastatin).
. Nicotinic acid.
. Fibric acid derivatives (Clofibrate, Fenofibrate, Gemfibrozil)(Pharmac y Times,December 1999).

Thuốc uống phải có toa, có bác sĩ theo dõi. Nếu uống một trong những thuốc kể trên, cộng thêm dùng benecol để chiên xào và ăn uống đậu nành thường xuyên, là phương pháp tổng hợp giản dị, giúp cho cholesterol xuống thấp trong máu (Y Học thường thức, www.Vn1.net).
Bác Sĩ Trần Mạnh Ngô, M.D., Ph.D., FAAFP; E-mail: nmtran@hotmail.com; Fax (714) 547-4968; Điện thoại: (714) 547-3915.

So Sánh Thuốc Generic Với Thuốc Brand Name
01/04/2000
Bác Sĩ Trần Mạnh Ngô
Càng ngày, bệnh nhân càng làm quen với thuốc generic nhiều hơn. Có bệnh nhân thích uống thuốc chính hiệu (brand name), nhưng có nhiều bệnh nhân cho rằng nếu có uống thuốc generic thì cũng chẳng sao.
Mỗi năm có hơn một tỉ toa thuốc generic tại Hoa Kỳ. Hiện nay có tới 9000 loại thuốc generic, và còn nhiều thuốc nữa cũng sắp được FDA chấp thuận cho bán ngoài thị trường (B. W. Soc, Pharmacy Times, February 2000).

Thuốc generic rẻ tiền hơn:
Khi khám phá được thuốc mới, người ta phải tốn kém nhiều công của để sản xuất thuốc chính hiệu. Sau khi được FDA chấp thuận, người ta phải tiêu tốn thật nhiều tiền để quảng cáo cho thuốc chính hiệu. Cũng bởi vậy mà thuốc chính hiệu thường mắc tiền hơn. Các nhà sản xuất thuốc có bản quyền 10 năm, độc quyền sản xuất và bán thuốc chính hiệu trong 10 năm đầu tiên.
Sau 10 năm, các hãng thuốc khác mới có quyền sản xuất và bán thuốc generic. Bởi vậy thuốc generic chỉ được phép bán ngoài thị trường, 10 năm, sau thuốc chính hiệu.

Thuốc generic có hiệu quả và an toàn:
Có một số bệnh nhân Việt nam sợ thuốc rẻ tiền hơn có thể là thuốc giả hay thuốc không có công hiệu, nhưng sự thực không đúng ở đây. Thuốc rẻ tiền không có nghiã là thuốc dở. Cơ quan FDA đã trắc nghiệm và kiểm chứng từng thứ thuốc generic, trên nhiều phương diện: về phẩm chất cũng như an toàn, không thua kém gì thuốc chính hiệu. Thuốc generic phải được chứng minh có phẩm chất tốt trước khi được đưa ra bán ngoài thị trường, cho phép dân chúng sử dụng.

Thuốc generic có nhiều TƯƠNG ĐƯƠNG với thuốc chính hiệu:
. Tương đương về dược phẩm chất (pharmaceutical equivalence): cùng một loại thuốc như thuốc chính hiệu, cùng liều lượng, cùng có 2 thể loại thuốc nước cũng như thuốc viên.
. Tương đương giá trị sinh vật học (bioequivalent): Thuốc generic ngấm vào cơ thể, vào máu, có tác dụng cũng y như thuốc chính hiệu. Và tất nhiên phải được kiểm chứng và được chấp thuận bởi Cơ quan FDA.
. Tương đương trị liệu (therapeutic equivalence): thuốc generic phải được chứng minh là thuốc an toàn, có hiệu quả, có phẩm chất dược phẩm tốt, và có phẩm chất biến hóa tốt trong cơ thể.
Mặc dầu thuốc đã được FDA cho phép dùng trong thị trường, nhưng thuốc generic vẫn phải được theo dõi và kiểm soát thường xuyên, nhiều khi bị xét lại hàng năm.
Nói tóm lại, nếu có dùng thuốc generic, thì cũng chẳng có gì đáng lo ngại. Thuốc generic rẻ vì sản xuất sau, đỡ tốn kém, nhưng phẩm chất thuốc generic không thua gì thuốc chính hiệu. Nếu có gì thắc mắc, bạn có thể hỏi ý kiến Dược sĩ hay bác sĩ gia đình.
Bác sĩ Trần Mạnh Ngô, M.D., Ph.D., FAAFP; E-mail: nmtran@hotmail.com; Fax: (714) 547- 4968; Điện thoại: (714) 547- 3915.

Trúng Độc Chì, Nguy Hiểm Cho Trẻ
26/08/2000
Bác Sĩ Trần Mạnh Ngô
Trẻ em trúng độc chất chì là một trong những vấn đề y tế quan trong bậc nhất tại Hoa Kỳ.
Nửa thế kỷ trước đây, chưa ai biết sự nguy hiểm của chì. Lúc đó người ta còn dùng chì để làm thuốc. Thí dụ dùng thuốc có chất chì bơm vào âm hộ để chữa bệnh giang mai của phụ nữ. Người ta dùng thuốc mỡ có chì để chữa ngứa nấm vú.
Ngày nay, nửa thế kỷ sau, trúng độc chì gây ra bệnh thiếu máu, bệnh hư thận, làm hư haị nhiều cơ quan trong cơ thể, hư thần kinh, chậm phát triển, gây bệnh não bộ, và tử vong.

Những thử nghiệm gần đây cho thấy mức chì cao hơn 10 micrograms/dl trong máu, làm giảm mức thông minh, giảm tổng hợp sinh tố D, làm hư xương của trẻ em. Khi chì cao hơn 10 micrograms/dl trong máu, phụ nữ mang bầu sẽ đẻ non, trẻ sơ sinh sẽ có cân lượng rất thấp. Vậy thì mục đích chữa và phòng ngừa trúng độc chì cho trẻ là phải cố giảm lượng chì xuống dưới mức 10 micrograms/dl trong máu.

Môi trường nào có nhiều chì"
. Sơn quét tường là nguồn chì nhiều nhất xung quanh trẻ, là nguyên nhân chính gây trúng độc chì cho trẻ. Năm 1960, 50 phần trăm nước sơn có chì. Năm 1978, Cơ quan kiểm soát không cho phép nước sơn chứa cao hơn 0.06 phần trăm chất chì, khi dùng để sơn nhà, sơn bàn ghế, đồ chơi. Lý do chính trẻ trúng độc chì là vì trẻ bóc vỏ sơn ngoài tường, đút vào miệng. Trẻ rờ vào đồ chơi dính đầy bụi chì rồi đút ngón tay vào miệng, mút. Khi phá nhà cũ, bụi chì bay lên, cũng làm trẻ trúng độc. Tới 50 phần nhà cũ xây trước năm 1940, dùng sơn có lượng chì rất cao.
. Bụi và đất cũng có chì: nhất là vì chì không bị tiêu huỷ, tồn tại lâu, lẫn lộn với đất và bụi.
. Trong nước cũng có nhiều chì, nhất là năm 1920, lúc đó tất cả ống dẫn nước đều làm bằng chì. Năm 1986, cấm dùng chì làm ống nước, nhưng nhiều nơí như ở Florida hay Pennsylvania, nhiều chỗ chứa nước vẫn còn có chì.
. Đồ ăn bị nhiễm chì khi rau trồng đất có chì, hay nhiều ống dẫn nước còn làm bằng chì. Nhiều hộp đựng đồ ăn cũng còn làm bằng chì. Cho tới năm 1991, mới hoàn toàn cấm hẳn.
. Một vài thuốc dược thảo bên Ả Rập, Trung Hoa, Ấn Độ, hay Châu Mỹ Latin, bị nhiễm chì.
. Một vài loại đồ chơi, như đạn BBs, tranh sơn dầu, cục chì câu cá. Hay một số người bị nhiễm chì vì lý do nghề nghiệp như: thợ ống dẫn nước, thợ in, nghề làm thủy tinh, thợ hầm mỏ chì.

Chì vào cơ thể bằng ngả nào "
Chì qua đường ruột hay hô hấp. Phần lớn qua đường ruột, trẻ em hấp thụ 40 phần trăm chì. Chì đưa đi khắp nơi trong cơ thể, nhất là vào thận và gan, có thể vào máu, xương và một ít vào óc.

Trúng độc chì gây nhiều bệnh:
. bệnh thiếu máu.
. chì vào bắp thịt ruột làm đau bụng, ói mửa.


. trúng độc chì trong hệ thống thần kinh hay bắp thịt, làm tê giây thần kinh, sụi cổ tay hay sụi bàn chân.
. trúng độc chì trong não làm giảm thông minh, chậm phát triển cử động hay chậm nói, học hành kém. Trúng độc não làm ngu đần, chóng mặt, nhức đầu, khó ngủ, bứt rứt. Dần dần có thể bị tâm tính u mê, ói, kinh phong, bất tỉnh và chết.
. Những trúng độc khác như: hư thận, xanh sao, lưng cong, thịt nhão, v..v..
Thuốc chữa trúng độc chì gồm có:
. Dimercaprol or British Anti-Lewisite.
. Calcium Disodium Edetate (CaNa2EDTA-Versenate).
. Succimer (Chemet).
. Penicillamine. (PJ McDonnell, Pharmacy Times, May 2000). Thuốc cần toa bác sĩ.

Phòng ngừa trúng độc chì:
. Coi chừng trẻ em không ăn vôi sơn quét tường. Đôi khi dùng đồ đạc hay bàn ghế chặn không cho trẻ lân la tới chỗ tường bong vôi.
. Nếu phải ở những chỗ nhà cửa xây trước 1960, sơn có nhiều chì, thì nên bọc giấy che tường.
. Tránh hút bụi qúa mạnh, có thể làm tung toé bụi sàn nhà chứa nhiều chì.
. Con nít hay cho tay vào miệng là hay cho chì vào đường bao tử, ruột. Rửa tay, rửa mặt trẻ em thường xuyên. Rửa tay trẻ trước khi đi ngủ, nhất là trẻ em hay mút tay lúc ngủ. Nên rửa đồ chơi thường xuyên.
. Nếu khám phá nhà có nhiều vôi có chì, không nên tự mình cạo rửa. Hãy kêu thợ chuyên môn sửa sang.

Về phương diện dinh dưỡng, hãy:
. Cho trẻ ăn uống đầy đủ.
. Cung cấp đầy đủ chất vôi-Calcium và chất sắt.
. Tránh đồ ăn trong hộp nhập cảng.

Ngoài ra, cũng nên lưu ý:
. Không cho trẻ gần đồ chơi, hay quần áo nghi có dính chì.
. Nếu nghi nước uống có chì, cần hỏi 1-800-426-4791, để thử làm sao biết nước có chì.

Ngừa trúng độc chì cho trẻ:
Hầu hết trẻ sống tại Hoa Kỳ có cơ nguy bị nhiễm chì. Nếu phụ huynh cho biết trẻ sống trong môi trường có chì, thì trẻ từ 12 tháng rồi 24 tháng phải thử máu đo mức chì, nếu điều kiện cho phép. Tại California, khi đến tuổi đi học, trẻ em bắt buộc phải thử lượng chì trong máu. Nếu trẻ sống trong môi trường nhiều chì, thí dụ sống trong nhà xây trước năm 1960, cần phải thử nghiệm sớm hơn, khi trẻ mới 6 tháng. Hoăc cần phải lưu ý khi trẻ gặp thứ gì bỏ vào miệng thứ ấy. Cũng cần lưu ý khi trẻ có những triệu chứng trúng độc chì: liên hệ tới thần kinh, đau bụng, xanh sao như trình bầy ở trên.

Bạn cũng có thể gọi 1-800-LEAD-FYI để tìm hiểu thêm vấn đề trúng độc chì của trẻ em.
(Ghi trú: bài này viết với mục đích giúp nâng cao kiến thức, không dùng để tự trị liệu. Nếu bạn có thắc mắc về tình trạng sức khỏe hay thuốc men, xin hỏi bác sĩ gia đình).

Bác sĩ Trần Mạnh Ngô, M.D., Ph.D., FAAFP; E-mail: nmtran@hotmail.com ; Điện thoại: (714) 547-3915.

Bệnh Tâm Trí Căng Thẳng Quá Độ
19/08/2000
Bác Sĩ Trần Mạnh Ngô
Lo nghĩ căng thẳng quá độ làm đời sống mất bình thường. Bệnh tâm trí có thể đưa tới mất công ăn việc làm, mất bạn bè, và mất những người thân yêu. Lo nghĩ căng thẳng có thể làm xuống tinh thần, ghiền rượu, hay tự vẫn.
Có tới 19 triệu người tại Hoa Kỳ bị căng thẳng tâm trí. Số lượng bệnh nhân lo nghĩ, buồn bã, còn nhiều hơn cả hai thứ: dùng ma túy và ghiền rượu nhập lại. Bệnh nhân thường dấu không cho người khác biết mình đang bị mắc bệnh. Lúc đi gặp bác sĩ khám bệnh định kỳ, bệnh nhân cũng không cho bác sĩ biết mình có vấn đề lo nghĩ căng thẳng.

Có nhiều loại bệnh tâm trí căng thẳng:
. Bệnh lo nghĩ thông thường như sợ mất việc làm. Triệu chứng gồm có thiếu nghỉ ngơi, bắp thịt đau nhức, khó ngủ, mệt mỏi, và không tập trung trí óc được.
. Lên cơn bấn loạn (panic disorders), cơ thể hết sức sợ hãi. Đôi khi chạy vi tới nhà thương cấp cứu, vì lầm tưởng đang bị cơn đau tim (heart attack). Nhưng khám bệnh xong thì lại chẳng thấy có gì!

Bệnh nhân thường có những triệu chứng sau đây:
- tim như bóp nghẹt.
- đổ mồ hôi.
- mặt nóng bầng, đôi khi ớn lạnh.
- chân tay run rẩy.
- khó thở, thở hổ hển.
- cảm thấy mắc nghẹn.
- đau ngực.
- ói, đau bao tử.
- chân tay mềm nhũn.
- chóng mặt, tái xanh mặt.
- sợ hãi, mất bình tĩnh, mất tự kiểm soát, sắp nổi điên.
- sợ như sắp chết đến nơi.

Trẻ vị thành niên hay người còn ít tuổi thường dễ lên cơn bấn loạn, khiếp sợ. Bệnh nhân còn sợ thang máy, xe hơi, nhà hát, chớp bóng, máy bay, và ngay cả đi mall, sợ không được an toàn. Ba phần tư người bị bệnh là phụ nữ.
. Sợ đủ thứ như súc vật, nhện, côn trùng, sợ nước, đi trên cầu, lái xe trên xa lộ, và sợ thử nghiệm bệnh tật.
. Sợ xã hội, không giám nói chuyện ngoài công chúng, sợ gặp bạn, sợ đi làm và không giám rời chỗ ở.
. Hậu chấn thương (post-traumatic stress), sợ hãi tuyệt độ. Thí dụ điển hình là cựu chiến binh Mỹ sau chiến tranh Việt Nam 1975. Thường bị triệu chứng như không muốn lái xe, thấy cảm xúc tê cứng, dễ nổi giận, bứt rứt, khó ngủ, không tập trung trí óc được.
. Cảm giác ám ảnh, ép buộc (Obsessive-Compulsive). Chia làm bốn loại:
- thích rửa ráy vì sợ dơ, sợ bụi, bệnh tật, hay sâu bọ. Cả ngày chỉ rửa ráy cái này, lau chùi cái kia.


- Muốn coi lại đồ trong nhà, sợ chưa tắt lò hơi, chưa tắt bàn ủi, chưa khóa nước.
- Lẩm bẩm nhắc đi nhắc lại, để tâm hồn thư thả.
- Nhặt nhạnh giấy báo hay những vật vô dụng.
Muốn tránh tâm trí căng thẳng phải làm sao"
Nếu biết mình có bệnh phải đi gặp bác sĩ khám định kỳ. Vì một số bệnh tim mạch hay bệnh liên hệ kích thích tố có thể phát sinh triệu chứng tương tự như bệnh tâm trí căng thẳng, lo nghĩ. Nếu không rõ mình bị căng thẳng hay xuống tinh thần, có thể kêu Trung Tâm Phân Biệt bệnh tâm thần (National Anxiety Disorders Screening, 888-442-2022). Và nhất là đừng ngại ngùng, hãy cho bác sĩ gia đình biết.

Điều trị tâm trí căng thẳng, buồn bã:
. Tâm lý trị liệu: Bệnh nhân học hỏi làm sao tự mình giúp mình và tự kiểm soát được hoàn cảnh. Tất nhiên là qua những cuộc nói chuyện, hội thảo. Học tự giúp mình trầm tĩnh. Bác sĩ gia đình giúp tìm kiếm người chuyên môn tâm lý trị liệu. Chữa trị tùy theo những trường hợp bệnh lý khác nhau, thí dụ trường hợp tâm trí căng thẳng tổng quát, sợ hãi quá độ, bấn loạn, có vấn đề khi ra ngoài xã hội. Đôi khi phải dùng thêm thuốc song song với tâm lý trị liệu.
. Trị liệu bằng thuốc: Có nhiều thuốc, nhưng thường phải 6 tuần lễ mới có hiệu nghiệm:
- Benzodiazepine.
- Buspirone Hydroclhoride và Venlafaxine Hydrochloride.
- Serotonine receptor inhibitors.
- và nhiều thuốc khác mới được FDA chấp thuận.

Thuốc cần toa và cần bác sĩ theo rõi.
. Những chất cần phải tránh:
- không nên dùng caffeine trong cà-phê, nước trà, chocolate, cocoa, và một vài đồ uống có hơi.
- tránh dùng thuốc giảm mập, thuốc xuyễn, thuốc cảm cúm có chất pseudoephedrine.
- tránh thuốc ghiền như Amphetamine, cocaine, hay marijuana.

Nói tóm lại, phần lớn bệnh tâm trí căng thẳng hay lo lắng đều có thể chữa được. Nhưng phần quan trọng nhất vẫn là bệnh nhân phải quyết tâm, biết mình có bệnh và phải đi chữa bệnh. Bệnh nhân có thể trở lại cuộc sống bình thường và thoải mái.

(Ghi chú: Bài này viết với mục đích nâng cao kiến thức, không dùng để tự trị liệu. Nếu có thắc mắc về tình trạng sức khỏe hay thuốc men, xin hỏi bác sĩ gia đình).

Bác sĩ Trần Mạnh Ngô, M.D., Ph.D., FAAFP; E-mail: nmtran@hotmail.com; Điện thoại: (714) 547-3915.

Bệnh Tâm Trí Căng Thẳng Quá Độ
19/08/2000
Bác Sĩ Trần Mạnh Ngô
Lo nghĩ căng thẳng quá độ làm đời sống mất bình thường. Bệnh tâm trí có thể đưa tới mất công ăn việc làm, mất bạn bè, và mất những người thân yêu. Lo nghĩ căng thẳng có thể làm xuống tinh thần, ghiền rượu, hay tự vẫn.
Có tới 19 triệu người tại Hoa Kỳ bị căng thẳng tâm trí. Số lượng bệnh nhân lo nghĩ, buồn bã, còn nhiều hơn cả hai thứ: dùng ma túy và ghiền rượu nhập lại. Bệnh nhân thường dấu không cho người khác biết mình đang bị mắc bệnh. Lúc đi gặp bác sĩ khám bệnh định kỳ, bệnh nhân cũng không cho bác sĩ biết mình có vấn đề lo nghĩ căng thẳng.

Có nhiều loại bệnh tâm trí căng thẳng:
. Bệnh lo nghĩ thông thường như sợ mất việc làm. Triệu chứng gồm có thiếu nghỉ ngơi, bắp thịt đau nhức, khó ngủ, mệt mỏi, và không tập trung trí óc được.
. Lên cơn bấn loạn (panic disorders), cơ thể hết sức sợ hãi. Đôi khi chạy vi tới nhà thương cấp cứu, vì lầm tưởng đang bị cơn đau tim (heart attack). Nhưng khám bệnh xong thì lại chẳng thấy có gì!

Bệnh nhân thường có những triệu chứng sau đây:
- tim như bóp nghẹt.
- đổ mồ hôi.
- mặt nóng bầng, đôi khi ớn lạnh.
- chân tay run rẩy.
- khó thở, thở hổ hển.
- cảm thấy mắc nghẹn.
- đau ngực.
- ói, đau bao tử.
- chân tay mềm nhũn.
- chóng mặt, tái xanh mặt.
- sợ hãi, mất bình tĩnh, mất tự kiểm soát, sắp nổi điên.
- sợ như sắp chết đến nơi.

Trẻ vị thành niên hay người còn ít tuổi thường dễ lên cơn bấn loạn, khiếp sợ. Bệnh nhân còn sợ thang máy, xe hơi, nhà hát, chớp bóng, máy bay, và ngay cả đi mall, sợ không được an toàn. Ba phần tư người bị bệnh là phụ nữ.
. Sợ đủ thứ như súc vật, nhện, côn trùng, sợ nước, đi trên cầu, lái xe trên xa lộ, và sợ thử nghiệm bệnh tật.
. Sợ xã hội, không giám nói chuyện ngoài công chúng, sợ gặp bạn, sợ đi làm và không giám rời chỗ ở.
. Hậu chấn thương (post-traumatic stress), sợ hãi tuyệt độ. Thí dụ điển hình là cựu chiến binh Mỹ sau chiến tranh Việt Nam 1975. Thường bị triệu chứng như không muốn lái xe, thấy cảm xúc tê cứng, dễ nổi giận, bứt rứt, khó ngủ, không tập trung trí óc được.
. Cảm giác ám ảnh, ép buộc (Obsessive-Compulsive). Chia làm bốn loại:
- thích rửa ráy vì sợ dơ, sợ bụi, bệnh tật, hay sâu bọ. Cả ngày chỉ rửa ráy cái này, lau chùi cái kia.


- Muốn coi lại đồ trong nhà, sợ chưa tắt lò hơi, chưa tắt bàn ủi, chưa khóa nước.
- Lẩm bẩm nhắc đi nhắc lại, để tâm hồn thư thả.
- Nhặt nhạnh giấy báo hay những vật vô dụng.
Muốn tránh tâm trí căng thẳng phải làm sao"
Nếu biết mình có bệnh phải đi gặp bác sĩ khám định kỳ. Vì một số bệnh tim mạch hay bệnh liên hệ kích thích tố có thể phát sinh triệu chứng tương tự như bệnh tâm trí căng thẳng, lo nghĩ. Nếu không rõ mình bị căng thẳng hay xuống tinh thần, có thể kêu Trung Tâm Phân Biệt bệnh tâm thần (National Anxiety Disorders Screening, 888-442-2022). Và nhất là đừng ngại ngùng, hãy cho bác sĩ gia đình biết.

Điều trị tâm trí căng thẳng, buồn bã:
. Tâm lý trị liệu: Bệnh nhân học hỏi làm sao tự mình giúp mình và tự kiểm soát được hoàn cảnh. Tất nhiên là qua những cuộc nói chuyện, hội thảo. Học tự giúp mình trầm tĩnh. Bác sĩ gia đình giúp tìm kiếm người chuyên môn tâm lý trị liệu. Chữa trị tùy theo những trường hợp bệnh lý khác nhau, thí dụ trường hợp tâm trí căng thẳng tổng quát, sợ hãi quá độ, bấn loạn, có vấn đề khi ra ngoài xã hội. Đôi khi phải dùng thêm thuốc song song với tâm lý trị liệu.
. Trị liệu bằng thuốc: Có nhiều thuốc, nhưng thường phải 6 tuần lễ mới có hiệu nghiệm:
- Benzodiazepine.
- Buspirone Hydroclhoride và Venlafaxine Hydrochloride.
- Serotonine receptor inhibitors.
- và nhiều thuốc khác mới được FDA chấp thuận.

Thuốc cần toa và cần bác sĩ theo rõi.
. Những chất cần phải tránh:
- không nên dùng caffeine trong cà-phê, nước trà, chocolate, cocoa, và một vài đồ uống có hơi.
- tránh dùng thuốc giảm mập, thuốc xuyễn, thuốc cảm cúm có chất pseudoephedrine.
- tránh thuốc ghiền như Amphetamine, cocaine, hay marijuana.

Nói tóm lại, phần lớn bệnh tâm trí căng thẳng hay lo lắng đều có thể chữa được. Nhưng phần quan trọng nhất vẫn là bệnh nhân phải quyết tâm, biết mình có bệnh và phải đi chữa bệnh. Bệnh nhân có thể trở lại cuộc sống bình thường và thoải mái.

(Ghi chú: Bài này viết với mục đích nâng cao kiến thức, không dùng để tự trị liệu. Nếu có thắc mắc về tình trạng sức khỏe hay thuốc men, xin hỏi bác sĩ gia đình).

Bác sĩ Trần Mạnh Ngô, M.D., Ph.D., FAAFP; E-mail: nmtran@hotmail.com; Điện thoại: (714) 547-3915.

Cao Máu Trong Trường Hợp Đặc Biệt
29/07/2000
Bác Sĩ Trần Mạnh Ngô
Lần trước, chúng tôi đã trình bầy: cao huyết áp là bệnh thầm lặng giết người (Tham Khảo, www.vietbao.com). Trong bài này, chúng ta sẽ lưu ý một số trường hợp đặc biệt, nhất là cho bệnh nhân cao máu có nhiều nguy cơ và tử vong cao. Đó là những người lớn tuổi, bị bệnh kinh niên như hư thận, bệnh tim hay tiểu đường. Bệnh cao máu của người da đen cũng có nhiều nguy cơ, nhưng không đề cập trong phạm vi bài này.
Phần thứ hai, sẽ trình bầy, khuyến khích và chỉ dẫn bệnh nhân cách tự đo huyết áp, tự theo rõi bệnh cao máu.

Trước hết là nguy cơ người già khi bị cao huyết áp:
Khi về già thường bị cao máu. 60 tới 70 phần trăm người già trên 60 tuổi bị cao huyết áp. Chữa bệnh người già bị cao máu sẽ giúp giảm tai biến mạch máu não, bệnh tim mạch, suy tim và tử vong. Tất nhiên, thay đổi lối sống vẫn là điều quan trọng nhất. Chẳng hạn không để mập, phải giảm cân, cữ ăn mặn. Nếu thay đổi lối sống mà huyết áp vẫn không xuống được, thì phải uống thuốc. Thuốc lợi tiểu hay thuốc cao máu, beta-blockers đều có khả năng giảm tử vong (S MacMahon, A Rodgers, Clin Exp Hypertens., 15: 967, 1993). Tóm lại, mục đích chính là không bao giờ nên để huyết áp cao quá 140/90.

Nguy cơ phụ nữ cao máu:
Khi đàn bà tới thời kỳ tắt kinh, nếu có cơ nguy bệnh tim mạch, tử vong còn cao hơn đàn ông. Dùng kích thích tố trị liệu, mặc dù đang bị cao máu, cũng sẽ giúp phụ nữ phòng ngừa bệnh tim mạch (Arch Intern Med, 157: 2413, 1997).
Phụ nữ khi uống thuốc ngừa thai có thể bị cao huyết áp. Nhưng, còn nguy hiểm hơn nếu phụ nữ bị mập và hút thuốc lá.
Nếu có bầu mà bị cao máu (cao máu trước khi có bầu hay khoảng 20 tuần sau khi mang bầu), cũng phải uống thuốc hạ máu. Thuốc sẽ do bác sĩ gia đình hay sản khoa định liệu.

Cao máu và bệnh tim mạch:
Nếu bệnh nhân vừa bị cao máu vừa bị bệnh tim mạch, nhưng áp xuất không kiểm soát được, sẽ có nhiều nguy cơ như bị nhồi máu cơ tim (myocardial infarction), suy tim (heart failure), và tai biến mạch máu não (stroke). Cần phải uống thuốc, kiêng mặn, tập thể dục, ráng giảm huyết áp dưới 140/90. Trong trường hợp bị đau ngực, hoặc đã từng bị bệnh nhồi máu cơ tim, vv.., và nếu phải thay đổi thuốc trị cao máu, sẽ do bác sĩ chuyên môn chỉ dẫn.

Cao máu và tâm thất trái nở lớn:
Khi bị cao huyết áp, tim sẽ ráng đáp ứng, nhưng có một lúc nào đó, tâm thất trái sẽ nở lớn. Tim nở lớn làm bệnh nhân chết bất đắc kỳ tử, hay bị nhồi máu cơ tim, và tai biến mạch máu não. Điều trị cao máu và tim lớn bên trái là làm giúp cho tim nhỏ lại. Cách hay nhất là hạ huyết áp xuống thấp. Thuốc lợi tiểu và thuốc hạ máu sẽ do bác sĩ quyết định cho phù hợp. Phần khác bệnh nhân phải cố gắng giảm cân lượng và cữ ăn mặn.

Cao máu và suy tim:
Tại Hoa Kỳ, suy tim (heart failure) vì cao huyết áp đứng hàng đầu. Kiểm soát huyết áp sẽ giúp tim hoạt động tốt. Thuốc lợi tiểu, thuốc hạ máu, thuốc trợ tim, đều giúp chữa suy tim. Nếu bị đau ngực, cao huyết áp, và suy tim thì phải thay đổi nhiều thuốc men khác nhau. Thuốc cần toa, cần bác sĩ theo rõi.

Cao máu và hư thận:
Không uống thuốc kiểm soát cao máu đàng hoàng, có thể là nguyên nhân chính sinh bệnh đau thận. Theo rõi hư thận là phải theo rõi chất creatinine và huyết áp. Kiểm soát máu cao coi là quan trọng hàng đầu, khi theo rõi bệnh thận. Phải lưu ý chất bạch đản trong nước tiểu, và không bao giờ để huyết áp cao quá 135/85. Nếu có bạch đản trong nước tiểu, nên ráng cho huyết áp xuống thấp hơn, 125/75.

Cao máu và tiểu đường:
Huyết áp bệnh tiểu đường nên hạ thấp dưới 130/85. Nếu có chất bạch đản trong nước tiểu, còn cần hạ xuống thấp hơn, dưới 125/75. Giảm huyết áp cho bệnh nhân tiểu đường là phải thay đổi lối sống, nhất là phải giảm cân lượng. Dùng thuốc hạ huyết áp cho bệnh tiểu đường phải lưu ý loại thuôc nào có hiệu qủa, ít ảnh hưởng tới mực đường trong máu, ít ảnh hưởng tới hoạt động của thận, và nhất là không che dấu triệu chứng đường xuống quá thấp.

Cao máu và cao mỡ:
Quan trọng bậc nhất trong trường hợp này vẫn là thay đổi lối sống: giảm cân lượng, giảm ăn mặn, giảm mỡ, cholesterol, không uống rượu và tập thể dục. Tất nhiên phải uống thuốc để giảm huyết áp. Loại tốt nhất là: ACE inhibitors, angiotensin-II receptors antagonists, và calcium channel blockers (KA Hunter, Pharmacy Times, November 1999).

Nói tóm lại, trị liệu bệnh cao huyết áp tùy thuộc từng trường hợp, tùy thuộc loại bệnh khác nhau, hay nguy cơ bệnh lý khác nhau. Chưa kể tới vấn đề tuổi tác, đàn ông hay đàn bà, tùy theo dân tộc khác nhau. Dù trong trường hợp nào, thay đổi lối sống vẫn là quan trọng hàng đầu. Và nhất là bệnh nhân phải tự phòng ngừa. tự đo mạch máu thường xuyên hàng ngày.

Sau đây là mấy lời chỉ dẫn giúp quý vị tự đo huyết áp ở nhà mỗi ngày:
. Đo huyết áp ngày 3 lần: trước khi ăn điểm tâm, trước khi ăn cơm tối, và 2 giờ sau khi ăn cơm tối. Đo liên tiếp 3 lần, cách 2 phút mỗi lần. Lấy 3 con số trên cộng lại chia 3. Lấy 3 con số dưới cộng lại chia 3. Lấy con số trung bình, và đó là huyết áp trung bình sau 3 lần đo. Ghi huyết áp mỗi ngày để theo rõi.
. Huyết áp có thể xuống, khi tắm hay khi ăn. Chờ 15 phút sau, đo huyết áp sẽ chính xác hơn.
. Nếu lỡ hút thuốc lá hay uống ỏcaffeineõ, sẽ lên máu. Chờ 30 phút sau hãy đo huyết áp.
. Tập thể dục xong, huyết áp sẽ xuống. Cho nên phải chờ mấy giờ sau hãy đo. Hoặc, đo huyết áp trước khi tập thể dục cũng được.
. Thường ngồi nghỉ chừng 5 phút trước khi đo máu, sẽ tốt hơn.
. Lúc đo máu nên ngồi thẳng, lưng dựa, chân ruỗi.
. Tay đo máu nên ruỗi ra, để cao ngang với mực trái tim. (BW Sax, Pharmacy Times, November, 1000).

(Ghi chú: Bài này viết với mục đích giúp nâng cao kiến thức, không dùng để tự trị liệu. Nếu bạn có thắc mắc về tình trạng sức khỏe hay thuốc men, xin hỏi bác sĩ gia đình).
Bác sĩ Trần Mạnh Ngô, M.D., Ph.D., FAAFP; E-mail: nmtran@hotmail.com; Điện thoại: (714) 547-3915.

Che Nắng Ngừa Ung Thư Da
22/07/2000
Bác Sĩ Trần Mạnh Ngô
Bây giờ là mùa hè. Là mùa thanh thiếu niên rất thích đi biển phơi nắng. Nhưng chúng ta hãy lưu ý: luôn luôn cần phải che nắng cho da. Mục đích che nắng là tránh tia tử ngoại ánh sáng mặt trời gây thương tích cho da, gây ung thư da.
Kết quả trong phòng thí nghiệm gần đây cho thấy tia tử ngoại làm da hư và già đi. Nhưng ngược lại, nếu da được bảo vệ, chống nắng, da sẽ trẻ trung hơn. Nếu da không được che nắng sẽ nhăn nheo, có vẻ bị khô và bị lốm đốm.

Tuy nhiên, những người dùng thuốc chống nắng vẫn hay coi thường, họ thích ra nắng lâu hơn. Phơi nắng lâu, không tốt. Nguyên tắc căn bản là mặc dầu đang dùng thuốc che nắng, cũng không nên phơi nắng quá lâu (J Epstein et al., Patient Care, June 2000).

Tránh nắng có giảm được ung thư da không"
Thử nghiệm súc vật cho thấy nếu che nắng, có thể giảm ung thư da. Nếu che nắng cho người, có thể phòng ngừa bệnh da dầy actinic keratoses, là bệnh tiền ung thư da-squamous cell carcinomas. Nhiều bác sĩ chuyên môn còn cho rằng nếu chịu khó che chở da lúc còn nhỏ tuổi, có thể phòng ngừa ung thư da - basal cell carcinomas.

Còn ung thư da melanomas thì sao"
Hãy còn trong vòng bàn cãi. Nhiều bác sĩ chuyên môn nói rằng:
- những người dùng kem che nắng thường có da mầu nhạt (light skin), có nguy cơ sinh ra ung thư da melanoma.
- dù có dùng kem chống nắng, nhưng nếu thích phơi nắng nhiều hơn, vẫn có nguy cơ bị ung thư melanoma.
- Sau hết, nếu phơi da trong tia tử ngoại cường độ cao, cũng sẽ dễ bị ung thư melanoma (R Marks, Eur J Dermatol, 9: 406, 1999).

Cách chống nắng cho da không phải chỉ dùng kem che nắng, mà còn nhiều cách khác, thí dụ:
. Không nên phơi nắng lâu chỉ vì mục đích muốn làm da thẫm mầu.
. Tránh phơi nắng gắt buổi trưa.
. Dùng quần áo che nắng, còn tốt hơn cả kem che nắng. Nhưng tiếc thay không thể chùm quần áo kín mít được. Hiện nay đã có bán loại quần áo nhẹ (SPF) giúp chống nắng. Nên dùng nón vành rộng, có thể tránh 70 phần trăm tia tử ngoại chiếu vào mặt.
. Dùng kem che nắng, ít nhất có độ chống nắng từ SPF 15 trở lên. Kem sẽ ngăn cản được hầu hết các tia tử ngoại. Nhiều khi phải thoa kem chống nắng nhiều lần, nếu phải phơi nắng lâu.

Ai nên dùng kem phơi nắng"
Tuổi nào cũng dùng được kem chống nắng. Có thể dùng lúc 6 tháng mới sanh xong, và dùng liên tục khi về già. 80 phần trăm thanh thiếu niên tới tuổi 20 thích phơi nắng. Bởi vậy, tuổi này mới là tuổi nên dùng kem chống nắng nhiều nhất.

Cũng có nhiều người mặc dầu khi còn trẻ không chống nắng, nhưng khi lớn tuổi, cũng cần dùng kem che nắng. Dùng kem chống nắng giúp ngừa ung thư da squamous cell carcinoma, tốt cho người lớn tuổi.

Những người có da trắng nhạt mầu, nên thoa kem chống nắng nhiều và dầy hơn, có độ SPF cao hơn, để khỏi bị cháy nắng. Tuy nhiên, trong trường hợp da xậm, cũng phải dùng kem chống nắng để da khỏi bị cháy nắng. Người Mỹ da đen ít bị ung thư da hơn người da trắng.

Càng lên cao, môi trường xung quanh càng khó che chở da chống tia tử ngoại. Bởi vậy, chúng ta càng phải lưu ý bảo vệ da chống nắng nhiều hơn. Khi trượt tuyết, tia tử ngoại phản ảnh vào tuyết, làm cường độ tử ngoại cao hơn. Và do đó, chúng ta sẽ bị nhiễm tử ngoại nhiều hơn, bị hư da nhiều hơn.

Những loại kem chống nắng:
Có hai loại kem. Loại thứ nhất, là hoá chất, hòa tan vào dung dịch. Thí dụ: benzophenone (oxybenzone) chống tử ngoại rất tốt. Chất khác avobenzone (Parsol 1789) hấp thụ tử ngoại cũng rất tốt.

Lọại thứ hai, dựa theo tính chất vật lý, phản chiếu ánh sáng mặt trời. Chất bột titanum dioxide và chất kẽm zinc oxide đều dùng để chống nắng. Dưới thể chất bột, cả 2 chất oxýt kể trên vừa có thể vừa hấp thụ ánh sáng, vừa phản chiếu ánh sáng.

Vậy thì sản phẩm che nắng nào tốt hơn"
Tất cả những sản phẩm chống nắng dùng trong thị trường ngày nay, nếu thoa đều và nhiều một chút, sẽ chống nắng tốt. Nên dùng độ chống nắng (SPF) từ 15 trở lên. Độ chống nắng SPF chống tử ngoại B, là tử ngoại làm hư da nhiều nhất. Còn tia tử ngoại có làn sóng dài (long wavelengths) cũng có thể làm hư da, nhưng không dùng SPF làm tiêu chuẩn. Dù sao, nếu dùng kem che nắng hấp thụ được tia tử ngoại, rất tốt, vì kem có thể hấp thụ tới 90 phần trăm tử ngoại.
Phần lớn ai cũng thích dùng kem, trừ một số thanh thiếu niên thích loại keo (gel). Cũng có loại bơm, loại dính (stick).

Loại không thấm nứớc (waterproof) được ưa chung, nhất là cho những ai thích bơi lội, hay vì bị mồ hôi ra quá nhiều (Food and Drug Administration, Fed Regist, 64: 27666, 1999).

Kem che nắng có biến chứng và dị ứng:
Có vài phản ứng như ngứa da (irritant dermatitis), hay dị ứng da (contact allergic dermatitis). Có loại bệnh da khác như photocontact dermatitis, nhưng rất hiếm. Đôi khi bị dị ứng vì ánh sáng mặt trời. Dù trong trường hợp nào cũng cần tham khảo bác sĩ chuyên môn.

Thêm vài lời khuyên nhủ:
Nhiều người phơi nắng để cho da xạm nắng. Trông thì đẹp, nhưng kỳ thực da xạm nắng là do ánh sáng mặt trời làm da hư, làm da nhăn nheo, và có thể làm ung thư da. Để khỏi hư da, chúng ta:
. Tránh phơi nắng, nhất là về mùa hè, có nhiều tia tử ngoại mạnh.
. Coi chừng khi trượt tuyết hay lên núi cao có tuyết. Vì tuyết phản chiếu ánh sáng, cường độ tử ngoại sẽ tăng lên.
. Mặc quần áo để che nắng. Đi nón vành lớn.
. Dùng kem có độ chống nắng cao hơn 15 SPF. Dùng sản phẩm chống cả 2 loại tử ngoại A và B.
. Trước khi ra ngoài nên dùng kem chống nắng, thoa kha khá. Cứ cách 1 tới 3 giờ lại thoa kem thêm.
. Dùng loại kem chống nắng không hấp thụ nước, cũng phải thoa thêm, nếu phơi nắng lâu. Và sau hết, cần phải bôi sáp môi có chất chống nắng, vì môi chúng ta rất nhậy cảm với ánh sáng mặt trời (Patient Care, June 2000).

(Ghi chú: bài này viết với mục đích giúp nâng cao kiến thức, không dùng để tự trị liệu. Nếu bạn có thắc mắc về vấn đề tình trạng sức khỏe hay thuốc men, xin liên lạc với bác sĩ gia đình).
Bác sĩ Trần Mạnh Ngô, M.D., Ph.D., FAAFP; E-mail: nmtran@hotmail.com; Điện thoại: (714) 547-3915.