New York — Khắp nước Mỹ, nông dân đang phát đi những cảnh báo ngày càng khẩn cấp: nếu không có giải pháp tiêu thụ, vụ mùa bội thu năm nay có thể biến thành thảm họa. Những thỏa thuận thương mại mà họ kỳ vọng sẽ nhanh chóng xuất hiện sau khi Tổng thống Donald Trump áp thuế lên các khách hàng nông sản lớn của Mỹ vẫn chưa thành hình. Trợ cấp cứu nguy từ liên bang cũng bấp bênh trên Đồi Capitol. Và thời gian thì đang cạn dần.
“Cảm giác như cả mùa hè mọi thứ đều đứng khựng,” Brian Warpup, chủ trang trại 3.900 mẫu trồng bắp và đậu nành ở đông bắc Indiana, nói. “Chúng tôi luôn hy vọng đàm phán tiến triển, nhưng mùa gặt đã tới, sự kiên nhẫn đang mỏng đi.”
Vòng siết nhiều tầng: thương chiến, lao động nhập cư, lạm phát, lãi suất
Bức tranh u ám đến từ nhiều phía: thương chiến kéo dài, chiến dịch trấn áp nhập cư, chi phí đầu vào tăng (phân bón, giống, máy móc), lãi suất cao làm méo mó dòng tiền. Ở Bờ Tây, nhiều nơi thiếu nhân công hái trái; vùng Trung Tây lại bí đầu ra. Không bán được thì phải trữ hạt — nhưng thiếu thùng chứa đang trở thành nỗi lo lớn. Warpup cho biết anh buộc phải bán bắp ngay – thay vì cất đến mùa xuân – để nhường chỗ cho đậu nành. Ryan Frieders (Illinois) ví nỗi lo tồn kho như “một con sóng thần đang lao vào Illinois”.
Trong khi đó, Trung Quốc — khách hàng mua đậu nành lớn nhất thế giới — từ đầu năm tới nay từ chối mua đậu nành Mỹ, chuyển sang Brazil để đáp trả thuế mà ông Trump áp lên hàng Trung Quốc hồi tháng 2. Năm ngoái, đậu nành là mặt hàng xuất khẩu trị giá gần 25 tỷ USD của Mỹ. Giá hàng hóa hiện thấp hơn đỉnh năm 2022, nhưng chi phí đầu vào lại leo thang; lãi suất cao càng siết thanh khoản.
Tồn kho phình to, phá sản tăng, sức khỏe tinh thần báo động
Không bán được, nông dân phải trả thêm phí gửi elevator hoặc vội vã dựng thêm bồn chứa. Hệ quả tài chính đã nhú mầm: phá sản trang trại tăng 55% trong năm trước, và theo chuyên gia Ryan Loy (ĐH Arkansas), số vụ lại tăng tiếp trong quý I/2025. Dữ liệu CDC cho thấy tỷ lệ tự tử trong nông dân cao hơn mức chung của dân số — điều mà Caleb Ragland, nông dân Kentucky và Chủ tịch Hiệp hội Đậu nành Mỹ (ASA), lo sợ “có thể lại trỗi dậy” trong hoàn cảnh hiện nay. “Sẽ có những người quẫn bách đến mức chọn kết liễu,” ông nói.
Nhà Trắng và Quốc hội: Giải pháp chưa đến kịp mùa
Chính quyền Trump thừa nhận phần nào bế tắc. Tuần này, Bộ trưởng Tài chính Scott Bessent dẫn đầu đoàn đàm phán với phía Trung Quốc tại Madrid, nhưng chưa rõ có tiến triển đủ để Trung Quốc quay lại mua đậu nành. Trên mạng xã hội, ông Trump từng bày tỏ hy vọng Bắc Kinh sẽ “nhanh chóng gấp bốn lần đơn đặt hàng đậu nành”.
Đạo luật One Big Beautiful Bill Act của ông Trump hứa hẹn tăng 59 tỷ USD trong 10 năm cho lưới an sinh nông nghiệp và ưu đãi thuế cho thiết bị — nhưng các khoản này chỉ có hiệu lực từ vụ mùa năm sau, quá muộn cho nhu cầu “tiền tươi thóc thật” hiện tại.
Trên Đồi Capitol, Chủ tịch Ủy ban Nông nghiệp Thượng viện John Boozman nói “mọi lựa chọn đều trên bàn.” Luật Nông trại 2018 (Farm Bill) — đã hai lần gia hạn — sẽ hết hạn 30/9, trong khi bản mới còn xa mới hoàn tất. Chủ tịch Ủy ban Nông nghiệp Hạ viện Glenn “GT” Thompson gợi ý dùng tiền thu từ thuế nhập khẩu để hỗ trợ nông dân. Nhưng các trợ lý Dân chủ đặt câu hỏi về cơ chế pháp lý của phương án này và cho rằng lối nhanh nhất là chấm dứt thương chiến với Trung Quốc. Một kênh khác là dùng Commodity Credit Corporation (CCC) của USDA để bù đắp thua lỗ — song điều này đồng nghĩa chính quyền phải thừa nhận chính sách thương mại đang làm hại nông dân.
Trong khi đó, Hạ viện vừa thông qua quy định hạn chế Quốc hội thách thức các mức thuế của ông Trump đến tháng 3 năm sau. Nhưng mức độ thiệt hại khiến nhiều tiếng nói Cộng hòa cũng không thể im lặng. Lãnh đạo đa số Thượng viện John Thune cảnh báo: “60% đậu nành South Dakota xuất khẩu, chủ yếu sang Trung Quốc — nay thị trường đó đóng lại. Nông thôn sẽ đối mặt vấn đề nghiêm trọng về thương mại và thị trường.”
Ký ức cũ quay lại: từ “tiền bịt miệng” đến “Farmageddon”
Nông dân từng lênh đênh vì thương chiến trong nhiệm kỳ đầu của ông Trump. Năm 2018–2019, chính phủ chi hàng tỷ USD cứu trợ. Chris Gibbs, nông dân Ohio, gọi đó là “tiền bịt miệng để giữ họ im.” Dẫu vậy, trong bầu cử 2024, cử tri nông thôn vẫn ủng hộ ông Trump với cách biệt 40 điểm (khảo sát Pew).
“Thời hoàng kim nông nghiệp” — lời hứa mà Bộ trưởng Nông nghiệp Brooke Rollins nhiều lần nhắc — vẫn chưa thấy đâu. “Nông dân không thể chờ thêm,” Gibbs nói. “Dòng tiền tắc nghẽn, khó gia hạn khoản vay hàng hóa, hóa đơn đến hạn. Chúng ta đang ở trong mớ bòng bong dòng tiền. Và nông dân sẽ không thể trả nổi nếu không có giải pháp.”
Joe Jennings, CEO Daitaas Holdings (Memphis), nói thẳng: “Đây không phải một cuộc khủng hoảng nông nghiệp bình thường. Chúng tôi gọi là ‘farmageddon’.”
“Chúng tôi không biết ngày mai ra sao”
Chỉ số Ag Economy Barometer (ĐH Purdue – CME Group) cho thấy ba tháng liên tiếp tâm lý nông dân xấu đi sau mức cao bốn năm hồi tháng 5 (nhờ kỳ vọng xuất khẩu sẽ tăng trong vài năm tới). Cuộc khảo sát tháng 8 ghi nhận khoảng cách lớn giữa trang trại chăn nuôi (ít bị rớt giá/đóng cửa thị trường) và trang trại trồng trọt.
Eric Euken, nông dân đời thứ bảy ở tây Iowa (750 mẫu bắp, 600 mẫu đậu nành), nói lợn và bò hiện bù lỗ cho bắp–đậu năm nay. Nhưng ông thú nhận: “Chúng tôi không biết ngày mai sẽ thế nào.” Euken — người bầu cho ông Trump năm 2024 (không bầu năm 2020) — nói ông lường trước có thuế, “nhưng không nghĩ lại tệ đến vậy.”
“Bây giờ thiếu thị trường, thiếu nơi tiêu thụ,” Euken nói. “Chính phủ đưa chúng tôi vào tình thế này. Tôi không muốn đổ lên vai người nộp thuế, nhưng nếu muốn nông dân sống sót, chúng tôi cần trợ giúp.” Dẫu vậy, ông hoài nghi về khả năng cứu trợ lần hai: “Mua lá phiếu tương lai giờ không còn ích cho một tổng thống đã bị giới hạn nhiệm kỳ.”
Bài toán trước mắt
Ngắn hạn: nới kênh tín dụng và chi trả tạm ứng qua CCC để giảm áp lực dòng tiền; xem xét trợ giá lưu kho tránh bán tháo.
Trung hạn: điều chỉnh mức thuế theo tiến độ đàm phán, ưu tiên mở lại thị trường chủ lực (đậu nành sang Trung Quốc); giải bài toán lao động thời vụ.
Dài hạn: đầu tư hạ tầng tồn trữ – logistics, đa dạng hóa thị trường xuất khẩu và sản phẩm giá trị gia tăng để giảm phụ thuộc vào một đầu ra.
Mùa gặt đang vào cao điểm. Nếu không có “đầu ra chính trị” cho đầu vào nông nghiệp, “bội thu” có thể hóa mùa trắng tay. Và ở nông thôn Mỹ lúc này, điều ám ảnh nhất không phải thời tiết — mà là lịch đàm phán và lịch biểu quyết.
