Một người Mỹ gốc Việt (quê mẹ ở G̣ Công, Tiền Giang. Sau 30.4.75 vượt biên và định cư ở Mỹ),
33 tuổi, vừa được trao một giải thưởng văn chương danh giá của Mỹ trị giá $625.000.
Anh được người Mỹ đánh giá là thiên tài văn chương mới của nước Mỹ.
OCEAN VUONG: MỘT NHÀ THƠ LỚN, THIÊN TÀI GỐC VIỆT...
“Có những người con làm rạng danh cha mẹ
Có những con dân làm rạng danh Tổ quốc”.
Tôi hỏi 8 người bạn thích đọc sách, biết Ocean Vuong không? Tất cả đều trả lời là không, vậy là tôi nằm trong khối đa số hổ thẹn, v́ không biết đến một nhân tài gốc Việt, sống ở Mỹ, một thi sĩ mà người bản xứ không tiếc lời ca tụng, cho giải thưởng về thơ (genius prize) trị giá 625.000USD
Thơ của em, Night Sky With Exit Wound (Trời đêm với những vết thương xuyên thấu) và quyển tiểu thuyết Trên Trái Đất Chúng Ta Một Thoáng Huy Hoàng (On the earth, we’re gorgeous) được dịch ra 30 thứ tiếng, kể cả tiếng Việt; quyển tiểu thuyết được New York Times cho là “biến cố văn chương” năm 2019, và trong danh sách best sellers trong 6 tuần liên tiếp.
XUẤT THÂN
Từ đây, tôi gọi tên em là Vương Hải, chứ không gọi Ocean Vuong như người Mỹ.
Em sinh năm 1988, bà Ngoại tên Lan, mẹ tên Hồng, gốc người G̣ Công, gia đ́nh 6 người vượt biên qua trại tị nạn Philippines, ở đó 1 năm, định cư ở Mỹ năm 1990, lúc Hải được 2 tuổi.
Gia đ́nh 6 người cư ngụ trong một căn hộ chung cư có một pḥng ngủ, ở vùng da đen Harford, Connecticut. Nơi đây đă để lại dấu ấn trong đời và trong thơ văn của Hải. Cho tới khi tiếp xúc với bên ngoài, em cứ nghĩ nước Mỹ là của người da đen.
Tên khai sinh do Cha đặt là Vương Quốc Vinh, sau khi Cha đi tù v́ tội bạo hành mẹ, ly dị mẹ ,bỏ nhà ra đi, người mẹ quyết định đổi tên em là Hải để cắt đứt với quá khứ.
Một lần phỏng vấn, hỏi nguồn thơ của em từ đâu ra, em trả lời là mặc dù mẹ em mù chữ, nhưng khi đặt tên em, bà nghĩ đến Thái B́nh Dương, là biển nối liền Mỹ với quê hương VN là có ư thơ rồi (phải chăng từ câu hát: “Ḷng mẹ bao la như biển Thái B́nh dạt dào”). Hơn nữa, em được giáo dục bởi 3 người đàn bà: bà ngoại, mẹ và d́ Mai, đă đọc thơ, kể chuyện, hát ca dao cho em nghe, do đó thơ, từ thuở nhỏ đă thấm vào hồn em.
Bà ngoại Lan, là người mù chữ, cũng như mẹ em và d́ Mai, có lẽ trong gia đ́nh có gen ex mang chứng khó đọc chữ (dyslexia) v́ người em của Hải đă bị chứng này.
Thời trẻ bà Ngoại bỏ nhà ra đi, làm me Mỹ, gặp ông Ngoại là người Mỹ da trắng, tên Paul, gốc nông dân ở Michigan, cũng bỏ nhà, đăng lính Hải quân, qua chiến đấu ở VN.
Bà ngoại sinh 2 cô con gái, giống Mỹ nhiều hơn giống Việt. Có lúc v́ khó khăn, bà phải bỏ con vào cô nhi viện, khi chồng về Mỹ năm 1971 và không trở lại.
Chính bà ngoại là người đă kể cho Hải nghe chuyện chiến tranh VN, do đó, dù đến Mỹ năm 2 tuổi, chiến tranh VN bàng bạc trong thơ văn của Hải. Có thể nói, Hải rời VN nhưng VN không rời Hải.
Mẹ Hải, bà Hồng, sống bằng nghề làm móng tay.
Người t́nh đầu của em là Trevor, da trắng, con nông gia trồng thuốc lá, là đề tài mà em đă viết trong thơ và quyển tiểu thuyết hết sức sống động. Sau đó, Trevor chết v́ chích ma túy quá liều.
H́nh ảnh người cha vắng mặt trong đời em, được tả một cách nhạt nḥa bàng bạc trong thơ Hải.
QUÁ TR̀NH HỌC VẤN
Hải đi học Mẫu giáo hồi 5 tuổi, nhưng măi tới năm 11 tuổi em mới đọc và hiểu được tiếng Anh một cách thông thạo.
Sau đó em thường đi thư viện và miệt mài trong sách vở. Em kể khi nghe băng bài diễn văn của Mục sư Martin Luther King, Jr “I have the dream” th́ em bắt đầu có mộng lớn của riêng ḿnh.
Chú bé cô đơn, bị hiếp đáp trên xe bus, trên đường đi học, t́m an ủi trong sách vở, bắt đầu làm thơ. Thầy giáo nghĩ là em đạo văn, ông không thể tưởng tượng một đứa học tṛ nghèo, xuất thân từ gia đ́nh mù chữ, phát âm chữ THE cũng ngọng, th́ làm sao có thể làm thơ hay như vậy, nên phạt em về tội ăn cắp, ăn cắp Thơ. Nhưng ông giáo đă lầm, một Thiên tài vừa xuất hiện mà ông không biết!
Em kể: tôi viết rất chậm, xem từ ngữ như một vật thể, tôi luôn cố t́m từ ngữ trong từ ngữ:
Tôi bước vào đời ḿnh
Cách từ ngữ
Bước vào tôi
Nói về chuyện đọc sách, em viết:
Ôi thằng con ngốc
Con có thể lạc lối trong mọi cuốn sách
Nhưng không bao giờ quên được chính ḿnh.
Vào Đại Học, lúc đầu em chọn Marketing v́ hy vọng sẽ kiếm được nhiều tiền để giúp gia đ́nh, nhưng sau 8 tuần th́ em bỏ học, v́ biết ḿnh đă chọn sai, nên đổi qua Brooklyn College - ĐH New York, theo học Văn chương Anh thế kỷ 19. Em lấy bằng BA, sau đó tốt nghiệp MFA về Thơ của ĐH New York, hiện nay làm Giảng sư MFA ở ĐH Massachusetts, thành phố Amherst.
Quyết định chuyển ngành học từ Marketing qua Văn chương là điều may cho bản thân Hải, cho nước Việt và cho thế giới Thi ca: một nhân tài có dịp để thăng hoa.
Tạp chí Foreign Policy b́nh chọn Ocean Vuong là 1 trong 100 nhà tư tưởng hàng đầu nhân loại trong năm 2016.
Tôi xin trích vài bài dịch thơ, nói về các người thân của Vương Hải.
VỀ MẸ:
* Trong bài thơ Rồi Có Một Ngày, Ta Sẽ Yêu Ocean Vương
Hải, bạn đang nghĩ ǵ?
Phần đẹp nhất của y thể là bất cứ nơi đâu.
Phủ h́nh bóng mẹ (trang 82)
* Trong bài thơ Đầu Ra Trước (head first)
Nhưng chỉ có người mẹ, có thể bước đi, với sức nặng của nhịp đập của quả tim thứ hai (trang 20)
Tôi nghĩ tôi thương mẹ nhiều lắm (trang 70)
Con thương mẹ, mẹ ơi (trang 7)
Không có ǵ bằng cơm với cá,
Không có ǵ bằng má với con (thành ngữ VN, trang 20)
VỀ CHA:
Đừng lo, cha mày chỉ là cha mày.
Cho đến, khi một người trong nhà quên mất.
Giống như cách mà xương sống,
Không nhớ hai cánh tay.
VỀ BÀ NGOẠI :
* Trong tập thơ Burning
Ngoại tôi hôn.
Như thể bom đang nổ sau nhà,
Nơi mà bạc hà và hoa lài toả hương,
Qua cửa sổ bếp,
……….
Khi ngoại tôi hôn, sẽ không
Có âu yếm cầu kỳ, không âm nhạc Tây phương
Của đôi môi mím chặt, ngoại hôn như để hút lấy
Bạn vào trong bà.
Vương Hải như đóa sen, mọc từ bùn, vươn lên và tỏa hương. Em đi từ no one (không là ai) trở nên anyone (bất cứ ai) rồi trở thành someone (một người hơn người).
Tôi theo dơi nhiều buổi phỏng vấn, đọc thơ của Vương Hải trên các chương tŕnh TV Mỹ, Canada, Pháp, Đức. … Điều đập vào mắt tôi là cách em chào cử tọa, cúi ḿnh thật thấp. Người Nhật bảo: những hạt lúa chín là những hạt lúa cúi đầu - thái độ thật khiêm tốn, ăn mặc giản dị, giọng nói nhẹ nhàng của phái nữ, trầm bổng đầy chất thơ.
Thật khó tưởng tượng một chú bé, thuở nhỏ nói thứ tiếng Anh của người da đen ít học. Một lần ở tiệm Sears, người bán hàng hỏi em là con nuôi của mẹ (v́ mẹ là con lai Mỹ rất trắng), em trả lời không, tôi từ a**hole của mẹ tôi ra. Ngày nay, em sử dụng thứ tiếng Anh hết sức trau chuốt của giới trí thức khoa bảng.
Em kể lại, thuở nhỏ, bài học đầu tiên mà bà ngoại và mẹ em dạy để sinh tồn ở nước Mỹ là đừng để ai chú ư tới ḿnh. V́ ḿnh là người Việt da vàng đă khác họ rồi, phải làm sao để trở nên... vô h́nh, mẹ dạy con phải tự biến mất. Em hiểu là người lớn muốn cho em yên thân, được an toàn (ngày nay với phong trào bài Á, những lời khuyên đó có c̣n đúng ?)
Có sự khác biệt giữa thế hệ thứ nhất và thế hệ thứ hai. Thế hệ 2 muốn người ta biết đến ḿnh, để vươn lên; tự hào về ḿnh. Thế hệ thứ nhất dạy con ḿnh biến đi, tự vệ bằng cách tự xóa ḿnh.
Mong em sẽ đi xa hơn nữa (v́ c̣n quá trẻ, 33 tuổi) trong sự nghiệp sáng tác của ḿnh để đạt được Nobel Văn học.
Tiếc cho em, đạt được vinh quang, thoát cảnh nghèo, th́ những người thân lần lượt ra đi: bà Ngoại, người đă dạy Văn chương b́nh dân VN , kể cho em nghe về cuộc chiến tàn khốc, chết v́ ung thư xương giai đoạn cuối, mà em đă tả một cách sống động trong tiểu thuyết.
Người mẹ Hải hết ḷng thương yêu (Con thương mẹ, mẹ ơi) ra đi v́ ung thư vú di căn. Người mẹ, làm nail, suốt ngày phải cúi đầu giũa móng tay, móng chân cho khách, luôn miệng nói sorry, sợ đau khách sẽ không được tip.
Một bữa, khi dự buổi ra mắt sách của Hải, nghe con đọc thơ tiếng Anh mà bà chẳng hiểu ǵ, chỉ quan sát cử tọa, bà khóc nức nở v́ sung sướng.
Bà nói: “Má không bao giờ nghĩ là ḿnh sẽ sống để thấy ngày những người da trắng, đứng tuổi, vỗ tay tán thưởng con của má”.
Hải trả hiếu cho Mẹ bằng sự thành công khi được đánh giá là Thiên tài nước Mỹ. Có chăng một chốn gọi là chín suối? Nếu có, chắc Mẹ em đang nở nụ cười măn nguyện: nhiệm vụ của bà đă hoàn thành.
Cám ơn Vương Hải, đă cho tôi niềm hănh diện của người Việt
“Summer in the mind,
God opens his other eye:
Two moons in the lake”.
Vương Hải
