Iury Levitan là một huyền thoại, người ta gọi giọng đọc của ông là "Tiếng nói của đất nước", "tiếng nói của Liên Xô vĩ đại".
Hôm 19/9 vừa qua, kỷ niệm 100 năm ngày sinh Iury Borisovich Levitan.
Nhiều người Việt Nam thường biết đến một Levitan khác, Isaak Levitan, họa sĩ nổi tiếng, tác giả của "Mùa thu vàng".
Phát thanh viên huyền thoại Iury Borisovich Levitan
Nhưng với những người dân Xô-viết, Iury Levitan là một huyền thoại. Người ta gọi giọng đọc của ông là "Tiếng nói của đất nước", "tiếng nói của Liên Xô vĩ đại".
Các chương trình phát thanh quan trọng nhất của đất nước Xô-viết đều do Levitan thể hiện: tin quân Đức tấn công Liên Xô, các mệnh lệnh của Tổng tư lệnh tối cao Stalin trong Chiến tranh vệ quốc, đánh chiếm Berlin, Ngày chiến thắng, ngày Liên Xô phóng vệ tinh đầu tiên của loài người, ngày Gagarin bay vào vũ trụ...
Trùm phát xít Hitler có lẽ là người "đánh giá cao" phát thanh viên Levitan nhất. Hitler đã gọi ông là Kẻ thù số 1 (kẻ thù số 2 mới là Stalin) và lệnh sẽ treo cổ Levitan đầu tiên, trong trường hợp quân Đức chiếm được Matxcơva.
Mật vụ Đức đã tốn bao công sức, thậm chí treo thưởng lớn, khoảng 250.000 mác (thời điểm chiến tranh, để "lấy đầu" Levitan. Cũng bởi vì Levitan được các nhân viên của Dân ủy nội vụ ( НКВД) bảo vệ ở mức cao nhất, với lệnh sẵn sàng nổ súng khi có một mối nguy hiểm, dù là nhỏ nhất, với Levitan.
Các cơ quan báo chí ở Liên Xô thời đó cũng nhận được lệnh không được in ảnh Levitan để kẻ thù dễ nhận diện ra ông.
Iury Levitan sinh ngày 19/9/1914 tại Vladimir. Năm 17 tuổi, Levitan đến Matxcơva để thi vào một khóa diễn viên.
Nhưng cũng đúng vào thời điểm đó, người ta tổ chức một lớp tuyển phát thanh viên và chàng trai có chất giọng đặc biệt này quyết định thử sức và trúng tuyển.
Mọi việc hết sức hanh thông với Levitan. Stalin một lần nghe được giọng đọc của Levitan và tỏ ra rất hài lòng.
Vì sao phát thanh viên huyền thoại Liên Xô bị Hitler coi là kẻ thù số 1? Hitler đã gọi ông là Kẻ thù số 1 (kẻ thù số 2 mới là Stalin) và lệnh sẽ treo cổ Levitan đầu tiên, trong trường hợp quân Đức chiếm được Matxcơva. Vì sao phát thanh viên huyền thoại Liên Xô bị Hitler coi là kẻ thù số 1?
Ông lệnh cho phát thanh viên trẻ tuổi này sẽ đọc toàn văn bản báo cáo của Stalin tại Đại hội Đảng trên sóng phát thanh.
Về sự kiện này, báo Moskovski Komsomolets nhiều năm trước đã kể lại:
"Đêm 25 tháng Giêng năm 1934, trong phòng làm việc tại điện Kremlin, Stalin đang soạn thảo báo cáo cho Đại hội thường kỳ lần thứ XVII của Đảng, sẽ được khai mạc vào ngày hôm sau. Để giải lao tí chút, Stalin bật radio.
Vào giờ này không còn một bản tin nào theo chương trình. Sóng phát thanh đang được dùng vào việc truyền đi những bài viết vừa mới lên khuôn trên trang nhất của tờ Pravda, từ Matxcơva.
Tại những vùng xa xôi nhất của đất nước, các tốc ký viên ghi lại lời bài báo, và sau vài tiếng, những tư liệu này đã được đăng trên các báo địa phương.
Stalin vặn to tiếng lên. Người phát thanh viên cẩn thận đọc từng từ một để những tốc ký viên có thể kịp thời ghi lại được tất cả. Giọng đọc đó có một ma lực kỳ lạ…
Stalin nhấc máy điện thoại: “Hãy nối đường dây cho tôi với Chủ tịch Ủy ban phát thanh!... Đồng chí Malsev! Ngày mai tôi phải đọc báo cáo tại đại hội, hãy để người hiện đang đọc bài xã luận trên báo Pravda đọc báo cáo của tôi trên radio. Tôi thích giọng của anh ta!”.
Lãnh đạo Ủy ban phát thanh thật sự hoảng sợ trước yêu cầu này của Stalin. Họ không thể giải thích cho lãnh tụ biết rằng trong buổi phát thanh kỹ thuật về đêm chỉ có những thực tập sinh làm việc, những người mà thực tế không có một kinh nghiệm gì.
Nhưng không còn cách nào khác. Buổi sáng, Ban lãnh đạo Đài phát thanh Xô-viết gọi Iury Levitan đến: “Hãy chuẩn bị sẵn sàng, anh sẽ đọc báo cáo của đồng chí Stalin trên đại hội”.
Hai giờ sau, người thực tập sinh đã ngồi trước máy ghi âm trong studio. Anh đọc báo cáo của Stalin liền 5 tiếng đồng hồ, không hề nghỉ giải lao, và không hề có một lỗi nào trong khi anh hoàn toàn không có thời gian xem trước bản báo cáo!
Stalin lại gọi điện thoại cho Chủ tịch Ủy ban phát thanh và nói: “Bây giờ, hãy để chính người này đọc tất cả những bài phát biểu của tôi và các văn kiện quan trọng khác trên radio!”.
Thế là chỉ trong một khoảnh khắc may mắn, người thanh niên 19 tuổi Iury Levitan trở thành phát thanh viên chính của đất nước Xô-viết"
Sau này, khi nhớ lại những năm tháng làm việc, Iury Levitan nói:" Tôi hạnh phúc, vì chúng ta, các phát thanh viên, có hân hạnh được làm việc tại Đài phát thanh ở Matxcơva-thủ đô nhà nước Xô viết, thành phố của những người lao động, thủ đô của hòa bình, của sự công bằng, hạnh phúc và tiến bộ. Tôi cho rằng, chúng ta, các phát thanh viên, đã làm việc thật sự chính vì tâm hồn mỗi chúng ta thôi thúc điều đó".
Nghệ sĩ nhân dân Liên Xô Iury Levitan đã được Nhà nước Liên xô trao tặng nhiều phần thưởng cao quý.
Sau khi ông mất (4/8/1983), tên ông được đặt cho các đường phố ở Vladimir, Alma Ata, Upha, Tver, Orsk...Hiện ông yên nghỉ tại Nghĩa trang danh nhân Novodevichj ở thủ đô Matxcơva.
Phan Hồng Hà
