Một bi kịch cho mọi người Mỹ — Ngay cả với những ai không ưa “ngọn cờ hiệu” đầy sức hút của giới MAGA trẻ, cái chết của Charlie Kirk vẫn là một mất mát. Viên đạn duy nhất cướp đi mạng sống người đàn ông 31 tuổi, cha của hai đứa trẻ, trên khuôn viên một trường đại học ở Utah đă đồng thời là đ̣n tấn công rợn người vào tự do ngôn luận và dân chủ — những thành lũy cuối cùng chống lại đà trượt dài vào bạo lực chính trị tự sinh sôi.
Nỗi lo lớn hơn là hệ quả không lường: trong một nước Mỹ đang giận dữ, chính trường rạn vỡ, một vụ ám sát mới có thể gieo thêm bạo lực trả đũa và ṿng xoáy máu.
“Chết khi đang thuyết phục người khác”
Hành động cuối cùng của Kirk là một buổi gặp gỡ công chúng — giống vô số sự kiện anh đă tổ chức tại các trường đại học trên khắp nước Mỹ: truyền cảm hứng cho những người bảo thủ trẻ cảm thấy lạc lơng ở các khuôn viên nghiêng về tự do, và tranh biện với các bạn trẻ cấp tiến t́m đến để thử thách anh.
Là đồng sáng lập Turning Point USA, một nhân vật góp phần quan trọng vào sự trở lại Nhà Trắng của Donald Trump, Kirk gây tranh căi và không ít lần làm phật ư đối thủ, đặc biệt là cánh tả. Nhưng anh chết khi đang nỗ lực thuyết phục đồng bào tham gia vào lư tưởng chính trị của ḿnh — bằng chính Tu chính án thứ Nhất bảo hộ hội họp ôn ḥa và tự do ngôn luận, kể cả (và nhất là) khi lời nói khiến người khác khó chịu.
Thống đốc Utah Spencer Cox nói: “Khi ai đó bị lấy mạng v́ ư tưởng hay lư tưởng của họ, nền tảng hiến định ấy bị đe dọa.”
Cựu Tổng thống George W. Bush viết: “Hôm nay, một người trẻ bị sát hại khi bày tỏ quan điểm chính trị của ḿnh. Điều đó xảy ra trong khuôn viên đại học — nơi trao đổi ư tưởng đối lập phải là điều linh thiêng. Bạo lực và thù hằn phải bị gột rửa khỏi không gian công cộng.”
Một mắt xích mới trong chu kỳ bạo lực
Tối thứ Tư, khi động cơ chưa rơ và nghi phạm c̣n ngoài ṿng pháp luật, nước Mỹ lại bị nhắc nhớ rằng bất đồng chính trị đă hóa thành oán thù cay nghiệt.
Chỉ một năm trước, ông Trump thoát chết trong gang tấc ở Pennsylvania; một bồi thẩm đoàn vừa được lập để xét xử người bị cáo buộc mưu sát ông trong một vụ khác ở Florida. Tháng 6, Cựu Chủ tịch Hạ viện bang Minnesota Melissa Hortman (Dân chủ) và chồng bị sát hại tại nhà; Thượng nghị sĩ bang John Hoffman và vợ bị bắn nhưng sống sót. Tháng 4, Thống đốc Pennsylvania Josh Shapiro cùng gia đ́nh thoát vụ ném bom xăng vào dinh thự.
“Bạo lực chính trị đă được tháo cũi sổ lồng… Nó xảy ra ở cả tả lẫn hữu, và người tỉnh táo biết điều đó, biết dữ liệu nói ǵ,” Juliette Kayyem, nhà phân tích an ninh quốc gia, nói. “Một xă hội tự do chỉ tồn tại khi con người thấy có thể bước vào đấu trường chính trị — như Charlie Kirk — nói điều họ thích hay không thích, mà không bị giết v́ điều đó. Đây là một cuộc tấn công vào Hợp chúng quốc Hoa Kỳ cũng như vào Charlie Kirk.”
Nỗi sợ lúc này là cái chết của Kirk sẽ gieo hạt bạo lực, châm ng̣i trả thù và lún sâu vào ṿng đổ máu.
Từ Tổng thống trở xuống, các lănh đạo quốc gia cần làm hết sức để không biến đau thương thành ngọn lửa.
“Đây là khoảnh khắc u ám của nước Mỹ,” Tổng thống nói trong thông điệp từ Pḥng Bầu dục, gọi Kirk là “liệt sĩ của sự thật và tự do.”
Cơn thịnh nộ trên mạng xă hội
Như thường lệ sau bi kịch, chính khách hai đảng bày tỏ chia buồn, kêu gọi b́nh tĩnh. Nhưng chỉ ít lâu sau, lời lẽ kích động lại bùng lên.
Tại Hạ viện, không khí bùng nổ, cáo buộc qua lại. Alexandria Ocasio-Cortez kêu gọi an toàn súng; cảnh báo hỗn loạn chính trị nếu bạo lực leo thang. Spencer Cox khẩn thiết: “Hăy thôi căm ghét đồng bào… Mỗi người phải tự hỏi: đây có phải là nước Mỹ mà 250 năm dẫn ta đến?”
Trên mạng xă hội, những lời hả hê từ một số tài khoản cánh tả và lời đ̣i trả thù từ một số tài khoản bảo thủ nhanh chóng biến “quảng trường công cộng” mà ông Bush nhắc đến thành đấu trường nhiễm độc cực đoan.
Không chỉ là “vấn nạn Mỹ” — nhưng Mỹ dễ tổn thương hơn
Lịch sử Mỹ đẫm máu bởi bạo lực chính trị: bốn tổng thống bị ám sát; Reagan, Ford thoát chết; Martin Luther King Jr., Robert F. Kennedy bị sát hại năm 1968; Gabrielle Giffords, Steve Scalise bị thương nặng; Paul Pelosi bị tấn công tại gia.
Các nền dân chủ khác cũng có vết thương: Shinzo Abe (Nhật, 2022), Pim Fortuyn (Hà Lan, 2002), Olof Palme (Thụy Điển, 1986), Jo Cox và David Amess (Anh), Yitzhak Rabin (Israel, 1995).
Nhưng Mỹ có điểm yếu kép: đứt găy bản sắc quốc gia và súng dễ tiếp cận.
Tương lai phụ thuộc vào phản ứng của cộng đồng MAGA và đặc biệt là ông Trump — người không nổi tiếng với việc hạ nhiệt xung đột, từng dùng giọng điệu cực đoan, và gắn với 01/06/2021 khi người ủng hộ tràn vào Điện Capitol. Ông có thể kêu gọi b́nh tĩnh, thậm chí cùng lănh đạo Dân chủ xuất hiện chung. Nhưng trong thời đại buộc tội lẫn nhau, điều đó khó tưởng tượng.
Đáng lo, trong điếu văn, ông Trump ám chỉ phản ứng sẽ là siết “luật–trật tự” mạnh tay, nhắm vào bạo lực chống Cộng ḥa — một khung hẹp có thể đổ thêm dầu vào sự chia rẽ.
Bài học cũ cho hiện tại
Tháng 4/1968, khi báo tin MLK bị ám sát, Robert F. Kennedy nói: “Điều nước Mỹ cần không phải là chia rẽ; không phải là thù hận; không phải là bạo lực hay vô pháp; mà là t́nh yêu và trí tuệ, ḷng trắc ẩn dành cho nhau.” Hai tháng sau, ông cũng bị ám sát.
Hôm nay, sau một vụ ám sát nữa giáng vào nền tảng lời hứa của nước Mỹ, hy vọng khó nhen. Nhưng sự thật đơn giản vẫn đứng đó, như lời bác sĩ Jonathan Reiner: “Chúng ta không thể giải quyết vấn đề nếu không thể nói chuyện với nhau — và càng không thể nếu chúng ta giết lẫn nhau.”
Nếu tự do ngôn luận là pháo đài cuối cùng, th́ phản xạ đầu tiên của mỗi người Mỹ — dù yêu hay ghét Charlie Kirk — phải là bảo vệ quyền nói của người khác, để tranh luận không hóa đạn ch́. Chỉ khi ấy, viên đạn ở Utah mới không trở thành phát súng mở màn cho một kỷ nguyên bạo lực vô tận.
