USA Mỹ muốn dùng Việt Nam phá Trung Cộng

[Gibbs]

Vũ Đức Khanh

12-7-2025

Ngày 11 tháng 7 năm 2025, đúng dịp kỷ niệm 30 năm thiết lập quan hệ Việt–Mỹ, một thông tin rò rỉ nhưng chưa được xác nhận chính thức đã gây chấn động trong giới quan sát chiến lược: Tổng thống Donald Trump được cho là đã gửi một bức thư tay tới Tổng Bí thư Tô Lâm, do Ngoại trưởng Marco Rubio trực tiếp chuyển tại Kuala Lumpur.

Bức thư nêu rõ đề xuất: Việt Nam sẽ trở thành công xưởng thay thế Trung Quốc, đổi lại là các ưu đãi sâu rộng về thuế quan (có thể giảm xuống 10–15%, thậm chí 0%), chuỗi cung ứng chiến lược, hợp tác quân sự và khai thác đất hiếm.

Điều đáng chú ý: Trong trao đổi song phương, phía Việt Nam – cụ thể là ông Tô Lâm – đã đề nghị Hoa Kỳ công nhận Việt Nam là một nền kinh tế thị trường.

Những tiết lộ này, dù chưa được kiểm chứng, có dấu hiệu rò rỉ có chủ đích, cho thấy Washington đang “thử lửa” một trục liên minh mới, còn Hà Nội thì thăm dò dư luận và phản ứng quốc tế trước những toan tính điều chỉnh sâu về định hướng chiến lược.

Việt Nam – Từ vùng đệm sang trung tâm sản xuất chiến lược?

Sự lựa chọn của Mỹ không phải ngẫu nhiên. Trong bối cảnh toàn cầu đang dịch chuyển khỏi Trung Quốc, Việt Nam nổi bật bởi:

• Vị trí địa–chiến lược, giáp Trung Quốc và kiểm soát tuyến hải vận sống còn ở Biển Đông;

• Ổn định chính trị, nhưng không có xu hướng đối đầu;

• Chi phí lao động cạnh tranh, đang dần dịch chuyển lên chuỗi giá trị;

• Và quan trọng: không bị khóa chặt vào bất kỳ liên minh quân sự nào – đủ linh hoạt để đóng vai trò bản lề.

Tuy nhiên, câu hỏi nền tảng vẫn còn đó:

Việt Nam có thể giữ vững tự chủ quốc gia khi trở thành mắt xích trọng yếu trong chuỗi cung ứng mới của Mỹ – giữa một thế giới đang tái định hình trong chia rẽ và cạnh tranh địa–kinh tế khốc liệt?

Từ củ “cà rốt” thuế quan đến đối tác chiến lược toàn cầu

Thông tin rò rỉ cho thấy đề nghị của Washington đi kèm các điều kiện cốt lõi:

1. Ngăn hàng hóa Trung Quốc “trung chuyển” vào Mỹ thông qua Việt Nam;

2. Cho phép hải quân Mỹ luân phiên sử dụng cảng Cam Ranh;

3. Tham gia sâu hơn vào liên minh hàng hải Ấn Độ Dương – Thái Bình Dương (Indo-Pacific Maritime Coalition);

4. Ký kết thỏa thuận chiến lược về khai thác và cung ứng đất hiếm.

Đổi lại, Mỹ sẽ giảm mức thuế nhập khẩu với hàng Việt xuống 10–15%, hoặc 0%, tùy theo mức độ cam kết và điều chỉnh chính sách của Hà Nội.

Đặc biệt, việc Tổng Bí thư Tô Lâm chủ động đề xuất Mỹ công nhận Việt Nam là nền kinh tế thị trường là dấu hiệu rõ ràng nhất cho thấy nội bộ Việt Nam đang cân nhắc một bước ngoặt về định hướng thể chế – dù là cải cách thực chất hay chỉ là động thái mang tính kỹ thuật để đổi lấy lợi ích quốc tế, vẫn cần được giám sát chặt chẽ.

Tam giác kinh tế mới và sự dàn xếp thầm lặng

Việc đề xuất đến cùng lúc với một thay đổi mang tính cấu trúc:

Từ 1/7/2025, Bình Dương và Bà Rịa – Vũng Tàu đã được sáp nhập vào TPHCM mở rộng, tạo thành tam giác phát triển kinh tế trọng điểm phía Nam.

Trong đó, khu trung tâm cũ – nay mang lại tên gọi Sài Gòn – dù chỉ là đơn vị hành chính cấp phường, đã được quy hoạch để trở thành trung tâm tài chính quốc tế hợp tác với Mỹ và Anh, sánh ngang Hong Kong, Singapore và Thượng Hải.

Điều đó cho thấy Hà Nội không thụ động trong cuộc chơi. Họ đang thiết kế một “mặt tiền” hiện đại hóa cho nền kinh tế – song câu hỏi cốt lõi là: Ai thực sự kiểm soát cuộc chơi và điều đó có phục vụ toàn dân không?

Ba nguyên tắc tối hậu để Việt Nam không bị gài vào cạm bẫy

Đây là lúc Việt Nam cần định hình lại thế chiến lược của mình với ba nguyên tắc tối hậu:

1. Hợp tác có điều kiện – Không lệ thuộc

Việt Nam cần đàm phán từ thế mạnh, yêu cầu chuyển giao công nghệ, tiếp cận thị trường công bằng và nâng cao năng lực nội sinh, thay vì tiếp tục là nhà máy giá rẻ cho thế giới.

2. Quốc tế hóa mọi thỏa thuận chiến lược

Dù là đất hiếm, cảng biển hay tài chính, cần được thực hiện trong khuôn khổ đa phương – với Nhật Bản, Hàn Quốc, Ấn Độ, EU, UK, Australia, Canada – để tránh rơi vào vòng xoáy phụ thuộc địa–chính trị.

3. Cải cách thể chế để đi cùng vị thế mới

Không thể mong muốn “vươn tầm chiến lược” nếu vẫn duy trì mô hình chính trị phản sáng tạo, phi pháp quyền và làm nghẹt tiếng nói công dân. Một nền pháp quyền hiện đại, xã hội dân sự năng động và môi trường đầu tư minh bạch là nền móng cho vị thế quốc gia bền vững.

Từ Cam Ranh, qua Sài Gòn đến Cupertino – và cuộc thử thách cho lãnh đạo tương lai

Nếu Cam Ranh trở thành điểm đỗ luân phiên của hạm đội Mỹ, nếu chip Việt Nam được sản xuất tại Thủ Đức – Biên Hòa có mặt trong sản phẩm của Apple (trụ sở tại Cupertino), nếu đất hiếm Việt Nam thay thế Trung Quốc trong chuỗi công nghiệp toàn cầu – thì câu hỏi không còn là:

Việt Nam sẽ được gì?

Mà là:

Việt Nam sẽ trở thành quốc gia gì? Và ai xứng đáng dẫn dắt đất nước này để biến cơ hội thành phẩm giá, thịnh vượng và tự do cho toàn dân?

Không thể có công xưởng tự do nếu thể chế kìm hãm sáng tạo.

Không thể có vị thế toàn cầu nếu doanh nghiệp sống trong sợ hãi và xã hội bị bịt miệng.

Thời khắc định đoạt – và câu hỏi lịch sử

Dù còn là thông tin rò rỉ, đề nghị từ Washington là lời nhắc nhở rằng:

Thế giới đã sẵn sàng nâng vai trò của Việt Nam. Nhưng Việt Nam đã sẵn sàng để nâng mình lên tầm vóc đó chưa?

Nếu bỏ lỡ thời cơ này, lịch sử sẽ không hỏi:

Tại sao Trump lại đề nghị?

Mà sẽ hỏi:

Tại sao Việt Nam lại không dám thay đổi đúng lúc?

Và nếu bạn cũng mong một Việt Nam tự do, dân chủ và thịnh vượng, hãy tự hỏi ngay hôm nay:

Tôi có thể làm gì để không hổ thẹn với tiền nhân và hậu thế?

Chu Nguyên Hương

10-07-2025

Tâm thư tháng 7/2025 gửi anh chị em công nhân,

Tôi viết những dòng này vào một đêm đầu tháng 7 đã khuya, sau khi rửa chén, phơi đồ, gọi điện hỏi thăm mẹ đang bệnh ở quê, và chờ đứa con nhỏ học lớp 7 ngủ yên.

Ngoài kia là tiếng xe tải, tiếng công nhân tăng ca về trễ. Trong điện thoại là những dòng tin tức dồn dập về thuế quan, về thỏa thuận thương mại, về Tổng thống Mỹ và Tổng Bí thư Việt Nam.

Tôi là công nhân. Không phải nhà báo, không phải chuyên gia kinh tế, cũng chẳng dám tranh luận với ai.

Tôi chỉ biết viết, chia sẻ kinh nghiệm về những gì mình đã sống, đang sống, và thấy xung quanh mình.

Tôi thấy những anh chị em làm việc từ 6 giờ sáng đến 6 giờ tối, có hôm tăng ca đến 9 giờ đêm, về tới nhà trọ là thiếp đi vì mệt.

Có người bị cắt bảo hiểm y tế, có người phải vay lãi ngày để mua thuốc cho con.

Có người ăn cơm chan nước tương cả tuần chỉ để dành tiền về quê thăm mẹ một chuyến.

Và tôi thấy, khi có tin cuối cùng Mỹ đánh thuế 20% lên hàng hóa Việt Nam, ai cũng hoang mang, buồn vui lẫn lộn.

Không phải vì sợ Mỹ, mà vì biết thế nào nhà máy cũng sẽ siết lại – lương, thưởng, thời gian nghỉ, tất cả sẽ bị ảnh hưởng.

Vài đứa bạn tôi đã bị ngừng hợp đồng thời vụ từ vài tuần rồi.

Tôi nghe trên mạng người ta nói nhiều lắm: Nào là “lợi thế so sánh,” nào là “mở rộng thị trường,” nào là “cạnh tranh lành mạnh”.

Tôi không hiểu gì hết. Tôi chỉ hiểu một điều: Nếu giá thành bị ép xuống thì người bị ép đầu tiên là chính anh chị em công nhân chúng tôi – những người đang góp sức cho con số 123,5 tỷ đô la thặng dư thương mại với Mỹ trong năm 2024 và gần 50 tỷ đô la cho 5 tháng đầu năm 2025 mà báo chí vừa đăng.

Tôi không chống ai, không thù ghét ai. Nhưng tôi xin hỏi:

– Ai đã hưởng và ai sẽ trả cái giá cho thặng dư đó?

– Ai sẽ lo cho công nhân khi đơn hàng giảm?

– Ai sẽ đứng về phía chúng tôi khi bị cắt hợp đồng không lý do?

Chúng tôi không cần hứa hẹn lớn lao. Chúng tôi không mong xe hơi, nhà lầu. Chúng tôi chỉ muốn:

– Có việc làm ổn định.

– Có tiền đủ đóng học phí cho con, mua lon sữa, trả tiền nhà trọ.

– Khi bệnh thì được đi khám đúng chế độ.

– Khi nghỉ thai sản thì được nghỉ đủ và quay lại không bị ép nghỉ luôn.

Chúng tôi cũng không cần “giấc mơ lớn hoặc kỷ nguyên mới, kỷ nguyên vươn mình của dân tộc” gì đó.

Chúng tôi rất đơn giản – chỉ cần được sống làm người – đàng hoàng và có chút tôn trọng.

Tôi biết, không phải cứ viết là mọi chuyện sẽ thay đổi. Nhưng tôi vẫn viết, vì tôi tin có rất nhiều công nhân như tôi đã từng im lặng, từng cúi đầu, nhưng trong lòng thì không cam chịu.

Tôi tin rằng công nhân Việt Nam chúng ta không hèn. Chúng ta chỉ bị chia rẽ, bị làm cho sợ và không biết bắt đầu từ đâu.

Tôi tin rằng nếu chúng ta bắt đầu nói chuyện với nhau, chia sẻ với nhau, hiểu quyền của mình, biết cách bảo vệ nhau… thì sẽ không ai dám coi thường chúng ta nữa.

Tôi mong rằng, dù ít dù nhiều, mỗi công nhân chúng ta hãy học cách đứng thẳng.

Đừng sợ nếu bạn không biết luật – bạn có thể học.

Đừng ngại nếu bạn không giỏi nói – bạn có thể lắng nghe.

Đừng nghĩ bạn chỉ là một bánh răng nhỏ – vì nếu tất cả bánh răng ngừng quay, cỗ máy sẽ ngừng chạy.

Tôi viết bài này không phải để phản bác ai, không phải để hơn thua với các vị học cao hiểu rộng, quyền cao chức trọng. Tôi chỉ viết để nói lên tiếng nói của công nhân – những người đang âm thầm gánh cả nền kinh tế này trên đôi vai mòn mỏi, nặng trĩu của mình.

Tôi tin, nếu chúng ta không lên tiếng thì không ai khác sẽ làm điều đó cho chúng ta.

Xin cảm ơn anh chị em đã đọc.

Nếu anh chị em thấy mình trong những dòng này, thì xin đừng im lặng. Hãy bắt đầu từ hôm nay – nói chuyện với đồng nghiệp, hiểu rõ quyền lợi của mình, và đoàn kết cùng nhau. Bởi vì, nếu chúng ta không tự vươn lên, thì không ai giúp chúng ta đứng dậy.

Và xin nhớ rằng: “Không ai ‘vươn mình’ được khi phải sống cúi đầu“.

Xin cảm ơn anh chị em công nhân.

Nguyễn Ngọc Chu

9-7-2025

1. THỰC TẾ VÀ QUYẾT LIỆT

Tại Hội nghị sơ kết công tác sáu tháng đầu năm và nhiệm vụ trọng tâm sáu tháng cuối năm 2025 thực hiện nghị quyết 57, TBT Tô Lâm – Trưởng Ban Chỉ đạo Trung ương về phát triển khoa học, công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số’ đã có các quyết định [1]:


– “Giao cho Bộ Nội vụ chủ trì xây dựng tiêu chí, quy chế quản lý, chế độ làm việc, đãi ngộ và quy trình tuyển dụng tổng công trình sư, kiến trúc sư trưởng để triển khai các hệ thống chiến lược, các sáng kiến đột phá theo kế hoạch hành động chiến lược; báo cáo thường trực Ban Chỉ đạo Trung ương cho ý kiến trước khi trình Thủ tướng xem xét, quyết định trong tháng 7”;

– “Giao cho Bộ Khoa học và Công nghệ chủ trì, phối hợp với các bộ, cơ quan liên quan xây dựng đề án phát triển, trọng dụng nhân tài, đặc biệt là chuyên gia đầu ngành phục vụ phát triển khoa học, công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số quốc gia; triển khai chiến lược thu hút nhân tài đến năm 2030, tầm nhìn 2050; Hoàn thành trong tháng 9-2025”;

– “Giao cho Bộ Tài chính, trên cơ sở đề xuất từ các bộ, ngành, địa phương, tham mưu cấp có thẩm quyền bố trí đủ ngân sách nhà nước cho khoa học, công nghệ, đổi mới sáng tạo, chuyển đổi số để đạt mục tiêu nghị quyết 57”;

– “Yêu cầu các bộ các cơ quan, phải chủ động tìm kiếm, phát hiện và đề xuất các ứng viên tiềm năng cho các vị trí tổng công trình sư, kiến trúc sư trưởng, bao gồm các chuyên gia hàng đầu trong nước, người Việt Nam ở nước ngoài và các chuyên gia quốc tế có uy tín”;

– “Có chính sách đãi ngộ đặc biệt (vượt khung lương, nhà ở, môi trường làm việc) để thu hút ít nhất 100 chuyên gia hàng đầu về nước làm việc”;

– “Yêu cầu xử lý trách nhiệm người đứng đầu nếu để chậm trễ không có lý do chính đáng”.

Các quyết định trên của TBT Tô Lâm có tính thiết thực, với thời hạn cụ thể, thể hiện sự hành động quyết liệt. Không nói nhiều về các lý thuyết viển vông mà thực tiễn hàng trăm năm của loài người đã bác bỏ; Đề cao hành động thực tiễn; Nhờ cậy vào các nhân tố quyết định tiến bộ của nhân loại là khoa học kỹ thuật và công nghệ, TBT Tô Lâm đang có những bước đi thể hiện sự triển khai Nghị quyết 57-NQ/TW về đột phá phát triển khoa học, công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số quốc gia [2].

2. MÔI TRƯỜNG LÀ NHÂN TỐ QUYẾT ĐỊNH

Nhãn lồng Hưng Yên, bưởi Phúc Trạch mang đi nơi khác trồng không cho quả ngọt như ban đầu là do thuỷ thổ. “Người nước Tề ở nước Tề không trộm cắp mà sang nước Sở trộm cắp là bởi phép trị quốc” [3]. Cỏ cây động vật, con người – tất cả đều phụ thuộc vào môi trường. Bầu khí quyển bị vá vỡ, loài người cũng không thể tồn tại. Vì thế cả nhân loại đang đấu tranh chống biến đổi khí hậu, vì một môi trường có chất thải carbon bằng không.

Thu hút ít nhất “100 chuyên gia hàng đầu” từ nước ngoài về Việt Nam làm việc là một bước tiến về quan điểm và là một hành động thiết thực cụ thể về trọng dụng người tài. Khác với nhiều người, trong lời nói thì khát khao có nhân tài, mà trong hành động thì loại bỏ.

Nhưng “thuỷ thổ” mới là nhân tố quyết định. Cá voi, cá mập, dù to khoẻ đến đâu, đem vào ‘Biển chết’ đều không thể sống được. Các nhà khoa học giỏi ở Hoa Kỳ hay châu Âu nếu về Việt Nam mà môi trường khoa học Việt Nam không thay đổi, thì sự hữu ích sẽ bị trói buộc.

Thay đổi môi trường cho các nhà khoa học không chỉ nhà ở, lương cao, phương tiện kỹ thuật và tài chính cho chính họ hay chỉ một chu vi ép-xi-lon xung quanh họ. Thay đổi trong phạm vi nhỏ hẹp như vậy thì 100 nhà khoa học hay đông hơn nữa cũng không xoay chuyển được tình hình. Còn buồn hơn, sớm hay muộn họ sẽ bị môi trường đồng hoá, đào thải. Những người tài theo cụ Hồ về nước trong giai đoạn đầu của nước VNDCCH là một thực tế để suy ngẫm.

3. SỐ ĐÔNG MỚI LÀ NHÂN TỐ QUYẾT ĐỊNH

Chính sách thu hút ít nhất “100 chuyên gia hàng đầu” là bước đi quan trọng ban đầu. Nhưng cần mở rộng điều kiện này ra cho toàn bộ người tài trong nước. Muốn có được bước “vươn mình” thực sự, cần thay đổi môi trường cho toàn xã hội. Chỉ khi toàn bộ xã hội, bất cứ ai cũng được đối xử bình đẳng trong trọng dụng nhân tài, thì lúc đó nội lực xã hội mới có cơ hội bùng phát.

Cũng là người Việt Nam, nhưng ra nước ngoài thì trở thành người tài, mà ở trong nước thì không nổi trội. Đó là do môi trường quyết định. Nếu môi trường Việt Nam cũng giống như môi trường nước ngoài, thì không chỉ vài triệu người ra đi, mà cả 100 triệu người ở Việt Nam đều có cơ may toả sáng.

4. MUỐN NGƯỜI TÀI HỮU ÍCH, CẦN THỦ TRƯỞNG TÀI HƠN

Muốn sử dụng được người tài cần thủ trưởng là người tài hơn.

Nhưng làm sao thủ trưởng các bộ, các cơ quan của Việt Nam giỏi hơn những người tài từ nước ngoài được thu hút về, hay chí ít là ngang bằng?

Đừng biện hộ rằng đã đã có quy chế. Quy chế không bao quát hết tác nghiệp. Mọi hành động đều có phạm vi hạn chế và đều bị ràng buộc bới cấp trên có thẩm quyền. Các chính sách do người tài đưa ra phải có người tài hơn ở cấp trên nhận biết.

Cho nên, trước khi thu hút người tài từ nước ngoài về làm việc, không thể không giải quyết bài toán tìm người tài đảm đương các bộ, các các ban ngành trung ương.

Ở phương diện này, chưa phát hiện ra điểm khác biệt.

5. BÀI TOÁN THEN CHỐT

Giống như câu ngạn ngữ “Mọi con đường đều dẫn đến thành Rôm”, bài toán then chốt là bài toán “Điểm nghẽn thể chế”. TBT Tô Lâm đã nhìn thấy “điểm nghẽn” của “điểm nghẽn” là “thể chế” [4].

Đã thấy tất có đối pháp.

Bao giờ?

Trăm triệu người dân đang đợi chờ thời điểm “vén mây mù để trông thấy trời xanh”.