Trong một căn phòng họp ở Whitehall – trái tim của chính quyền Anh – những người “ở trong cuộc” đã ngồi lại với nhau tháng trước để bàn một câu hỏi vốn bị chôn dưới lớp bụi hòa bình suốt nhiều thập kỷ: Nếu chiến tranh lớn quay lại châu Âu, Anh và đồng minh chuẩn bị tới đâu?
Kết luận của họ, theo mô tả, không hoa mỹ cũng chẳng dễ nghe: chưa sẵn sàng.
Đó không phải là một hội nghị của những kẻ hiếu chiến. Tham dự là các quân nhân đương nhiệm và nghỉ hưu, quan chức chính phủ, đại diện NATO, giới nghiên cứu và công nghiệp quốc phòng – những người suy nghĩ dựa trên đánh giá tình báo phổ biến rằng Nga đang chuẩn bị cho khả năng xung đột trực tiếp với châu Âu trong vài năm tới.
Và họ nói thẳng: cách tốt nhất để ngăn chiến tranh… là khiến Moscow tin rằng nếu chiến tranh nổ ra, châu Âu sẽ thắng.
Chiến tranh “lai” đã diễn ra – chỉ là chưa bắn đại bác
Nhiều chuyên gia cho rằng Nga đã tiến hành một dạng chiến tranh lai (hybrid war) với phương Tây: phá hoại, gây rối, bơm tin giả, làm nhiễu đời sống chính trị nội bộ.
Người ta nhắc đến những dấu hiệu ngày càng “thấy được bằng mắt thường”: máy bay và drone Nga xâm nhập không phận NATO, hiện tượng gây nhiễu GPS ở vùng Baltic, các vụ phá hoại hạ tầng quan trọng bị lần dấu về các cơ quan mật vụ Nga. Nga phủ nhận liên quan, nhưng nỗi lo ở châu Âu thì… không thể phủ nhận.
Có người nói một câu rợn gáy: khi drone xuất hiện ngày càng gần sân bay, xã hội bắt đầu sợ rằng “rồi sẽ có ngày một chiếc drone kéo theo tai họa lớn hơn những gì chúng ta tưởng.”
Nỗi sợ Baltic: ba năm, không phải ba thập kỷ
Moscow chưa tấn công trực tiếp một nước NATO ở châu Âu, một phần vì giới phân tích tin rằng Nga hiểu họ khó thắng liên minh này với năng lực hiện tại. Nhưng cảnh báo đang dày lên.
Tổng thư ký NATO Mark Rutte từng nói Nga có thể sẵn sàng dùng vũ lực với NATO trong vòng 5 năm. Ngoại trưởng Đức Johann Wadephul cũng nêu nhận định tình báo Đức tin rằng Moscow “ít nhất để ngỏ lựa chọn chiến tranh với NATO muộn nhất vào 2029.”
Trong khi đó, một số nước Baltic lại nhìn lịch còn gấp hơn: họ cho rằng nguy cơ có thể tới chỉ trong 3 năm. Khi các nhà nghiên cứu tổng hợp các cảnh báo của nhiều quan chức, hai mốc năm được nhắc nhiều nhất là 2027 và 2028.
NATO đã lập kế hoạch phòng thủ cho kịch bản xấu nhất ở Baltic. Nhưng vấn đề, theo các chuyên gia, là kế hoạch có thể rất đẹp… trong giấy.
“Chúng ta đang lên kế hoạch cho những thứ… chưa tồn tại”
Một cảnh báo đáng chú ý tại hội nghị do RUSI tổ chức: có kế hoạch, có con số, có sơ đồ triển khai. Nhưng nhiều chính phủ chưa làm đủ bước để biến kế hoạch thành năng lực thật.
Nói trắng ra: nếu bạn vẽ bản đồ đi chợ mà trong ví không có tiền, thì bản đồ vẫn đúng… nhưng bữa tối vẫn đói.
Gen. Richard Barrons – cựu chỉ huy cấp cao – nhấn mạnh Anh cần nghĩ lại toàn bộ “sức chịu đựng quốc gia”: hạ tầng, lực lượng thường trực, lực lượng dự bị, phòng thủ dân sự; và cả y tế, công nghiệp, kinh tế để có thể chuyển sang “thời chiến” nhanh hơn khi cần.
Ông nói đại ý: phân tích không thiếu nữa. Điều thiếu là làm.
Và ông đưa ra con số khiến nhiều người lạnh sống lưng: nếu giữ nhịp hiện tại, Anh có thể cần 10 năm để sẵn sàng. Trong khi đồng minh cảnh báo: có lẽ chỉ còn 3–5 năm.
“Cổ tức hòa bình” đã tiêu gần hết, hóa đơn mới đang tới
Châu Âu đã sống trong giai đoạn hòa bình dài hiếm có từ 1945. Một thời gian dài không có chiến tranh lớn ngay tại lục địa giúp các chính phủ hưởng “cổ tức hòa bình”: tiền dồn cho phúc lợi thay vì quốc phòng; đời sống dễ thở hơn; và khi cần thì… trông vào Mỹ.
Rồi có hai cú đánh thức liên tiếp.
Một là Nga mở cuộc xâm lược toàn diện Ukraine.
Hai là một nước Mỹ dưới thời Donald Trump nói rõ: đồng minh NATO không thể dựa vào Washington như trước.
Kết quả: đa số thành viên NATO ở châu Âu tăng chi quốc phòng. Theo dữ liệu được nêu, 31/32 nước NATO dự kiến đạt mốc 2% GDP năm nay (tăng mạnh so với chỉ 6 nước năm 2021). NATO còn thống nhất nâng mục tiêu lên 5% GDP vào 2035 – nhưng nhiều chuyên gia hoài nghi khi châu Âu đang chịu áp lực tài chính lớn ngay cả trước khi nghĩ tới mức tăng khổng lồ như vậy.
Và bài toán khó nhất không nằm ở con số, mà nằm ở… lá phiếu: nói với cử tri rằng phải cắt chỗ này, chuyển sang quốc phòng chỗ kia, thậm chí tăng quân dự bị hoặc nghĩa vụ, là điều không chính trị gia nào muốn mở lời trước.
Dân sợ, nhưng chính phủ vẫn ngại “nói thật”
Một giáo sư tại King’s College London nhận xét: xã hội có dấu hiệu sẵn sàng cho cuộc trò chuyện này, nhưng nhiều chính phủ vẫn chưa đủ tự tin để nói thẳng với công chúng rằng thời kỳ châu Âu “không cần nghĩ đến chiến tranh” đã qua.
Thăm dò Eurobarometer được nhắc tới cho thấy 78% người châu Âu lo ngại về quốc phòng – an ninh của EU trong 5 năm tới, và khoảng 1/3 cho rằng quốc phòng nên là ưu tiên chi tiêu.
Thế nhưng, khi tướng Fabien Mandon của Pháp nói nước Pháp phải “chấp nhận mất con em” để bảo vệ mình, phản ứng phẫn nộ bùng lên. Vì giữa lo lắng và chấp nhận hy sinh… là một khoảng cách tinh thần rất dài.
Bắc Âu phát sổ tay sinh tồn, nơi khác vẫn còn lưỡng lự
Mức độ sẵn sàng của dân chúng, theo các chuyên gia, khác nhau rất lớn. Ở phía đông châu Âu – sát Nga – người dân cảm nhận mối đe dọa “thật như thời tiết”: họ nghĩ đến hầm trú ẩn, nguy cơ không kích, tình huống khẩn cấp.
Thụy Điển và Phần Lan từng cập nhật hướng dẫn cho dân về cách sống sót khi có chiến tranh: chuẩn bị cho mất điện, mất liên lạc, thời tiết cực đoan. Một số nước như Lithuania, Latvia, Thụy Điển tái áp dụng nghĩa vụ quân sự trong thập kỷ qua; các nước khác triển khai chương trình huấn luyện quân sự tự nguyện.
Điểm chung của Bắc Âu là niềm tin xã hội cao: người dân tin nhà nước “đang làm việc cho họ”, nên họ dễ chấp nhận nghĩa vụ công dân và mô hình “tổng phòng thủ” – khi mỗi người, mỗi doanh nghiệp, mỗi cơ quan công quyền đều có vai trong thời chiến.
Còn ở những xã hội niềm tin thấp hơn, câu hỏi trở thành: kêu gọi hy sinh cho một hệ thống mà dân chưa chắc tin tưởng – có dễ không?
Châu Âu đang đứng trước bài kiểm tra ý chí
Nếu chỉ thiếu tiền, người ta có thể vay. Nếu chỉ thiếu vũ khí, người ta có thể mua. Nhưng thứ châu Âu đang bị nhắc nhở nhiều nhất lại là thứ khó đặt lên bàn cân: ý chí xã hội.
Bởi chiến tranh – nếu nó tới – không chỉ là chuyện của tướng lĩnh và kho đạn. Nó là chuyện của đường dây điện, bệnh viện, nhà máy, kho lương, truyền thông, và cả sự bình tĩnh của người dân khi nghe tiếng còi báo động.
Hòa bình đã cho châu Âu một giấc ngủ dài.
Nhưng những người “ở trong cuộc” đang nói nhỏ, và nói rất nghiêm: giấc ngủ ấy… có thể sắp hết giờ.
