Trong suốt sự nghiệp của mình, ông Donald Trump luôn thích gắn tên mình lên bất cứ thứ gì, từ những tòa nhà, đôi giày thể thao, nước đóng chai, một hãng hàng không (chết yểu), đến một tạp chí (cũng có số phận yểu mệnh). Trong bữa tiệc mừng chiến thắng bầu cử sơ bộ năm 2016, ông Trump thậm chí bày ra những miếng thịt bò mua từ một cửa hàng thịt địa phương và tuyên bố đó là “thịt bò Trump” (“Trump Steaks”)…
Khi nước Mỹ ‘bị đè’ dưới bóng một cái tên
Năm 2018, trong chuyến thăm Mount Vernon – điền trang của George Washington, tổng thống đầu tiên của Hợp Chúng Quốc Hoa Kỳ, ông Trump dường như không mấy quan tâm lịch sử, kiến trúc hay ý nghĩa biểu tượng của địa điểm này. Theo những người chứng kiến, ông buông một nhận xét khiến nhiều người sững sờ: “Nếu thông minh, ông ta (Washington) đã đặt tên mình lên đây. Phải gắn tên mình vào mọi thứ thì người ta mới nhớ.”
Lời khuyên trên, như CEO của Mount Vernon mô tả, là “kỳ quặc đến khó tin.” Nhưng với ông Trump, đó không là câu nói bâng quơ. Trong nhiệm kỳ tổng thống thứ hai, nó đã trở thành một chính sách không chính thức: gắn tên Donald Trump lên mọi không gian có thể, từ các thiết chế văn hóa, cơ quan nhà nước, biểu tượng quốc gia cho tới đời sống thường nhật của người dân.
Đỉnh điểm làn sóng đổi tên xảy ra khi Tòa Bạch Ốc Trump thông báo: Trung Tâm Biểu Diễn Nghệ Thuật John F. Kennedy – một trong những biểu tượng văn hóa quan trọng nhất của nước Mỹ, sẽ mang tên mới: “Trung Tâm Biểu Diễn Nghệ Thuật Tưởng Niệm John F. Kennedy và Donald J. Trump.”
Quyết định được đưa ra bởi một hội đồng quản trị do chính ông Trump bổ nhiệm và điều hành. Thư ký báo chí Tòa Bạch Ốc Karoline Leavitt khẳng định đây là sự ghi nhận cho “những đóng góp không thể tin nổi” của Tổng Thống Trump đối với trung tâm trong năm qua, cả về mặt tái cấu trúc lẫn tài chính và danh tiếng. Tuy nhiên, thực tế cho thấy một bức tranh trái ngược. Doanh thu Trung Tâm Kennedy đang sụt giảm thê thảm, doanh số vé lao dốc và các sự kiện tại đây bị giới phê bình mô tả là mang vẻ “suy tàn và tầm thường rẻ tiền.”
Việc tự vinh danh bản thân khi đang tại chức là điều chưa từng có tiền lệ trong lịch sử Mỹ. Giáo Sư Russell Riley thuộc đại học University of Virginia, nhận xét: “Trong các thế hệ trước, việc tự quảng bá lộ liễu được coi là dấu hiệu của tính cách yếu kém… Thật khó có thể tưởng tượng Lincoln, Eisenhower hay Reagan lại yêu cầu tôn vinh bản thân bằng các danh hiệu một cách sớm sủa như vậy trong nhiệm kỳ mình” (“Trump’s renaming spree hits the Kennedy Center, but will it stick?”/The Washington Post).
Trung tâm Kennedy không phải do Tổng Thống John F. Kennedy xây dựng. Thoạt tiên có tên “The National Cultural Center,” năm 1964, hai tháng sau khi Kennedy bị ám sát, Tổng Thống Lyndon Johnson ký sắc lệnh đổi tên thành “The John F. Kennedy Center for the Performing Arts,” như một nơi tưởng niệm văn hóa dành cho một tổng thống được xem là biểu tượng của trí tuệ, nghệ thuật và lý tưởng khai phóng.
Đầu năm nay, khi chân ướt chân ráo vào Tòa Bạch Ốc, ông Trump tự bổ nhiệm làm chủ tịch trung tâm, sa thải cựu Chủ Tịch Deborah Rutter và loại bỏ chủ tịch hội đồng quản trị trước đó David Rubenstein, cùng với các thành viên hội đồng quản trị do Tổng Thống Biden bổ nhiệm. Với việc ghép tên mình vào, ông Trump nói “chúng ta đang cứu Trung Tâm Kennedy.”
Về mặt pháp lý, ban quản trị Trung Tâm Kennedy không có quyền đổi tên. Tên gọi này được xác lập bằng luật của Quốc Hội, và chỉ Quốc Hội mới có thể thay đổi. Trung Tâm Kennedy không là trường hợp cá biệt.
Chính quyền Trump tự ý đổi Bộ Quốc Phòng thành “Bộ Chiến Tranh,” bất chấp cái tên “Department of Defense” đã được luật hóa từ sau Đệ Nhị Thế Chiến. Viện Hòa Bình Hoa Kỳ (U.S. Institute of Peace) – một tổ chức độc lập do Quốc Hội thành lập – cũng bị đổi thành “Viện Hòa Bình Donald J. Trump” (Donald J. Trump Institute of Peace). Đó là chưa kể cái gọi là “Thẻ Vàng Trump” (Trump Gold Card visa program). Còn nữa, Bộ Tài Chính thậm chí đề xuất phát hành đồng xu kỷ niệm 250 năm với hình Trump…
Tất cả khiến người ta liên tưởng đến những chế độ độc tài tôn sùng cá nhân, với văn hóa chính trị “đời đời biết ơn,” chẳng hạn gia đình Kim ở Triều Tiên hay (cố) Tổng Thống Saparmurat Niyazov ở Turkmenistan – người đổi tên Tháng Giêng thành “Turkmenbashi,” tức “Cha già dân tộc.” “Phong cách” của Trump thậm chí vọng lại thời Vua Louis XIV của Pháp vào thế kỷ 17, biểu tượng của chế độ quân chủ chuyên chế, với câu nói “để đời”: “Nhà nước là ta” (“L’état, c’est moi”).
Chưa hết, khuôn mặt “sống mãi cùng sự nghiệp” của Trump giờ còn xuất hiện bên cạnh chân dung George Washington trên vé vào các công viên quốc gia. Thượng tuần Tháng Mười Hai, tổ chức môi trường Trung Tâm Đa Dạng Sinh Học (Center for Biological Diversity) gửi đơn kiện lên hàng loạt cơ quan, từ Bộ Nội Vụ (Interior Department), Bộ Nông Nghiệp, đến cơ quan quản lý công viên quốc gia (National Park Service), đòi phải xóa hình Trump in lên vé vào cổng các công viên quốc gia dự kiến tung ra từ đầu năm 2026.
Kierán Suckling, giám đốc điều hành Trung Tâm Đa Dạng Sinh Học, nói: “Việc che khuất vẻ đẹp hùng vĩ của các công viên quốc gia Mỹ (trên vé vào cổng) bằng cận cảnh khuôn mặt của chính mình là hành động thô thiển và ích kỷ nhất của Trump chưa từng có trước nay… Hình ảnh ‘America the Beautiful’ (trên tấm vé như trước giờ) có ý nghĩa về núi sông hoang dã hùng vĩ, chứ không phải ảnh cận cảnh của một cái tôi phù phiếm, yếu đuối và khoái trá tìm kiếm sự chú ý” (“Conservation group sues to remove Trump’s face from 2026 national park pass”/Axios).
Vụ kiện nói trên diễn ra chỉ một tuần sau khi Trump loan bố sẽ miễn phí vé vào cửa các công viên quốc gia vào sinh nhật mình (14 Tháng Sáu), đồng thời loại bỏ chính sách miễn phí mà lâu nay các công viên quốc gia dành cho người dân vào Ngày Martin Luther King Jr. và Ngày Juneteenth (19 Tháng Sáu, kỷ niệm chấm dứt chế độ nô lệ).
Sẽ mất công “đục bỏ” sau ba năm nữa?
Ngày 19 Tháng Mười Hai, trên Facebook cá nhân, bà Kerry Kennedy (cháu ruột cố Tổng Thống John F. Kennedy) viết ngắn về việc Trung Tâm Kennedy bị “dán” thêm cái tên Trump: “Ba năm và một tháng nữa kể từ hôm nay, tôi sẽ cầm cây cuốc chim và giật phăng những chữ đó khỏi tòa nhà. Tôi sẽ cần người giúp giữ thang. Các bạn sẽ tham gia chứ?…”
Status của bà Kerry Kennedy nhận được ít nhất 248,000 lượt tương tác; hơn 36,300 bình luận và hơn 11,000 chia sẻ – tính đến ngày 21 Tháng Mười Hai. Nước Mỹ rõ ràng không phải là Bắc Hàn. Trên internet, người ta vẫn dùng cái tên “The John F. Kennedy Center,” dù website trung tâm đã “cập nhật” tên Trump vào. Trên các website bán vé nghệ thuật như Ticketmaster và StubHub, người ta vẫn “tự ý đục bỏ” tên Trump.
Với tờ The Atlantic, tòa soạn hiện vẫn dùng những tên quen thuộc và đúng luật như trước giờ – Bộ Quốc Phòng vẫn là Bộ Quốc Phòng, Trung Tâm Kennedy vẫn là Trung Tâm Kennedy, Vịnh Mexico vẫn là Vịnh Mexico – theo Tổng Biên Tập Jeffrey Goldberg. Tương tự, ban biên tập The Washington Post cho biết họ tiếp tục sử dụng “Bộ Quốc Phòng,” “Viện Hòa Bình,” “Vịnh Mexico” và “Trung Tâm Kennedy,” “cho đến khi có thêm thông tin mới từ các diễn biến pháp lý và chính sách.”
Việc xây tượng đài chính mình và đặt tên chính mình để “dựng tượng đài” trong lòng người dân – xét về lịch sử – thường là một trong những hành động dại dột nhất. Chẳng tên tuổi nhà cai trị nào có thể lưu danh thiên cổ và được “đời đời biết ơn,” đặc biệt đối với những người gây tranh cãi và để lại một di sản quá nhiều “ân oán.”
Cá nhân ông Trump hiểu điều đó hơn ai hết. Năm 2019, khi ông, với cương vị tổng thống, bị đàn hặc, hàng loạt địa điểm dính dáng cái tên Trump đều “không còn được nhìn thấy,” chẳng hạn hai sân trượt băng Wollman Rink và Lasker Rink do Tổ Chức Trump điều hành ở Central Park (New York). Cùng thời điểm, tờ Forbes cho biết chín tòa nhà khác cũng gỡ bỏ chữ “Trump.”
Năm 2016, trước khi ông Trump nhậm chức, tờ New York Times cho biết hàng trăm cư dân tại các tòa nhà 140, 160 và 180 Riverside Boulevard ký đơn kiến nghị yêu cầu xóa tên Trump khỏi các tòa nhà này. Năm 2017, chủ sở hữu Trump International Hotel and Tower ở Toronto thông báo rằng tòa nhà họ không còn hiển thị tên Trump… (“All the places that have removed Donald Trump’s name since he won the presidential election in 2016”/Business Insider).
Đó không phải là chuyện “trớ trêu.” Nó là một thực tế xã hội, một thực tế lịch sử và là một khác biệt giữa ham muốn thể hiện của một cá nhân với sự chấp nhận của số đông dân chúng. Và vì ông Trump bất chấp Quốc Hội và không có thẩm quyền pháp lý khi tự đặt tên mình, nên ba năm nữa, người ta cũng dễ dàng “cầm cây cuốc chim” đục bỏ tên Trump.
Dù thống trị đời sống chính trị Mỹ theo cách chưa từng có trong nhiều thế hệ nhưng ông Trump cũng là tổng thống không được lòng dân nhất, chưa bao giờ đạt quá bán tỷ lệ ủng hộ. Mức tín nhiệm hiện tại chỉ là 36% – theo ghi nhận mới nhất của The New York Times (21 Tháng Mười Hai). Trong một ý nghĩa nào đó, ngay thời điểm hiện tại, không ít người Mỹ đã tự “đục bỏ” tên Trump ra khỏi tâm trí mình.
