Từ trật tự tự do sau Thế Chiến II…
Sau khi đánh bại phát xít Đức và quân phiệt Nhật trong Thế Chiến II, Hoa Kỳ bước lên vị thế mà chưa cường quốc nào từng có: vừa là “khiên chắn” quân sự, vừa là “kiến trúc sư” của một trật tự thế giới mới.
Cùng với Tây Âu, Washington dựng nên hệ thống liên minh, luật lệ và định chế dựa trên vài nguyên tắc tưởng chừng hiển nhiên: pháp quyền được tôn trọng, nhân quyền được đề cao, độc tài bị kiềm tỏa, kinh tế thị trường được mở cửa. Trên nền tảng đó, thế giới – ít nhất là phần thế giới gọi là “phương Tây” – đã có hơn 80 năm tương đối hòa bình, thịnh vượng, dù đầy mâu thuẫn và bất công, nhưng vẫn là một trật tự mà nhiều dân tộc hướng tới.
Thế nhưng, điều trớ trêu là chính nước Mỹ – quốc gia từng dẫn dắt trật tự ấy – bây giờ lại đang xuất hiện một phong trào muốn tháo tung nó: Trump và MAGA.
NSS 2025: Khi Nhà Trắng nhìn châu Âu bằng cặp mắt “thuyết thay thế”
Bản Chiến Lược An Ninh Quốc Gia 2025 mà ông Trump vừa công bố không chỉ đơn thuần là một tài liệu kỹ thuật. Nó phơi ra một tầm nhìn khác hẳn với 80 năm qua: xem châu Âu không còn là bạn đồng chí hướng, mà là một lục địa đang “tự sát văn minh”.
Trong phần “Thúc đẩy sự vĩ đại châu Âu”, văn kiện này mô tả một châu Âu “u ám”, “có nguy cơ bị xóa sổ nền văn minh” vì cho phép di dân từ các nước nghèo, vì để tương lai “một số nước NATO sẽ có đa số dân không phải gốc châu Âu”.
Nói trắng ra: đó là nỗi ám ảnh mất trắng quyền thống trị của người da trắng – một phiên bản chính thức của Lý Thuyết Thay Thế (The Replacement Theory).
Thuyết này không mới. Nó từng là xương sống tư tưởng của Đức Quốc Xã, với nỗi sợ “dòng máu Đức” bị pha trộn. Nó được hệ thống hóa lại bởi Renaud Camus trong cuốn Cuộc Thay Thế Vĩ Đại (2012), rồi lan sang nhiều đảng dân tộc chủ nghĩa ở châu Âu: Reform UK, Mặt Trận Quốc Gia ở Pháp, AfD ở Đức…
Ngày nay, NSS 2025 của Trump đã nâng một thứ thuyết âm mưu mang màu sắc kỳ thị sắc tộc thành khung tư duy cho chính sách đối với đồng minh châu Âu: coi di dân da màu như hiểm họa “xóa sổ nền văn minh”.
MAGA, “da trắng thượng đẳng” và xuất cảng chính sách di trú sang châu Âu
Tại Mỹ, Lý Thuyết Thay Thế đã trở thành cột sống của nhiều kênh truyền thông bảo thủ và là “động cơ cảm xúc” cho chính sách di trú của MAGA.
MAGA cáo buộc đảng Dân Chủ “mở cửa biên giới” để đổ người nhập cư từ châu Á, Mỹ Latin vào Mỹ, nhằm thay thế cử tri da trắng của Cộng Hòa bằng cử tri da màu từ Thế Giới Thứ Ba. Người di dân bị biến thành bao cát để trút lên đó mọi bức xúc: từ mất việc, tội phạm, ma túy cho đến nỗi sợ “mất nước Mỹ da trắng”.
Câu chuyện ấy được dùng để biện minh cho các cuộc bố ráp, bắt bớ và trục xuất tàn nhẫn của ICE, thường nhắm vào người da màu – bất kể hợp pháp hay bất hợp pháp. Và nó được gói gọn trong những câu nói đao to búa lớn kiểu:
“Chúng ta sẽ tạm dừng vĩnh viễn việc di cư từ tất cả các nước Thế Giới Thứ Ba…”
Với NSS 2025, chính sách ấy không chỉ dừng ở biên giới Rio Grande. Nó bắt đầu được xuất cảng sang châu Âu: khuyến khích EU “tự tin bảo vệ nền văn minh của mình”, tức là đóng cửa hơn với di dân, nới tay cho các phong trào cực hữu, và xem việc “bóp nghẹt cánh hữu” là sai lầm.
Chống “kẻ thù bên trong”: Trump–Vance bắt tay các đảng tân phát xít
Muốn xuất cảng hệ tư tưởng, Mỹ cần “đầu cầu” trong nội bộ châu Âu – đó chính là các đảng cực hữu.
Chỉ vài ngày sau khi nhậm chức, Phó Tổng Thống JD Vance đã gây sốc tại Hội nghị An ninh Munich khi tuyên bố: mối đe dọa lớn nhất với châu Âu không phải Nga hay Trung Quốc, mà là “kẻ thù bên trong” – tức người nhập cư và chính sách chống ngôn từ thù hận mà EU đang áp dụng.
Ông công khai kêu gọi chấm dứt cô lập AfD – đảng bị nhiều người Đức xem là hậu thân tinh thần của chủ nghĩa phát xít – và coi họ như đồng minh tự nhiên của MAGA: cùng chống di dân, cùng bảo vệ “bản sắc dân tộc”. Vance thậm chí bỏ qua các cuộc gặp chính thức với Thủ tướng Đức để gặp riêng lãnh đạo AfD, một cú tát vào mặt chính phủ đương nhiệm ở Berlin.
Song song đó là cuộc chiến với luật kiểm soát nội dung thù ghét trên mạng. Khi EU phạt nền tảng X của Elon Musk vì vi phạm luật châu Âu, Vance lập tức tố EU “đàn áp tự do ngôn luận”, Musk thì kêu gọi… giải tán EU, chụp mũ các ủy viên EU là “Stasi thức tỉnh”.
Điểm chung: cả Musk, Vance lẫn nhóm tác giả NSS đều mơ về một châu Âu bị tách nhỏ, các quốc gia quay về chủ nghĩa dân tộc khép kín, mỗi nước một kiểu, dễ bị lôi kéo hơn, yếu hơn, và xa rời mô hình “liên minh tự do – dân chủ” truyền thống. Đó cũng chính là điều Moscow và Bắc Kinh mong muốn từ lâu.
Nhập cư – gánh nặng hay cứu cánh của một châu Âu già hóa?
Không ai phủ nhận châu Âu có bài toán di trú phức tạp. Chiến tranh Ukraine 2022 đẩy hàng triệu người tị nạn sang Ba Lan, Đức và nhiều nước khác. Năm 2023, EU tiếp nhận 1,6 triệu người nhập cư – một con số tạo sức ép lên hạ tầng, trường học, bệnh viện.
Nhưng nếu nhìn kỹ các con số gần đây, làn sóng di cư đã bắt đầu giảm. Số người vượt biên bị chặn, số vụ trục xuất tăng, số người được hồi hương cũng nhiều hơn. Đến cuối 2024, EU còn chưa tới một triệu người nhập cư bất hợp pháp, giảm mạnh so với trước.
Các chuyên gia nghiêm túc đều thừa nhận: nhập cư là thách thức sâu sắc, nhưng không phải “án tử” cho châu Âu. Ngược lại, với dân số lão hóa, tỷ lệ sinh thấp, nhiều nước châu Âu, Nhật, Hàn – và cả Mỹ – không thể vận hành hệ thống hưu trí, y tế, an sinh nếu không có thêm lực lượng lao động từ bên ngoài.
Vấn đề không phải là “người nhập cư sẽ xóa sổ văn minh”, mà là các chính phủ có đủ năng lực, đủ tầm để quản lý, hòa nhập và phân bổ nguồn lực hay không. Khi hệ thống quản lý nhập cư thất bại, nó tạo ra khủng hoảng chính trị, là mảnh đất màu mỡ cho các đảng cực hữu khai thác nỗi sợ.
Thổi phồng di dân thành mối đe dọa “diệt chủng người da trắng” không giúp giải quyết bất cứ khó khăn thực tế nào. Nó chỉ phục vụ cho một thứ chính trị bản năng, kích động và nguy hiểm.
Khi nước Mỹ MAGA chống lại chính trật tự mà mình dựng lên
Chiến lược NSS 2025, nếu triển khai đến cùng, sẽ làm điều mà Liên Xô trong suốt thời Chiến tranh Lạnh và khối XHCN 45 năm cũng không làm nổi: bẻ gãy liên kết chiến lược giữa Mỹ và châu Âu.
Từ chỗ “lãnh đạo thế giới tự do”, Washington dưới bóng MAGA đang nhìn châu Âu như đối thủ ý thức hệ, như “lục địa suy đồi tự do”, chứ không còn là đồng minh cùng bảo vệ dân chủ, pháp quyền trước Nga và Trung Quốc.
Giáo sư Henry Farrell thẳng thắn: đây là một chương trình “thay đổi chế độ” ở châu Âu theo hướng phi tự do, làm suy yếu các chính phủ tiến bộ, tiếp tay cho cực hữu.
Giáo sư Paul Krugman thì nói gọn hơn: MAGA ghét châu Âu vì châu Âu quá tự do. Họ muốn biến Mỹ thành một nhà nước chuyên chế, da trắng thượng đẳng, bỏ rơi các lý tưởng dân chủ, thay bằng chủ nghĩa dân tộc dựa trên “máu và đất”.
Trong thế giới đó, sự đoàn kết xuyên Đại Tây Dương – nền tảng để ngăn chặn tham vọng của Moscow và Bắc Kinh – sẽ bị bào mòn. NATO yếu đi, EU bị chia rẽ, còn Mỹ bị kéo khỏi vai trò “người giữ trật tự” để rơi vào vòng xoáy nội chiến văn hóa.
Kết quả, như nhiều nhà quan sát đã cảnh báo: chỉ có hai nước hoan hỉ vỗ tay – Nga và Trung Quốc.
Nếu sau Thế Chiến II, Mỹ đã chọn đứng về phía dân chủ, xây dựng trật tự tự do, thì ngày nay, với NSS 2025, nước Mỹ dưới tay Trump đang liều lĩnh đánh đổi vị thế đó để chạy theo một giấc mơ “vĩ đại” dựa trên nỗi sợ và hằn thù. Vấn đề không chỉ là chuyện nội bộ nước Mỹ – mà là tương lai của chính cái trật tự thế giới mà chúng ta đã biết suốt 80 năm qua.
