Luật “đổi đời quốc gia”: khi di sản sống lâu hơn nhiệm kỳ tổng thống
Một phép thử của những đạo luật làm thay đổi quốc gia là sức sống của chúng lâu sau khi tổng thống ký luật rời nhiệm sở. New Deal của Franklin Roosevelt vẫn nâng đỡ hàng triệu người 90 năm sau Đạo luật An sinh Xã hội. Đạo luật Quyền Bầu cử của Lyndon Johnson vẫn là tâm điểm tranh cãi dù đã bị Tối cao Pháp viện làm suy giảm một phần.
Trong 15 năm kể từ ngày Barack Obama ký Đạo luật Chăm sóc Giá cả phải chăng (ACA), phe Cộng hòa đã nhiều lần tìm cách bãi bỏ, vô hiệu, cắt ngân sách hoặc đưa ra tòa—nhưng không thể “giết”. Trái lại, ACA càng ăn sâu vào đời sống nước Mỹ và tăng ủng hộ. Tuy vậy, nếu trợ cấp của ACA bị chấm dứt, chính nó có thể bị “bóp nghẹt” dần.
Tại sao Obamacare lại là bản lề của cuộc “shutdown”?
Trận quyết đấu ngân sách mới nhất ở Washington đặt trợ cấp ACA vào trung tâm. Phe Dân chủ muốn gia hạn các khoản trợ cấp đã được ban hành thời Covid-19 và sắp hết hạn cuối năm nay, nhằm tránh phí bảo hiểm tăng vọt khi người dân tái ghi danh. Theo ước tính, nếu không gia hạn, phí có thể tăng trung bình khoảng 75%, đe dọa khả năng chi trả của hàng triệu gia đình—nhất là nhóm tự doanh hoặc không có bảo hiểm qua chủ lao động.
Năm trước, chương trình có khoảng 24 triệu người tham gia—mức phổ biến nhất từ trước đến nay—một phần nhờ trợ cấp mở rộng.
President Barack Obama signs the Affordable Health Care for America Act during a ceremony with fellow Democrats in the East Room of the White House on March 23, 2010 in Washington, DC.
Thông điệp lớn của Dân chủ: trợ cấp ACA vs. “cắt y tế để giảm thuế cho nhà giàu”
Phe Dân chủ kết nối cuộc “shutdown vì trợ cấp ACA” với lập luận rộng hơn rằng chính quyền Trump—đặc biệt thông qua đạo luật nội địa “Big Beautiful Bill”—đã cắt bớt các nguồn lực y tế công (như Medicaid) để tài trợ giảm thuế cho nhóm giàu có.
Thượng nghị sĩ Bernie Sanders cảnh báo không thể “để hàng chục nghìn người chết” chỉ để đổi lấy ưu đãi thuế cho nhóm 1% giàu nhất, coi đó là “điên rồ và không thể chấp nhận”. Dân chủ kỳ vọng chủ đề này sẽ là trục chính của bầu cử giữa nhiệm kỳ năm sau.
Phe Cộng hòa “đổi sân”: biến cuộc cãi vã y tế thành tranh luận di trú
Ngay khi shutdown có hiệu lực, lãnh đạo Cộng hòa—từ Chủ tịch Hạ viện Mike Johnson đến Nhà Trắng—cố đưa cuộc tranh luận sang di trú, cáo buộc Dân chủ muốn mở rộng phúc lợi y tế cho người nhập cư không giấy tờ.
Thực tế, người không giấy tờ chưa bao giờ đủ điều kiện nhận trợ cấp ACA, và đạo luật “Big Beautiful Bill” của Trump thậm chí thu hẹp tư cách của một số nhóm di dân hợp pháp. Dân chủ muốn gỡ lại một số phần cắt giảm ấy, nhưng không phải để mở trợ cấp cho người không giấy tờ.
“Obamacare làm phí tăng”? Cuộc đấu số liệu cũ mà mới
Lập luận quen thuộc của Cộng hòa là Obamacare đẩy phí tăng; phía Dân chủ đáp rằng chính trợ cấp ACA mới là van an toàn giúp neo phí ở mức có thể chi trả, đặc biệt trong bối cảnh lạm phát y tế và tái định giá hợp đồng. Với kỳ tái ghi danh tháng 11 ở nhiều bang, hóa đơn thực tế sẽ sớm cho cử tri thấy ai đúng ai sai.
Dư luận nghiêng về đâu?
Những khảo sát mới cho thấy:
Đa số cử tri ủng hộ kéo dài trợ cấp ACA, và phần lớn cử tri độc lập cũng như một bộ phận cử tri Cộng hòa tán thành.
Về trách nhiệm shutdown, tỷ lệ đổ lỗi đang bất lợi cho Trump và GOP.
Bức tranh đó củng cố niềm tin cho Dân chủ rằng càng kéo dài, “địa hình chính trị” có thể nghiêng về phía họ.
Bãi mìn cho Chủ tịch Hạ viện: nếu “cứu” ACA bằng phiếu Dân chủ
Một lối thoát có vẻ thực tế là đàm phán gia hạn kèm điều chỉnh trợ cấp ACA: Cộng hòa muốn cải cách, Dân chủ muốn kéo dài. Một số lãnh đạo GOP tỏ tín hiệu sẵn sàng bàn nếu mở lại chính phủ trước—tức yêu cầu Dân chủ từ bỏ đòn bẩy.
Nhưng thậm chí nếu có thỏa hiệp lưỡng đảng, rủi ro vẫn còn: khối bảo thủ cứng rắn có thể không chấp nhận “cứu” một chương trình họ đấu tranh loại bỏ suốt nhiều năm. Nếu Chủ tịch Hạ viện dựa vào phiếu Dân chủ, ghế của ông có thể lại lung lay trong một đa số mong manh—kịch bản quen mà đáng ngại.
Những trở ngại vô hình: niềm tin và tiền lệ ngân sách
Dân chủ từng bị “quay xe” ngân sách—khi Nhà Trắng cắt bớt các khoản chi đã được Quốc hội phê duyệt—nên khó đặt cược vào lời hứa đàm phán sau khi mở cửa chính phủ. Ngược lại, Cộng hòa lo rằng bất kỳ nhượng bộ công khai nào với ACA đều bị xem là “phản bội” lời hứa cử tri bảo thủ.
Kịch bản sắp tới: mở khóa bằng “gia hạn có điều kiện”?
Cửa hẹp nhất là một gói mở lại chính phủ kèm khung đàm phán rõ ràng: ai ngồi bàn, mốc thời gian, nội dung cụ thể và chi tiết cải cách trợ cấp (ví dụ giới hạn theo thu nhập, địa lý, hoặc mức trần tăng phí). Điểm mấu chốt là giữ bảo đảm tài chính cho các hộ gia đình đang phụ thuộc vào ACA, đồng thời để ngỏ một số điều chỉnh kỹ thuật mà GOP có thể chấp nhận mà không đánh sập chương trình.
Di sản sống hay thắt cổ chai ngân sách?
Như New Deal hay Voting Rights Act, ACA đã trở thành cấu phần của đời sống Mỹ. Tranh cãi có thể kéo dài, nhưng cắt trợ cấp đột ngột—khi tái ghi danh ngay trước mắt—đồng nghĩa đẩy phí vọt lên và đẩy rủi ro tài chính cho hàng triệu người. Giữa ý thức hệ và hóa đơn bảo hiểm sắp đến tay cử tri, chính trường Washington sẽ phải trả lời câu hỏi: bảo tồn một di sản y tế đang hoạt động, hay siết cổ chai ngân sách để thắng một ván cờ thông điệp—đầy rủi ro ở phòng phiếu?
