Nghĩa quân Lam Sơn và dân chúng hết lời ca ngợi Nguyễn Xí, xem việc lập kế lấy tên của giặc không kém ǵ mưu của Gia Cát Lượng dùng người rơm “mượn tên” của quân Tào trên sông Xích Bích thời Tam Quốc.
Theo sách “Đại Việt thông sử” vào thời Lê, Nguyễn Xí đă chỉ huy một đạo quân là chó săn, có những đóng góp nhất định vào công cuộc đánh giặc cứu nước. Danh tướng Nguyễn Xí quê ở làng Thượng Xá, huyện Châu Phúc (nay là huyện Nghi Lộc, tỉnh Nghệ An), sinh ra trong một gia đ́nh làm nghề buôn bán muối. Tương truyền cha ông là Nguyễn Hội bị một con cọp đă thành tinh cắp đi vùi xác ở một huyệt đất tốt tại xứ Đồng Lam. Cọp c̣n cắm cây xung quanh mộ. Hôm sau, người nhà đến t́m được và đem về chôn nơi khác. Nhưng rồi đến đêm hôm sau nữa, con cọp lại tới gầm thét vang khắp núi non, bới tung lên, vất bỏ quan tài, đem xác đến vùi lại chỗ cũ. Bấy giờ, người nhà mới biết là trời ban cho huyệt tốt.
Tranh vẽ Nguyễn Xí. Ảnh: Báo B́nh Phước.
Cũng theo sách trên, tuy c̣n nhỏ nhưng Nguyễn Xí rất thông minh, nhanh nhẹn, tỏ rơ là người có tài, v́ thế Lê Lợi rất quư, giao cho chăm sóc một đàn chó săn lớn. Sách Đại Việt thông sử cho biết: “Vua sai Nguyễn Xí nuôi một đàn chó săn gồm hơn 100 con. Sớm chiều chia cơm cho chó ăn ông đều dùng chuông làm hiệu. Bầy chó theo sự điều khiển của ông, tiến thoái răm rắp. Trong bước đường chiến chinh, đàn chó của Nguyễn Xí trở thành một đội quân đặc biệt, do được huấn luyện chu đáo, điều khiển bằng tiếng nhạc nên từ ăn, ngủ, tấn công chúng đều theo hiệu lệnh phát ra. Những lúc bị vây hăm tuyệt lương th́ đàn chó được lệnh đi săn thú, bắt chim về làm thức ăn cho nghĩa quân. Khi xung trận, Nguyễn Xí điều khiển bầy chó lăn xả vào cắn xé làm quân giặc rất hoảng sợ; tên tướng Minh là Mă Kỳ mỗi khi nghe đến đội quân khuyển của ông lại kinh hăi.
Có lần Nguyễn Xí cho buộc vào cổ đàn chó những chiếc đạc ngựa, khi chó chạy sẽ phát ra tiếng kêu như tiếng đoàn kị mă. Đến đêm, ông dẫn quân đến vây trại giặc Minh rồi cho đánh trống reo ḥ ầm ĩ, lại xua chó chạy quanh trại. Quân Minh nghe tiếng đạc ngựa, lại thấy tiếng trống thúc, quân reo rất hốt hoảng tưởng bên ta đến cướp trại nhưng không rơ binh lực thế nào nên không dám ra đánh. Chúng đành dùng cung nỏ bắn ra như mưa, một chốc Nguyễn Xí lại cho dừng, bọn giặc thấy yên th́ ngừng bắn, ông lại thả chó ra, trống lại đánh, quân lại reo, giặc lại bắn ra. Đến gần sáng, sau khi thu nhặt th́ được hàng vạn mũi tên quân ta rút đi, c̣n bọn giặc cả đêm hoảng loạn, mất ngủ lại tổn thất rất nhiều tên. Nghĩa quân Lam Sơn và dân chúng hết lời ca ngợi Nguyễn Xí, xem việc lập kế lấy tên của giặc không kém ǵ mưu của Gia Cát Lượng dùng người rơm “mượn tên” của quân Tào trên sông Xích Bích thời Tam Quốc.
Trong 10 năm kháng chiến gian khổ, Nguyễn Xí cùng đàn chó của ḿnh tham gia nhiều trận đánh quan trọng như cuộc vây hăm thành Đông Quan, hạ thành Xương Giang, tiêu diệt và bắt sống gần 10 vạn quân Minh sang tăng viện năm Đinh Mùi (1427)... Khi sự nghiệp kháng chiến thành công, giặc Minh bị quét sạch khỏi bờ cơi, Lê Lợi lên ngôi hoàng đế đă phong cho Nguyễn Xí làm Long Hổ tướng quân, Suy trung Bảo chính công thần, tước Huyện hầu, là bậc khai quốc công thần của triều Hậu Lê và được ban quốc tính (họ vua). Ông làm quan trải qua 5 đời vua, công danh tột bậc, được phong làm Nhập nội đô đốc, hàm Thiếu bảo, sau đó là Khai phủ nghi Đồng tam ti, Nhập nội kiểm hiệu, Thái phó Cương quốc công, Nhập nội hữu Tướng quốc... Năm Ất Dậu (1465), Nguyễn Xí bị bệnh mất, thọ 68 tuổi, triều đ́nh truy tặng chức Thái sư.
Lời bàn về Nguyễn Xí
Trong sách “Đại Việt thông sử” có đoạn chép lại lời vua Lê đă viết về ông như sau: Khí độ trầm lắng mà hùng mạnh. độ lượng lớn mà cương nghị hơn người. Giúp Cao Hoàng (tức Lê Lợi) mở nước, trải trăm trọn gian nan. Pḥ Tiên Khảo (tức vua Lê Thái Tông) giữ giang sơn, hết ḷng giúp rập. Ra ngoài th́ trọn chức tướng vơ, vào trong th́ vẹn phận tướng văn, nghĩa tôi con thật khó có ai sánh kịp. Khép ḿnh theo đạo, hồn nhiên như ngọc chẳng khoe tươi. Nghiêm nghị ở triều, lẫm liệt như thanh gươm mới luyện. Trăm quan nể trọng phong thái. Bốn biển ngưỡng mộ uy danh... Như vậy, Nguyễn Xí là một trong số rất ít danh tướng và cũng là khai quốc công thần đă phục vụ cho bốn đời vua Lê. Và chỉ với lời trên đây về cuộc đời, thân thế và sự nghiệp của Nguyễn Xí cũng đă là quá đủ để hậu thế măi măi tôn vinh ông.
Tuy nhiên, đây không phải là điều mà người xưa muốn lưu lại cho hậu thế từ giai thoại này, mà là tiền nhân muốn cho thế hệ hôm nay biết rằng trong lịch sử chiến tranh giữ nước và giải phóng dân tộc, tổ tiên xưa đă biết xây dựng riêng cho ḿnh một nghệ thuật chiến tranh đặc biệt. Đó là mỗi khi đất nước có ngoại xâm th́ “cuốc cày là vũ khí” và mỗi người dân đều là lính, mỗi làng bản đều là pháo đài đánh giặc. Và không chỉ có vậy, trong suốt chiều dài lịch sử anh dũng tổ tiên ta đă sáng tạo trong việc xây dựng những đội quân kỳ lạ để đánh giặc. Điều này cho thấy rơ sự độc đáo, sức sáng tạo phi thường của dân tộc Việt Nam. Và ngày nay, sức sáng tạo ấy đă và đang được thế hệ hôm nay giữ ǵn và phát huy trong công cuộc xây dựng, bảo vệ toàn vẹn lănh thổ Tổ quốc.
VietBF@ sưu tập
