Theo như chuyên gia về vận chuyển khí đốt và là cựu giám đốc mạng lưới truyền tải khí đốt của Ukraine đã theo dõi chặt chẽ quá trình ra quyết định về việc Gazprom tiếp tục sử dụng đường ống qua Ukraine, đặc biệt là kể từ khi quân đội Kiev chiếm giữ trạm đo khí đốt Sudzha quan trọng bên trong khu vực Kursk của Nga đầu tháng 8, tức thì "bóp nghẹt" ông lớn năng lượng Nga.
Sudzha là tuyến đường duy nhất còn lại cung cấp khí đốt trực tiếp đến châu Âu sau khi đường ống Yamal và Nord Stream 1 ngừng hoạt động năm 2022.
Sergiy Makogon, chuyên gia năng lượng có nhiều kinh nghiệm trên thị trường khí đốt châu Âu và Ukraine, đã có bài viết phân tích về tình thế khó khăn của Gazprom trong bối cảnh quân đội Ukraine chiếm đóng ở Kursk.
Là một chuyên gia về vận chuyển khí đốt và là cựu giám đốc mạng lưới truyền tải khí đốt của Ukraine, tôi đã theo dõi chặt chẽ quá trình ra quyết định về việc Gazprom tiếp tục sử dụng đường ống qua Ukraine, đặc biệt là kể từ khi quân đội Kiev chiếm giữ trạm đo khí đốt Sudzha quan trọng bên trong khu vực Kursk của Nga đầu tháng 8.
Xe quân sự của Ukraine ở trạm kiểm soát biên giới Sudzha. Ảnh: Moscow Times
Sudzha có tầm quan trọng chiến lược. Đây là tuyến đường duy nhất còn lại để cung cấp khí đốt trực tiếp đến châu Âu và trở nên quan trọng hơn sau khi các đường ống Yamal và Nord Stream 1 ngừng hoạt động vào năm 2022.
Hiện tại, lưu lượng khí đốt qua Sudzha là 40-42 triệu m3/ngày, khiến nơi này trở thành mắt xích không thể thiếu trong chuỗi xuất khẩu khí đốt của Nga sang châu Âu. Điều này thậm chí còn quan trọng hơn đối với Gazprom, gã khổng lồ khí đốt gần đây đang gặp khó khăn về mặt tài chính sau khi phương Tây quay lưng lại với việc nhập khẩu năng lượng từ Nga.
Với tầm quan trọng của mình, việc không kiểm soát được Sudzha gây ra những rủi ro đáng kể cho công ty Nga. Gazprom hiện không giám sát trạm đo lưu lượng khí, tạo ra nguy cơ bên thứ ba can thiệp vào thiết bị đo và ngăn cản nhân viên Gazprom thực hiện các quy trình bảo trì tiêu chuẩn.
Vị trí trạm khí đốt Sudzha của Nga mà Ukraine chiếm giữ
Gazprom không còn có thể đảm bảo tính chính xác của hệ thống thông tin và ghi nhận lượng hàng xuất khẩu, kéo theo đó là vấn đề xác định doanh thu.
Chỉ riêng những vấn đề này đã có thể biện minh cho việc Gazprom có thể tuyên bố bất khả kháng và dừng dòng khí cung cấp theo các hợp đồng đã cam kết, nhưng Gazprom vẫn chưa thực hiện bước này, khiến các nhà phân tích và chuyên gia trong ngành đặt ra nhiều câu hỏi.
Những tác động tài chính đối với Gazprom là một yếu tố chính. Chỉ riêng trong nửa đầu năm 2024, công ty đã báo cáo khoản lỗ 0,5 nghìn tỷ rúp (5,4 tỷ đô la) và việc duy trì doanh thu 5 tỷ đô la mỗi năm từ việc bán khí đốt cho Liên minh châu Âu (EU) là rất quan trọng đối với tình hình tài chính của công ty.
Không có giải pháp thay thế kỹ thuật nào để chuyển hướng khí đốt sang các thị trường khác và với mỗi ngày quá cảnh tạo ra 14 triệu đô la doanh thu, nó đóng vai trò như một "phao cứu sinh" cho công ty.
Kịch bản tồi tệ đối với Nga
Gazprom nhận thức rõ rằng ngay cả một sự gián đoạn ngắn trong quá trình quá cảnh cũng có thể khiến khách hàng của họ chuyển sang các tuyến cung cấp khí đốt thay thế.
Sự biến động tối thiểu trong giá khí đốt của EU để ứng phó với hoạt động quân sự gần đây của Ukraine ở khu vực Kursk cho thấy thị trường châu Âu ngày càng có thể hoạt động mà không cần khí đốt của Nga và hoạt động quá cảnh của Ukraine.
Ngoài ra còn có những cân nhắc chính trị trong nước. Doanh thu xuất khẩu đã cung cấp nguồn tài trợ chính cho giá khí đốt được trợ cấp cho người dân Nga và việc mất thị trường khí đốt châu Âu có thể buộc chính phủ phải tăng giá lên người tiêu dùng. Điều đó sẽ làm tăng lạm phát và gây căng thẳng xã hội.
Ngoài Nga, những nước tiếp nhận khí đốt chính của nước này là Slovakia, Áo và Ý, trong đó Hungary nhận được một phần gián tiếp thông qua đường ống Turkstream kể từ năm 2021.
Điện Kremlin cần Gazprom để duy trì nguồn cung cấp cho Slovakia và Hungary vốn có quan điểm tích cực với Nga.
Nếu Gazprom ngừng quá cảnh, họ không chỉ mất doanh thu từ việc bán khí đốt mà còn phải đối mặt với các khiếu nại pháp lý đáng kể từ khách hàng châu Âu vì không giao hàng. Công ty có nghĩa vụ theo hợp đồng phải cung cấp khí đốt cho Slovakia và Áo, và nếu không làm như vậy, họ có thể phải chịu các khiếu nại bồi thường thiệt hại lớn.
Ví dụ, Uniper có trụ sở tại Đức đã thắng kiện trị giá 14,5 tỷ đô la chống lại Gazprom, với nhiều khiếu nại khác vẫn đang chờ xử lý. OMV của Áo có hợp đồng gia hạn đến năm 2040 và khiếu nại về việc không giao hàng có thể lên tới hàng tỷ đô la. Ngay cả Moldova cũng có căn cứ pháp lý để kiện Gazprom.
Với những cân nhắc này, có khả năng Gazprom sẽ tiếp tục hoạt động trong hoàn cảnh hiện tại lâu nhất có thể. Tuy nhiên, các mối đe dọa quân sự và thương mại về việc gián đoạn quá cảnh vẫn còn đáng kể.
Cả Ukraine và châu Âu đều không phải đối mặt với rủi ro đáng kể nếu quá cảnh bị gián đoạn. Trên thực tế, họ có thể chấm dứt vào mùa hè thay vì vào tháng 1 khi nhu cầu khí đốt đang ở mức cao nhất.
