Theo như trong khi căng thẳng địa chính trị ngày càng gia tăng, những thay đổi thường xuyên trong định hướng chính trị và chính sách của chính quyền Trung Quốc đã dẫn đến tình trạng manh mún, phân tán về quyết sách; do các phe phái trong đảng có những quan điểm và ưu tiên khác nhau nên đây cũng là nhân tố dẫn đến tình trạng khó hoàn thành dự án.
Vào ngày 13/5/2017, các nhân viên an ninh đi ngang qua bảng quảng cáo của Diễn đàn Hội nghị thượng đỉnh Hợp tác Quốc tế “Vành đai và Con đường” ở Bắc Kinh, Trung Quốc. (Wang Zhao/AFP via Getty Images)
Báo cáo của một tổ chức tư vấn của Úc cho thấy, có một khoảng cách rất lớn giữa thực tế và cam kết của chính quyền Trung Quốc về chi tiêu cơ sở hạ tầng ở Đông Nam Á, cụ thể là hơn 52 tỷ USD, và những công trình này đang đứng trước nguy cơ dang dở. Đây mới chỉ là một phần vấn đề trong toàn bộ dự án “Vành đai và Con đường” (BRI) mà Đảng Cộng sản Trung Quốc (ĐCSTQ) rải rác khắp thế giới.
Các nhà phân tích cho rằng, cùng với sự suy thoái kinh tế và bất ổn chính trị trong nội bộ của Trung Quốc, Âu - Mỹ cũng đã đưa ra kế hoạch đối trọng với BRI, cộng thêm việc những công trình này bị người dân tại các nước sở tại phản đối gay gắt, BRI sẽ trở thành thòng lọng tử thần đối với ĐCSTQ.
Nguy cơ BRI ở Đông Nam Á rơi vào cảnh dở dang - Chuyên gia: Nguyên nhân sâu xa nằm ở ĐCSTQ
Theo báo cáo do Viện Lowy, một tổ chức nghiên cứu của Úc, công bố vào ngày 27/3, các dự án quy mô lớn thuộc sáng kiến BRI đã bị đình trệ và tổng chi của Trung Quốc cho khu vực Đông Nam Á từ năm 2015 đến năm 2021 đã giảm xuống còn 29,6 tỷ USD.
ĐCSTQ đã tham gia vào 24 trong số 34 dự án quy mô lớn ở Đông Nam Á, mỗi dự án này đều trị giá từ 1 tỷ USD trở lên. Tổng số tiền mà ĐCSTQ cam kết tài trợ cho 24 dự án này là 77 tỷ USD, nhưng khoảng cách giữa lời hứa và hành động thực tế của họ lại lên tới hơn 52 tỷ USD. Tỷ lệ hoàn thành trung bình của 24 dự án này chỉ đạt 33%. Tính đến năm 2022, có 5 dự án trị giá 21 tỷ USD đã bị hủy bỏ, bao gồm các dự án đường sắt ở Thái Lan, Philippines và các dự án đường ống dẫn khí đốt tự nhiên ở Malaysia; ngoài ra còn có 3 dự án khác trị giá 5 tỷ USD vẫn còn dang dở.
Báo cáo trên nêu lý do tại sao những dự án này chưa được hoàn thành, bao gồm: ĐCSTQ dường như chỉ tập trung vào các dự án quy mô lớn, mà những dự án này đặc biệt dễ xuất hiện vấn đề và dễ bị chậm trễ; bất ổn chính trị ở các quốc gia đối tác…
Báo cáo này cũng phân tích rằng, trong khi căng thẳng địa chính trị ngày càng gia tăng, những thay đổi thường xuyên trong định hướng chính trị và chính sách của chính quyền Trung Quốc đã dẫn đến tình trạng manh mún, phân tán về quyết sách; do các phe phái trong đảng có những quan điểm và ưu tiên khác nhau nên đây cũng là nhân tố dẫn đến tình trạng khó hoàn thành dự án. Theo báo cáo này, thông thường, nền chính trị bất ổn định cũng là do tham nhũng và quản lý yếu kém.
“Thành phố Rừng” (Forest City) - do công ty bất động sản Country Garden của Trung Quốc xây dựng ở Johor, Malaysia - là dự án phát triển thuộc sáng kiến “Vành đai và Con đường”. (Mohd Rasfan/AFP via Getty Images)
Ông Vương Hách (Wang He), một chuyên gia về các vấn đề Trung Quốc, nói với tờ The Epoch Times vào ngày 28/3 rằng, cựu Thủ tướng Malaysia đã bị cầm tù vì tham nhũng, và ông này có liên quan đến tham nhũng trong dự án BRI. “Sáng kiến BRI là công cụ để ĐCSTQ xuất khẩu tham nhũng, chuyên chế và bẫy nợ. Trong số đó, tham nhũng là một vấn đề rất nổi cộm, nhưng báo cáo của Úc nói [về vấn đề này] hơi mơ hồ".
Ông Vương cho rằng, có rất nhiều vấn đề ở các quốc gia tham gia sáng kiến BRI này, nhưng nguyên nhân cốt lõi nằm ở ĐCSTQ, sự kết hợp của cả hai điều này đã khiến các dự án bị dở dang.
Chính phủ Philippines đã từ bỏ nguồn tài trợ của Trung Quốc cho hai dự án cơ sở hạ tầng lớn - Tuyến Bicol của Đường sắt Quốc gia Philippines (PNR) và Dự án Đường sắt Mindanao. Philippines cho biết Trung Quốc chưa thể đưa đủ số tiền cần thiết. Việc hủy bỏ những dự án này trùng với thời điểm Philippines có chính phủ nhiệm kỳ mới, căng thẳng song phương ở Biển Đông cũng gia tăng.
Nhà bình luận Vương Hách chỉ ra, trước đây ĐCSTQ có rất nhiều tiền và có thể vung tiền thoải mái, họ dùng dự án BRI để mua chuộc những quốc gia này và đưa vào phạm vi ảnh hưởng của họ. Ngoài ra, do những công trình này không minh bạch về thu chi nên nhiều quan chức ở các nước sở tại cũng không trong sạch. Vấn đề hiện nay là, nền kinh tế Trung Quốc đang đi xuống, những dự án này về cơ bản được xây dựng bằng các khoản vay từ Trung Quốc nên chắc chắn chúng sẽ bị dang dở. Bởi vì dang dở nên cũng làm cho mối quan hệ song phương xấu đi, Philippines là một ví dụ điển hình.
Kế hoạch mở rộng BRI trên quy mô lớn của ông Tập gây tranh cãi, thậm chí dẫn đến hận thù
Sáng kiến BRI do người lãnh đạo Đảng Cộng sản Trung Quốc Tập Cận Bình đưa ra vào năm 2013, sử dụng nguồn tài chính quy mô lớn của Trung Quốc để thúc đẩy xây dựng cơ sở hạ tầng ở châu Phi, châu Âu và khu vực Ấn Độ Dương - Thái Bình Dương. Sáng kiến này không ngừng gây tranh cãi trong những năm gần đây do có nhiều dự án bị rơi vào bẫy nợ.
Theo một nghiên cứu được hoàn thành vào tháng 9/2021 bởi Đại học William và Mary ở Williamsburg, tiểu bang Virginia, Mỹ, khoản nợ dự án BRI của 42 các quốc gia có thu nhập thấp và trung bình đã vượt quá 10% tổng sản phẩm quốc nội (GDP) của họ, bao gồm các nước Brunei, Campuchia, Lào, Maldives, Myanmar, Papua New Guinea…
Một đoạn của tuyến đường sắt đầu tiên nối Trung Quốc với Lào, một phần quan trọng trong dự án Vành đai và Con đường (BRI) của Bắc Kinh qua sông Mekong ở Luang Prabang, Lào, ảnh chụp hôm 08/02/2020. (Ảnh: Aidan Jones / AFP via Getty Images)
Tại Myanmar, dự án đường sắt trị giá 9 tỷ USD đã bị đình trệ kể từ khi biên bản ghi nhớ ban đầu được ký kết vào năm 2011.
Năm 2018, Trung Quốc và Myanmar đã ký kết Hành lang kinh tế Trung Quốc - Myanmar (CMEC). Bắc Kinh đã giành được quyền vận hành Cảng Kyaukpyu với tỷ lệ sở hữu 70%, cảng này và đường sắt là một phần quan trọng trong dự án BRI của ĐCSTQ. Do chính quyền Myanmar lo ngại mức nợ quá cao nên vốn đầu tư vào dự án cảng nước sâu tại Đặc khu kinh tế Cảng Kyaukphyu đã giảm từ hơn 7 tỷ USD xuống còn 1,3 tỷ USD.
Vào ngày 26/3 năm nay, dự án BRI của ĐCSTQ ở Pakistan đã bị tấn công. Một kẻ đánh bom liều chết đã lao xe vào đoàn kỹ sư đang làm việc khiến 6 người thiệt mạng, trong đó có 5 kỹ sư Trung Quốc. Đây là vụ tấn công thứ ba nhắm vào các công ty Trung Quốc ở Pakistan trong một tuần trước đó.
Bà Thịnh Tuyết (Sheng Xue), một nhà hoạt động xã hội người Hoa sống ở Canada, nói với The Epoch Times vào ngày 26/3 rằng, mục đích ĐCSTQ thúc đẩy sáng kiến BRI là nhằm kiểm soát những quốc gia này về mặt chính trị và khiến họ bị phụ thuộc kinh tế vào Bắc Kinh. Vì vậy, trong giới chính trị nhiều nước, có những người ủng hộ nhưng cũng có những người phản đối quyết liệt. Ví dụ, gần đây Ý đã quyết định rút khỏi sáng kiến BRI. Ở Pakistan, sự phản đối trong dân chúng luôn diễn ra quyết liệt và đây không phải là lần đầu tiên người Trung Quốc ở đây bị tấn công bằng vũ lực.
Bà Thịnh Tuyết nói: “Vì vậy, BRI cũng là một dự án dẫn đến sự thù hận trên toàn thế giới”.
Ông Vương Hách cho rằng, sáng kiến BRI của ĐCSTQ là lộ trình cho sự bành trướng toàn cầu của họ: “Thật là lãng phí tiền bạc của người dân Trung Quốc khi làm những việc này. Kết quả là gây tổn hại cho người dân Trung Quốc và người dân ở những nơi có dự án [BRI]".
Người lãnh đạo Đảng Cộng sản Trung Quốc Tập Cận Bình có bài phát biểu tại cuộc họp báo sau Diễn đàn Vành đai và Con đường tại Trung tâm Hội nghị Quốc gia Trung Quốc ở Bắc Kinh, Trung Quốc, hôm 27/04/2019. (Ảnh: Wang Zhao / Getty Images)
Do vấn đề bẫy nợ của BRI cũng như sự mở rộng ảnh hưởng địa chính trị của ĐCSTQ và ý định quân sự rõ ràng của Bắc Kinh, Hoa Kỳ đã đưa ra kế hoạch để đối trọng với BRI. Trong hội nghị thượng đỉnh G20 tổ chức ở Ấn Độ vào tháng 9 năm ngoái, Mỹ đã thúc đẩy Ấn Độ, Trung Đông và châu Âu triển khai các dự án cơ sở hạ tầng cho Hành lang kinh tế Ấn Độ - Trung Đông - Châu Âu (IMEC), để tạo thành đối trọng với sáng kiến BRI.
Trong hội nghị thượng đỉnh G7 ở Nhật Bản vào tháng 5/2023, bảy quốc gia giàu nhất thế giới đã cam kết cùng nhau huy động 600 tỷ USD vào năm 2027 để đối chọi với BRI.
Ngày càng có nhiều quốc gia cáo buộc ĐCSTQ chỉ tập trung vào việc giành ảnh hưởng chiến lược thông qua các dự án BRI, họ bỏ qua nhu cầu của địa phương các nước và hiếm khi tính đến các tác động xấu tới môi trường.
Ông Vương Hách cho rằng, mối quan hệ giữa ĐCSTQ và các nước tham gia BRI là dựa trên lợi ích, bây giờ đối phương nhận thấy không có lợi ích gì, mối quan hệ giữa hai bên chắc chắn sẽ suy giảm. ĐCSTQ đang phải đối mặt với suy thoái kinh tế ở trong nước và sự cạnh tranh bên ngoài đến từ Âu - Mỹ, xung đột giữa ĐCSTQ và các quốc gia tham gia sáng kiến BRI lại bắt đầu leo thang.
"Họ (ĐCSTQ) không còn đủ sức mạnh kinh tế để duy trì quy mô của BRI như trước đây nữa nên lượng đầu tư đã giảm đáng kể, đây là một điểm; một điểm nữa là, vì tham nhũng trong BRI rất nghiêm trọng, hiện giờ ở trong nước [Trung Quốc] ông Tập Cận Bình không còn tiền nên mới muốn thông qua chống tham nhũng để thu về một số tiền. Một trong những ưu tiên của Ủy ban Kiểm tra Kỷ luật Trung ương [ĐCSTQ] năm nay là truy xét ở hải ngoại, nên các dự án BRI của ĐCSTQ nhìn chung đang bị thu hẹp và tương lai ngày càng ảm đạm”, ông Vương nói.
Ông Vương cho rằng, trong khi những tiếng nói phản đối ở nước ngoài ngày một dâng cao, việc phân chia lợi ích khổng lồ trong những dự án này cũng sẽ khiến cuộc đấu tranh nội bộ trong ĐCSTQ ngày càng gay gắt. Trước những khó khăn ở bên trong và bên ngoài, “cuối cùng sáng kiến BRI này chính là sợi dây thòng lọng treo cổ ĐCSTQ".
Bà Thịnh Tuyết nói rằng, BRI và cái gọi là “Cộng đồng nhân loại cùng chung vận mệnh” đều là những thủ đoạn của ĐCSTQ nhằm thâm nhập thế giới một cách toàn diện và trói buộc nền kinh tế của các quốc gia lại với nhau. Các nước dân chủ tự do trên khắp thế giới đã cảnh giác trước những gì mà chính quyền của ông Tập Cận Bình đã và đang làm.
Bà Thịnh nói: “Các nước dân chủ tự do trên toàn cầu đã hình thành một vòng tròn bao vây ĐCSTQ trên phương diện chính trị và kinh tế … Khi các quốc gia tham gia BRI nhận ra rằng nền kinh tế Trung Quốc đang suy thoái và tình hình chính trị bất ổn, [chính quyền trở nên] bất lực, những quốc gia này sẽ lần lượt rút khỏi sáng kiến BRI. BRI chắc chắn sẽ trở thành dự án dang dở lớn nhất của ông Tập Cận Bình”.
