Cuộc chiến chống lại vụ xâm lược vô cớ và thô bạo của Nga ở Ukraine vẫn được tiến hành trên cả trên chiến trường lẫn ở mặt kinh tế. Mặt trận về tài chính-thương mại có thể gây ra mức hiệu quả lớn hơn là sử dụng vũ khí. Chính ở mặt trận này (nơi mà các lệnh trừng phạt của phương Tây đã được liên tục triển khai), với nỗ lực nhằm lật đổ nền kinh tế Nga cuối cùng sẽ có thể giúp kết thúc chiến tranh sớm hơn bất cứ hệ thống vũ khí mới hoặc bước đột phá nào của quân đội Ukraine dọc theo các chiến tuyến chính, đặc biệt là khi chiến sự bước vào mùa đông rất khó khăn cho phía Ukraine đang tìm mọi cách nhằm tái chiệm lại lãnh thổ bị sát nhập trái phép vào nước Nga.
Những tác động tích cực của lệnh cấm vận
Cùng với những hi vọng về cuộc phản công mùa hè của Ukraine sẽ đập tan từng bước hệ thống phòng thủ của quân Nga, những dự đoán cho rằng Điện Kremlin sẽ sớm phải khuất phục trước các lệnh trừng phạt trên diện rộng của phương Tây có vẻ hơi quá lạc quan. Cho đến nay, quân Nga vẫn đang tập trung vào việc phòng thủ để bảo vệ những thành quả đạt được bằng các bãi mìn gài dày đặc.
Phần lớn nền kinh tế Nga sống sót được nhờ được hỗ trợ bởi nguồn tài nguyên thiên nhiên dồi dào, thu được một số lượng ngoại tệ khổng lồ mà không cần phải tự sản xuất những thứ phải dựa vào các phụ tùng linh kiện của phương Tây. Tuy nhiên, trên cả chiến trường và ở trong nền kinh tế, những vết nứt đang xuất hiện ra ngày càng lớn, đưa nước Nga vào tình thế ngày càng khó khăn hơn. Trong số những khó khăn lớn này, có những điểm quan trọng mà Mỹ và châu Âu có thể tận dụng khai thác để gây ra áp lực nhiều hơn nữa.
Ví dụ, trong lãnh vực năng lượng với doanh thu chiếm phần lớn mức thu nhập từ việc xuất khẩu dầu +khí đốt của Điện Kremlin hiện đã chiếm một phần khá lớn trong
"quỹ chiến tranh" và mức
GDP. Trong những tháng sau khi Tổng thống Vladimir Putin xua quân vào xâm chiếm Ukraine, giá dầu thô cao được xem là tấm lưới bảo vệ sự an toàn cho nền kinh tế Nga.
Nhưng trong năm nay, khi các đòn trừng phạt bắt đầu thấm, mức doanh thu từ dầu khí ước tính đã giảm gần một nửa, vào khoảng 150 tỷ USD. Cùng với tình trạng thoái rút vốn của các công ty nước ngoài, việc mất đi số doanh thu từ dầu khí đã khiến cho đồng rúp bị giảm giá liên tục trong năm 2022, mất hơn 1/3 giá trị so với đồng USD. Ngân hàng trung ương Nga phản ứng bằng cách tăng mạnh lãi suất để giúp ổn định tiền tệ khiến cho những người dân Nga bình thường, thành phần dân số mà Điện Kremlin ưu tiên huy động sự ủng hộ bằng cách không để họ phải gánh chịu những hậu quả trực tiếp từ cuộc chiến, nay bắt đầu cảm thấy các tác động xấu và quá lớn của chiến tranh gây ra.
Trong khi đó, Washington và các quốc gia đồng minh châu Âu áp đặt mức trần giá dầu thô của Nga để làm giảm dòng tiền nuôi cỗ máy chiến tranh. Khi mức trần giá dầu có hiệu lực từ tháng 12/2022, ai muốn mua dầu thô của Nga sẽ không được trả quá 60 USD/thùng nếu sử dụng các công ty khai thác dầu và các công ty bảo hiểm có trụ sở tại Liên minh Châu Âu (EU) hoặc các quốc gia áp dụng các lệnh trừng phạt Nga. Mức giá đó thấp hơn khoảng 1/3 so với giá dầu thô Brent, tiêu chuẩn mua bán dầu thế giới. Nga đã cố gắng bán dầu cao hơn giá trần bị áp đặt này và đạt được thành công phần nào. Tính trung bình, giá dầu Nga gần đây đã tăng trên 60 USD nhưng vẫn CÒN thấp hơn nhiều so với giá dầu theo tiêu chuẩn Brent. Vấn đề ở đây là phương Tây cần phải quan tâm vào lúc này không được để cho Nga khôi phục một phần đáng kể mức doanh thu từ dầu khí để mở rộng quỹ chiến tranh đẫm máu của mình.
Nhưng cần đưa thêm những đòn trừng phạt đau đớn hơn nữa
Một hội nghị của nhóm chuyên gia do Đại học Stanford tổ chức gồm các kinh tế gia và chuyên gia về năng lượng đã đề xuất một kế hoạch chi tiết khả thi để thắt chặt hơn nữa các biện pháp trừng phạt về năng lượng. Trong các đề xuất của nhóm này có các biện pháp kỹ thuật để không cho phép Nga có thể vận chuyển dầu thô bằng đường biển.
Chính hạm đội tàu
"chui" không bị kiểm soát này đã vận chuyển khoảng 1/3 số lượng dầu bằng đường biển của Nga. Nhưng biện pháp hiệu quả nhất để kiềm chế Nga là tiếp tục giảm mức áp đặt giá trần dầu hỏa, thậm chí chỉ xuống còn 30 USD/thùng. Khuyến cáo này đã được đưa ra trong nhiều tháng qua nhưng bị một số chính phủ phương Tây phản đối, lấy cớ là Nga có thể trả đũa bằng cách cắt giảm số lượng dầu xuất khẩu hoặc ngưng hoàn toàn xuất khẩu dầu, gây ra cuộc khủng hoảng về năng lượng trên toàn cầu.
Nhưng theo nhiều giới quan sát viên, đây là
"nỗi sợ hãi bị thổi phồng lên quá mức" giống như vụ khí đốt của Nga trước đây. Hầu hết các kinh tế gia đều cho rằng, chi phí sản xuất dầu thô của Nga chỉ bằng một phần nhỏ so với mức trần giá 60 USD/thùng đang bị phương Tây áp đặt. Có lẽ chỉ mất có 15 USD/thùng hoặc ít hơn để sản xuất ra. Tức là Điện Kremlin vẫn bảo đảm hưởng lợi nhuận từ dầu khí nếu ở mức giá trần trên 15 USD/thùng. Điều đó có nghĩa, khoản doanh thu từ dầu khí khó có thể bị mất cho dù Nga gặp hàng loạt thách thức về kinh tế, vốn là hậu quả khó tránh của lệnh cấm vận.
Một câu hỏi đặt ra là Nga sẽ tìm cách trả đũa mức trần giá dầu thấp bằng việc cắt giảm sâu lượng dầu xuất khẩu. Nhưng nếu Nga làm như thế, ảnh hưởng lớn nhất sẽ thuộc về các quốc gia ở Nam bán cầu, nơi mà Nga đang cố tìm bạn đồng minh cho cuộc chiến tranh xâm lược có nguy cơ sẽ kéo dài. Khi Moscow cắt giảm sâu số lượng dầu xuất khẩu, giá năng lượng sẽ bị đẩy lên cao ở chính những quốc gia mà Nga đang ra sức ve vãn. Hơn nữa, Moscow sẽ không đạt được mức hiệu quả mong muốn nếu cắt giảm xuất khẩu dầu hỏa, giống như đã từng xảy ra với cắt giảm xuất khẩu khí đốt sang châu Âu trong những tháng ngay sau cuộc xâm lược trắng trợn Ukraine tháng 2/2022.
Đòn trả đũa này của Nga không hề làm suy yếu lập trường kiên quyết chống cuộc xâm lược của các quốc gia EU. Dĩ nhiên, không có đòn trừng phạt nào là hoàn hảo. Các biện pháp trừng phạt của phương Tây chống Nga chắc chắn vẫn là trò chơi
"mèo vờn chuột" khi một bên cố gắng thực thi nghiêm túc, bên kia lại tìm kiếm kẽ hở.
Sự yếu kém của nền kinh tế quốc gia đang được người dân ở Nga cảm nhận rõ rệt qua từng ngày một (Ảnh: Ulf Mauder/Picture Alliance via Getty Images)
Tuy nhiên, không còn nghi ngờ gì nữa, nền kinh tế Nga hiện đã bị suy giảm nặng nề và đang ở trong tình trạng mong manh hơn nhiều so với lúc chưa có các lệnh trừng phạt của Mỹ và phương Tây. Phương Tây càng kiên trì thực thi và tăng cường các biện pháp trừng phạt thì càng gây ra đau đớn hơn cho nền kinh tế của Nga và những người dân Nga bình thường, tuy là thành phần đông đảo dân số mà sự ủng hộ yếu ớt cuộc xâm lược sẽ biến mất nếu phải gánh chịu hi sinh quá nhiều. Sự quay đầu của đa số người dân bình thường này chắc chắn sẽ buộc Putin phải đánh giá lại ảo tưởng của mình về sự hồi sinh lại cái gọi là
"đế quốc Nga". Lúc đó, mọi cuộc thương lượng về hoà bình mới có thể diễn ra và chiến tranh mới có thể sẽ kết thúc được.
