|
9/18
Vào ngày 4 tháng 9 năm 2022, 13 triệu người dân Chile đã đi bỏ phiếu không phải để bầu các nhà lãnh đạo chính trị và các quan chức chính phủ, mà để quyết định thông qua một cuộc trưng cầu dân ý toàn quốc liệu họ có muốn thông qua một hiến pháp mới được đề xuất hay không.
Nỗ lực viết lại hiến pháp của Chile đã không thành công, đề xuất thay đổi Hiến pháp được viết lại mới được thực hiện bởi một hội đồng gồm 155 thành viên, đã được Tổng thống mới đắc cử Gabriel Boric ủng hộ và được ca ngợi là hiến pháp tiến bộ nhất của khu vực Mỹ Latinh, bao gồm các biện pháp bảo vệ phá thai, chăm sóc sức khỏe toàn dân, quyền của người bản địa, bình đẳng giới trong chính phủ và môi trường, giúp bảo vệ khí hậu.
Nhưng, sau cuộc bỏ phiếu, 62% người Chile đã từ chối thay đổi Hiến pháp, tại sao như vậy?
Điều đáng chú ý là, chỉ hai năm trước đây, khi nhiều nhà lập pháp, các tổ chức dân sự và nhiều công chúng Chile đặt câu hỏi liệu có nên bắt tay vào quá trình viết lại hiến pháp để bỏ phiếu hay không, thì kết quả cho thấy là 78% người Chile nói đồng ý, muốn viết lại Hiến pháp mới.
Điều tôi muốn lưu ý với quý vị thính giả rằng, lúc này những thuyết âm mưu từ cánh hữu chưa tung ra tấn công các mạng xã hội, 78% người muốn cải tiến Hiến pháp, tức là chỉ có 22% người chống lại việc cải tiến nhưng sau các đợt tấn công dồn dập với thông tin sai trái từ cánh hữu cực đoan, tỷ lệ này đã thay đổi thành 62%, một sự cách biệt đáng sợ.
Các học giả lập hiến và các nhà hoạt động tiến bộ trên toàn thế giới hào hứng theo dõi chặt chẽ quá trình thay đổi Hiến pháp này của Chile để rút ra bài học cho hệ thống chính trị của chính quốc gia họ.
Thực sự, nỗ lực thay đổi Hiến pháp của Chile mang ý nghĩa biểu tượng rất quan trọng. Bởi vì hiến pháp mới sẽ thay thế Hiến pháp kế thừa từ chế độ độc tài quân phiệt cực hữu của Augusto Pinochet, một thời kỳ tàn bạo trong lịch sử Chile.
Nhưng trong khoảng thời gian từ tháng 10 năm 2020 đến tháng 9 năm 2022, nỗ lực thay đổi Hiến pháp Chile, với phe “đồng ý” chỉ giành được ở 8 trong số 346 thành phố tự trị, và thậm chí các trung tâm đô thị tự do hơn như thành phố Santiago đã bác bỏ đề xuất thay đổi Hiến pháp này với 55 phần trăm số phiếu bầu. Còn tại khu vực bỏ phiếu có dân số Bản địa đông nhất – khu vực Araucania lại có đến gần 3/4 từ chối cải cách Hiến pháp, bất chấp những lời hứa của hiến pháp mới đề xuất về các biện pháp bảo vệ mới mang lại lợi ích cho người Bản địa.
Nhiều học giả lập hiến của Mỹ khi đối mặt với kết quả này đã phải sửng sốt và thất vọng. Robert L. Tsai, giáo sư luật hiến pháp tại Trường Luật Đại học Boston cho biết rằng: “Đây chắc chắn là một bước lùi lớn của các nền dân chủ trên thế giới, Chủ nghĩa phát xít, các nhà nước chuyên quyền và các nhà độc tài dường như đang thắng thế. Họ như những cơn sóng lớn dâng tràn bờ và không có cách nào để ngăn chặn họ một cách hữu hiệu cả.”
Nhưng Camila Vergara, một nhà lý thuyết chính trị Chile và là một học giả pháp lý tại Đại học Cambridge, nói rằng kết quả không hoàn toàn bất ngờ đối với bà. Bà nói rằng: “Cuộc trưng cầu dân ý đã bị hủy hoại bởi một chiến dịch thuyết âm mưu của các nhóm bảo thủ, họ tung ra những nguồn thông tin sai trái và thúc đẩy mọi người nói không với sửa đổi Hiến pháp vì họ tuyên truyền sai rằng các quyền lợi sẽ bị tước bỏ, trong khi thực tế thì ngược lại, Hiến pháp mới sẽ đem lại rất nhiều lợi ích cho hầu hết người dân Chile”.
Rõ ràng, đây là chiến thắng của những người từ chối sửa đổi Hiến pháp được thúc đẩy bởi chủ nghĩa bảo thủ cực đoan.
Nhưng phải nhìn nhận rằng sự thất bại về cải tiến Hiến pháp ở Chile có bị ảnh hưởng từ chính trị Hoa Kỳ. Trong những năm gần đây ở Hoa Kỳ, các đề xuất cải tiến Hiến pháp Hoa Kỳ có tuổi đời 235 năm đã bị xuyên tạc, bóp méo, tuyên truyền sai bởi các lực lượng phản dân chủ, dân túy cực đoan tại Mỹ, đây là một dấu hiệu cho thấy mối quan tâm chính đáng của những người tiến bộ với hy vọng có được cơ hội cải tiến những điều bất cập, bất hợp lý trong Hiến pháp Hoa Kỳ sẽ được sửa đổi, cải tiến hợp lý hơn sẽ không có cơ hội trong kỷ nguyên phân cực chính trị ngày càng tăng tại Hoa Kỳ.
Vào năm 2020, đã có những đề xuất từ những người theo chủ nghĩa tự do và cả những người bảo thủ cũng như những người tiến bộ để sửa đổi Hiến pháp Hoa Kỳ.
Nhưng trong khi các cuộc trò chuyện về Hiến pháp Hoa Kỳ chủ yếu đang tập trung vào các vấn đề pháp lý bất hợp lý để cải cách thì cuộc trưng cầu dân ý của Chile đã ảnh hưởng đến những cố gắng trong việc đề xuất những sửa đổi văn bản hướng dẫn của Hoa Kỳ là quốc gia đang gặp phải sự chia rẽ xã hội nhiều hơn đất nước Chile hàng trăm lần.
Ở Mỹ, các cuộc bầu cử giữa nhiệm kỳ đầu của một tổng thống thường có xu hướng trở thành một cuộc trưng cầu dân ý về kết quả hoạt động của đảng cầm quyền. Việc đảng của tổng thống đương nhiệm thường luôn mất ghế trong nhiệm kỳ đầu gần như là một quy luật bất thành văn, là một “hình phạt của tổng thống” hoặc “kiểm tra thành tích của tổng thống đương nhiệm” và nó luôn xảy ra giống nhau bất kể là tổng thống của đảng nào đang nắm quyền.
Nhưng điều khác biệt quan trọng chính là thời điểm để tiến hành trưng cầu dân ý về cải tiến Hiến pháp, đặc biệt là ở Mỹ, nhiệm kỳ đầu tiên của bất kỳ tổng thống nào không thể được xem là thời điểm tốt để đưa ra vấn đề này như một cuộc trưng cầu dân ý, mà phải chờ ở nhiệm kỳ thứ hai, khi vị tổng thống tái đắc cử, dĩ nhiên là nhờ sự ủng hộ tiếp tục về một tổng thống và hệ thống chính trị được lòng dân tương đương hay cao hơn thì mới tái đắc cử được.
Một điều khác biệt nữa giữa Chile và Hoa Kỳ, đó là Hoa Kỳ có hai chính đảng lớn, tả và hữu, xanh và đỏ, không có đảng thứ ba và sự ủng hộ của cử tri thường suýt sát nhau trong khi ở Chile, họ có nhiều đảng phái chính trị, chia nhỏ những nhóm người ủng hộ, và hơn phân nửa là các đảng chính trị bảo thủ cực hữu, dân túy. Vì vậy, về cơ bản đây là một cuộc khủng hoảng thể chế chính trị ở Chile, và mọi người đã bỏ phiếu phù hợp với cuộc khủng hoảng này.
Một vấn đề khó khăn đặc biệt đối với các nền dân chủ trong những năm gần đây – bao gồm cả Hoa Kỳ – đó là sự phổ biến của thông tin sai lệch trên các phương tiện truyền thông xã hội. Chỉ hai ngày trước cuộc trưng cầu dân ý ở Chile, năm thành viên đảng Dân chủ của Quốc hội Hoa Kỳ đã gửi một lá thư tới các nhà lãnh đạo của Facebook, TikTok và Twitter, yêu cầu các nền tảng này thực hiện hành động ngăn chặn những thuyết âm mưu của các nhóm cực hữu, những câu chuyện giả mạo và dối trá có liên quan đến cuộc trưng cầu dân ý về thay đổi Hiến pháp, nhưng các nền tảng này đã phớt lờ và hầu như không hành động gì.
Và chính điều này đã quyết định đến sự thất bại của cuộc trưng cầu dân ý ở Chile vừa qua và chắc chắn là ở Hoa Kỳ cũng sẽ đón nhận thất bại tương tự bởi sự tấn công mạnh mẽ bởi các thuyết âm mưu của các nhóm cực hữu luôn muốn chống lại những cải tiến mới mang lại sự công bằng và tốt đẹp hơn cho người dân, đây là điều chúng không hề muốn, chúng chỉ muốn những điều bất cập, những lỗ hổng của Hiến pháp phải luôn được tồn tại để chúng dễ dàng thao túng quyền lực.
Đây là một thực tế đau buồn, khó giải quyết mà tất cả các chính phủ phải đối mặt ngày nay, khi thông tin sai lệch tràn ngập khắp mọi nơi trên internet.
Qua cuộc trưng cầu dân ý thất bại ở Chile, các nhà lập pháp tiến bộ của đất nước này đã gọi kết quả đáng xấu hổ đó là: “Chế độ độc tài quân phiệt Augusto Pinochet đã hồi sinh”. Và các nhà cải cách hiến pháp Mỹ thì sao, họ có thể sẽ gặp phải một cuộc chiến thậm chí còn khó khăn hơn ở Chile gấp nhiều lần, nếu tiến hành đề xuất cải tiến Hiến pháp ở Hoa Kỳ, chắc chắn, sớm muộn, trước sau gì những người họ cũng sẽ phải thốt lên câu: “Chế độ thối nát, chuyên quyền Donald Trump đã hồi sinh”.
|
|
