Từ ngày trốn ra khỏi Việt Nam đến nay, tính ra tôi cũng đã sống ở nước ngoài trên 40 năm. Phần lớn tại những nước nói tiếng Anh. Vậy mà cho tới nay, tiếng Anh của tôi vẫn còn ở tình trạng
"ăn đong". Mỗi lần đọc sách báo bằng Anh ngữ, tôi vẫn cứ kè kè quyển tự điển bên hông hoặc cầu cứu ông Google.
Tôi "phục lăn" tổng thống Mỹ Donald Trump, khi nói về trí lực, mặc dù thường ngủ gục trong những lần họp nội các, ông khẳng định rằng ông vẫn còn "minh mẫn", "sắc bén" hơn cách đây 25 năm.
Tuy có mất giờ, nhưng tôi vẫn xem việc tra tự điển liên miên như thế là một thao tác hữu ích cho một người già lú lẫn như tôi. Tôi
"phục lăn" tổng thống Mỹ Donald Trump. Cùng một tuổi với tôi, vậy mà mới đây, khi nói về trí lực, mặc dù thường ngủ gục trong những lần họp nội các, ông khẳng định rằng ông vẫn
"minh mẫn", "sắc bén" hơn cách đây 25 năm (1). Không những
"phục lăn" ông, tôi cũng
"thích" cách nói chuyện của ông.
Nó đơn giản, dễ hiểu vì chỉ quanh quẩn với một số từ ngữ quen thuộc. Tự đề cao mình hay các chính sách của mình thì chỉ cần năm ba chữ như
"to" (big), "đẹp" (beautiful), "tuyệt vời" (wonderful)... Còn như để phê bình, chê bai hay ngay cả rủa sả các đối thủ hay những ai dám thách thức ông thì lúc nào ông cũng tuôn ra mấy chữ như :
"ngu" (stupid), "chỉ số thông minh thấp" (low I.Q), "kẻ thua cuộc" (loser), "hạng hai" (second grade), "ác" (nasty), "đồ mất trí" (lunatic). Còn để miệt thị một dân tộc nào đó, ông gọi họ là
"đồ rác rưởi" (garbage) hay
"hố xí" (shithole country) ... Dù sao cũng có những từ hoặc cụm từ ngữ thường được ông dùng, đối với riêng tôi, không hề đơn giản một chút nào. Một trong những cụm từ ngữ đó là
"săn phù thủy" (witch hunt). Tôi bắt đầu nghe cụm từ ngữ này kể từ khi có cuộc điều tra về việc Nga can thiệp vào cuộc bầu cử ở Mỹ hồi năm 2015. Kể từ đó, cứ mỗi lần có cuộc điều tra nào dính tới ông thì đó là một cuộc
"săn phù thủy".
Vốn theo truyền thống
"chữ nghĩa" của Việt Nam ngày trước, cho nên hễ gặp một chữ nào mới thì tôi luôn cố gắng
"lần mò" ra ngọn nguồn và
"nghĩa" của chữ đó.
Tuy ít được nhắc tới nhiều như các cuộc thập tự viễn chinh, các tòa án điều tra, các cuộc chiến tranh về tôn giáo giữa Công Giáo và Tin Lành, nhưng các cuộc săn phù thủy từ thời Trung Cổ cho đến Thế kỷ thứ 17 cũng là một trong những trang sử đen tối của Kitô giáo tại Âu Châu.
Điều đáng chú ý là tuyệt đại đa số các
"phù thủy bị săn lùng này đều thuộc nữ giới". Ngay cả ngày nay, hầu như tất cả các nhân vật phù thủy trong sách báo hay phim ảnh cũng vẫn là phụ nữ. Theo sử gia Yuval Noah Harari, các cuộc săn lùng phù thủy tại Âu Châu có lẽ bắt nguồn từ một
"lời dạy" của thánh Phaolô trong lá thư thứ nhất gởi cho người môn đệ tên là Timôtêô. Thật vậy, trong một đoạn thư, vị thánh được cho là người thần học đầu tiên của Kitô giáo có viết rằng:
"Tôi không cho phép đàn bà dạy dỗ hoặc nắm quyền trên đàn ông. Trái lại, họ phải lặng thinh. Vì Adam được tạo dựng ra trước rồi mới đến Eva. Không phải Adam đã bị lạc khỏi lẽ thật mà là người đàn bà, người này đã không vâng theo điều răn của Chúa Trời"(1 Timothée 2:12-14).
Dựa trên đoạn văn trên đây, các nhân vật thần học thời Trung Cổ đã suy diễn ra rằng vì dễ bị dụ dỗ cho nên phụ nữ được Satan (Quỷ dữ) dùng để chống lại Kitô giáo, hủy hoại trật tự xã hội và tiêu diệt nhân loại. Theo họ, cứ đêm đến là các phù thủy thường tập trung lại để thờ lạy Satan, giết hại trẻ con, ăn thịt người cũng như đọc thần chú để tạo ra sấm sét, dịch bệnh và những tai họa khác.
Ba nữ phù thủy trên giàn hỏa thiêu vào thế kỷ 15. Bản khắc thế kỷ 19 từ một bộ sưu tập tư nhân. (Ảnh minh họa: AFP)
Những cuộc săn lùng phù thủy đầu tiên đã xảy ra tại những vùng hẻo lánh ở phía Đông dãy núi Alps từ giữa năm 1428 đến năm 1436. Đã có khoảng hơn 200 người bị kết án hay nghi ngờ là phù thủy bị giết chết qua giàn thiêu. Nhưng đó chỉ là những cuộc săn lùng và hành quyết lẻ tẻ xảy ra tại một số địa phương. Các vị đứng đầu lãnh tôn giáo vẫn còn tỏ ra nghi ngờ về sự hiện diện và tác động của các kẻ phù thủy trong các cộng đồng tôn giáo.
Tuy nhiên vào năm 1485, một tu sĩ dòng Đa Minh người Áo tên là Heinrich Kramer, người đã từng là một vị phán quan trong các cuộc điều tra và trừng phạt những người bị xem là
"lạc giáo", đã tung ra một cuốn sách có tựa đề
"Chiếc búa của phù thủy" (The hammer of the witches). Đây là một cuốn cẩm nang hướng dẫn việc săn lùng, tố cáo và sát hại các phù thủy. Với sự ra đời của máy in do Gutenberg phát minh, cuốn cẩm nang của Kramer đã được cho phổ biến rộng rãi trong dân chúng. Người ta bắt đầu nghe nói tới những cuộc hoang dâm, sát hại trẻ con và những âm mưu độc ác của Satan. Nỗi sợ hãi bao trùm xã hội và dĩ nhiên cũng làm phát sinh ra những cơn cuồng nộ dẫn đến cả một chiến dịch rộng rãi trong việc săn lùng và tàn sát phù thủy.
Với chiến dịch do cuốn cẩm nang của Kramer phát động, người ta đã phát hiện ra trên khắp Âu Châu có khoảng một triệu tám trăm ngàn phù thủy. Riêng tại Pháp, con số phù thủy cũng ước tính lên đến 300,000 người. Trong hai thế kỷ 16 và 17, con số phù thủy bị tra tấn và hành quyết không dưới 50 ngàn người. Dĩ nhiên, tất cả đều là những nạn nhân vô tội thuộc mọi thành phần trong xã hội. Có cả những trẻ em mới 5 tuổi cũng bị khép vào tội
"hành nghề phù thủy"!
Một trong những cuộc săn lùng phù thủy dã man nhất đã xảy ra tại hai thành phố ở miền Nam nước Đức vào cuối Thế kỷ 17 là Bamberg và Wurzburg. Tại Bamberg, một thành phố chỉ có 12 ngàn dân, vậy mà có đến 900 người vô tội bị tố cáo làm phù thủy đã bị hành quyết. Tại Wurzburg, với dân số khoảng trên 11 ngàn người, vậy mà cũng đã có 1.,00 người bị tra tấn và giết chết.
Một bia tưởng niệm tại địa điểm chôn cất 71 người bị buộc tội là phù thủy sau vụ hành quyết tập thể trong các phiên tòa xét xử phù thủy Torsaker vàonăm 1674.
(Minh họa)
Sau không biết bao nhiêu cảnh chết chóc như vậy, giáo quyền mới cho mở cuộc điều tra và cuối cùng đã tuyên bố rằng
"không tìm thấy bất cứ một bằng chứng nào cho thấy có hoạt động phù thủy và cũng chẳng có phù thủy nào hay người nào bị phù thủy ám hại ngoại trừ chỉ nghe nói đến và được viết ra" (2).
Nói theo ngôn ngữ quen thuộc của ông Trump, các cuộc săn lùng phù thủy tại Âu Châu từ thời Trung Cổ cho đến Thế kỷ 17 chỉ là một "cú lừa bịp" (hoax). Người ta dựng lên một câu chuyện và chọn một thành phần xã hội dễ bị tổn thương nhứt để trút lên đầu họ mọi tội ác trong xã hội để có cớ tẩy chay, truy lùng và sát hại họ.
Theo sử gia Harari, có lẽ cuốn cẩm nang săn lùng phù thủy của ông thầy dòng Kramer cũng đã trở thành cẩm nang của những người Cộng sản Nga trong chiến dịch săn lùng thành phần
"địa chủ" (Kulak). Trong thập niên 1930, dưới thời Stalin, chiến dịch tập thể hóa nông nghiệp đã gặp thất bại nặng nề, dẫn đến sự phản kháng của nông dân và một sự thất bại kinh tế chưa từng có. Trăm dâu đổ đầu tằm. Chính quyền Cộng sản tung ra một thuyết âm mưu và trút lên đầu những người bị gán cho nhãn hiệu
"địa chủ" mọi thứ tai họa ảnh hưởng đến nền kinh tế của đất nước. Stalin tuyên bố
"địa chủ" là một giai cấp xã hội cần phải bị xóa bỏ. Theo lời hiệu triệu của Stalin, toàn đảng, toàn lực lượng an ninh đã bắt tay vào cuộc truy lùng và tiêu diệt giai cấp
"địa chủ". Dĩ nhiên, như người dân Việt Nam đã từng chứng kiến, khi cho sao chép lại bản sao từ Trung Cộng dưới thời Mao Trạch Đông, Đảng CSVN dưới thời Hồ Chí Minh cũng đã áp dụng chính sách truy lùng và tiêu diệt thành phần địa chủ của Stalin trong cuộc đấu tố hồi thập niên 1950. Tính chung, trong cuộc truy lùng địa chủ Nga dưới thời Stalin, đã có khoảng 5 triệu người bị đuổi ra khỏi nhà của họ và không dưới 30 ngàn chủ hộ bị mang ra hành quyết (3).
Nhìn chung, cuộc săn lùng phù thủy ở Âu Châu và cuộc truy lùng và tiêu diệt thành phần địa chủ dưới thời Stalin có chung một mẫu số: tìm cho được một thành phần xã hội để trút lên đầu họ mọi thứ tai họa trong xã hội và truy lùng, sát hại họ để tạo ra sự hoang mang và sợ hãi trong dân chúng. Ngày xưa, người Do Thái trong sách Cựu Ước cũng đã từng làm như vậy, nhưng họ chỉ trút mọi tội lỗi của họ lên đầu những con dê. Trong cuộc săn lùng phù thủy và trong chiến dịch tiêu diệt giai cấp địa chủ của Stalin, những
"con dê tế thần" lại chính là những con người bằng xương bằng thịt!
Cuộc săn lùng phù thủy tại Âu Châu và chiến dịch tiêu diệt giai cấp địa chủ tại Nga dưới thời Stalin chỉ là 2 trường hợp điển hình nổi bật nhất. Lịch sử thế giới hẳn không thiếu những cuộc săn lùng như thế. Và dĩ nhiên, ông Trump, dù bị cho là không thông minh, nhưng có lẽ cũng đã hiểu rõ hơn ai hết thế nào là
"săn lùng phù thủy" và đã áp dụng thuật ngữ này một cách rạch ròi và thành công hơn bất cứ ai hết.
Như cả thế giới đều đã và đang chứng kiến, chiến dịch
"hấp dẫn" và có sức thuyết phục nhất của ông đối với người dân Mỹ nói chung chính là chính sách về di trú. Trong chiến dịch tranh cử trong nhiệm kỳ thứ nhất, chiến dịch thu hút nhất của ông là
"Xây Bức Tường" (Build the Wall) ở biên giới phía Nam để ngăn chặn làn sóng di dân lậu từ Mễ Tây Cơ và các nước Nam Mỹ nói chung. Cùng với khẩu hiệu
"Xây Bức Tường", ông đã trút lên đầu người di dân lậu mọi thứ tội lỗi như ăn cướp công ăn việc làm của người dân Mỹ, buôn lậu ma túy vào Mỹ, hãm hiếp phụ nữ Mỹ, trở thành gánh nặng cho Mỹ, gây xáo trộn và bất ổn cho xã hội Mỹ hoặc có khi còn tệ hơn,
"di dân là đồ súc vật" (4)...
Đang bất mãn vì tình trạng chính trị, kinh tế, xã hội và cuộc sống của mình, người dân Mỹ rất
"khoái tai" khi nghe những cáo buộc dành cho người di dân như vậy. Do đó mà họ đã dồn phiếu cho ông và ngay cả khi ông đã hoàn toàn thất bại trong nhiệm kỳ đầu, người dân Mỹ vẫn muốn đưa ông trở lại Tòa Bạch Ốc một lần nữa. Tất cả hay có thể nói phần lớn là nhờ chính sách di dân của ông. Được nước làm tới, trong nhiệm kỳ thứ hai này, chính sách di dân của ông đã được đẩy mạnh đến mức mà người ta chỉ có thể gọi là tội ác đối với người di dân.
Các nhân viên Cơ quan Thực thi Di trú và Hải quan còng tay một người nhập cư bị giam giữ ở Maryland vào ngày 25/01/2025. (Ảnh minh họa: AP)
Người dân Mỹ, nói chung, vẫn tiếp tục
"sợ" người di dân. Ông Trump vẫn tiếp tục thành công trong chiến dịch
"hù dọa" họ với những con ngáo ộp di dân. Chính vì sợ một điều không tưởng mà người ta đã không những ủng hộ mà còn sùng bái một con người mà một cựu luật sư của Tòa Bạch Ốc trong nhiệm kỳ đầu của ông Trump là ông Ty Cobb đã gọi là con người
"tồi tệ hơn bất cứ người nào trong lịch sử" của nước Mỹ (4).
Sợ và sợ những điều tưởng tượng vốn là đặc tính của trẻ con. Có đứa trẻ Việt Nam nào mà không sợ mỗi khi người lớn đưa
"ông Ba Bị" ra hù dọa. Mỗi lần nhớ đến
"ông Ba Bị" thời tuổi thơ, tôi lại nhớ đến hai câu thơ của cụ Tản Đà:
"Dân hai lăm triệu ai người lớn.
Nước bốn ngàn năm vẫn trẻ con".
Bốn ngàn năm văn hiến mà vẫn còn là trẻ con, thì 250 năm lịch sử có lẽ cũng chưa hẳn đã đủ dài để thật sự gọi là đủ lớn nếu vẫn còn cuộn mình trong vỏ ốc của ích kỷ và hận thù.
Mùa Giáng Sinh năm nay, thay cho
"ông Ba Bị" với những lo sợ láo lếu của một người chuyên tuôn hình ảnh phù thủy gớm ghiếc vào đầu người dân, tôi cầu mong ông già Noel mang chiếc bị đầy những cái nhìn thân thiện, yêu thương và cảm thông đến tặng mọi người, để mỗi khi chúng ta nhìn nhau, chúng ta thấy được sự đẹp đẽ, chân tình và ngay cả khổ đau trong tâm hồn và thân xác của những người quanh chúng ta.
Bình an dưới thế cho người thiện tâm!
Chú thích:
1/ Aaron Blake, "Trump said he was 'sharper than I was 25 years ago'..", CNN, 5/12/2025.
2/ Yuval Noah Harari, "Nexus, a brief history of information networks from Stone Age to AI", Random House, New York, 2024, tr. 91-101.
3/ Sđd, tr 167-171.
4/ Ronald Niezen, "'Aliens' and 'animals', language of hate used by Trump and others can be part of a violent design", The Conversation, January 30, 2025
5/ Anna Rascouët-Paz, "Fact Check: former White House lawyer Ty Cobb on Trump: "worse than anyone in our history", Yahoo News, September 8, 2025.
