Từ chiến tranh chip đến cú quay đầu với Nvidia
Giữa lúc cuộc chiến thương mại – công nghệ giữa Mỹ và Trung Quốc vẫn c̣n âm ỉ, Tổng thống Donald Trump bất ngờ tung ra một nước cờ mới: cho phép Nvidia xuất khẩu ḍng chip H200 sang Trung Quốc. Đây là loại chip cao cấp, được xem như “trái tim” của các hệ thống AI hiện đại, từng bị siết chặt xuất khẩu v́ lo ngại an ninh quốc gia. Giờ đây, trong một ḍng trạng thái trên Truth Social, Trump tự hào thông báo ông đă “báo cho Chủ tịch Tập Cận B́nh biết” rằng Mỹ sẽ cho phép Nvidia bán H200 cho các khách hàng được phê duyệt ở Trung Quốc và những nước khác, với điều kiện vẫn bảo đảm an ninh. Những ḍng chữ “President Xi responded positively!” giống như thông báo thắng lợi sau một cuộc thương lượng tay đôi giữa hai siêu cường, cho thấy Trump sẵn sàng nới lỏng một phần bức tường công nghệ nếu đổi lại là lợi ích kinh tế cho Mỹ – và cho chính ông.
Nước cờ này không đụng đến những “viên ngọc quư” mới nhất của Nvidia như Blackwell hay Rubin, nhưng cũng đủ tạo địa chấn trên thị trường chip AI. H200 vẫn là con quái vật hiệu năng mà cả thế giới thèm muốn, từ các pḥng lab AI đến những tập đoàn Internet muốn đào tạo mô h́nh ngôn ngữ khổng lồ. Trong bối cảnh Trung Quốc đang t́m mọi cách thoát khỏi lệnh cấm vận công nghệ, việc mở hé cánh cửa H200 không chỉ là một động tác ngoại thương đơn thuần, mà là thông điệp rằng Washington có thể vừa đánh vừa đàm, vừa siết vừa buông tùy theo lợi ích của ḿnh.
Khi Nhà Trắng biến thành “cổ đông bóng” của ngành chip
Cú nới lỏng xuất khẩu đi kèm một điều kiện rất… Trump: “25% sẽ được trả cho Hợp chủng quốc Hoa Kỳ”, ông viết. Câu chữ không rơ ràng về kỹ thuật pháp lư, nhưng thông điệp th́ dễ hiểu: một phần tư doanh thu từ việc bán H200 cho Trung Quốc sẽ chảy thẳng vào ngân sách liên bang. Trước đó, chính quyền Trump đă đạt thỏa thuận để Nvidia và AMD trả 15% doanh thu từ các thương vụ chip với Trung Quốc, và thậm chí tuyên bố chính phủ sẽ nắm 10% cổ phần của Intel. Nhà nước không c̣n chỉ là người đặt luật chơi, mà đang hóa thành ông chủ đứng sau, chia sẻ luôn một phần lợi nhuận.
Nvidia tất nhiên hoan nghênh thỏa thuận. Trong bối cảnh cơn sốt AI biến hăng thành công ty giá trị nhất thế giới, việc bị chặn đường tới thị trường Trung Quốc – nơi có vô số khách hàng “khát” GPU – là một rủi ro lớn. Người phát ngôn của Nvidia ca ngợi quyết định mới là “cân bằng hợp lư giữa an ninh quốc gia và khả năng cạnh tranh của ngành chip Mỹ”, giúp duy tŕ việc làm và sản xuất trong nước. Song trên tầng sâu hơn, nó cho thấy một xu hướng mới: Washington đang dùng sức mạnh độc quyền về quy định để ép các tập đoàn công nghệ chia phần, biến chính phủ thành một loại “siêu cổ đông” vô h́nh nhưng đầy quyền lực.
Một cuốn “luật chơi duy nhất” cho AI – Trump muốn dồn các bang vào chân tường
Không chỉ nhúng tay vào chip, Trump c̣n nhắm tới thứ quan trọng hơn: luật chơi của trí tuệ nhân tạo. Cũng trên Truth Social, ông xác nhận sẽ kư một sắc lệnh hành pháp nhằm tước bỏ quyền tự ban hành quy định về AI của các bang, thay bằng một khung chính sách liên bang lỏng tay hơn. “Phải chỉ có Một Bộ Luật duy nhất nếu chúng ta muốn tiếp tục dẫn đầu AI,” ông viết. “Chúng ta đang thắng TẤT CẢ CÁC NƯỚC trong cuộc đua này, nhưng điều đó sẽ không kéo dài nếu để 50 bang, nhiều bang là ‘kẻ phá rối’, cùng tham gia viết luật và phê duyệt.”
Trong bản dự thảo từng ṛ rỉ, Nhà Trắng nói thẳng: mục tiêu là “tăng cường vị thế thống trị AI của Mỹ bằng một khung chính sách quốc gia thống nhất, gánh nặng tối thiểu”, và giao Bộ Tư pháp lập một tổ công tác kiện tụng để thách thức, vô hiệu hóa các luật AI của từng bang. Nói cách khác, chính phủ liên bang sẽ làm “luật sư” cho Big Tech, giúp họ tránh phải đối mặt với 50 bộ quy định khác nhau, từ việc kiểm soát deepfake, chống phân biệt đối xử trong tuyển dụng cho tới bảo vệ trẻ em trước nội dung độc hại.
Silicon Valley vỗ tay, c̣n giới học giả và các bang th́ lo sợ
Lập luận của Nhà Trắng nghe quen thuộc: không thể yêu cầu một công ty xin phép 50 lần mỗi khi muốn ra mắt sản phẩm mới; “mớ ḅng bong” quy định sẽ giết chết AI ngay từ trứng nước. Các ông lớn ở Thung lũng Silicon đương nhiên hoan nghênh. Họ đă nhiều lần than phiền về “ma trận luật” cấp bang, lo ngại phải chi bộn tiền cho đội ngũ luật sư chỉ để đọc hết các điều khoản, trong khi Trung Quốc hay châu Âu lại có khung pháp lư thống nhất.
Nhưng ở chiều ngược lại, làn sóng phản đối dâng cao. Những vụ việc AI tạo nội dung ảo gây hoang tưởng, khuyến khích tự hại bản thân, hay để trẻ em vô t́nh tiếp xúc với vật liệu khiêu dâm đă khiến các tổ chức bảo vệ người tiêu dùng, công đoàn lao động, trường đại học và cả một số chính trị gia bảo thủ phải lên tiếng. Thống đốc Florida Ron DeSantis gọi kế hoạch của Trump là “lạm quyền liên bang”, cho rằng tước quyền điều chỉnh AI của các bang chẳng khác nào trợ cấp cho Big Tech, khiến địa phương không thể bảo vệ người dân trước kiểm duyệt chính trị, ứng dụng săn dữ liệu, vi phạm bản quyền hay các trung tâm dữ liệu ngốn sạch điện nước.
Hàng trăm tổ chức đă gửi thư lên Quốc hội phản đối ư tưởng “khóa tay” các bang trong lĩnh vực AI. Họ nói đây là cuộc đấu xem ai sẽ hưởng lợi từ trí tuệ nhân tạo – người dân Mỹ hay các CEO Thung lũng Silicon. Nếu để Big Tech một ḿnh cầm lái, xă hội có thể phải đối mặt với việc mất việc hàng loạt, thuật toán định giá kiểu “bắt tay nhau nâng giá”, và hóa đơn điện nước tăng vọt v́ các trung tâm dữ liệu khổng lồ.
Khi tiền, quyền lực và AI quấn vào nhau
Nh́n tổng thể, hai động thái mới của Trump – mở van chip H200 cho Trung Quốc kèm khoản “phí bản quyền quốc gia” 25%, và chuẩn bị bóp nghẹt quyền tự điều chỉnh AI của các bang – đều xuất phát từ cùng một logic: biến nhà nước liên bang thành người vừa thu thuế, vừa chia lợi nhuận, vừa độc quyền viết luật cho kỷ nguyên trí tuệ nhân tạo. Những thỏa thuận “nộp phần trăm doanh thu” biến các tập đoàn chip thành đối tác tài chính của chính phủ, trong khi sắc lệnh AI sắp tới có thể biến giới công nghệ thành người đồng hành thân cận nhất trong việc định h́nh tương lai pháp lư.
Câu hỏi là: trong bức tranh đó, người lao động, nông dân, lập tŕnh viên b́nh thường và những đứa trẻ lớn lên cùng máy tính sẽ đứng ở đâu? Họ có tiếng nói nào khi các quyết định sống c̣n – từ việc chip nào được bán cho nước nào, đến việc AI nào được phép hoạt động ra sao – được quyết định trong các cuộc gặp kín giữa Nhà Trắng và một vài CEO? Cuộc đua giành ngôi bá chủ AI giữa Mỹ và Trung Quốc có thể đang nóng lên từng ngày, nhưng song song đó là một cuộc đấu khác, âm thầm hơn: ai sẽ giành được quyền quyết định AI phục vụ cho ai. Và nếu chúng ta không để ư, câu trả lời rất có thể sẽ là: phục vụ trước hết cho những người đă kịp ngồi vào ghế lái.
