Triều Kim mãi mãi được ghi nhớ như một vương triều mạnh mẽ, và người mở ra thời đại ấy chính là Kim Thái Tổ – Hoàn Nhan A Cốt Đả, vị hoàng đế đầy mưu lược, quả cảm, biết nhìn xa trông rộng và hiểu sâu lòng người.
Hoàn Nhan A Cốt Đả, hoàng đế sáng lập vương triều Đại Kim, là một trong những nhân vật quân sự – chính trị xuất sắc và đầy ảnh hưởng trong lịch sử Đông Á thế kỷ XII. Sinh ngày 1 tháng 8 năm 1068 trong một gia tộc quý tộc Nữ Chân hùng mạnh, ông xuất thân từ bộ lạc Hoàn Nhan ở vùng Hổ Thủy. Từ nhỏ đã trải qua các cuộc chiến bộ lạc khốc liệt, A Cốt Đả sớm hình thành tính cách quả cảm, cương nghị, cùng kỹ năng võ nghệ vượt trội. Ông nổi tiếng bắn cung thiện xạ và thường theo cha cùng các anh em chinh chiến qua nhiều vùng rừng núi phương bắc, tích lũy kinh nghiệm quân sự để sau này làm nền tảng cho đại nghiệp dựng nước.
Bước ngoặt quan trọng trong đời A Cốt Đả xuất hiện vào thời điểm nhà Liêu, triều đại Khiết Đan đã thống trị người Nữ Chân suốt hơn hai thế kỷ, ngày càng bộc lộ sự suy yếu, hà khắc và kiêu căng. Năm 1112, khi Thiên Tộ Đế của nhà Liêu đi tuần thú Xuân Châu và ngạo mạn cư xử thiếu tôn trọng với các tù trưởng Nữ Chân, đặc biệt là A Cốt Đả, sự bất mãn trong nội tâm các bộ lạc lập tức bùng lên mạnh mẽ. Cũng từ đây, A Cốt Đả bắt đầu nung nấu ý chí phản kháng, kết hợp với việc nhiều bộ lạc Nữ Chân đã mệt mỏi vì sự áp bức và bóc lột nặng nề của nhà Liêu.
Ảnh minh hoạ.
Năm 1113, khi huynh trưởng Ô Nhã Thúc qua đời, A Cốt Đả lên thay vị trí thủ lĩnh liên minh các bộ lạc Nữ Chân. Ông bắt tay xây dựng thành lũy, rèn luyện binh mã, tích trữ khí giới và tạo dựng nền tảng để tiến hành cuộc chiến chống Liêu. Năm sau, thời cơ chín muồi, A Cốt Đả trước tiên tiêu diệt và sáp nhập vương quốc Ô Nha – một tàn dư của Bột Hải – củng cố thêm sức mạnh người Nữ Chân. Phần lớn dân Bột Hải vốn chịu ách cai trị khắc nghiệt của Liêu nên nhiệt tình hưởng ứng quân Nữ Chân, xem họ như đồng tộc và tích cực tham gia chiến tranh.
Với lực lượng ban đầu chỉ khoảng 2.500 người, A Cốt Đả đã mở màn chiến dịch bằng việc tập kích châu Ninh Giang. Dù quân Liêu có ưu thế vượt trội và huy động tới 7.000 quân tinh nhuệ, ông vẫn chỉ huy quân Nữ Chân vượt sông Hỗn Đồng trong đêm, giành chiến thắng vang dội, khiến quân địch tan rã. Thắng lợi ấy làm khí thế Nữ Chân tăng vọt, binh lực nhanh chóng phát triển lên đến một vạn người, mở rộng đáng kể lãnh thổ.
Nhà Liêu ban đầu coi thường A Cốt Đả, nhưng sau hàng loạt thất bại ê chề, triều đình Khiết Đan rơi vào khủng hoảng. Một số thủ lĩnh và tướng lĩnh gốc Bột Hải nổi dậy chống lại Liêu, càng khiến cục diện thêm hỗn loạn. Bất chấp Liêu Thiên Tộ Đế thân chinh vào đầu năm 1115, quân Nữ Chân vẫn liên tục giành ưu thế. Ngày 28 tháng 1 năm 1115, A Cốt Đả chính thức xưng hoàng đế ở Hội Ninh, lập quốc hiệu Đại Kim, lấy niên hiệu Thu Quốc, đánh dấu sự xuất hiện của một thế lực mới trên chính trường Đông Á.
Ngay trong năm đầu trị vì, ông liên tiếp mở rộng chiến lược quân sự, đánh Hoàng Long phủ và tiêu diệt lực lượng Liêu với quy mô lên đến hai mươi vạn quân. Sau thắng lợi này, ông mở hội nghị quân sự, quyết định phân binh làm hai lộ nhằm đánh chiếm toàn bộ Ngũ Kinh của nhà Liêu. Đồng thời, nội bộ Liêu cũng rối ren vì các cuộc nổi loạn và tranh chấp quyền lực, tạo cơ hội cho quân Kim liên tiếp tiến công.
Trong bối cảnh đó, phong trào phục quốc Bột Hải bùng lên ở Đông Kinh vào năm 1116, do Cao Vĩnh Xương lãnh đạo. Dù ban đầu được A Cốt Đả hỗ trợ, Cao Vĩnh Xương sau đó lại không chịu làm chư hầu của Kim, buộc A Cốt Đả mở chiến dịch tiêu diệt Đại Nguyên Quốc. Thành Đông Kinh nhanh chóng thất thủ, Cao Vĩnh Xương bị chém đầu, và toàn bộ bán đảo Liêu Đông rơi vào tay triều Kim. Điều này khiến thế lực của A Cốt Đả càng thêm vững mạnh.
Từ năm 1117 đến 1122, quân Kim do A Cốt Đả chỉ đạo không ngừng áp đảo quân Liêu. Lần lượt Xuân Châu, Thượng Kinh, Tây Kinh, rồi Trung Kinh bị đánh hạ. Đến năm 1122, nhà Liêu gần như mất nửa lãnh thổ. Nội bộ Liêu rối ren với việc tranh chấp ngôi vua, các lực lượng địa phương không còn ý chí kháng cự. Bắc Liêu được lập ở Nam Kinh nhưng tồn tại chẳng bao lâu khi bị Kim tiêu diệt. Cũng trong thời gian này, Bắc Tống nhiều lần cầu viện Kim để đánh Liêu, song phần lớn chiến sự trọng yếu đều do quân Nữ Chân đảm nhiệm.
Cuộc chiến tranh kéo dài đến năm 1123 thì cơ bản kết thúc. Nhà Liêu chỉ còn lại tàn dư lang bạt, triều đại Khiết Đan bị đẩy tới bờ suy vong. Khi đại nghiệp Kim diệt Liêu gần hoàn tất, Hoàn Nhan A Cốt Đả cũng ở những tháng cuối cùng của cuộc đời. Tháng 8 năm 1123, ông qua đời khi đang trên đường trở về Kim Thượng Kinh, thọ 56 tuổi, trị vì được 9 năm. Em trai ông, Hoàn Nhan Ngô Khất Mãi kế vị, tức Kim Thái Tông.
Tuy là một chiến lược gia mưu lược phi thường, A Cốt Đả cũng là nhà chính trị có tầm nhìn xa. Khi vừa lập quốc, ông đặc biệt chú trọng ổn định lòng dân và xây dựng bộ máy nhà nước. Với dân Khiết Đan bị áp bức, ông thi hành chính sách vỗ về, khuyến khích sản xuất, giảm gánh nặng cho họ. Với giới quý tộc Khiết Đan, ông áp dụng chính sách “kháng thì diệt, hàng thì khoan”, giữ nguyên chức vụ cho những người quy thuận. Đối với người Hán từng phục vụ Liêu, ông khéo léo thu nạp nhân tài, khuyến khích tham gia xây dựng triều chính Đại Kim. Điều này giúp triều Kim nhanh chóng hình thành bộ máy cai trị có tính thực dụng và hiệu quả cao.
Trong quan hệ ngoại giao, A Cốt Đả chọn cách hòa hiếu với các nước láng giềng như Cao Ly, Tây Hạ và đặc biệt là Bắc Tống. Mặc dù ông căm hận Liêu sâu sắc, nhưng lại chủ trương không đối đầu Tống, thậm chí từng có ý định liên minh Tống-Kim diệt Liêu để phân chia lãnh thổ. Ông là người kiên trì thực hiện Minh ước với Bắc Tống, trao trả phần lớn các châu thuộc Yên Vân thập lục châu mà Liêu từng chiếm đoạt từ Tống. Chính về sau, khi các vua Kim đời sau phá bỏ chính sách của ông, cục diện Tống – Kim mới chuyển sang đối địch.
Bên cạnh quân sự và chính trị, Hoàn Nhan A Cốt Đả còn chú trọng cải cách xã hội. Ông thiết lập chế độ Bột cực liệt – cơ cấu quyền lực trung ương của giai cấp quý tộc Nữ Chân, ban hành pháp chế mới nghiêm minh, quy định hình phạt không phân biệt giai cấp, thực thi song song phạt tội và chuộc tội. Ông nghiêm cấm hôn nhân cùng họ, bỏ các tục lệ nguyên thủy, thúc đẩy sản xuất nông nghiệp và củng cố nền kinh tế. Trong văn hóa, ông cho sáng tạo chữ Nữ Chân đại tự, coi trọng học vấn, ưu đãi trí thức và sưu tập sách vở, góp phần xây dựng một triều đại từ nền tảng du mục tiến dần sang mô hình quốc gia văn minh và có hệ thống.
Sự nghiệp của Hoàn Nhan A Cốt Đả đặt nền móng vững chắc cho triều đại nhà Kim tồn tại hơn một thế kỷ, trở thành thế lực thống trị miền bắc Trung Hoa, gây ảnh hưởng sâu rộng đến cục diện Đông Á thời trung đại. Cuộc đời ông gắn liền với biến đổi lớn lao của khu vực: sự suy vong của nhà Liêu, sự trỗi dậy của người Nữ Chân và sự thay đổi cán cân quyền lực giữa Tống, Kim và các dân tộc phương bắc. Dù trải qua gần trăm năm sau mới bị Mông Cổ đánh bại, triều Kim mãi mãi được ghi nhớ như một vương triều mạnh mẽ, và người mở ra thời đại ấy chính là Kim Thái Tổ – Hoàn Nhan A Cốt Đả, vị hoàng đế đầy mưu lược, quả cảm, biết nhìn xa trông rộng và hiểu sâu lòng người.
Vietbf @ Sưu tầm
