|
Các thỏa thuận mua sắm quốc phòng với đồng minh châu Âu vẫn chưa mang lại lợi ích tức thì cho Ukraine giữa bối cảnh các quan chức nước này lập luận rằng đất nước không thể bỏ lỡ cơ hội củng cố sức mạnh không quân cho thập kỷ tới.
Những thông báo gần đây của Tổng thống Volodymyr Zelensky về các thỏa thuận mua sắm dài hạn với các đồng minh châu Âu đã vẽ ra một viễn cảnh lạc quan cho không quân Ukraine, với một phi đội hàng trăm máy bay hiện đại sẵn sàng bảo vệ bầu trời đất nước. Nhưng viễn cảnh đó lại mâu thuẫn với thực tế trước mắt. Nga đang giành được nhiều thắng lợi trên tiền tuyến, trong khi Ukraine phải đối mặt với thâm hụt tài chính, bê bối tham nhũng và nguy cơ khủng hoảng năng lượng nghiêm trọng nhất kể từ khi chiến sự bắt đầu.
Trước bối cảnh đó, việc hợp tác quốc phòng với châu Âu chưa thể đem lại lợi ích ngay lập tức cho Ukraine.
Hy vọng của Ukraine
Ukraine đã ký hai bản ghi nhớ dài hạn với Pháp và Thụy Điển, đặt nền tảng cho kế hoạch mua sắm máy bay chiến đấu và hệ thống phòng không phương Tây trong nhiều thập niên tới. Ông Mark Cancian, cố vấn cấp cao tại Trung tâm Nghiên cứu Chiến lược và Quốc tế, nhận định rằng thỏa thuận mua sắm kéo dài 10 năm giữa Pháp và Ukraine có thể tái thiết hệ thống phòng không và phi đội máy bay của Ukraine sau xung đột; đồng thời củng cố quan hệ song phương, cho thấy mối quan hệ tốt đẹp dự kiến sẽ tiếp tục kéo dài.
Bản ghi nhớ với Pháp, ký ngày 17/11 trong chuyến thăm Paris của Tổng thống Zelensky, mở đường cho Ukraine mua tới 100 tiêm kích Rafale F4 vào năm 2035 - một trong những dòng máy bay đa nhiệm tối tân nhất châu Âu.
Thỏa thuận thứ hai, ký với Thụy Điển vào ngày 22/10, có thể mang lại 100 đến 150 tiêm kích Gripen E cho kho vũ khí của Ukraine, với thời gian giao hàng dự kiến trải dài từ 10 đến 15 năm. Tuy vậy, tốc độ sản xuất Gripen E vẫn còn hạn chế, nên việc bàn giao sớm nhất cũng phải mất “khoảng 3 năm”. Dù vậy, ông Zelensky vẫn kỳ vọng Ukraine có thể vận hành Gripen sớm hơn, thậm chí ngay trong năm tới, và hiện các phi công Ukraine đã bắt đầu quá trình huấn luyện.
Tuy nhiên, các bản ghi nhớ này không phải hợp đồng ràng buộc và không đi kèm nghĩa vụ pháp lý hay thời hạn cụ thể.
“Đây không phải là những thỏa thuận kinh doanh thực sự, chúng chỉ là bản ghi nhớ. Chúng có thể được thực hiện, cũng có thể không", ông Serhiy Fursa, Phó giám đốc Dragon Capital, chia sẻ với Kyiv Independent.
Vấn đề tài chính càng làm tình hình phức tạp hơn, khi chi phí mua sắm và duy trì phi đội Rafale và Gripen sẽ lên tới hàng tỷ USD.
“Khi nói về tài chính, rõ ràng Ukraine không có đủ tiền và sẽ không bao giờ có", ông Fursa nhận định.
Các bản ghi nhớ hiện tại vẫn chỉ mang tính tuyên bố chính trị, chưa thể tác động đến cuộc chiến hiện nay. Theo ông Fursa, chỉ khoản vay bồi thường đề xuất, được bảo đảm bằng tài sản bị đóng băng của Nga, mới có thể biến các kế hoạch mua sắm này thành hiện thực.
Khó khăn trước mắt
Các kế hoạch mua sắm dài hạn của Ukraine đang vấp phải trở ngại lớn hơn khi nước này đang vật lộn để đáp ứng những nhu cầu cơ bản nhất. Ukraine dự kiến thâm hụt ngân sách khoảng 60 tỷ USD trong giai đoạn 2026–2027 và trông chờ vào một “khoản vay bồi thường” được bảo đảm bằng tài sản bị đóng băng của Nga tại các ngân hàng châu Âu. Sáng kiến này vẫn trong quá trình triển khai và chưa có gì đảm bảo tiền sẽ về đúng hạn.
Trong khi đó, tình hình chiến trường vẫn hết sức căng thẳng. Tháng vừa qua, Nga tăng tốc tiến quân vào nhiều điểm "nóng" quanh Pokrovsk và ở một số vùng thuộc tỉnh Zaporizhzhia. Những bước tiến này diễn ra trong bối cảnh Ukraine đang đối mặt khủng hoảng nhân lực, khiến quân đội quá tải và khó luân chuyển các đơn vị kiệt sức.
Mùa đông sắp tới càng làm tình hình thêm cấp bách. Các cuộc tấn công liên tiếp vào lưới điện đã phá hủy khoảng 70% công suất phát điện, gây mất điện tới 12 giờ ở một số khu vực. Năm 2025, Nga lần đầu tiên tấn công vào sản lượng khí đốt nội địa, khiến khoảng 60% nguồn cung bị gián đoạn. Đồng thời, Ukraine phải đối mặt với vụ bê bối tham nhũng lớn nhất trong nhiệm kỳ Tổng thống Zelensky, tập trung vào ngành năng lượng, càng làm gia tăng áp lực và căng thẳng trên nhiều mặt trận.
Các quan chức Ukraine lập luận rằng đất nước không thể bỏ lỡ cơ hội củng cố sức mạnh không quân cho thập kỷ tới, dù viễn cảnh đó vẫn còn khá xa. Người phát ngôn Không quân Ukraine Yurii Ihnat cho biết Ukraine đã nhận thấy nhu cầu phải thay thế phi đội máy bay Liên Xô cũ kỹ từ đầu những năm 2000, nhưng quá trình này đang gặp nhiều trở ngại.
“Các quốc gia không dễ chấp nhận bán các vũ khí công nghệ cao như chiến đấu cơ. Đây luôn là một quá trình đàm phán liên chính phủ kéo dài và các hợp đồng có thể mất nhiều năm để hoàn tất", ông nói với Kyiv Independent.
Theo Ihnat, trong những năm gần đây, Ukraine đã xây dựng được một “hệ thống hàng không theo chiều dọc”, với các nhóm chuyên trách từ Không quân, Bộ Tổng tham mưu, Bộ Quốc phòng cho tới Chính phủ và Văn phòng Tổng thống cùng phối hợp về chiến lược này. Việc ký các bản ghi nhớ với Pháp và Thụy Điển được cho là một thắng lợi chính trị to lớn, đồng thời cũng là một “cơ hội” hiếm hoi mà Kiev không thể để vuột mất.
“Chúng ta đang đánh mất bầu trời vào tay Nga. UAV rất quan trọng, nhưng không thể tạo ưu thế trên không, nhất là khi Nga phóng hàng trăm chiếc Shahed", nhà phân tích Mykola Davydiuk nói.
Ukraine cuối cùng vẫn cần máy bay chiến đấu phương Tây như F‑16, Rafale hay Gripen, song các bản ghi nhớ hiện tại mới là tuyên bố chính trị, chưa phải những thỏa thuận có tác động ngay đến cục diện chiến sự.
Ukraine đang cần gì?
Về lý thuyết, Pháp có thể đẩy nhanh việc bàn giao tiêm kích Rafale nếu quyết định cho một số chiếc máy bay cũ "về vườn".
“Họ có thể loại biên một số chiếc Rafale đời đầu và chuyển giao chúng cho Ukraine ngay lúc này… nhưng quá trình ấy cũng phải mất 3 đến 4 tháng. Ngay cả trong kịch bản đó, tôi khó hình dung những chiếc máy bay này có thể đi vào hoạt động trước giữa năm 2026", chuyên gia quân sự Peter Layton thuộc tổ chức nghiên cứu RUSI cho biết.
Trong khi đó, Ukraine và Pháp đã thống nhất triển khai một loạt dự án hợp tác mới trong năm nay, bao gồm chương trình phát triển UAV đánh chặn. Paris cũng đang chuẩn bị một gói hỗ trợ phòng không bổ sung cho Kiev. Tuy nhiên, không giải pháp nào trong số này đáp ứng nhu cầu cấp bách nhất mà Ukraine đang thiếu.
Phát ngôn viên Không quân Ukraine, ông Ihnat, thừa nhận rằng các kế hoạch tăng cường năng lực hàng không dài hạn không thể thay đổi tình hình trước mắt trên chiến trường.
“Những dự án đó sẽ không tác động đến cục diện hiện tại. Ngay lúc này, Ukraine cần tên lửa cho cả máy bay lẫn hệ thống phòng không", ông nhấn mạnh.
|
|
