Tưởng rằng chỉ là thuốc thông thường giúp giảm cơn đau răng hay đau đầu, nhiều người không ngờ rằng việc lạm dụng có thể khiến thận bị hủy hoại âm thầm.
Bệnh thận không đến trong một sớm một chiều, mà là sự tích tụ từ những thói quen nhỏ hàng ngày. Ẩnh minh họa: Khương Nguyễn.
Ông V.H.T. (55 tuổi, TP.HCM) bất ngờ thấy cơ thể mệt mỏi, phù nhẹ, đi tiểu ít dần. Ban đầu ông nghĩ do làm việc quá sức, đến khi cơn mệt kéo dài, ông mới đi khám và chết lặng khi nghe bác sĩ thông báo suy thận mạn giai đoạn cuối. Từ nay, ông phải gắn bó với máy lọc máu suốt đời.
"Đường tắt" dẫn đến suy thận
Ít ai ngờ nguyên nhân xuất phát từ thói quen uống thuốc giảm đau để trị đau răng - hành động ông vẫn làm suốt hơn 2 năm qua. Trước đó, ông từng nhổ tổng cộng 6 chiếc răng sâu, song cơn đau vẫn tái phát, đặc biệt về đêm. Quá sợ cảnh phải tiếp tục đến nha sĩ, ông chọn cách ra tiệm thuốc tây mua thuốc giảm đau thuộc nhóm kháng viêm không steroid (NSAIDs) để uống.
"Cứ đau là uống, có tháng uống đến gần 20 ngày vì cơn nhức lan lên đầu, không chịu nổi", ông kể. Người đàn ông không hề biết rằng việc dùng thuốc giảm đau liên tục và kéo dài mà không có chỉ định của bác sĩ có thể tàn phá thận âm thầm.
Không chỉ gây tổn thương thận, việc tự ý dùng thuốc giảm đau còn có thể dẫn đến các phản ứng dị ứng nghiêm trọng.
Bệnh nhân V.T.D. (26 tuổi, Lạng Sơn) nhập Bệnh viện Bệnh Nhiệt đới Trung ương trong tình trạng ngứa ngáy, sưng phù toàn thân, đỏ da kèm loét miệng, mũi và viêm mắt, sinh dục.
Khoảng 10 ngày trước đó, D. bị đau răng và tự mua thuốc giảm đau tại hiệu thuốc gần nhà. Khi xuất hiện sốt, chị tiếp tục uống thuốc cảm. Một ngày sau, toàn thân nổi ban đỏ, sưng phù, kèm đau rát dữ dội. Dù được điều trị tại tuyến dưới, tình trạng không cải thiện mà còn nặng thêm nên chị được chuyển đến Hà Nội.
Bác sĩ Nguyễn Thanh Tùng, người trực tiếp điều trị, cho biết bệnh nhân nhập viện trong tình trạng dị ứng thuốc nặng, biểu hiện điển hình của hội chứng Stevens-Johnson (SJS) - còn gọi là hoại tử thượng bì nhiễm độc. Các tổn thương do dị ứng thuốc còn gây suy thận cấp và nhiễm trùng huyết. Đây là tình trạng cấp tính, đe dọa tính mạng nếu không được điều trị kịp thời.
Theo bác sĩ Lê Thị Đan Thùy, Trưởng khoa Nội thận, Lọc máu, Bệnh viện Bình Dân TP.HCM, trường hợp của những bệnh nhân trên không hiếm. Việc lạm dụng thuốc kháng viêm không steroid lâu dài có thể làm tổn thương nhu mô thận, dẫn đến xơ hóa và suy thận không hồi phục.
"Khi bệnh tiến triển đến giai đoạn cuối, người bệnh chỉ còn hai lựa chọn: chạy thận định kỳ suốt đời hoặc chờ ghép thận", bác sĩ Thùy cho biết.
Sai lầm nhỏ, hậu quả lớn
Theo bác sĩ Thùy, điều đáng lo ngại là bệnh thận do thuốc giảm đau không chỉ xảy ra ở người lớn tuổi. Nhiều người trẻ khỏe mạnh cũng bị tổn thương thận do tự ý uống thuốc giảm đau khi đau đầu, đau khớp, đau bụng kinh hoặc đau răng.
"Có người chỉ uống vài ngày, nhưng cũng có người uống nhiều năm. Khi đến viện, chức năng thận đã suy giảm nghiêm trọng. Họ không hề biết rằng những viên thuốc bán phổ biến ngoài tiệm có thể gây hại nếu dùng sai cách hoặc quá liều", Trưởng khoa Nội thận, Lọc máu, Bệnh viện Bình Dân TP.HCM, nói.
Nhóm thuốc NSAIDs như Ibuprofen, Naproxen, Diclofenac là "thủ phạm" hàng đầu gây tổn thương thận mạn tính, đặc biệt khi dùng liều cao hoặc kéo dài. Một số loại thuốc kết hợp nhiều hoạt chất, như viên chứa Paracetamol, Codeine, Caffeine, nếu dùng hàng ngày trong nhiều năm, cũng làm tăng đáng kể nguy cơ suy thận.
Dù Paracetamol được xem là an toàn hơn, nếu dùng quá liều hoặc phối hợp với rượu bia, thuốc vẫn có thể gây suy thận cấp. Ngoài ra, các loại thuốc nam, thuốc bắc, thực phẩm chức năng không rõ nguồn gốc quảng cáo là "thảo dược giảm đau" thường chứa corticoid hoặc NSAID liều cao, càng khiến thận nhanh chóng bị tổn thương.
Đồng quan điểm, bác sĩ Bùi Thanh Hiếu, khoa Thận Nhân tạo, Bệnh viện Lê Văn Thịnh, cho biết những người mắc bệnh mạn tính như đái tháo đường, tăng huyết áp là đối tượng dễ bị suy thận nhất. "Hiện tỷ lệ người trẻ mắc các bệnh này tăng, kéo theo xu hướng suy thận ở người trẻ tuổi", ông nói.
Nhóm nguy cơ tiếp theo là người lạm dụng thuốc giảm đau, thuốc đông y, thực phẩm chức năng không rõ nguồn gốc. Ngoài ra, bệnh nhân có bệnh tự miễn, như lupus ban đỏ hay hội chứng thận hư, cũng có nguy cơ cao.
Một yếu tố đáng lo khác là lối sống thiếu khoa học: uống ít nước, làm việc căng thẳng, nhịn tiểu lâu… đều gây áp lực lên thận.
"Điều nguy hiểm là bệnh thận thường không có triệu chứng rõ ràng. Người bệnh chỉ thấy mệt mỏi, nước tiểu có bọt hoặc hơi đổi màu, và dễ bỏ qua. Khi phát hiện, thận đã tổn thương nặng, khả năng phục hồi gần như bằng không", bác sĩ Hiếu cảnh báo.
Cách bảo vệ thận
TS.BS Trần Thị Hải Ninh, Trưởng khoa Nội, Bệnh viện Bệnh Nhiệt đới Trung ương, khuyến cáo người dân không nên tự ý mua thuốc khi chưa có chỉ định của bác sĩ. Việc dùng thuốc chỉ nên diễn ra ngắn ngày (dưới 5 ngày), đúng liều lượng.
Người có bệnh nền như tiểu đường, tăng huyết áp, gout, béo phì cần đặc biệt thận trọng, bởi nguy cơ tổn thương thận cao hơn. Nếu đang sử dụng thuốc điều trị khác như thuốc lợi tiểu, thuốc huyết áp hoặc kháng sinh mạnh, tuyệt đối không phối hợp thêm thuốc giảm đau mà không hỏi ý kiến bác sĩ.
Khi thấy dấu hiệu bất thường như phù, tiểu ít, mệt mỏi hoặc tăng huyết áp, người dân nên đi khám sớm để được xét nghiệm chức năng thận.
Song song đó, các chuyên gia khuyến cáo tuân thủ 8 nguyên tắc "vàng" bảo vệ thận do Hội Thận học Quốc tế khuyến nghị:
Tập thể dục đều đặn hàng ngày.
Duy trì cân nặng hợp lý, tránh béo phì.
Giảm lượng muối ăn (dưới 5-6 g/ngày).
Ăn lượng đạm vừa phải, cân đối giữa đạm động và thực vật.
Uống đủ 1,5-2 lít nước mỗi ngày.
Không hút thuốc lá.
Không tự ý dùng lâu dài thuốc giảm đau, thuốc đông y, thực phẩm chức năng không rõ nguồn gốc.
Khám sức khỏe định kỳ, tầm soát tiểu đường và tăng huyết áp.
VietBF@ sưu tập
