Căng thẳng giữa Tổng thống Mỹ Donald Trump và Chủ tịch Cục Dự trữ Liên bang Mỹ (Fed) Jerome Powell lại tiếp tục leo thang, làm dấy lên lo ngại về khả năng ông Trump sẽ sa thải người đứng đầu ngân hàng trung ương. Nếu xảy ra, đây sẽ là một động thái chưa từng có trong lịch sử nước Mỹ và có thể kéo theo một cuộc chiến pháp lý mang tính bước ngoặt.
Chủ tịch Cục Dự trữ liên bang Mỹ (Fed) Jerome Powell phát biểu tại cuộc họp báo ở Washington, D.C.
Theo hãng tin Bloomberg, ngày 16/7, thông tin cho rằng ông Trump đang xem xét phương án sa thải ông Powell đã khiến thị trường tài chính chao đảo. Dù sau đó ông Trump lên tiếng phủ nhận thông tin này, khẳng định rằng việc sa thải ôngPowell là “rất khó xảy ra, trừ khi ông ấy dính vào hành vi gian lận”, nhưng làn sóng lo ngại vẫn chưa hạ nhiệt.
Tuyên bố của ông Trump được cho là nhằm ám chỉ dự án cải tạo trụ sở chính của Fed vốn đã bị đội vốn mạnh. Chính quyền Tổng thống Trump và các đồng minh đang nhắm đến dự án này như một cái cớ để viện dẫn điều khoản “có lý do chính đáng” trong Đạo luật Cục Dự trữ Liên bang nhằm sa thải ông Powell. Theo Điều 10 của đạo luật, các thành viên Hội đồng Thống đốc – trong đó có Chủ tịch – chỉ có thể bị cách chức nếu có “lý do chính đáng”.
Nếu ông Trump thực sự sa thải ông Powell, điều gì sẽ xảy ra?
Việc sa thải sẽ có hiệu lực ngay lập tức. Tuy nhiên, ông Powell có quyền khởi kiện tại tòa án liên bang ở Washington và yêu cầu được phục chức trong thời gian chờ xét xử.
Tòa án sẽ xem xét liệu việc cách chức có gây ra “thiệt hại không thể khắc phục” cho cá nhân ông Powell cũng như cho thể chế Fed hay không. Nếu thẩm phán đồng tình, ông Powell có thể tiếp tục giữ chức cho tới khi có phán quyết cuối cùng. Ngược lại, ông sẽ ngay lập tức mất ghế và Phó Chủ tịch hiện tại – ông Philip Jefferson – sẽ tạm quyền điều hành Fed.
Dù phán quyết ban đầu nghiêng về bên nào, cả hai phía đều có thể kháng cáo lên tòa phúc thẩm, thậm chí đưa vụ việc lên Tòa án Tối cao. Và nếu điều đó xảy ra, quyết định của Tòa Tối cao có thể định đoạt toàn bộ cục diện vụ kiện.
Tòa án Tối cao có thể xử lý ra sao?
Tòa án Tối cao từng ra phán quyết cho phép tổng thống được quyền sa thải lãnh đạo một số cơ quan liên bang mà không cần lý do cụ thể. Tuy nhiên, các thẩm phán cũng lưu ý rằng Cục Dự trữ Liên bang là một “tổ chức bán công, có cơ chế đặc biệt” và không hoàn toàn nằm dưới quyền kiểm soát của tổng thống.
Dù vậy, tòa vẫn để ngỏ khả năng sa thải nếu có “lý do chính đáng”. Với việc Tòa án Tối cao hiện có đa số thẩm phán theo khuynh hướng bảo thủ, trong đó nhiều người được chính ông Trump bổ nhiệm, giới quan sát cho rằng ông Trump có thể nắm phần nào lợi thế nếu vụ kiện được đưa lên cấp cao nhất.
Tuy nhiên, cũng có khả năng kể cả khi Tòa tuyên bố việc sa thải ông Powell là sai luật, ông vẫn không chắc sẽ được phục chức. Trong một số phán quyết gần đây, tòa án đã giới hạn thẩm quyền của tòa liên bang trong việc khôi phục chức vụ cho các quan chức cấp cao.
Tranh cãi xung quanh dự án cải tạo trụ sở Fed
Hiện tại, Fed đang tiến hành dự án cải tạo quy mô lớn lần đầu tiên kể từ thập niên 1930 tại hai tòa nhà chính ở Washington, nhằm giảm chi phí vận hành lâu dài thông qua việc hợp nhất các bộ phận. Tuy nhiên, tổng chi phí đã tăng từ 1,9 tỷ USD (theo ước tính năm 2023) lên 2,5 tỷ USD trong ngân sách năm 2025.
Theo Fed, nguyên nhân chính khiến chi phí đội lên là do phải điều chỉnh thiết kế theo khuyến nghị từ các cơ quan giám sát, chênh lệch giữa dự toán và thực tế, cùng những yếu tố bất ngờ như phát hiện thêm amiăng.
Các đồng minh của ông Trump đang tận dụng tình trạng gia tăng chi phí này để gây áp lực. Giám đốc Cơ quan Tài chính Nhà ở Liên bang, ông Bill Pulte, thậm chí cáo buộc ông Powell đã nói dối trong một phiên điều trần trước Thượng viện – dù chưa đưa ra bằng chứng cụ thể. Một quan chức Fed sau đó khẳng định các phát biểu của ông Powell là hoàn toàn chính xác. Trong khi đó, Giám đốc Văn phòng Quản lý và Ngân sách Nhà Trắng, ông Russell Vought, chỉ trích dự án là “cải tạo xa hoa”.
Đáp lại, ông Powell đã yêu cầu Tổng Thanh tra của Fed mở cuộc điều tra độc lập để làm rõ nguyên nhân chi phí bị đội lên.
Hệ lụy đối với kinh tế và thị trường tài chính
Nếu ông Trump thực sự cách chức Chủ tịch Fed, tác động lên thị trường tài chính có thể rất lớn. Chỉ trong vòng 30 phút sau khi Bloomberg đưa tin về khả năng ông Powell bị sa thải, chỉ số S&P 500 đã giảm 1%, lợi suất trái phiếu chính phủ kỳ hạn 30 năm tăng 10 điểm cơ bản, còn chỉ số USD Bloomberg mất 1,2%.
Chuyên gia kinh tế Anna Wong của Bloomberg Economics nhận định việc sa thải ông Powell có thể kéo theo tăng trưởng chậm lại, tỷ lệ thất nghiệp cao hơn và lạm phát dai dẳng hơn.
Dù ông Trump muốn thúc đẩy cắt giảm lãi suất, nhưng thay thế Chủ tịch Fed chưa chắc đạt được kết quả mong muốn. Lãi suất do Ủy ban Thị trường Mở Liên bang (FOMC) quyết định. Đây là một tổ chức gồm 12 thành viên có quyền bỏ phiếu trong tổng số 19 người tham gia. Dù Chủ tịch Fed thường kiêm luôn vị trí Chủ tịch FOMC, nhưng điều này không bắt buộc và bất kỳ thay đổi chính sách nào cũng cần sự đồng thuận trong nội bộ.
Trong trường hợp ông Powell bị sa thải, Tổng thống Trump sẽ phải đề cử một người kế nhiệm và ứng viên này cần được Thượng viện phê chuẩn. Đây là quy trình có thể kéo dài từ vài tuần đến vài tháng. Trong thời gian đó, theo luật liên bang, Phó Chủ tịch Fed sẽ đảm nhận quyền điều hành tạm thời.
VietBF@sưu tập
