Ông Barack Obama lại “tái xuất giang hồ” trong vai trò “người chốt hạ” của đảng Dân Chủ khi vận động tranh cử cho hai cuộc đua thống đốc tại Virginia và New Jersey. Khi một cựu tổng thống phải tái xuất để “chữa cháy” cho nền dân chủ. Điều đó cho thấy vấn đề của hệ thống chính trị Mỹ ngày càng nghiêm trọng như thế nào…
“Every day is Halloween”
Hai điểm dừng chân của cựu Tổng Thống Barack Obama, đầu tiên ở Norfolk (nơi có căn cứ hải quân lớn nhất nước Mỹ và hai trường đại học da đen lâu đời), sau đó là Newark (thành phố đông dân nhất tiểu bang New Jersey, với gần một nửa dân số là người da đen), cho thấy rằng Abigail Spanberger và Mikie Sherrill, ứng viên Dân Chủ tại hai tiểu bang tương ứng, coi cử tri da đen là yếu tố then chốt để giành chiến thắng trong cuộc bầu cử ngày 4 Tháng Mười Một.
Sự trở lại của Obama, một lần nữa, cho thấy tình trạng mất phương hướng của đảng Dân Chủ, vốn vẫn chưa hồi phục sau những thất bại cay đắng năm 2024 khiến họ hoàn toàn mất quyền kiểm soát liên bang.
Sức hút chính trị của Barack Obama là điều không thể phủ nhận. Không nhân vật nào của Cộng Hòa, có thể cả Donald Trump, không ngán Obama. Ông từng là biểu tượng của “niềm hy vọng” – một thứ cảm xúc tập thể hiếm hoi trong nền chính trị Mỹ. Năm 2008, khi ông đứng trên bục diễn thuyết giữa biển người ở Chicago, khẩu hiệu “Yes, we can” không chỉ là một lời kêu gọi chính trị; nó là niềm tin rằng nước Mỹ có thể tự chữa lành vết thương rạn nứt bằng lý trí, nhân văn và tinh thần khai sáng.
Mười bảy năm sau, Obama trở lại, sức hút không hề vơi đi, nhưng lần này ông nói với giọng mỉa mai: “I did warn y’all!” – “Tôi đã cảnh báo quý vị rồi!” Đám đông ở Norfolk (Virginia) gào lên đồng tình. Tất cả những tệ hại mà Obama từng đề cập – sự suy đồi của chuẩn mực dân chủ, sự lạm dụng quyền lực, sự ngu dân hóa có chủ đích – nay đều trở thành hiện thực.
“Thật khó để biết bắt đầu từ đâu, bởi vì mỗi ngày Tòa Bạch Ốc này lại đưa ra một loạt hành vi vi phạm pháp luật, thiếu thận trọng, độc ác và hoàn toàn điên rồ,” Obama nói trong buổi diễn thuyết vận động cho ứng cử viên Thống Đốc Abigail Spanberger ngày 1 Tháng Mười Một.
Cựu tổng thống liệt kê một danh sách dài mà Tòa Bạch Ốc thực hiện suốt chín tháng qua: biến Bộ Tư Pháp thành công cụ chống lại đối thủ chính trị; thay thế các công tố viên chuyên nghiệp bằng những kẻ trung thành; sa thải loạt sĩ quan tướng tá quân đội vì họ trung thành với Hiến Pháp hơn là quỳ gối dưới chân Trump; điều động lực lượng Vệ Binh Quốc Gia đến các thành phố để ngăn chặn “làn sóng tội phạm” không hề tồn tại… Còn là chuyện một bộ trưởng Y Tế quảng bá y học lang băm; một trợ lý cấp cao Tòa Bạch Ốc gọi đảng viên Dân Chủ là “đám cực đoan nội địa”…
“Every day is Halloween,” Obama nói, “except it’s all tricks and no treats.” Mỗi ngày ở Tòa Bạch Ốc là một lễ hội hóa trang ma quỷ – toàn trò lừa gạt mà chẳng có chút kẹo ngọt nào.
Thừa nhận rằng nhiều người bỏ phiếu cho Trump trong cuộc bầu cử 2024 vì họ “hoàn toàn có lý khi cảm thấy thất vọng” trước tình hình lạm phát, giá xăng dầu tăng và khó khăn trong việc mua nhà, cũng như lo lắng cho tương lai con cháu… nhưng bây giờ – Obama nhắc – cuộc sống của hàng triệu người Mỹ còn khó khăn hơn bội lần, với phí bảo hiểm y tế dự kiến tăng gấp đôi hoặc gấp ba…; trong khi đó, Trump – ngài tổng thống – chỉ tập trung vào những vấn đề “trọng đại” chẳng hạn “lát lại Vườn Hồng để mọi người không bị dính bùn vào giày, mạ vàng Phòng Bầu Dục và xây dựng phòng khiêu vũ $300 triệu”…
Như thường lệ và với kỹ năng thuyết phục đám đông vốn dĩ, Obama đã làm phấn khích khoảng 7,000 người trong Chartway Arena, Norfolk, Virginia. Ông chỉ trích đảng Cộng Hòa bởi việc “làm trò hề” trục xuất người nhập cư và đổ thừa mọi việc trên đời là do DEI (Diversity-Equity-Inclusion/Đa dạng-Công bằng-Hòa nhập).
“Bạn bị xịt lốp xe à? DEI! – Obama nói.
“Vợ bạn giận bạn à?” – Obama nói. Khán giả đồng thanh đáp: “DEI!!!”
Obama cũng đề cập những video sử dụng trí tuệ nhân tạo mà Trump đăng trên Truth Social, trong đó có video Trump đội vương miện, lái máy bay và đổ “chất lỏng màu nâu” lên đầu người biểu tình…
Có hai mục tiêu có thể nhận thấy trong sự xuất hiện của Obama:
Thứ nhất, nhằm củng cố và huy động lực lượng cử tri Dân Chủ, đặc biệt khu vực cơ sở và nhóm dân thiểu số, trước các cuộc bầu cử thống đốc mà Dân Chủ kỳ vọng từ đó tạo bước đà cho năm 2026. Thứ hai, định hình cách người Dân Chủ muốn kể câu chuyện – không chỉ “chống Trump” mà “đấu tranh vì nền dân chủ, vì người lao động.”
Ở cả hai cuộc mít-tinh trong cùng một ngày (Virginia và New Jersey), Obama nhấn mạnh vấn đề lớn hơn là “đất nước đang đi về đâu.”
Sự trở lại đấu trường vận động tranh cử của Obama ít nhiều mang lại cho Dân Chủ luồng sinh khí mới. Ở New Jersey, những người tham dự hô vang “chúng tôi nhớ ông” khi Obama nói rằng đất nước và chính trị “đang trong một tình trạng tồi tệ.” Tất nhiên phe Cộng Hòa chỉ trích sự tái xuất của Obama. Họ cho rằng cả hai ứng cử viên – Abigail Spanberger và Mikie Sherrill – đều không đủ khả năng làm nên cơm cháo gì nên phải “dựa hơi” vào “một bộ mặt cũ rích từ một thập niên trước.”
Tại sao Barack Obama phải “ra trận”?
Sáu tháng qua, Barack Obama đã xuất hiện 25 lần trong các chiến dịch vận động chính trị cho Dân Chủ. Thực tế cho thấy Dân Chủ hiện nay không có nhân vật lãnh đạo quốc gia nào thực sự nổi bật ngoài Obama. Việc ông phải tái xuất vận động cho các ứng viên tiểu bang phản ánh hai thực tế: ông vẫn là gương mặt thu hút; và, Dân Chủ chưa tìm được người kế tục đủ mạnh để thay thế vị trí biểu tượng đó.
Điều này đặt ra một bài toán cho Dân Chủ: nếu một người đã rời quyền lực hơn tám năm vẫn phải thân chinh ra trận, liệu đảng có đủ năng lực tạo ra “mầm lãnh đạo mới” hoặc “ngôi sao mới”? Và việc dựa vào tên tuổi quá khứ có làm giảm đi bản sắc mới, hay là giải pháp cần thiết trong thời khủng hoảng?
Obama luôn mang đến sức hút biểu tượng và những bài phát biểu của ông được truyền tải rộng rãi, khơi dậy cảm xúc về trách nhiệm công dân (“We all have more power than we think”). Ông làm tốt việc tạo không khí và nhắc nhở: “Elections do matter.” Tuy nhiên, một chiến dịch thực sự thắng cần nhiều hơn: chương trình cụ thể, giải pháp thực tế, và khả năng thuyết phục người dân rằng nếu họ chọn ứng viên Dân Chủ thì đời sống của họ sẽ tốt hơn.
Ngoài ra, có nhiều câu hỏi còn bỏ ngỏ. Liệu chiến thắng (nếu có) sẽ được chuyển thành năng lượng cho năm 2026? Huy động cử tri một lần thôi là chưa đủ, thời gian giữa hai cuộc bầu cử rất dài và đòi hỏi duy trì hoạt động. Hơn nữa, liệu đảng Dân Chủ có xây dựng được nhân sự thay thế đủ mạnh để không phải dựa quá nhiều vào Obama trong tương lai?
Rằng, cử tri, đặc biệt nhóm trẻ và nhóm thiểu số, có nhận thấy rằng lời hứa “chi phí sinh hoạt thấp hơn, nhà ở khả thi hơn, năng lượng ổn định hơn” là có thực chứ không chỉ là khẩu hiệu suông? Và quan trọng hơn: nếu Dân Chủ thắng mà không thay đổi mạnh mẽ cấu trúc tổ chức và chiến lược vận động, thắng rồi sau đó lại thua, thì thắng có nghĩa gì?
Việc Barack Obama xuất hiện trên sân khấu chính trị có thể được nhìn như một biện pháp cầu cứu hoặc một chiến lược khôn ngoan – tùy góc nhìn; tuy nhiên, điều không thể phủ nhận là nó phản ánh một thực tế: Dân Chủ đang trong giai đoạn tái định vị, và họ nhất thiết cần phải có gương mặt mới cho bây giờ lẫn ngày mai.
Trong các cuộc vận động gần đây, Obama nói nhiều đến “the bottom up,” thay đổi từ dưới lên.
Ông khẳng định: “Sự thay đổi thực sự luôn đến từ những người bình thường, những người nhìn xung quanh và nói rằng chúng ta có thể làm tốt hơn.” Khi nghe bài nói chuyện đầy sức hùng biện của Barack Obama ở Norfolk, đám đông phấn khích hô vang “We love you! We miss you!” Vấn đề bây giờ là nước Mỹ cần đối diện thực tế và nhìn xa hơn về tương lai, hơn chỉ là “nỗi nhớ.”
“Tất cả chúng ta đều đang đối mặt với thử thách vào lúc này,” Barack Obama nhắc. Với bài kiểm tra thử thách này, nước Mỹ không dễ vượt qua. Khi một nền dân chủ cần đến một người đã rời quyền lực gần một thập niên để nhắc nhở về đạo lý cơ bản thì vấn đề không chỉ nằm ở Donald Trump mà ở chính người Mỹ.
Dù thế nào, Obama có thể không cứu được nền dân chủ Mỹ khỏi Trump nhưng ông cũng đang ghi lại lịch sử của sự tỉnh thức, để ít nhất, sau khi cơn điên dại qua đi, nước Mỹ vẫn còn biết họ từng là ai. Bất luận thế nào, người Mỹ vẫn cần một người như Barack Obama, dù chỉ để nhắc rằng nước Mỹ vĩ đại này từng có phẩm giá như thế nào.
