Theo như Ngoại trưởng Mỹ Marco Rubio vào hôm mới đây đã chính thức thông báo Washington tạm hoãn các chương trình viện trợ cho nước ngoài, theo như sắc lệnh của tổng thống Mỹ Donald Trump ban hành ngay sau khi nhậm chức cho nhiệm kỳ thứ hai, khiến có cơ hội cho Nga - Trung lôi kéo quốc tế về «các nước phương Nam» này.
Ảnh minh họa : Những con búp bê Matryoshka của Nga có hình chủ tịch Trung Quốc Tập Cận Bình (T), tổng thống Mỹ Donald Trump (G) và đồng nhiệm Nga Vladimir Putin tại một cửa hàng lưu niệm ở Saint-Petersburg, Nga, ngày 21/11/2024. AP - Dmitri Lovetsky
Trong một chục ngày đầu ở Nhà Trắng, mỗi ngày tổng thống Trump đều đưa ra một biện pháp mạnh, ảnh hưởng trực tiếp đến đời sống của người dân Mỹ hay của nhiều quốc gia trên thế giới, những nước lệ thuộc vào viện trợ, vào ô dù an ninh hay giao thương với Hoa Kỳ. Ngoại trưởng Marco Rubio hôm 24/01/2025 chính thức thông báo Washington tạm hoãn các chương trình viện trợ cho nước ngoài, theo như sắc lệnh Donald Trump ban hành ngay sau khi nhậm chức cho nhiệm kỳ thứ hai.
Các chương trình viện trợ của Mỹ đã bắt đầu sa thải nhân viên, đóng cửa hoặc chuẩn bị ngừng hoạt động : 60 lãnh đạo USAID - Cơ Quan Phát Triển Quốc Tế Hoa Kỳ, với ngân sách 42 tỷ đô la và tổng cộng 10.000 nhân viên, đã bị đình chỉ công tác từ hôm đầu tuần và ở cấp thấp hơn, các nhân viên của USAID được kêu gọi chuẩn bị tinh thần. Tổng giám đốc chương trình hỗ trợ người tị nạn của Liên Hiệp Quốc Filippo Grandi cách nay hai ngày thông báo cơ quan mà ông điều hành đã « đình chỉ mọi chuyến công tác, mọi sự kiện và tất cả các kế hoạch tuyển dụng nhân viên ». Một tổ chức nhân đạo quốc tế hoạt động tại châu Phi trong lĩnh vực phòng chống SIDA báo động chưa biết có nằm trong tầm ngắm của chính quyền Trump hay không và tình hình sẽ rất căng đối với họ, do cơ quan USAID của Mỹ vẫn đài thọ đến 20% ngân sách hoạt động cho cả năm.
Quyết định của chính quyền mới ở Mỹ làm chấn động toàn cầu, từ châu Phi đến châu Á, nhiều nước lân cận Hoa Kỳ ở châu Mỹ và nhất là Ukraina, bởi 40% viện trợ nhân đạo trên thế giới do Mỹ đài thọ. Đối với một quốc gia đang kiệt quệ về mặt kinh tế và đang gặp khủng hoảng kép về chính trị, về nhân đạo như Liban, thông báo của Hoa Kỳ ngừng các chương trình viện trợ cho nước ngoài là một « thảm họa », bởi cho đến nay, chỉ một mình nước Mỹ bảo đảm đến 40% viện trợ nhân đạo cho quốc gia nhỏ bé ở Trung Đông này.
Mỗi năm Mỹ dành 1% GDP để tài trợ cho các chương trình viện trợ nhân đạo và viện trợ phát triển. Theo giải thích của bộ Ngoại Giao Mỹ, Washington cần có thời gian cứu xét để xem các chương trình nào có thể tiếp tục được Hoa Kỳ đài thọ và từ giờ trở đi mỗi dự án được tài trợ phải « đáp ứng đòi hỏi của Washignton », tức là chương trình đó có giúp cho nước Mỹ trở nên « an toàn hơn, vững mạnh hơn và thịnh vượng hơn hay không ».
Song quyết định đột ngột của chính quyền Donald Trump để lộ rõ một số điểm như sau : Trước hết là ngay từ đầu, Washington báo trước Ai Cập và Israel không bị ảnh hưởng đến chính sách cắt giảm trợ cấp của Mỹ. Một số nhà quan sát giải thích đó là do cả hai cùng nhận viện trợ quân sự rất lớn của Hoa Kỳ. Riêng trong trường hợp Ukraina, quốc gia đang có chiến tranh, chính quyền Trump vẫn còn mập mờ : Mỹ không đả động đến viện trợ quân sự cho Ukraina. Cũng chưa rõ viện trợ nhân đạo của Hoa Kỳ cho quốc gia châu Âu này có bị cắt giảm hay không, chỉ biết rằng Washington vẫn duy trì « viện trợ lương thực khẩn cấp » cho người dân Ukraina.
Điểm thứ hai, từ các quốc gia nhận viện trợ phát triển của Mỹ cho đến các tổ chức nhân đạo đều rúng động trước viễn cảnh không còn ngân sách để hoạt động. Nhìn từ Washington, các khoản viện trợ này là một « gánh nặng » đè lên đôi vai của người đóng thuế ở Mỹ. Tổng thống Trump và nội các của ông cần đưa ra hình ảnh một vị nguyên thủ đầy quyền lực, « đã nói là làm » và làm tất cả vì quyền lợi của người dân Mỹ, đúng theo tinh thần của khẩu hiệu "America First".
Điểm thứ ba, vừa sử dụng lá bài thuế quan để đe dọa, thậm chí là khơi mào một cuộc chiến thương mại với các đồng minh, vừa đòi cắt viện trợ cho thế giới, chính quyền Trump đang đưa ra một hình ảnh mới về nước Mỹ. Đó là một nước Mỹ không có đồng minh, sẵn sàng dùng sức mạnh để bắt chẹt đồng minh, để uy hiếp các nước nghèo… Đó là những thông điệp có thể bị Nga và Trung Quốc khai thác.
Cách hành xử thô bạo này của chính quyền Trump, theo giới phân tích, có nguy cơ đẩy phần còn lại của thế giới, nhất là các nước nghèo, vào vòng tay của Matxcơva hay Bắc Kinh. Tổng thống Nga Vladimir Putin thì không ngừng dùng các lá bài dầu khí, lương thực, hay phân bón để lôi kéo các nước phương Nam về phía mình.
Ở Bắc Kinh, chủ tịch Tập Cận Bình khai thác tối đa chương trình Con Đường Tơ Lụa Mới và dùng tín dụng để mở rộng ảnh hưởng với các quốc gia từ châu Phi đến tận Nam Thái Bình Dương. Nhà báo Pierre Haski, cây bút xã luận trên tuần báo Le Nouvel Obs của Pháp, ghi nhận « hai đối thủ của Hoa Kỳ là Nga và nhất là Trung Quốc có lẽ sẽ không bỏ qua cơ hội để lên án một nước Mỹ ích kỷ và ỷ vào sức mạnh để ăn hiếp các nước khác ».
