Tên lửa hành trình Tomahawk có tầm bắn lớn, độ chính xác cao và đầu đạn uy lực, khiến nó trở thành vũ khí được Ukraine khao khát sở hữu.
Tờ Axios hôm 26/9 dẫn lời các quan chức giấu tên tiết lộ rằng Tổng thống Volodymyr Zelensky gặp người đồng cấp Donald Trump bên lề cuộc họp Đại hội đồng Liên Hợp Quốc, đề nghị Mỹ duyệt thỏa thuận bán tên lửa Tomahawk cho các quốc gia châu Âu để họ chuyển tới Ukraine.
Hai ngày sau, Phó tổng thống Mỹ JD Vance cho biết nước này "đang xem xét một số yêu cầu từ các nước châu Âu", thêm rằng Tổng thống Trump sẽ đưa ra quyết định cuối cùng về ý tưởng cung cấp tên lửa Tomahawk cho Ukraine.
Theo truyền thông Ukraine, tên lửa Tomahawk đã nằm trong danh sách đề xuất viện trợ của nước này từ lâu, từng được đưa vào "Kế hoạch Chiến thắng" mà Tổng thống Zelensky trình bày với cựu tổng thống Joe Biden hồi tháng 10/2024.
Tên lửa Tomahawk phóng từ tàu chiến Mỹ trong cuộc diễn tập ở Thái Bình Dương năm 2019. Ảnh: Hải quân Mỹ
"Tomahawk sẽ là nâng cấp lớn đối với kho vũ khí Ukraine, đặc biệt là năng lực tập kích tầm xa", Federico Borsari, chuyên gia tại Trung tâm Phân tích Chính sách châu Âu (CEPA), nhận xét.
Tomahawk là tên lửa hành trình cận âm do tập đoàn RTX của Mỹ sản xuất, được thiết kế để tấn công mục tiêu mặt đất với độ chính xác cao. Mỗi quả đạn có giá khoảng 2 triệu USD, đạt tầm bắn 1.600-2.500 km tùy phiên bản.
Biến thể Tomahawk nguyên bản sử dụng hệ thống dẫn đường quán tính kết hợp khớp ảnh địa hình (TERCOM), cho phép nó bay bám sát mặt đất dựa trên dữ liệu trinh sát có sẵn để giảm thiểu khả năng bị phát hiện.
Tên lửa thường mang đầu đạn nặng 400-450 kg với tùy chọn nổ mạnh để diệt mục tiêu kiên cố hoặc đạn chùm để vô hiệu hóa lượng lớn khí tài đối phương. Một số phiên bản Tomhawk được lắp đầu đạn hạt nhân với sức mạnh tương đương tối đa 200.000 tấn thuốc nổ TNT, nhưng đã bị loại biên.
Dòng Tomahawk được phát triển từ những năm 1970 và biên chế cho quân đội Mỹ vào năm 1983. Nó lần đầu thực chiến trong chiến dịch Bão táp Sa mạc hồi năm 1991, khi khu trục hạm USS Paul F. Foster khai hỏa loại tên lửa vào mục tiêu tại Iraq.
Quảng cáo
Dù vậy, tên lửa Tomahawk từng gặp vấn đề nghiêm trọng khi triển khai trong chiến dịch can thiệp quân sự của Mỹ vào Iraq hồi năm 2003.
Địa hình sa mạc bằng phẳng, không có địa tiêu tại quốc gia Trung Đông khiến hệ thống TERCOM mất tác dụng, không thể dẫn đường chính xác cho tên lửa. "Kết quả là ít nhất 10 quả đạn đã bay chệch hướng và rơi xuống lãnh thổ Arab Saudi, Thổ Nhĩ Kỳ và Iran trong giai đoạn đầu của xung đột", Trung tâm Nghiên cứu Chiến lược và Quốc tế (CSIS) cho hay.
Tên lửa Tomahawk phóng từ chiến hạm HMAS Brisbane của Australia tháng 12/2024. Ảnh: Hải quân Australia
Các phiên bản hiện đại hóa từ Block II trở đi được bổ sung thêm nhiều phương thức dẫn đường gồm định vị vệ tinh toàn cầu GPS, cảm biến quang - điện tử có khả năng so sánh ảnh quang học kỹ thuật số (DSMAC) và đầu dò radar chủ động.
Điều này giúp tăng đáng kể độ chính xác cho tên lửa, cho phép những phiên bản mới nhất của Tomahawk đánh trúng vòng tròn có bán kính 10 m, so với 80 m của mẫu nguyên bản. Biến thể mới nhất còn được bổ sung tính năng cập nhật mục tiêu khi đang bay, thậm chí quần thảo quanh mục tiêu trước khi lao xuống.
Tầm bắn lớn, đầu đạn uy lực và độ chính xác cao khiến Tomahawk trở thành lựa chọn hàng đầu trong các đòn phủ đầu của Washington, thậm chí khiến nó được đặt biệt danh là "sứ giả chiến tranh".
Quân đội Mỹ từng sử dụng tên lửa Tomahawk trong hàng loạt chiến dịch tại Afghanistan, Somalia, Libya và Syria. Gần đây nhất, hải quân Mỹ đã khai hỏa Tomahawk vào mục tiêu của nhóm vũ trang Houthi tại Yemen, cũng như cơ sở hạt nhân Isfahan tại Iran.
Ngoài Mỹ, Anh là quốc gia duy nhất có kho dự trữ tên lửa Tomahawk đáng kể. Giới chức Mỹ cũng bán tên lửa Tomahawk cho Australia và Hà Lan, trong khi Nhật Bản và Canada dự kiến tiếp nhận trong những năm tới.
Các nước này đều trang bị Tomahawk cho tàu chiến, trong khi Mỹ còn sở hữu hệ thống Aegis Ashore cố định và tổ hợp tên lửa tầm trung chiến lược Typhon di động có khả năng khai hỏa Tomahawk.
Chưa rõ Ukraine sẽ tiếp nhận phiên bản Tomahawk nào, cũng như loại bệ phóng để khai hỏa chúng nếu được Mỹ chấp thuận. "Nhiều khả năng Kiev sẽ chỉ được nhận biến thể có tầm bay tối đa 1.700 km", chuyên gia Borsari nói.
Ukraine không sở hữu tàu chiến có khả năng sử dụng tên lửa Tomahawk, trong khi quá trình xây dựng hệ thống Aegis Ashore mất quá nhiều thời gian và khó lòng diễn ra khi chiến sự vẫn tiếp diễn.
Fabian Hoffmann, chuyên gia về công nghệ tên lửa tại Đại học Oslo ở Na Uy, cho rằng tổ hợp Typhon là phương án duy nhất cho phép Ukraine vận hành tên lửa Tomahawk. Dù vậy, chúng cũng tương đối cồng kềnh và có nguy cơ trở thành mục tiêu săn lùng hàng đầu của quân đội Nga, tương tự những tổ hợp pháo phản lực HIMARS trước đây.
Một vấn đề khác là quá trình vận hành tên lửa Tomahawk rất phức tạp và quân đội Ukraine khó lòng tự mình sử dụng loại vũ khí này trong thời gian ngắn.
Cựu thứ trưởng quốc phòng Mỹ Stephen Bryen thừa nhận Ukraine không thể độc lập vận hành tên lửa Tomahawk. "Chúng sẽ cần kỹ thuật viên Mỹ hoặc Anh điều khiển, sử dụng dữ liệu tình báo trên không do Mỹ cung cấp để lựa chọn mục tiêu và lập trình đường bay", ông nói.
Moskva khi đó sẽ coi khai hỏa Tomahawk là hành động can thiệp trực tiếp từ Washington và quân đội Mỹ cũng khó phủ nhận việc họ vận hành chúng.
"Tổng thống Trump phê duyệt chuyển giao tên lửa đồng nghĩa rằng ông đang chỉ đạo quân đội Mỹ dùng chúng để chống lại Nga", Bryen nêu quan điểm, cảnh báo đây sẽ là hành động "liều lĩnh và gây leo thang căng thẳng" nếu nó thực sự diễn ra.
Hiệu quả thực tế của Tomahawk trong xung đột Ukraine cũng là dấu hỏi, khi loại tên lửa này chưa từng được sử dụng trong xung đột với cường quốc ngang hàng với Mỹ.
"Tomahawk không phải là viên đạn bạc giúp thay đổi cuộc chơi. Tuy nhiên, nó mang lại khả năng tác chiến mà Ukraine rất cần nếu muốn làm suy yếu năng lực hậu cần của Nga", George Barros, trưởng nhóm tình báo địa không gian, nhà phân tích về Nga tại Viện Nghiên cứu Chiến tranh (ISW) có trụ sở tại Mỹ, cho hay.
