Hoạt động xây dựng gia tăng tại cơ sở ngầm dưới Núi Pickaxe cho thấy Iran chưa hoàn toàn từ bỏ chương trình hạt nhân và có thể đang thận trọng khôi phục một phần sau các đòn không kích của Mỹ và Israel hồi tháng 6.
Ảnh vệ tinh cho thấy Iran tiếp tục mở rộng một cơ sở quân sự ngầm sâu trong Núi Pickaxe, nằm ở phía Nam cơ sở hạt nhân Natanz – nơi từng bị Israel và Mỹ tấn công hồi tháng 6.
Theo phân tích của Washington Post dựa trên hình ảnh vệ tinh và các đánh giá độc lập, hoạt động xây dựng gia tăng tại cơ sở này cho thấy Tehran chưa hoàn toàn từ bỏ chương trình vũ khí hạt nhân bị nghi ngờ và có thể đang thận trọng khôi phục một phần sau đòn không kích.
Khu vực trên được gọi là Kuh-e Kolang Gaz La, hay Núi Pickaxe, từ năm 2020 đã được các kỹ sư Iran đào đường hầm sâu vào dãy Zagros, cách khu phức hợp hạt nhân Natanz khoảng 1,6 km về phía Nam.
Ảnh vệ tinh cho thấy Iran tiếp tục mở rộng cơ sở quân sự ngầm sâu trong Núi Pickaxe kể từ sau cuộc chiến 12 ngày hồi tháng 6/2025. Ảnh: Maxar
Mục đích của Iran phát triển cơ sở này vẫn chưa rõ ràng. Các thanh sát viên hạt nhân quốc tế chưa từng được tiếp cận và Tổng Giám đốc Cơ quan Năng lượng Nguyên tử Quốc tế (IAEA) Rafael Mariano Grossi cho biết Tehran đã từ chối trả lời các câu hỏi của ông về địa điểm này hồi đầu năm nay.
Pháo đài dưới lòng núi
Các chuyên gia cho rằng các đường hầm bên trong Núi Pickaxe có thể sâu từ 80–100 mét, thậm chí sâu hơn cả cơ sở Fordow của Iran – nơi từng bị máy bay Mỹ tấn công bằng bom xuyên phá. Diện tích cơ sở trải rộng khoảng 2,5 km², với ít nhất 2 cửa hầm ở phía Đông và Tây.
Năm 2020 Iran từng tuyên bố nơi này sẽ được dùng để lắp ráp máy ly tâm thay cho cơ sở bị phá hủy trong một vụ nổ mà Tehran coi là hành động phá hoại trước đó. Việc xây dựng đường hầm được tiến hành vào tháng 12/2022. Tuy nhiên, kích thước và độ sâu khiến nhiều chuyên gia nghi ngờ đây có thể là cơ sở làm giàu urani bí mật hoặc kho lưu trữ an toàn cho lượng urani ở cấp độ gần vũ khí.
“Chính quyền sẽ tiếp tục giám sát mọi nỗ lực tái thiết chương trình hạt nhân của Iran. Như Tổng thống Donald Trump đã nói, ông sẽ không bao giờ để Iran sở hữu vũ khí hạt nhân”, một quan chức Nhà Trắng giấu tên cho biết khi được hỏi về cơ sở ngầm của Iran ở núi Pickaxe
CIA từ chối bình luận về cơ sở này, dù đã theo dõi nhiều năm qua.
Theo báo cáo IAEA, trước khi Israel mở chiến dịch không kích ngày 13/6, Iran đã tích lũy gần 400 kg urani làm giàu ở mức 60%, gần với mức 90% cần thiết để chế tạo vũ khí. Hiện vẫn chưa rõ số lượng urani đó được cất giữ ở đâu. Điều này dấy lên lo ngại Tehran có thể tận dụng để tái khởi động chương trình hạt nhân.
Các hoạt động mới tại Núi Pickaxe dường như là nhằm gia cố cơ sở này để đề phòng các cuộc tấn công hoặc xâm nhập có thể xảy ra trong tương lai. Cơ sở trên núi này không bị tấn công trong cuộc oanh tạc kéo dài 12 ngày của Israel và Mỹ vào cơ sở hạ tầng hạt nhân của Iran.
“Sau cuộc tấn công, Iran có thể đã quyết định mở rộng cơ sở này để chuyển thêm hoạt động xuống lòng đất”, chuyên gia Jeffrey Lewis tại Trung tâm Nghiên cứu Không phổ biến vũ khí hạt nhân James Martin, nhận định.
Thấy gì từ ảnh vệ tinh?
Ba thay đổi lớn tại Núi Pickaxe kể từ sau đợt không kích ngày 22/6 gồm: dựng hàng rào an ninh, gia cố cửa hầm, và gia tăng khối lượng đất đá đào thải – dấu hiệu cho thấy hoạt động đào hầm vẫn tiếp diễn.
Ảnh vệ tinh gần đây cũng cho thấy nhiều xe tải hạng nặng và thiết bị xây dựng. Theo Joseph Rodgers, chuyên gia tại Trung tâm Nghiên cứu Chiến lược và Quốc tế (CSIS): “Sự hiện diện của xe ben, rơ-moóc và thiết bị nặng cho thấy Iran đang tiếp tục mở rộng cơ sở ngầm này”.
Kể từ cuối tháng 6, khoảng 1,2km hàng rào phía Tây đã được dựng lên, tiến gần tới việc khép kín toàn bộ khu vực, trong khi một con đường mới chạy song song với vành đai cũng đã hình thành. Một cửa hầm phía Đông được phủ thêm đất đá, giúp tăng khả năng chống lại các đòn không kích.
“Lý do che phủ lối vào đường hầm là để tăng cường khả năng chống lại các cuộc không kích, khiến việc đánh sập lối vào trở nên khó khăn hơn”, bà Sarah Burkhard thuộc Viện Khoa học và An ninh Quốc tế, cho biết.
Việc đánh giá các hành động của Iran kể từ ngày 22/6 đã trở nên khó khăn hơn do nước này không hợp tác đầy đủ với các thanh sát viên vũ khí của Liên Hợp Quốc.
Ngày 9/9, Iran và IAEA đạt thỏa thuận cho phép thanh sát viên tiếp cận mọi cơ sở hạt nhân Iran và yêu cầu Tehran báo cáo vị trí cất giữ vật liệu hạt nhân. Tuy nhiên, Tehran sau đó bày tỏ nghi ngờ về thỏa thuận này trong bối cảnh lo ngại lệnh trừng phạt quốc tế có thể tái áp đặt, khiến kế hoạch giám sát thêm bấp bênh.
Trong một cuộc phỏng vấn với PBS hôm 22/9, ông Ali Larijani – Thư ký Hội đồng An ninh Quốc gia Tối cao Iran – cảnh báo nếu lệnh trừng phạt được thực thi, “Iran sẽ chấm dứt hợp tác với IAEA”. Khi được hỏi về cơ sở ở Núi Pickaxe, ông trả lời: “Chúng tôi chưa từ bỏ bất kỳ địa điểm nào. Trong tương lai, những cơ sở này có thể tiếp tục hoạt động như hiện tại hoặc sẽ bị đóng cửa”.
Chiến lược thận trọng của Tehran
Ảnh vệ tinh thương mại cho thấy Iran chịu thiệt hại tại ba cơ sở hạt nhân lớn – Fordow, Natanz và Isfahan – sau loạt không kích của Mỹ hồi tháng 6 năm nay.
Các đánh giá của tình báo Mỹ hồi tháng 7 cho thấy Fordow bị hư hại nặng sau khi trúng 12 quả bom xuyên phá, song mức độ thiệt hại tại Natanz và Isfahan chưa được xác định rõ.
Trong khi đó, một báo cáo ngày 8/9 của Viện Khoa học và An ninh Quốc tế cho biết gần 22.000 máy ly tâm của Iran tại 3 cơ sở nói trên đã bị phá hủy hoặc vô hiệu hóa. “Lần đầu tiên sau hơn 15 năm, Iran không còn lộ trình rõ ràng để sản xuất urani cấp vũ khí tại các nhà máy ly tâm”, báo cáo khẳng định.
Tổng thống Mỹ Donald Trump cảnh báo sẽ tiến hành thêm các cuộc tấn công nếu Iran tái khởi động làm giàu urani ở mức cao. Bộ trưởng Quốc phòng Israel cũng tuyên bố Tel Aviv có thể ra đòn phủ đầu để ngăn Tehran phát triển dự án hạt nhân hoặc tên lửa tầm xa.
Ảnh vệ tinh gần đây cho thấy các hoạt động khắc phục hạn chế ở các cơ sở bị tấn công, nhưng chưa có dấu hiệu Iran vội vã nối lại làm giàu urani. “Họ dường như đang giữ thái độ thận trọng”, chuyên gia Lewis nhận định.
Theo IAEA, con đường nhanh nhất để Iran chế tạo bom hạt nhân là làm giàu thêm lượng urani 60% mà nước này còn nắm giữ. Nhưng hiện cơ quan này không rõ số urani đó đang được cất giấu ở đâu.
Một số quan chức Mỹ tin rằng phần lớn urani làm giàu đã bị chôn vùi dưới đống đổ nát tại Isfahan và Fordow. Tuy nhiên, giới chuyên gia cảnh báo Tehran vẫn có thể tái khởi động chương trình trong thời gian ngắn nếu lãnh đạo tối cao nước này ra quyết định.
Ông Kelsey Davenport, Giám đốc chính sách không phổ biến vũ khí tại Hiệp hội Kiểm soát Vũ khí, nhận định: “Thực tế, Iran không cần các cơ sở quy mô lớn như trước. Nếu ưu tiên bí mật hơn tốc độ, họ vẫn có thể tìm cách phát triển vũ khí hạt nhân dưới lòng đất. Iran có đủ năng lực tái cấu trúc nhanh chóng nếu muốn”.
VietBF@ sưu tập
