Báo chí Mỹ đã chơi chữ khi ghép chữ “farm” với chữ “armageddon” để nói đến ngày tận thế của nông nghiệp Mỹ, khi nông dân vô hình trung trở thành nạn nhân của cuộc chiến thuế quan mà bên chủ xướng lại là Mỹ.
Nông dân Mỹ – những người ủng hộ cuồng nhiệt ông Donald Trump trong cuộc bầu cử 2024 – giờ trở thành những người hứng chịu nặng nhất từ chính sách thuế quan của ông tổng thống thứ 47.
Tình hình khốn đốn như thế nào?
Lần đầu tiên trong 76 năm, Trung Quốc – khách hàng lớn nhất của một số nông trại North Dakota – đã ngừng mua đậu nành. The New York Times (“China’s Snub of U.S. Soybeans Is a Crisis for American Farmers”) cho biết, với diện tích canh tác 930 hécta, trang trại của nhiều gia đình, chẳng hạn nhà Gackle, có thể lỗ tới $400,000 trong năm 2025. Nguyên nhân chẳng gì hơn là Bắc Kinh trả đũa đòn thuế của ông Trump bằng cách ngưng toàn bộ việc mua đậu nành Mỹ. Theo Bộ Nông Nghiệp Mỹ, xuất cảng đậu nành Mỹ trị giá gần $25 tỷ năm 2024 .
Hậu quả đối với nông dân North Dakota thật kinh khủng. Trước đó, hơn 70% lượng đậu nành của tiểu bang này xuất sang Trung Quốc. Nếu khách sộp Trung Quốc không quay lại, hàng ngàn nông trại ở tiểu bang sẽ đối diện nguy cơ phá sản và mất đất. Chính ông Scott Bessent, bộ trưởng Tài Chính – nhân vật chủ yếu trong cuộc đàm phán kinh tế Mỹ-Trung – cũng sở hữu hàng ngàn hécta đất nông nghiệp ở North Dakota, trồng đậu nành và bắp, trị giá khoảng $25 triệu, mang lại nguồn thu nhập lên đến $1 triệu/năm.
Trong một năm bình thường, hơn một nửa đậu nành Mỹ được xuất sang Trung Quốc, riêng North Dakota chiếm 70%. Từ khi ông Trump khai hỏa cuộc chiến thương mại, bức tranh thay đổi hoàn toàn. Thuế nhập cảng mà Bắc Kinh áp lên đậu nành Mỹ hiện ở mức 34%, khiến giá bị đội lên cao hơn nhiều so với nguồn từ Brazil.
Với một tiểu bang nông nghiệp-năng lượng như North Dakota, cú sốc đang chứng kiến không chỉ bóp nghẹt thu nhập của nông dân mà còn dẫn đến cuộc khủng hoảng giá đất và vốn đầu tư, khi nguồn sống của các thị trấn nhỏ bị đe dọa ở mức nguy hiểm. “Chi phí phân bón, thuốc trừ sâu, đất, máy móc đều tăng. Trong khi giá nông sản lại rơi tự do,” phát biểu của ông Josh Gackle, chủ tịch Hiệp Hội Đậu Nành Mỹ.
Cuối nhiệm kỳ đầu, ông Trump từng đạt thỏa thuận buộc Trung Quốc cam kết mua nông sản Mỹ. Tuy nhiên, đại dịch COVID-19 khiến cam kết trên sụp đổ. Tháng Tám vừa rồi, ông Trump tiếp tục yêu cầu ông Tập Cận Bình, chủ tịch Trung Quốc, tăng gấp bốn lượng mua đậu nành Mỹ. Tuy nhiên, mùa thu hoạch đang đến gần và thỏa thuận tiếp theo chưa thấy đâu.
Trong khi đó, thị trường đất nông nghiệp North Dakota – vốn tăng giá đều suốt thập niên qua – đang đối diện nguy cơ chững lại, thậm chí giảm, do lãi suất cao và giá đậu lẫn giá bắp lao dốc. Không chỉ nông dân, toàn bộ chuỗi cung ứng đậu nành – từ kho chứa, nhà máy chế biến đến hệ thống đường sắt – đều bị đảo lộn. Không bán được, nông dân buộc phải tìm cách trữ tạm. Họ tống vào các túi nhựa khổng lồ, thùng thép hay kho dã chiến phủ bạt.
Ông Bill Wilson, giáo sư kinh tế nông nghiệp thuộc đại học North Dakota State University, nhận định: “Đây thật sự là thời khắc đầy dông bão. Trong hơn 40 năm đi dạy, tôi chưa từng thấy cú sốc nào lớn như bây giờ.” Cần nhấn mạnh, cho đến nay, không thị trường nào thay thế nổi Trung Quốc. Bắc Kinh nhận thức rõ họ đang nắm trong tay một lá bài rất chiến lược.
“Farmageddon” – một màu xơ xác
Không chỉ North Dakota và không chỉ dân trồng đậu nành. Khắp nước Mỹ, nông dân đang kêu gào thống thiết. Nếu không được hỗ trợ tiêu thụ vụ mùa vừa thu hoạch, họ sẽ đối diện loạt hậu quả bi thảm. Những thỏa thuận thương mại mà nhiều người hy vọng sớm hình thành sau khi ông Trump áp thuế lên các khách hàng nông sản lớn của Mỹ vẫn chưa xuất hiện. Các khoản cứu trợ nông nghiệp của Quốc Hội cũng mập mờ chưa chắc chắn. Tình cảnh ngày càng khốn đốn bởi vì sự dồn dập của nhiều yếu tố: chiến tranh thương mại, siết chặt nhập cư, lạm phát, lãi suất cao.
Ở miền Tây, nhiều nơi đang thiếu nhân công thu hoạch bởi vì nguồn lao động nhập cư đã hoảng hốt chạy trốn. Ở khu vực Trung Tây, hàng triệu tấn bắp và đậu nành đang chất đống bởi vì không có đầu ra. Nhiều nông trại phải chạy đôn đáo tìm chỗ chứa. Bối cảnh giống hệt giai đoạn 2018-2019, khi chính quyền Trump lao vào cuộc chiến thuế quan và cuối cùng phải chi hàng chục tỷ đô la cứu trợ nông dân. Năm nay, mức độ căng thẳng cao hơn. Giá phân bón, giống, máy móc… đều leo thang, trong khi đó, lãi suất cao khiến nông dân thêm ngột ngạt.
Tình trạng phá sản đang tăng nhanh. Dữ liệu do Bloomberg tổng hợp vào Tháng Bảy cho biết, số doanh nghiệp nhỏ của giới nhà nông nộp đơn phá sản đã lên mức cao nhất trong năm năm. Tỷ lệ tự tử trong giới nông dân vốn cao hơn mức trung bình trong xã hội bây giờ có thể khiến nhiều nông dân hơn chọn cái chết (CNN: “‘Tidal wave of problems’: With harvest here, Trump’s trade war pushes some US farmers to the brink”).
Tại Quốc Hội, Đạo Luật Nông Nghiệp 2018 – vốn đã được gia hạn hai lần – sẽ hết hiệu lực vào cuối Tháng Chín. Chừng nào có dự luật mới thì chẳng ai biết. Thượng Nghị Sĩ John Boozman (Cộng Hòa-Arkansas), chủ tịch Ủy Ban Nông Nghiệp Thượng Viện, nói: “Mọi phương án đều đang được cân nhắc.” Một số thượng nghị sĩ đề nghị dùng tiền thu từ thuế quan để hỗ trợ nông dân nhưng phe Dân Chủ cho rằng cách nhanh nhất là chấm dứt màn đấm đá thương mại với Trung Quốc.
Từ “Farmers for Trump” đến “Farmageddon”
Chỉ số Tâm Lý Nông Nghiệp do đại học Purdue University và CME Group (CME Group Ag Economy Barometer Index) thực hiện cho thấy, sau khi đạt mức lạc quan cao nhất trong bốn năm vào Tháng Năm, nông dân Mỹ đã bi quan trở lại trong ba tháng liên tiếp. Bà Brooke Rollins, bộ trưởng Nông Nghiệp, liên tục lải nhải “thời hoàng kim của nông nghiệp Mỹ đang đến” nhưng thứ đang đến thật sự không hề là “hoàng kim.”
Trong cuộc bầu cử 2024, nông dân ủng hộ ông Trump cuồng nhiệt, với tỷ lệ bỏ phiếu của cử tri nông thôn lên đến 40 điểm phần trăm, theo khảo sát của Trung Tâm Nghiên Cứu Pew. Điều đáng ngạc nhiên đến bây giờ ông Trump vẫn “chưa chết trong lòng” nông dân Mỹ. Nhiều người nói họ sẽ kiên nhẫn và “tin tưởng vào tổng thống của chúng ta.”
Những người ủng hộ vẫn tin rằng chính sách thuế quan của ông Trump sẽ có lợi cho nông dân Mỹ về lâu dài, bằng cách buộc các nước như Trung Quốc phải ngồi vào bàn đàm phán và đồng ý nhượng bộ các thỏa thuận mới về nông nghiệp. Họ cũng chỉ ra những cách mà ông Trump giúp nông dân. Chẳng hạn, Hè vừa rồi, trong khuôn khổ dự luật thuế và chi tiêu, chính quyền Trump đã mở rộng trợ cấp liên bang cho nông dân thêm $60 tỷ và tăng ngân sách cho bảo hiểm vụ mùa.
Giới quan sát ghi nhận rằng họ chưa thấy bất kỳ bằng chứng nào về sự thay đổi đáng kể trong sự ủng hộ của cử tri nông thôn dành cho ông Trump kể từ năm ngoái đến nay. Cuộc khảo sát Pew vào Tháng Tám cho thấy 53% người Mỹ ở nông thôn vẫn ủng hộ những gì ông Trump làm, cao hơn nhiều so với 38% của cả nước (BBC: “US farmers are being squeezed – and it’s testing their deep loyalty to Trump”). Họ tin rằng ông Trump chẳng bao giờ bỏ rơi họ. Trong nhiệm kỳ đầu, ông Trump đã cấp cho nông dân khoản tài trợ lên đến $28 tỷ.
Theo Nicholas Jacobs, giáo sư chính trị tại đại học Colby College và là tác giả cuốn “The Rural Voter,” vấn đề không chỉ là nông dân Mỹ ủng hộ ông Trump mà thật ra họ ủng hộ Cộng Hòa. Từ thập niên 1980, người Mỹ ở nông thôn bắt đầu cảm thấy bị xa lánh và bỏ rơi, trong khi các thành phố được hưởng lợi từ toàn cầu hóa và thay đổi công nghệ. Đó là lúc hình thành nên cái gọi “bản sắc nông thôn” (rural identity), dựa trên sự bất bình chung và sự phản đối đối với những người theo chủ nghĩa tự do ở thành thị.
Trong khi đó, phe Dân Chủ trở thành “đảng của giới tinh hoa, kỹ trị, học thức” – với lối sống và tư duy khác hoàn toàn với nông dân. Nhiều nhà nông còn tin rằng “phần lớn chúng tôi không được giới truyền thông nhìn nhận tích cực,” rằng “chúng tôi bị gọi là những kẻ đáng chê trách, vô học”…
Ngoài ra, ông Michael Shepherd, giáo sư chính trị học thuộc đại học University of Michigan, cho rằng còn có một yếu tố khác. Theo quan điểm của ông, nước Mỹ đã trở nên quá phân cực – với cử tri từ cả hai phía đều bám chặt vào phe của họ – đến nỗi họ sẵn sàng tha thứ gần như bất cứ sai trái gì mà phe họ gây ra.
Ông Shepherd gọi đây là “sự quy kết có chọn lọc… họ có thể thực sự tức giận về một số điều đang xảy ra, nhưng họ lại ngần ngại đổ lỗi cho Trump.” Dù vậy, với một số người, đặc biệt chủ trang trại lớn, chẳng có “sự quy kết có chọn lọc” nào cả. Họ sẵn sàng cho ông Trump “một cơ hội.” Và họ muốn nhìn thấy kết quả tốt hơn, chứ không phải là… ngày tận thế.
