Tình hình Syria đang có sự thay đổi chóng mặt, chỉ sau hơn một tuần, lực lượng vũ trang chống chính phủ đã chiếm được thủ đô và các thành phố lớn, Tổng thống Assad bỏ trốn sang Nga.
Các nhóm vũ trang đối lập Syria tấn công thủ đô từ hai phía với thế mạnh như chẻ tre. Chỉ mất hơn một tuần, họ đã chiếm được thủ đô Damascus và tuyên bố lật đổ chế độ của Tổng thống Bashar al-Assad.
Kể từ khi cuộc nội chiến ở Syria bùng nổ, cuộc tấn công vũ trang của phe chống chính phủ lần này là chưa từng có, đã trở thành một thời khắc quan trọng trong vấn đề địa chính trị quốc tế năm nay. Một số bên đóng vai trò quan trọng trong cục diện khu vực đang phải đối mặt với việc tái bố trí lực lượng của họ ở Trung Đông.
Lực lượng chống chính phủ chiếm thủ đô chỉ sau hơn một tuần
Sáng 8/12, lực lượng Hayat Tahrir al-Sham (HTS) tuyên bố tiến vào Damascus. Người dân địa phương cho biết tiếng súng và vụ nổ liên tục vang lên. Tất cả các chuyến bay tại Sân bay Quốc tế Damascus đã bị đình chỉ và lực lượng chính phủ Syria đã rút khỏi trụ sở Bộ Quốc phòng.
Ngay sau khi tiến vào Damascus, phe đối lập đã phát biểu trên truyền hình thông báo giải phóng thủ đô, chính quyền Assad đã bị lật đổ. Quân đội quốc gia Syria cùng ngày cũng tuyên bố 24 năm cầm quyền của ông Assad đã chấm dứt.
Quân nổi dậy tiến vào thủ đô hầu như không gặp phải sự chống trả. Ảnh: QQnews.
Theo các cơ quan truyền thông có thẩm quyền từ nhiều quốc gia, ông Assad đã lên máy bay và rời thủ đô Damascus trước đó, hiện có tin ông đã được Nga chấp nhận cho tị nạn. Trước đó rộ tin đồn ông có thể đã thiệt mạng do chiếc máy bay chở ông biến mất trên trang web theo dõi các chuyến bay.
Thủ tướng Syria Jalali đã đăng video phát biểu trên mạng xã hội, không đề cập đến nơi ở của Assad nhưng bày tỏ sẵn sàng hợp tác với bất kỳ nhà lãnh đạo nào do người dân lựa chọn và ủng hộ bất kỳ quá trình chuyển giao quyền lực nào. Lực lượng đối lập cho biết họ sẽ hợp tác với ông Jalali. Các đoạn video trên mạng xã hội cho thấy các thành viên phe đối lập đã vào dinh Tổng thống và tiến hành cướp phá.
Nguyên nhân chính quyền Assad sụp đổ
Nguyên nhân khiến chính quyền Assad sụp đổ nhanh chóng như vậy, ngoài sự yếu kém của chính họ và sự đánh giá sai lầm về tình hình, còn do các lực lượng vũ trang đối lập tiến hành các cuộc tấn công quy mô lớn từ cả phía bắc và phía nam cùng lúc, và cho thấy sự ủng hộ trong nhiều năm của Nga và Iran dành cho ông Assad đang suy yếu nhanh chóng.
Giờ đây, do cuộc chiến ở Ukraine, Nga không còn thời gian và nguồn lực dành cho cho chiến lược Trung Đông. Iran bị mắc kẹt trong suy thoái kinh tế và các cuộc biểu tình kéo dài. Chiến tranh Gaza nổ ra vào năm 2023 đã giáng một đòn nặng nề vào đồng minh Hezbollah của Iran ở Lebanon và làm suy yếu khả năng của Tehran trong việc hỗ trợ chính quyền Assad.
Cuộc tấn công quy mô lớn này do liên minh phiến quân Syria được HTS chỉ huy. Dưới cuộc tấn công mạnh mẽ của họ, quân đội Syria lần lượt rút lui và quyền kiểm soát lãnh thổ của ông Assad dần sụp đổ. Lực lượng đối lập tuyên bố đã chiếm được Homs, thành phố lớn thứ ba của Syria, vào sáng sớm 8/12, sau đó tiến vào Damascus mà không gặp phải sự chống cự đáng kể.
HTS bị Mỹ, Liên minh Châu Âu và nhiều quốc gia khác coi là một tổ chức khủng bố. Tiền thân của nó, Mặt trận Al-Nusra, cũng bị cho là có mưu đồ thành lập một vương quốc Hồi giáo chính thống và từng tuyên bố trung thành với tổ chức khủng bố khét tiếng Al-Qaeda.
Trong mấy năm qua, HTS đã kiểm soát tỉnh Idlib ở giáp giới tây bắc Syria và phía nam Thổ Nhĩ Kỳ. Có ý kiến cho rằng, lấy Idlib là "khu vực căn cứ", Tahrir al-Sham đã thành lập chính quyền lâm thời địa phương, cung cấp các dịch vụ xã hội cơ bản và có nguồn thu thuế từ gần 4 triệu dân địa phương, vì vậy lực lượng ổn định và được củng cố.
Một số ý kiến khác chỉ ra rằng chính phủ Thổ Nhĩ Kỳ đã hỗ trợ kinh tế và quân sự cho các nhóm vũ trang đối lập ở hậu trường. Một nhà nghiên cứu cấp cao tại tại Trung tâm Nghiên cứu Chiến lược Azerbaijan đề cập rằng HTS gần đây đã gia tăng sử dụng những loại vũ khí mới như máy bay không người lái, có thể liên quan đến sự trợ giúp của Thổ Nhĩ Kỳ.
Diễn biến ở Syria tác động ra sao đến các bên liên quan?
Thổ Nhĩ Kỳ nằm liền kề Syria, hai bên có chung đường biên giới dài 911 km. Tổng thống Thổ Nhĩ Kỳ Recep Tayyip Erdogan cách đây vài ngày đã công khai bày tỏ mong muốn cuộc tấn công của lực lượng vũ trang chống chính phủ Syria có thể tiếp tục.
Thổ Nhĩ Kỳ, với mục tiêu bao gồm chống lại lực lượng người Kurd liên kết với Đảng Công nhân người Kurd (PKK), thực tế đã trở thành một trong những nước hưởng lợi lớn nhất từ tình hình hiện tại ở Syria.
Đối với Nga, Ngoại trưởng Lavrov hôm 7/12 tuyên bố ông và các Ngoại trưởng Thổ Nhĩ Kỳ, Iran đã đạt được thỏa thuận tại cuộc gặp ở Doha, thủ đô Qatar, cho rằng "những hành động thù địch" ở Syria phải chấm dứt ngay lập tức và Nga hy vọng chính phủ Syria tiến hành đối thoại với phe đối lập.
Nga đã có được những lợi ích to lớn khi giúp Tổng thống Assad ổn định chính quyền của ông. Nếu tình hình hiện tại khiến Nga bị loại khỏi Trung Đông về mặt chiến lược thì đó sẽ là một thất bại địa chính trị lớn đối với Moscow.
Đối với Iran, chính quyền Assad bị sụp đổ, các kênh viện trợ của nước này cho Hezbollah ở Lebanon sẽ bị ảnh hưởng rất lớn. Toàn bộ hoạt động triển khai ở Trung Đông của Tehran có thể bị ảnh hưởng nghiêm trọng và "Vòng cung Shia" mà họ đã mất nhiều năm xây dựng sẽ bị suy yếu đáng kể.
Về phía Mỹ, Nhà Trắng cho biết Tổng thống Joe Biden đang chú ý đến "các sự kiện đặc biệt" ở Syria. Cố vấn An ninh Quốc gia Mỹ Jake Sullivan hôm 7/12 khi phát biểu tại Diễn đàn Quốc phòng Reagan đã nói rằng nguy cơ lan tỏa từ xung đột ở Syria là đáng lo ngại, đặc biệt là khả năng trỗi dậy trở lại của tổ chức khủng bố Nhà nước Hồi giáo (ISIS).
Ông cho biết ưu tiên hàng đầu của Mỹ hiện nay là đảm bảo rằng cuộc chiến ở Syria không làm sống lại tổ chức ISIS. Tổng thống đắc cử Donald Trump cũng đăng trên mạng xã hội nói rằng: “Đây không phải là cuộc chiến của chúng ta, hãy để nó tự kết thúc”.
Sự biến đổi mạnh mẽ hiện nay sẽ có tác động mạnh đến cục diện Trung Đông. Mặc dù Mỹ có thể vui mừng khi thấy Nga và Iran mất đi đồng minh Syria, nhưng vẫn còn một dấu hỏi lớn là liệu các lực lượng vũ trang đối lập vốn có lợi ích xung đột với nhau liệu có thể thực hiện một quá trình quá độ suôn sẻ và làm cho tình hình đất nước này tốt đẹp hơn hay tồi tệ thêm.
VietBF@ Sưu tập
