|
Thời gian gần đây nhà lãnh đạo Mỹ có nhiều động thái dường như hướng tới việc từ bỏ Đối thoại Tứ giác An ninh - Diễn đàn chiến lược gồm Australia, Ấn Độ, Nhật Bản và Mỹ, gọi tắt là Bộ Tứ kim cương hay Bộ Tứ Quad.
Theo hướng này, ông Trump hay có những chỉ trích nhằm vào Ấn Độ (thành viên của Quad) và áp lên quốc gia này mức thuế quan cao nhất, lên tới 50% (Ấn Độ là quốc gia duy nhất sau Brazil bị như vậy). Ông Trump cũng tuyên bố rằng “chúng ta đã đánh mất Ấn Độ (và Nga) vào tay Trung Quốc”.
Giới tinh hoa 4 nước Quad cùng chú ý đến vấn đề này trong bối cảnh xuất hiện thông tin cho rằng ông Trump đã hủy bỏ kế hoạch tham dự Thượng đỉnh Bộ Tứ dự kiến diễn ra vào tháng 11/2025 tại Ấn Độ.
Từ hồi sinh đến quay lưng
Điều trớ trêu là chính ông, chứ không phải ai khác, trong nhiệm kỳ tổng thống đầu tiên của mình vào năm 2017, đã đóng vai trò chủ chốt trong việc hồi sinh Bộ Tứ.
Cần lưu ý rằng Bộ Tứ được Thủ tướng Nhật Bản lúc bấy giờ là Abe Shinzo khởi xướng vào năm 2007, nhưng đã ngừng hoạt động một năm sau đó, vào năm 2008, sau khi Australia rút lui trong nhiệm kỳ của Thủ tướng Kevin Rudd, vì ông này không muốn bị coi là chống Trung Quốc thông qua nhóm này.
Cũng trong nhiệm kỳ tổng thống đầu tiên của ông Trump, Bộ Tứ không chỉ họp lần đầu tiên ở cấp bộ trưởng ngoại giao vào năm 2019 mà còn mời các quốc gia như New Zealand và Hàn Quốc tham gia các cuộc thảo luận về y tế và các vấn đề phát triển khác mà khu vực Ấn Độ Dương - Thái Bình Dương đang phải đối mặt. Khi ấy người ta thậm chí còn bàn đến một nhóm mới gồm các quốc gia chủ chốt ở Ấn Độ Dương - Thái Bình Dương, được gọi là “Bộ Tứ Mở rộng”.
Di sản phong phú này của ông Trump đã được người kế nhiệm ông, Tổng thống Joe Biden, kế thừa và phát huy. Trên thực tế, trong 5 năm qua, các nguyên thủ quốc gia của Quad đã họp 6 lần, bao gồm 2 lần họp trực tuyến. Cuộc họp gần đây nhất do Tổng thống Biden chủ trì tại Wilmington vào ngày 21/9/2024. Trong cuộc họp này, Ấn Độ đã quyết định sẽ đăng cai hội nghị thượng đỉnh năm nay.
Tuy nhiên, số phận của hội nghị năm nay (2025) hiện vẫn chưa chắc chắn sau bài báo của tờ New York Times nói về khả năng ông Trump sẽ không tham dự, mặc dù điều đó chưa được chính thức xác nhận.
Quad lấy an ninh phi truyền thống làm trọng tâm
Trong những năm qua, Quad đã phát triển không phải như một khối quân sự mà là một quan hệ đối tác nhằm thúc đẩy “một Ấn Độ Dương - Thái Bình Dương tự do và rộng mở”, được đánh dấu bằng các sáng kiến “nhằm tăng cường an ninh hàng hải và xuyên quốc gia, thịnh vượng và an ninh kinh tế, công nghệ quan trọng và mới nổi, đồng thời hỗ trợ viện trợ nhân đạo và ứng phó khẩn cấp trên toàn khu vực”.
Mặc dù các cuộc họp của Quad thường tránh nhắc đến Trung Quốc, điều họ làm là nhấn mạnh nguyên tắc chung - phản đối bất kỳ quốc gia nào hành động đơn phương, dùng vũ lực để thay đổi hiện trạng lãnh thổ và ranh giới hàng hải, coi thường luật pháp quốc tế và đe dọa tự do hàng hải.
Quad cũng không phải là một tổ chức quân sự chống lại bất kỳ quốc gia nào. Các nhà lãnh đạo Quad sử dụng từ “an ninh” nhưng đó là liên quan đến “các vấn đề an ninh phi truyền thống” như y tế, công nghệ, kết nối, chuỗi cung ứng quan trọng, nhận thức về lĩnh vực hàng hải, cơ sở hạ tầng, an ninh mạng, thích ứng và giảm thiểu biến đổi khí hậu, cứu trợ nhân đạo và thảm họa.
“Tuyên bố chung Wilmington” của nhóm Bộ Tứ năm 2024 có đoạn: “Kể từ khi nâng Bộ Tứ lên định dạng cấp lãnh đạo, Bộ Tứ đã liên kết chiến lược chặt chẽ hơn bao giờ hết và là một lực lượng vì lợi ích chung, mang lại tác động thực sự, tích cực và lâu dài cho khu vực Ấn Độ Dương - Thái Bình Dương. Chúng ta vui mừng vì chỉ trong bốn năm, các nước Bộ Tứ đã xây dựng một nhóm khu vực thiết yếu và bền vững, sẽ củng cố khu vực Ấn Độ Dương - Thái Bình Dương trong nhiều thập kỷ tới”.
Thế nhưng chính quyền Tổng thống Trump nhiệm kỳ 2 lại xem thường tất cả những vấn đề này, từ đó gây ra những thiệt hại lớn cho bản sắc của Bộ Tứ.
Những động thái đi ngược lại chủ trương chung của Quad
Giờ đây, Tổng thống Trump đã bổ nhiệm vào vị trí Bộ trưởng Y tế ông Robert F. Kennedy Jr. - một người nổi tiếng hoài nghi về vắc-xin, đã và đang phá bỏ các nghiên cứu và tài trợ vắc-xin, đồng thời hạ thấp vai trò của Trung tâm Kiểm soát và phòng ngừa dịch bệnh (CDC).
Ông Trump cũng đã giải thể Cơ quan Phát triển quốc tế Mỹ (USAID) và chấm dứt hàng nghìn khoản tài trợ. Do đó, các bộ y tế trong các nước đang phát triển, các tổ chức phi chính phủ và các tổ chức tài trợ đa phương lớn như Gavi, Liên minh Vắc-xin, đang tìm kiếm các nguồn thay thế cho hàng tỷ USD mà Mỹ đột ngột rút ra.
Thứ hai, trong khi các nhà lãnh đạo Bộ Tứ quyết định khởi động dự án thí điểm Mạng lưới Hậu cần Ấn Độ Dương - Thái Bình Dương Bộ Tứ nhằm theo đuổi năng lực vận tải hàng không chung giữa bốn quốc gia và tận dụng sức mạnh hậu cần tập thể để hỗ trợ ứng phó dân sự với thiên tai nhanh chóng và hiệu quả hơn trên khắp khu vực Ấn Độ Dương - Thái Bình Dương thì chính quyền ông Trump dường như không còn hào hứng với những hoạt động hợp tác này nữa vì họ đã cắt giảm các đóng góp của mình, mặc dù khoản tài trợ thông qua viện trợ nước ngoài hàng tỷ USD của Mỹ đã được quốc hội nước này phê duyệt.
Ông Trump hiện đang đấu tranh tại tòa án rằng ông có thẩm quyền hành pháp “để đảm bảo rằng tất cả viện trợ nước ngoài phải chịu trách nhiệm trước người nộp thuế và phù hợp với các ưu tiên của chính sách “nước Mỹ Trên hết” mà người dân đã bỏ phiếu ủng hộ”.
Thứ ba, trong khi các nhà lãnh đạo Bộ Tứ đã bày tỏ mối quan ngại về biến đổi khí hậu thì các chính sách năng lượng “nước Mỹ Trên hết” của Trump phản ánh sự e ngại đối với năng lượng sạch, thể hiện qua việc chính quyền của ông rút khỏi các thỏa thuận khí hậu quốc tế như Thỏa thuận Paris, bãi bỏ nhiều quy định về môi trường, cắt giảm trợ cấp cho việc sản xuất năng lượng tái tạo và ngăn cản việc áp dụng xe điện...
Tổng thống Mỹ Trump ủng hộ việc bãi bỏ quy định về nhiên liệu hóa thạch, coi việc giảm giá dầu là ưu tiên quốc gia và muốn xóa bỏ các biện pháp bảo vệ môi trường hiện có đã được thiết lập bởi các chính quyền trước. Khẩu hiệu “Khoan dầu đi nào” của ông trái ngược với chương trình nghị sự của Bộ Tứ.
Thực tế, nhiều mục trong chương trình nghị sự trong nước của ông Trump trái ngược với định hướng mà các nhà lãnh đạo Bộ Tứ đã thống nhất chỉ mới một năm trước. Cách tiếp cận đa phương của Bộ Tứ để giải quyết các vấn đề chung hoàn toàn trái ngược với cách tiếp cận song phương và mang tính giao dịch nghiêm ngặt của ông Trump với các quốc gia, dù là thương mại, pháp quyền hay an ninh, truyền thống hoặc phi truyền thống.
Xét đến tất cả những điều này, câu hỏi chính đáng đặt ra là liệu Bộ Tứ có thể chống chọi được các cuộc công kích của Tổng thống Mỹ Trump hay sẽ trải qua một giai đoạn ngủ đông khác như giai đoạn từ năm 2008 đến năm 2017 cho đến khi một tân tổng thống Mỹ hồi sinh hoặc tái sinh nó.
VietBF@ sưu tập
|
|
