|
Sau cuộc tranh cãi nảy lửa giữa hai nhà lãnh đạo Trump-Zelensky tại Phòng Bầu dục ngày 28/2, hy vọng về một thỏa thuận hòa bình nhằm chấm dứt xung đột Nga-Ukraine càng trở nên mong manh.
Cảnh tượng chưa từng có trong lịch sử
Chuyến thăm Nhà Trắng của Tổng thống Ukraine Volodymyr Zelensky đã đi chệch hướng khỏi kế hoạch ban đầu của chính ông. Cuộc gặp mặt giữa hai nhà lãnh đạo Ukraine-Mỹ nhanh chóng trở nên căng thẳng với những khoảnh khắc đầy kịch tính khi Tổng thống Mỹ lớn tiếng chỉ trích người đồng cấp Ukraine.
"Hoặc là ông phải thỏa thuận, hoặc chúng ta sẽ rút lui", ông Trump tuyên bố. Phó Tổng thống JD Vance cũng tham gia vào cuộc đối thoại, cho rằng Tổng thống Ukraine đang "tranh tụng trước truyền thông Mỹ" và gọi cách tiếp cận của ông là "thiếu tôn trọng". Có lúc, ông Vance thậm chí còn thẳng thừng hỏi ông Zelensky: "Ông đã từng nói lời cảm ơn dù chỉ một lần chưa?".
Các phóng viên có mặt đã mô tả bầu không khí trong phòng Bầu dục như "nóng lên" với những lời lẽ gay gắt từ những người đứng đầu Nhà Trắng. The New York Times nhận định đây là "một trong những khoảnh khắc kịch tính nhất từng diễn ra trước công chúng tại Nhà Trắng", đồng thời nhấn mạnh "sự rạn nứt ngày càng sâu sắc trong quan hệ Mỹ-Ukraine" kể từ khi ông Trump nhậm chức.
Đằng sau cuộc trao đổi căng thẳng là lập trường khác biệt giữa chính quyền ông Trump và chính phủ Ukraine liên quan đến cái gọi là "thỏa thuận khoáng sản", một thỏa thuận mà ông Zelensky dự kiến sẽ ký kết với Mỹ. Tuy nhiên, việc Ukraine tỏ ra do dự trước thỏa thuận này là điều dễ hiểu.
Ở thời điểm hiện tại, thỏa thuận này dường như chỉ là một bản ghi nhớ sơ sài, bỏ ngỏ nhiều vấn đề quan trọng vẫn cần được thương thảo thêm. Theo đó, Mỹ và Ukraine sẽ thành lập một quỹ đầu tư chung, quản lý 50% doanh thu từ việc khai thác “tất cả các tài sản tài nguyên thiên nhiên có liên quan do chính phủ Ukraine sở hữu (dù trực tiếp hay gián tiếp)” và “cơ sở hạ tầng khác có liên quan đến tài sản tài nguyên thiên nhiên (như cơ sở xử lý khí thiên nhiên hóa lỏng - LNG và cảng biển)”.
Điều này đồng nghĩa với việc một số cơ sở hạ tầng tư nhân, phần lớn thuộc sở hữu của các tài phiệt giàu có tại Ukraine, có khả năng sẽ bị đưa vào thỏa thuận. Đây có thể là một yếu tố khiến ông Zelensky đối mặt với sự phản đối từ các nhóm lợi ích quyền lực trong nước.
Trong khi đó, đóng góp của Mỹ trong thỏa thuận này vẫn chưa được xác định rõ. Ngay từ phần mở đầu, văn bản đã nhấn mạnh rằng Ukraine "nợ" Mỹ, đồng thời đề cập đến khoản viện trợ quân sự khổng lồ mà Washington đã cung cấp cho Kiev kể từ khi xung đột Nga-Ukraine bùng nổ vào đầu tháng 2/2022.
Ngoài ra, các nhà phân tích phương Tây và Ukraine cũng cảnh báo rằng lượng khoáng sản và đất hiếm có thể khai thác ở Ukraine có thể ít hơn so với các ước tính hiện tại vốn chủ yếu dựa trên dữ liệu từ thời Liên Xô.
Hiện thỏa thuận này vẫn được xem là một "bản nháp", do hai nước vẫn bất đồng về các vấn đề liên quan đến quyền sở hữu, quản lý và vận hành quỹ chung. Tuy nhiên, không rõ những vòng đàm phán tiếp theo sẽ diễn ra như thế nào, khi ông Zelensky đã rời Nhà Trắng sớm, hủy bỏ bữa tưa cũng như không tổ chức cuộc họp báo chung với nhà lãnh đạo Mỹ theo lịch trình.
Dự định của ông Trump
"Ông ấy có thể quay lại khi ông ấy sẵn sàng cho hòa bình", Tổng thống Donald Trump nói trên mạng xã hội sau cuộc gặp không mấy suôn sẻ với người đồng cấp Ukraine. Thỏa thuận mà ông Trump đã chuẩn bị cho Tổng thống Volodymyr Zelensky, trao cho Mỹ quyền khai thác các khoáng sản quan trọng của Ukraine để đổi lấy một bảo đảm an ninh mơ hồ của Mỹ, vẫn chưa được ký kết.
Ông Zelensky đã nỗ lực thúc giục Mỹ làm rõ cách thức đảm bảo Nga không vi phạm lệnh ngừng bắn trong tương lai nhưng dường như đó không phải là mối quan tâm hàng đầu đối với nhà lãnh đạo Washington. Ông Trump khẳng định yêu cầu của Tổng thống Ukraine chỉ chiếm "2%" trong bất kỳ thỏa thuận nào nhằm chấm dứt xung đột.
"Tôi không lo lắng về an ninh. Tôi lo lắng về việc hoàn tất thỏa thuận", ông Trump nói.
Các quan chức an ninh quốc gia hàng đầu của Trump nhanh chóng ca ngợi ông vì đã "đưa ông Zelensky vào đúng vị trí". Ông Keith Kellogg, đặc phái viên Mỹ về vấn đề Nga-Ukraine, viết trên mạng xã hội: "Như Tổng thống luôn làm - ông ấy đứng về phía nước Mỹ ... Nước Mỹ trên hết. Thế giới đã chứng kiến điều đó".
Phát ngôn viên Bộ Ngoại giao Mỹ, bà Tammy Bruce cũng nhấn mạnh rằng chính quyền đương nhiệm không hề e ngại về sự đối đầu công khai giữa hai nhà lãnh đạo.
"Đây là điều người dân Mỹ lựa chọn – một Tổng thống làm việc minh bạch, thẳng thắn ngay tại Nhà Trắng", phát ngôn viện Bộ Ngoại giao Mỹ nói, đồng thời gọi đó là "ngoại giao hành động" – một phần trong nỗ lực "đưa nước Mỹ vĩ đại trở lại" của ông Trump.
Cũng trong tuần này, các quan chức Mỹ và Nga gặp gỡ đã tại Istanbul để thảo luận về việc khôi phục quan hệ song phương mà không có sự tham gia của Ukraine. Một phiên thảo luận tại Saudi Arabia trong tháng 2 cùng với cuộc điện đàm giữa hai nhà lãnh đạo Mỹ-Nga trước đó nhằm lên kế hoạch gặp mặt trực tiếp cũng diễn ra theo cách tương tự.
Điều này khiến các nhà ngoại giao không khỏi lo ngại rằng ông Trump, người tự nhận là "con người cứng rắn nhất" trong cuộc họp với ông Zelensky vừa qua, có thể đang xây dựng một thỏa thuận hòa bình có lợi hơn cho Moscow.
Ukraine đối mặt bài toán khó
Các nhà lãnh đạo châu Âu hiện vẫn chưa hết bàng hoàng sau cuộc gặp chóng vánh giữa hai nhà lãnh đạo Mỹ-Ukraine, khi hy vọng xoa dịu ông Trump nhằm giữ lại sự ủng hộ của Mỹ dành cho Ukraine giờ đây xem chừng rất mong manh.
Tuy vậy, một số quan chức phương Tây vẫn tỏ ra lạc quan. "Còn quá sớm để đưa ra đánh giá đầy đủ," một nhà ngoại giao châu Âu nhận xét về cuộc họp tại Phòng Bầu dục. "Giọng điệu có thể thay đổi, nhưng những nguyên tắc cơ bản về nhu cầu đạt được một giải pháp hòa bình thì không." Vị quan chức này cũng cho biết biểu hiện của ông Zelensky trong cuộc gặp mặt hôm nay có thể đã gây tác dụng ngược.
Trong khi đó, chính quyền ông Trump đưa ra những tín hiệu không mấy khả quan về tương lai của Ukraine. Một quan chức cấp cao tiết lộ với The Washington Post rằng Nhà Trắng đang cân nhắc đình chỉ toàn bộ viện trợ quân sự cho Ukraine để đáp trả thái độ cứng rắn của ông Zelensky trong cuộc gặp tại phòng Bầu dục. Động thái này được cho là sẽ quyết định số phận của hàng tỷ USD trang thiết bị quân sự, từ xe tăng, xe chiến đấu đến đạn dược và tên lửa – những lô hàng đang chờ xuất kho dưới thẩm quyền của Tổng thống.
Dự thảo thỏa thuận khai khoáng giữa Mỹ và Ukraine không cung cấp cho Kiev bất kỳ điều gì gần với tư cách thành viên NATO mà nhà lãnh đạo Zelensky đang mong chờ. Ông Trump nhấn mạnh rằng, quyền khai thác tài nguyên khoáng sản ở Ukraine sẽ đóng vai trò như một khoản "bồi thường" cho hàng trăm tỷ USD viện trợ của Washington, đồng thời khẳng định sự hiện diện của các kỹ sư và thợ mỏ Mỹ tại Ukraine đã đủ để "đảm bảo an ninh" cho Kiev như yêu cầu của Tổng thống Zelensky.
Theo chuyên gia Wallander thuộc Trung tâm An ninh Mỹ Mới (CNAS), sự rạn nứt trong quan hệ Washington-Kiev sẽ buộc Ukraine phải dựa nhiều hơn vào các cam kết từ châu Âu. Trong những tuần gần đây, châu Âu đã thúc đẩy ý tưởng triển khai lực lượng gìn giữ hòa bình tại Ukraine, tránh xa tiền tuyến, như một giải pháp đề phòng nếu đạt được lệnh ngừng bắn.
Tuy nhiên, câu hỏi lớn vẫn còn đó: Điều gì sẽ xảy ra nếu Mỹ giảm hoặc rút hoàn toàn sự hỗ trợ dành cho Ukraine? Khác với châu Âu, Mỹ sở hữu các vũ khí hiện đại mà chỉ nước này mới có thể triển khai ở quy mô lớn, bao gồm tên lửa tầm xa, vận tải quân sự hạng nặng và hệ thống phòng không.
Ông Andrew Weiss, chuyên gia về Nga làm việc tại Quỹ Carnegie, cảnh báo rằng "châu Âu không có đủ nguồn lực hay sự thống nhất để bù đắp" cho khoảng trống mà Mỹ để lại và "họ cũng thiếu các năng lực tình báo quan trọng mà Ukraine cần để duy trì chiến dịch quân sự". Theo ông Weiss, với tình thế hiện nay, một lệnh ngừng bắn theo điều kiện của Nga trở nên khả thi hơn.
"Ukraine sẽ phải cân nhắc rằng quan hệ với Mỹ đang lung lay và họ cần đạt được một thỏa thuận tốt nhất có thể trước khi lợi thế của Nga trở nên rõ ràng hơn", ông Weiss nói.
Sau cuộc gặp giữa hai nhà lãnh đạo Mỹ-Ukraine, Thủ tướng Anh Keir Starmer đã nhanh chóng triệu tập một cuộc họp khẩn với các nhà lãnh đạo châu Âu vào ngày 2/3 tới tại London để đánh giá lại tình hình và thảo luận về các bước đi tiếp theo. Ông Zelensky dự kiến sẽ tham dự cuộc họp này.
VietBF@sưu tập
|
|
