Thuế quan lại trở thành chủ đề nóng trên báo chí v́ Tổng thống Trump đang đe dọa tăng thuế thêm lần nữa—nhưng lần này không phải là chiến tranh thương mại. Cuộc chiến đă chuyển từ bảng tính sang tăng công suất, từ giá đồ chơi và hàng dệt may sang cốt lơi của quyền lực cứng. Bắc Kinh đă thắt chặt kiểm soát các khoáng sản chiến lược và bí quyết biến chúng thành năng lực chiến đấu: oxit đất hiếm và đầu vào nam châm, than ch́ cấp pin, cùng các công cụ chế biến và giấy phép quản lư chúng. Do đó, động thái áp thuế của Washington không phải là về doanh thu; mà là về sự sẵn sàng—thời hạn sản xuất, tốc độ tăng tốc và khả năng tăng sản lượng khi tên lửa bắt đầu bay. Đó là về sự cân bằng quyền lực trong kỷ nguyên cạnh tranh giữa các cường quốc. Đó là về sự sống c̣n.
Sự thay đổi trọng tâm này rất quan trọng bởi v́ Bắc Kinh không hề tiết lộ điều ǵ mới mẻ ; họ đang mở rộng các cơ chế kiểm soát vốn đă có sẵn trong bộ công cụ của ḿnh. Bằng cách mở rộng cấp phép xuất khẩu, ngăn chặn các công nghệ tách và sản xuất nam châm, và mở rộng quyền tài phán đối với hàng hóa sản xuất ở nước ngoài có chứa nội dung của Trung Quốc, Trung Quốc đang biến thị phần thành đ̣n bẩy . Đây không phải là những chú thích mang tính hành chính. Chúng là những hạn chế có mục tiêu đối với vật liệu bên trong đạn dược dẫn đường chính xác , radar AESA , bộ truyền động máy bay , động cơ điện và các hệ thống dưới nước — gửi một thông điệp thẳng thừng đến ngành công nghiệp phương Tây: nhịp độ sản xuất của các ông phụ thuộc vào giấy tờ của chúng tôi.
Tŕnh tự rất rơ ràng. Năm 2023 , Bắc Kinh đă cấp giấy phép cho gali và germani và bắt đầu xem xét giấy phép cho than ch́ tự nhiên và tổng hợp. Vào cuối tháng 12 năm đó, họ cũng cấm xuất khẩu các công nghệ khai thác, phân tách và chế tạo nam châm đất hiếm. Mùa thu năm nay, họ lại có động thái nữa—thắt chặt các yêu cầu cấp phép cho việc tái chế và thiết bị liên quan đến nam châm, bổ sung thêm sự giám sát từng trường hợp đối với các mục đích sử dụng liên quan đến chất bán dẫn và báo hiệu rằng tất cả các ứng dụng liên quan đến mục đích sử dụng cuối cùng của quân đội nước ngoài sẽ bị từ chối phần lớn. Quan trọng là, các biện pháp mới không chỉ bao gồm vật liệu mà c̣n cả công nghệ và dụng cụ xử lư chúng, và chúng có thể áp dụng cho nam châm do nước ngoài sản xuất có nội dung của Trung Quốc hoặc bí quyết có nguồn gốc từ Trung Quốc (một bộ quy tắc theo kiểu FDPR ). Mấu chốt là nghệ thuật quản lư khoáng sản: vũ khí hóa các điểm nghẽn, chậm di dời ra khỏi Trung Quốc và biến sự thống trị trong chế biến thành sức mạnh mặc cả —đặc biệt là khi nó liên quan đến lịch tŕnh tái vũ trang của phương Tây.
Tác động ngắn hạn rơi vào nơi phương Tây dễ bị tổn thương nhất: thời gian. Chuỗi đất hiếm và than ch́ rất quan trọng về thời gian, không chỉ nhạy cảm với giá cả. Giấy phép kéo dài từ vài ngày đến vài tuần tạo ra sự gián đoạn trong việc tăng tốc độ sản xuất cho các chương tŕnh phụ thuộc vào oxit đất hiếm nặng và nam châm NdFeB - đạn dược thông minh, radar AESA, động cơ truyền động, laser nhắm mục tiêu và hệ thống ngầm yên tĩnh. Việc kiểm soát các công cụ xử lư và hỗ trợ kỹ thuật làm chậm quá tŕnh đưa vào vận hành các nhà máy không phải của Trung Quốc và giữ vốn lưu động trong kho dự trữ an toàn. Ngay cả sự chậm trễ nhỏ trong các bước tách, chế tạo kim loại hoặc từ hóa cũng có thể làm đ́nh trệ quá tŕnh tái vũ trang đúng vào lúc cần tăng tốc. Đó chính là điểm yếu mà Bắc Kinh đang siết chặt: áp đặt rủi ro về tiến độ, làm xói ṃn ḷng tin và nhắc nhở mọi người rằng "khả năng phục hồi" chỉ là lời nói suông trừ khi các nhà máy thực sự sản xuất.
Tuy nhiên, các chiến lược được xây dựng trên các điểm nghẽn cũng đang phát tán thuốc giải độc của chúng . Áp lực tập trung tâm trí. Washington và các đồng minh thân cận đang chuyển "khả năng phục hồi" từ khẩu hiệu sang năng lực - hệ sinh thái từ mỏ đến nam châm được hỗ trợ bởi vốn công, các hợp đồng mua bán dài hạn và mua sắm cam kết khối lượng theo thời gian . Các cơ quan quốc pḥng đang tài trợ cho việc thu hồi oxit, sản xuất kim loại và hợp kim, và các dây chuyền nam châm trong nước; các đợt mua sắm kéo dài nhiều năm đang bắt đầu phù hợp với các dự án xây dựng đó; và việc tái chế đang biến phế liệu công nghiệp và rác thải điện tử thành nguyên liệu bổ sung. Không phải dự án nào cũng đạt được mục tiêu, nhưng mỗi lần đưa vào vận hành đều làm giảm đ̣n bẩy của bất kỳ giấy phép xuất khẩu đơn lẻ nào.
Thuế quan đóng vai tṛ như chất xúc tác ở đây.
Tự thân thuế quan sẽ không tạo ra lực hút. Kết hợp với nhu cầu quốc pḥng và lượng tiêu thụ thực tế, chúng gây bất lợi cho việc bám víu vào các chuỗi cung ứng mong manh, đồng thời kéo dài thời gian để năng lực sản xuất của Bắc Mỹ mở rộng quy mô. Vấn đề không phải là bảo hộ tự thân; mà là thay đổi nhịp độ. Nếu thuế quan làm tăng chi phí phụ thuộc vào đúng thời điểm năng lực sản xuất mới cần khách hàng chủ chốt, th́ việc thay thế sẽ diễn ra nhanh hơn—và sức mạnh mặc cả cũng thay đổi theo. Đó là cách các công cụ thương mại, được sử dụng một cách hạn hẹp và mang tính công cụ, hỗ trợ cho việc răn đe.
Bắc Mỹ là xương sống của sự chuyển dịch này bởi v́ khu vực này có thể khai thác toàn bộ nguồn tài nguyên - từ quặng đến nam châm định hướng - và sau đó tích hợp những vật liệu này vào các nền tảng chiến đấu đáng tin cậy. Tại Hoa Kỳ , việc cấp phép cho các máy gia tốc, các công cụ tài trợ xuất khẩu và các khoản tài trợ theo Đạo luật Sản xuất Quốc pḥng đang kéo than ch́, đất hiếm và năng lực sản xuất nam châm từ các sàn trượt xuống các xưởng sản xuất. Tại Canada , một nỗ lực mạnh mẽ của chính phủ liên bang về các khoáng sản quan trọng, cơ sở hạ tầng hiện đại và sự liên kết xuyên biên giới đang biến địa chất thành chiến lược . Logic này mang tính lục địa: một thị trường chung, các cơ sở tài nguyên bổ sung và các ưu đăi an ninh chung được kết hợp thay v́ cạnh tranh.
Than ch́ cho thấy cuốn sách hướng dẫn thu nhỏ. Chế độ cấp phép của Bắc Kinh vào năm 2023—và các phần mở rộng được công bố vào mùa thu này—đă biến pin và hệ thống không người lái thành tṛ chơi công bằng. Câu trả lời rất đơn giản: đẩy nhanh chuỗi Alaska-đến-anode, cấp phép nhanh chóng, kết hợp hỗ trợ tín dụng với các lô hàng dài hạn và duy tŕ sản lượng anode trong nước để đáp ứng nhu cầu quân sự khi gió thương mại đổi chiều. Logic tương tự cũng áp dụng cho đất hiếm nặng và hợp kim nam châm: đa dạng hóa nguồn quặng, làm chủ việc phân tách trong nước, duy tŕ các bước kim loại và nam châm trong nước và sử dụng tái chế để làm phẳng các đột biến. Không có điều nào trong số này là hào nhoáng. Tất cả đều biến " an ninh chuỗi cung ứng " thành thép, dây và bột—những thứ tầm thường quyết định liệu sự răn đe có đáng tin cậy vào một ngày tồi tệ hay không.
Nam châm là một điểm tựa khác. Nếu không có năng lực sản xuất NdFeB trong nước, mọi đường dẫn cho vũ khí chính xác, bộ truyền động điện, hay bộ truyền động đều phải đi qua một nút thắt của nước ngoài. Điều đó đang thay đổi. Chính sách hỗ trợ và nhu cầu cam kết đang bảo lănh cho các nhà máy nam châm của Hoa Kỳ, trong khi các hợp đồng quốc pḥng mở rộng sản xuất nam châm vĩnh cửu phục vụ an ninh quốc gia. Một số dự án sẽ bị tŕ hoăn; một số khác sẽ âm thầm thay đổi bản đồ. Điều quan trọng là định hướng và tốc độ: khi việc đưa vào hoạt động được cải thiện, quyền tự do hành động của liên minh sẽ tăng lên.
Các nhà phê b́nh cảnh báo, không sai, rằng việc kết hợp thuế quan với sản xuất quốc pḥng sẽ mang lại những tổn thất ngắn hạn — chi phí cao hơn, mâu thuẫn trong việc hồi hương sản xuất, và những bài học kinh nghiệm không thể tránh khỏi khi tái thiết các bước công nghiệp từ lâu đă bị thuê ngoài. Nỗi đau đó là có thật. Nó cũng là cái giá phải trả để giành lại tự do hành động trong một thế giới mà chuỗi cung ứng là một phần của chiến trường. Chiến lược là lựa chọn nỗi đau nào bạn sẽ chịu và khi nào bạn sẽ chịu. Chấp nhận nó ngay từ đầu, theo các điều khoản xây dựng năng lực bền vững với các đối tác đáng tin cậy, c̣n hơn là chấp nhận nó sau này theo các mốc thời gian khủng hoảng được ấn định ở Bắc Kinh.
Điểm sâu xa hơn là việc kiểm soát trong cuộc cạnh tranh này là một ranh giới đang dịch chuyển. Đ̣n bẩy ngày nay dựa trên sự thống trị về quy tŕnh và bí quyết công nghệ tích hợp. Đ̣n bẩy ngày mai sẽ phụ thuộc vào tốc độ thích ứng, vận hành và cam kết của các quốc gia. Nếu Hoa Kỳ và Canada tiếp tục biến giấy phép thành nhà máy và bản ghi nhớ thành nam châm - trong khi thuế quan và mua sắm đồng bộ hóa các ưu đăi - th́ ngắn hạn có thể gây khó khăn, nhưng dài hạn sẽ tránh được sự tổn thương. Sự dịch chuyển đó chính là ch́a khóa, bởi v́ nó chuyển sức mạnh mặc cả từ bàn cấp phép của đối thủ sang chính xương sống công nghiệp của chúng ta.
Đọc theo cách này, mối đe dọa thuế quan của Tổng thống Trump không phải là một tṛ hề ồn ào. Nó là một công cụ trong một chiến lược lớn hơn nhằm phá vỡ sự kiểm soát chặt chẽ đối với các vật liệu làm cho quân đội hiện đại hoạt động. Được sử dụng một cách hạn hẹp và gắn liền với các kết quả quốc pḥng rơ ràng, nó trừng phạt sự phụ thuộc trong khi phương án thay thế được xây dựng. Thủ đoạn khai thác khoáng sản của Bắc Kinh là hợp lư và trong một thời gian, có hiệu quả. Nhưng bằng cách làm cho cái giá của sự phụ thuộc trở nên ngay lập tức và rơ ràng, nó đang đẩy nhanh chính sự đa dạng hóa sẽ làm loăng sức mạnh của nó. Trong một cuộc cạnh tranh lâu dài được đo bằng tốc độ thích ứng, người chiến thắng là liên minh đạt được "quy mô đủ tốt" trước - và tiếp tục phát triển. Nhiệm vụ trước mắt của Bắc Mỹ là biến quyết tâm thành thông lượng, và biến lời nói về khả năng phục hồi thành kim loại, nam châm và cực dương để biến sự răn đe thành hiện thực.
Andrew Latham
Tṛ chơi quyền lực khoáng sản của Trung Quốc sẽ thành công—cho đến khi nó không c̣n nữa
