Các trang mạng đã trở thành 'mảnh đất màu mỡ' cho những lời kêu gọi từ thiện, đánh vào lòng trắc ẩn.
Từ những trường hợp kêu gọi quyên góp thiếu minh bạch, nhiều hoài nghi cho đến những màn kịch được dàn dựng công phu, "xin tiền online" đang trở thành vấn đề gây tranh cãi.
Mập mờ
Gây xôn xao dư luận nhất hiện nay là câu chuyện mẹ bé Bắp - một bệnh nhi ung thư. Người mẹ bị nghi ngờ thiếu minh bạch trong việc sử dụng tiền quyên góp cho con. Bà này từng công khai nhiều tài khoản ngân hàng, hợp tác với TikToker có sức ảnh hưởng để kêu gọi hỗ trợ nhưng không công khai tổng số tiền đã nhận và cách thức chi tiêu.
Nghi vấn càng gia tăng khi một tài khoản kêu gọi quyên góp thu về hơn 16,7 tỉ đồng nhưng nhanh chóng bị rút hết. Thay vì công khai số tiền đã chi cho việc điều trị của bé Bắp, cả người đứng tên tài khoản lẫn mẹ bé Bắp đều né tránh câu hỏi từ dư luận. Ngoài các tài khoản cá nhân, mẹ bé Bắp còn ủy quyền cho Give.asia - một nền tảng gây quỹ cộng đồng lâu đời tại châu Á - tổ chức chiến dịch nhằm kêu gọi 1,7 tỉ đồng. Đến ngày 25-2, trước những tranh cãi, nền tảng này tuyên bố dừng chiến dịch.
Tối 25-2, trong buổi livestream cùng một TikToker, mẹ bé Bắp cam kết sẽ minh bạch số tiền quyên góp và cách chi tiêu. Tuy nhiên, thay vì cung cấp thông tin rõ ràng, bà chỉ đưa ra những giải thích chung chung. Điều này khiến dư luận tiếp tục hoài nghi về số tiền đã nhận và cách thức chi tiêu.
Trước đó, dư luận cũng đặc biệt quan tâm đến vụ việc một phụ nữ ôm con khóc trước Bệnh viện Nhi Đồng 2 (TP HCM), cầu cứu cộng đồng mạng vì bị móc túi 9,5 triệu đồng. Sau màn livestream đầy nước mắt kèm thông tin tài khoản ngân hàng, bà nhận hơn 28 triệu đồng từ cộng đồng. Tuy nhiên, khi cơ quan chức năng xác minh, dư luận mới "ngã ngửa" bởi câu chuyện bà này chia sẻ không đúng sự thật. Trước vụ việc này, Bệnh viện Nhi Đồng 2 đã phát cảnh báo, khuyến cáo người dân cảnh giác với những trường hợp tương tự.
Một vụ việc khác là trường hợp bà Giáp Thị Sông Hương - chủ mái ấm Hoa Hồng (quận 12, TP HCM). Bà Hương tự xây dựng cho mình vỏ bọc "người mẹ hiền, cơ cực" của hàng trăm trẻ mồ côi qua những video ghi lại cảnh chăm sóc các bé, kèm theo đó là những lời kể khổ và lời kêu gọi quyên góp đăng tải đều đặn trên Facebook, TikTok, YouTube. Mỗi nền tảng đều đính kèm thông tin tài khoản ngân hàng, ví điện tử để nhận tiền ủng hộ. Tuy nhiên, khi công an vào cuộc, sự thật đã gây chấn động dư luận. Đằng sau vỏ bọc nhân từ ấy đó là chuỗi ngày trẻ em bị bạo hành tàn nhẫn. Ngày 3-1 vừa qua, bà Hương bị khởi tố, bắt tạm giam với cáo buộc hành hạ, đánh đập các bé tại mái ấm do bà này sáng lập.
Cần tỉnh táo trước những lời kêu gọi
Thạc sĩ Quản lý Giáo dục Nguyễn Thị Thu Hiền (ngụ quận 7, TP HCM), cho hay trên các nền tảng như Facebook, TikTok, YouTube, không khó để bắt gặp những video, bài viết kêu gọi hỗ trợ với đủ lý do, từ hoàn cảnh khó khăn, bệnh tật, nuôi con nhỏ cho đến bị thất nghiệp, nợ nần. Một số thực sự cần giúp đỡ nhưng cũng không ít trường hợp lợi dụng lòng trắc ẩn để trục lợi.
Một trong những hình thức phổ biến của "xin tiền online" là livestream kể khổ, khóc lóc hoặc dựng chuyện thương tâm để thu hút quyên góp. Những tài khoản này thường đính kèm số tài khoản ngân hàng, ví điện tử để người xem dễ dàng chuyển khoản. Một số cá nhân còn biến "xin tiền online" thành chiến lược bài bản, có ê-kíp dàn dựng nội dung, lợi dụng hình ảnh trẻ em, người vô gia cư để tạo lòng tin.
Bà Hiền cho rằng đây là một biến tướng của nghề streamer (những người thực hiện phát sóng trực tiếp (livestream) trên các nền tảng như Facebook, YouTube, Twitch) nhận donate (quyên tặng) nhưng khác biệt ở chỗ không mang lại giá trị thực sự. Sự bùng nổ của livestream và hình thức donate đã vô tình tiếp tay cho hành vi này, làm xói mòn niềm tin vào hoạt động thiện nguyện chân chính.
Luật sư Lê Văn Thanh, Giám đốc Công ty Luật SureLaw, nhận định không thể phủ nhận rằng có rất nhiều trường hợp thực sự cần sự giúp đỡ từ cộng đồng.
Theo luật sư Thanh, Nghị định 93/2021 của Chính phủ đã quy định rõ cá nhân có đủ năng lực hành vi dân sự được phép kêu gọi quyên góp và tiếp nhận tiền từ thiện. Tuy nhiên, tùy vào mục đích kêu gọi mà pháp luật đặt ra các yêu cầu khác nhau. Trường hợp vận động hỗ trợ thiên tai, dịch bệnh, sự cố có những quy định nghiêm ngặt hơn so với việc kêu gọi giúp đỡ bệnh nhân mắc bệnh hiểm nghèo.
Bên cạnh đó, nếu có nghi vấn về hành vi trục lợi, chiếm đoạt tiền quyên góp, cá nhân hoặc tổ chức hoàn toàn có quyền gửi đơn tố giác đến cơ quan công an có thẩm quyền để yêu cầu điều tra, xử lý theo quy định của pháp luật.
"Dù cá nhân có quyền kêu gọi và tiếp nhận tiền từ thiện nhưng việc sử dụng nguồn đóng góp phải bảo đảm minh bạch, đúng mục đích và tuân thủ quy định pháp luật. Trước khi ủng hộ một hoàn cảnh nào đó, nên tìm hiểu rõ về thông tin người kêu gọi, kiểm tra độ tin cậy và xác minh qua các tổ chức hoặc cá nhân có uy tín".
