Ông Tô Văn Lai sinh ngày 11 tháng 5 năm 1937 tại Sài Gòn-Gia Định. Ông lấy bằng đại học chuyên ngành triết học tại Đại học Sư phạm ở Đà Lạt. Trước khi được bổ nhiệm về dạy tại một trường nữ sinh ở Mỹ Tho. Cho đến cuối đời, ông vẫn được người thân và bạn bè kính trọng, gọi bằng danh xưng “giáo sư.”
Tin người sáng lập Trung tâm Thúy Nga, giáo sư Tô Văn Lai, vừa giã từ nhân thế ngày 19-7-2022 tại Quận Cam Nam Cali hưởng thọ 85 tuổi để lại niềm mến tiếc cho giới thưởng ngoạn ca nhạc Việt Nam.
Nhớ lại thập niên 90, mỗi lần trung tâm Thúy Nga ra sản phẩm mới thì ông có mặt ngày thứ sáu ở San Jose để đem bỏ mối các cuốn băng VHS tại các tiệm sách nhạc như Mây Hồng, Toàn Thư để kịp bán cho khách vào cuối tuần; và tại đây tôi có dịp quen biết ông qua câu chuyện ca nhạc; có một lần tôi chở ông ra phi trường San Jose để kịp chuyến bay trở về Nam Cali. Kể chi tiết này để biết rằng vị giám đốc trung tâm ca nhạc nổi tiếng hải ngoại đã chịu khó đi bán từng sản phẩm ca nhạc của mình- theo tôi đây là một trong những ưu điểm của ông- đã giúp cho trung tâm Thúy Nga lớn mạnh như hôm nay.
Trần Chí Phúc Tô Văn Lai Vũ Mạnh Hải Nguyễn Ngọc Trọng
Cô chủ tiệm Mây Hồng San Jose gọi ông là Thầy- vì ông là giáo sư đã từng dạy cô ta tại trường trung học ở Mỹ Tho thập niên 70. Chính nhờ sự hiểu biết văn hóa sâu rộng mà ông đã thực hiện nhiều chương trình ca nhạc giá trị nghệ thuật cho trung tâm Thuý Nga- đây là ưu điểm đặc biệt của người sáng lập- giáo sư Tô Văn Lai. Cũng với tầm nhìn văn hóa cao, ông đã ân cần mời nhà văn Nguyễn Ngọc Ngạn làm MC, tính ra đã gần 30 năm; sự cộng tác này giúp cho trung tâm Thúy Nga vượt trội các trung tâm ca nhạc khác.
Những cuốn băng chủ đề các nhạc sĩ sáng tác với phần phỏng vấn họ gồm Phạm Duy, Văn Phụng, Hoàng Thi Thơ, Cung Tiến, Huỳnh Anh, Nhật Ngân, Lê Dinh…. ( những nhạc sĩ này đã qua đời ) ; và nhiều nhạc sĩ có những bài hát nổi tiếng, cư ngụ hải ngoại cho đến cư ngụ trong nước ( Châu Kỳ, Quốc Dũng… ), hầu hết đều góp mặt trong băng nhạc Thúy Nga. Đây là những chương trình quí giá của trung tâm Thúy Nga.
Cuốn băng Thúy Nga 10 phát hành năm 1986 Giã Biệt Sài Gòn với lời viết của nhà văn Duyên Anh, với bản quốc ca Việt Nam Cộng Hòa mở đầu, với hình ảnh diễn binh của Quân Lực Việt Nam Cộng Hòa và những ca khúc quê hương là một trong những cuốn băng đặc biệt được đồng hương yêu thích.
Từ khi thành lập cho đến thập niên 2000, trung tâm Thúy Nga đã nhờ tới các chuyên viên quay hình Hoa Kỳ, chuyên viên thu âm và hòa âm giỏi, trình bày những ca khúc sáng tác thời Sài Gòn được ưa thích mà chế độ trong nước chối bỏ- với thành phần nội dung đó đã làm cho những cuốn băng nhạc Thúy Nga được đồng bào trong nước thưởng thức thú vị.
Cũng xin nói thêm rằng những bài hát điệu Bolero của Sài Gòn xưa, trình bày bởi các băng nhạc sản xuất ở hải ngoại đã giúp giới trẻ lớn lên sau này biết được để thích thú nghe và hát những nhạc phẩm dễ thương đó.
Những năm sau này, trung tâm Thúy Nga nhắm tới khách tiêu thụ ở trong nước và đón nhận những ca nhạc sĩ từ quê nhà sang, góp mặt trong các chương trình của trung tâm.
Khi sản xuất các DVD thì sự sao chép lậu dễ dàng hơn và làm cho trung tâm bị thiệt hại nặng nề. Một lần gặp gỡ cách đây vài năm, ông Lai đã cay đắng nói rằng bên nước Úc, không bán được cuốn băng Thúy Nga nào cả. Khi sản xuất cuốn Thúy Nga 100, ông đã tuyên bố rằng nếu khán thính giả không ủng hộ thì trung tâm sẽ đóng cửa; nhưng nhờ tài xoay sở, cho đến nay đã có cuốn 132.
Hiện nay rất ít người còn dùng máy để xem các DVD, cho nên trung tâm Thúy Nga chuyển sang sản xuất các chương trình đưa lên Youtube để khán giả khắp nơi có thể thưởng thức. Với kỹ thuật mới này, chưa biết trung tâm Thúy Nga sẽ ra sao trong tương lai.
Tôi nhớ thập niên 90, biết mình là nhà báo cộng tác tờ Thị Trường Tự Do ở San Jose, ông đã mời tôi xem trước cuốn băng Thúy Nga Đặc Biệt tại Quận Cam để viết báo và tôi có dịp ngủ qua đêm ở nhà ông, thấy trong phòng ngủ rất nhiều thư từ của khán giả khắp nơi gởi về, trong đó có những nhạc phẩm mới để nhờ trung tâm phổ biến. Đó là một kỷ niệm không quên.
Không những trò chuyện về ca nhạc, ông và tôi còn bàn về cách tập luyện khí công để thân thể khỏe mạnh. Ông nói có tập môn khí công của Pháp Luân Công. Năm ngoái 2021, cùng với Mai Hân giám đốc đài Litlle Sài Gòn San Jose ăn trưa với ông, thấy ông đi đứng và ăn nói vẫn khỏe ở lứa tuổi bát tuần.
Tin ông qua đời trở thành bản tin nổi bật trong giới truyền thông và được theo dõi nhiều vì người sáng lập trung tâm Thúy Nga quá nổi tiếng trong cộng đồng hải ngoại cũng như quê nhà. Nhiều tờ báo trong nước có đăng tin nhưng chỉ sau một ngày bị chế độ ra lệnh gỡ bỏ. Lý do cũng dễ hiểu vì ông đã thực hiện một số chương trình ca nhạc đụng tới chế độ trong nước thí dụ như cuốn Giã Biệt Sài Gòn, Giọt Nước Mắt Cho Việt Nam… và cán bộ lãnh đạo không muốn báo chí ca ngợi người nào khác ngoài bọn chúng.
Những cuốn băng ca nhạc sản xuất ở hải ngoại được người trong nước coi; do đó chế độ Cộng Sản rất quan tâm và tìm mọi cách để ảnh hưởng chính trị. Trung tâm Thúy Nga những năm sau này phải rất khôn khéo để sống còn, đi giữa khuynh hướng thực hiện món ăn giải trí cho đồng hương ở hải ngoại và ở quê nhà, giữa khuynh hướng nghệ thuật ca nhạc và ảnh hưởng chính trị và làm sao để sống còn về mặt kinh doanh.
Giáo sư Tô Văn Lai là người thấm hiểu phương châm giáo dục của Việt Nam Cộng Hòa : dân tộc, nhân bản và khai phóng vì ông sinh ra và lớn lên ở Miền Nam Tự Do, ông đã áp dụng điều này trong thực hiện ca nhạc.
Từ một người đứng trên bục giảng, rồi thì thời thế lưu lạc qua hải ngoại, ông kinh doanh ngành ca nhạc thành công. Như một bác sĩ chữa bệnh mặc dù được trả tiền mà xã hội vẫn kính trọng, thì một người kinh doanh ca nhạc để kiếm sống nhưng họ thực hiện những sản phẩm ca nhạc giá trị cho mọi người thưởng thức, góp phần gìn giữ và làm mới các tác phẩm nghệ thuật, để cho xã hội cộng đồng hải ngoại thêm màu sắc thì nảy sinh một sự mến mộ người đó trong lòng giới yêu nhạc.
Tôi vẫn dự tính có một buổi trò chuyện đầy đủ với giáo sư Tô Văn Lai để nghe kể về kinh nghiệm sản xuất băng nhạc với kỷ niệm buồn vui của trung tâm Thúy Nga vì ông tuổi đã cao, nhưng thời gian đã không chờ.
Cũng giống như ông giám đốc nhà xuất bản Khai Trí của Sài Gòn được giới sách vở Miền Nam ca ngợi vì đã phát hành nhiều cuốn sách giá trị thời Việt Nam Cộng Hòa thì giáo sư Tô Văn Lai được giới ca nhạc sĩ mến mộ vì đã thực hiện những nhạc phẩm và tiếng hát của họ để phổ biến rộng rãi, lưu lại cho đời sau.
Giã biệt giáo sư Tô Văn Lai, người vun xới vườn hoa ca nhạc Việt Nam hải ngoại, lòng mến tiếc. Chúc trung tâm Thúy Nga vững bước, tiếp tục cho ra đời những sản phẩm ca nhạc giá trị, tiếp nối tinh thần dân tộc, nhân bản, nghệ thuật và tự do của người sáng lập. Trần Chí Phúc
