Tranh chấp biên giới âm ỉ: Lý do Thái Lan-Campuchia lao vào vòng xoáy xung đột chết người

[pizza]

Những đợt giao tranh ác liệt đã bùng nổ hôm thứ Năm tại các khu vực biên giới tranh chấp lâu năm giữa Thái Lan và Campuchia, đánh dấu sự leo thang đột ngột của căng thẳng âm ỉ đã kéo dài nhiều tháng qua giữa 2 nước. Dưới đây là những nguyên nhân cơ bản dẫn đến cuộc xung đột chết người hiện nay.

Máy bay Nga chở 49 người rơi rồi cháy rụi giữa rừng rậm, không một ai sống sót
Xung đột Thái Lan-Campuchia: Dân thường thiệt mạng tăng, Thủ tướng Campuchia kêu gọi Liên Hợp Quốc họp khẩn

Các cuộc đụng độ giữa quân đội Thái Lan-Campuchia bao gồm đấu súng, pháo kích và bắn tên lửa, khiến ít nhất 9 dân thường Thái thiệt mạng và 14 người khác bị thương ở ba tỉnh giáp ranh. Phía Thái Lan sau đó đáp trả bằng các cuộc không kích vào các mục tiêu của Campuchia.

Đây là lần đụng độ vũ trang thứ 2 kể từ sau vụ binh sĩ Campuchia bị bắn chết hồi tháng 5, và là bước leo thang nghiêm trọng xảy ra chỉ vài giờ sau khi hai nước đồng loạt hạ cấp quan hệ ngoại giao vì một vụ nổ mìn khiến lính Thái bị thương.

6 điểm nóng giao tranh, đền cổ Ta Muen Thom biến thành tiền tuyến
Theo Bộ Quốc phòng Thái Lan, giao tranh hiện đang diễn ra tại ít nhất 6 khu vực dọc biên giới. Đợt đụng độ đầu tiên vào sáng thứ Năm xảy ra gần khu vực đền cổ Ta Muen Thom, nằm giữa tỉnh Surin (Thái Lan) và tỉnh Oddar Meanchey (Campuchia).

Cuộc xung đột lần này được châm ngòi từ tháng 5, khi quân đội hai bên có cuộc đấu súng ngắn tại một khu vực tranh chấp nhỏ mà cả hai nước đều tuyên bố chủ quyền. Sau đó, dù có cam kết "hạ nhiệt", các biện pháp trả đũa kinh tế, ngoại giao và an ninh vẫn được 2 nước liên tục được triển khai, đẩy tình hình đến bên bờ vực chiến tranh.

Chỉ trong vài tuần, cả hai nước đã liên tục có động thái trả đũa lẫn nhau bao gồm phong tỏa toàn biên Phong tỏa toàn biên giới, cắt điện, cấm phim, tẩy chay internet. Thái Lan siết chặt kiểm soát biên giới, chỉ cho phép người có nhu cầu thiết yếu như học sinh, bệnh nhân được qua lại. Đến ngày 24/7, tuyên bố đóng cửa toàn bộ biên giới với Campuchia.

Campuchia đáp trả bằng cách cấm chiếu phim và chương trình truyền hình Thái, ngưng nhập khẩu nhiên liệu, trái cây, rau củ từ Thái và chặn một số tuyến internet, đường điện quốc tế từ nước láng giềng.

“Cuộc gọi tai họa” làm sụp đổ uy tín chính phủ Thái Lan
Căng thẳng càng trở nên nghiêm trọng sau khi một đoạn ghi âm rò rỉ hé lộ cuộc điện thoại giữa Thủ tướng Thái Paetongtarn Shinawatra và một lãnh đạo cấp cao Campuchia. Trong đó, bà Paetongtarn gọi cựu Thủ tướng Hun Sen là “bác” và chỉ trích lãnh đạo quân đội Thái, khiến công chúng phẫn nộ vì cho rằng bà làm tổn hại chủ quyền quốc gia.

Cuộc điện đàm gây chấn động đã thổi bùng làn sóng biểu tình trên khắp Thái Lan. Bà Paetongtarn bị đình chỉ chức vụ từ ngày 1/7 để điều tra vi phạm đạo đức. Đồng thời, liên minh cầm quyền do đảng Pheu Thai dẫn đầu cũng rạn nứt khi đảng lớn thứ hai – Bhumjaithai – tuyên bố rút lui vì cho rằng bà “mềm yếu trước Campuchia”.

Dù đã lên tiếng xin lỗi và cho rằng phát ngôn trong đoạn ghi âm chỉ là “chiến thuật đàm phán”, nhưng thiệt hại chính trị đã xảy ra. Bộ trưởng Quốc phòng Thái Lan Phumtham Wechayachai đã tạm thời giữ chức Thủ tướng thay bà Paetongtarn.

Tranh chấp biên giới và quanh đền Preah Vihear
Xung đột biên giới giữa hai nước là vấn đề tồn tại suốt nhiều thế hệ. Thái Lan và Campuchia chia sẻ đường biên dài hơn 800km, nhưng nhiều khu vực chưa được phân định rạch ròi.

Nguồn gốc tranh chấp chủ yếu xuất phát từ bản đồ do Pháp vẽ năm 1907 trong thời kỳ thuộc địa. Campuchia sử dụng bản đồ này để đòi chủ quyền, trong khi Thái Lan cho rằng bản đồ không chính xác.

Khu vực quanh đền Preah Vihear – di tích 1.000 năm tuổi – là điểm nóng bạo lực nhất. Năm 1962, Tòa án Công lý Quốc tế (ICJ) trao chủ quyền khu vực này cho Campuchia, một phán quyết khiến người Thái bất bình suốt nhiều thập kỷ.

Đến năm 2011, sau loạt giao tranh khiến khoảng 20 người chết và hàng ngàn người phải sơ tán, Campuchia đưa vụ việc trở lại ICJ. Tòa tiếp tục ra phán quyết có lợi cho Phnom Penh vào năm 2013.

Năm nay, Campuchia một lần nữa gửi đơn kiện lên tòa quốc tế, nhưng Thái Lan từ chối công nhận thẩm quyền của tòa.

Đền Preah Vihear được xây dựng vào thế kỷ 9–12 dưới thời Đế chế Khmer, tổ tiên trực tiếp của người Campuchia ngày nay. Công trình này mang phong cách kiến trúc, ngôn ngữ chạm khắc, tín ngưỡng và kỹ thuật xây dựng đặc trưng thuần Khmer chứ không mang dấu ấn Xiêm (Thái) cổ. Vì vậy, Campuchia coi đền này là di sản văn hóa thiêng liêng, không thể tách rời bản sắc dân tộc.

Thái Lan không phản đối quyền sở hữu ngôi đền Preah Vihear về mặt kiến trúc, mà phản đối cách xác định ranh giới lãnh thổ, cho rằng họ có chủ quyền đối với phần đất xung quanh đền.

Người Thái tuyên bố, đền Preah Vihear từng nằm trong vùng lãnh thổ do Xiêm (Thái Lan trước đây) kiểm soát suốt nhiều thế kỷ và phán quyết ICJ không xét đến toàn bộ khu vực xung quanh đền, nên chỉ công nhận quyền của Campuchia đối với công trình chính, không phải vùng đất liền kề.

Trong khi người dân ở cả hai phía biên giới phải sơ tán, mất mát và sống trong lo sợ, giới lãnh đạo hai nước vẫn chưa có dấu hiệu xuống thang.

VietBF@ sưu tập