Đát Kỷ nổi tiếng với vẻ đẹp quốc sắc thiên hương, diễm lệ khó ai sánh bằng. Nhưng theo Phong Thần Diễn Nghĩa, cũng vì nhan sắc này mà Trụ Vương đã đánh mất nước.
Trong lịch sử Trung Hoa, Đát Kỷ là một trong những cái tên được nhắc đến nhiều nhất mỗi khi người đời nói về “mỹ nhân họa quốc”. Vẻ đẹp khiến vua Trụ si mê đến mụ mị, cùng hàng loạt tội ác kinh hoàng được ghi chép trong Phong Thần Diễn Nghĩa và truyền thuyết dân gian đã khiến Đát Kỷ trở thành biểu tượng của cái đẹp song hành cùng tội lỗi, là “hồ ly tinh” nổi tiếng nhất trong văn hóa Á Đông.
Theo Phong Thần Diễn Nghĩa, Đát Kỷ tên thật là Tô Đát Kỷ, con gái của Ký Châu hầu Tô Hộ. Nàng nổi tiếng khắp vùng với nhan sắc “khuynh quốc khuynh thành”, mới 16 tuổi đã được đồn là đẹp đến mức “chim sa cá lặn, trăng thẹn hoa nhường”. Khi Trụ Vương nghe danh, lòng dục vọng nổi lên, bèn sai sứ đến đòi Tô Hộ tiến nạp con gái vào cung. Tô Hộ ban đầu phản đối, nhưng vì bị áp lực triều đình và lời can gián của Tây Bá hầu Cơ Xương, ông đành gạt nước mắt gả con. Trên đường vào cung, Đát Kỷ bị hồ ly tinh nhập xác theo lệnh của Nữ Oa, với mục đích khiến Trụ Vương – kẻ từng xúc phạm Nữ Oa – phải diệt vong. Từ đó, một người con gái tài sắc vô song biến thành biểu tượng của dâm loạn và tàn ác, gieo họa cho cả một vương triều.
Ảnh minh hoạ.
Tương truyền rằng, ngay khi Trụ Vương gặp Đát Kỷ, ông đã say mê đến quên trời đất. Cung điện Triều Ca trở thành nơi của yến tiệc, tửu sắc triền miên. Trụ Vương bỏ bê triều chính, chỉ biết nghe tiếng cười của Đát Kỷ mà quên tiếng khóc của dân. Sử chép lại rằng, Trụ từng cho xây “Lộc Đài” – một cung điện nguy nga tráng lệ cao đến chạm mây – chỉ để Đát Kỷ thỏa chí tiêu dao. Cũng chính từ đây, những câu chuyện rùng rợn về tính cách hiếu kỳ, tàn nhẫn và dâm loạn của nàng lan truyền khắp nơi.
Trong cung, Đát Kỷ trở thành bóng ma ám ảnh hậu cung và triều đình. Khi bị chánh hậu Khương thị mắng vì mê hoặc vua, nàng lập tức vu cáo Khương hậu mưu hại Trụ Vương. Trụ vì tin lời tình nhân mà giam Khương hậu, ép cung đến chết. Sau đó, Đát Kỷ lên ngôi kế hậu, truy sát hai hoàng tử Ân Hồng và Ân Giao nhưng không thành. Cung cấm trở thành nơi đầy rẫy âm mưu và máu, nơi cái đẹp và tội ác song hành.
Một trong những câu chuyện khiến người đời rùng mình chính là sự hiếu kỳ bệnh hoạn của Đát Kỷ. Nàng từng sai lính chặt chân một cụ già và một đứa bé để “xem thử chân ai có tủy”, chỉ vì tò mò. Có khi, thấy một phụ nữ mang thai, nàng lại ra lệnh mổ bụng để xem giới tính đứa trẻ. Sự tàn nhẫn ấy khiến không ít đại thần phải run sợ. Trong triều, Tỷ Can – vị trung thần nổi tiếng trí tuệ – từng khuyên Trụ Vương dẹp bỏ hoang dâm, nhưng bị Đát Kỷ xúi giục vua mổ bụng ông để “kiểm nghiệm” câu nói “Thánh nhân chi tâm hữu thất khiếu” (trái tim người hiền có bảy ngăn).
Không dừng lại ở đó, Đát Kỷ còn khiến Trụ Vương trở nên điên loạn hơn bao giờ hết. Nàng gợi ý lập “Hình Phao Lao” – cột đồng nung đỏ bắt người phạm tội khỏa thân ôm lấy; và “Vườn Rượu Hồ Thịt” – hồ rượu, rừng thịt để vui chơi cùng cung nữ và bá quan. Những hình phạt, trò tiêu khiển kinh hoàng này không chỉ làm lòng dân oán hận mà còn khiến thiên hạ xem triều Ân như vũng bùn tội lỗi.
Tuy nhiên, trong một số giai thoại dân gian, Đát Kỷ không hoàn toàn là kẻ máu lạnh. Một câu chuyện khác kể rằng chính nàng là người vô tình sáng tạo ra đôi đũa. Khi đang dâng đồ ăn cho Trụ Vương, vì sợ món ăn quá nóng sẽ khiến vua nổi giận, nàng nhanh trí dùng hai cây trâm để gắp và thổi nguội. Trụ Vương thấy vậy thích thú, bèn hạ lệnh cho thợ chế tạo đôi đũa vàng. Từ đó, đôi đũa trở thành vật dụng quen thuộc của người Trung Hoa. Câu chuyện này được nhiều học giả cho rằng là sự pha trộn giữa yếu tố dân gian và biểu tượng nhân quả: từ sự khéo léo của một người đàn bà đẹp sinh ra văn hóa ẩm thực, nhưng cũng chính nàng là nguyên nhân khiến triều đại diệt vong.
Trong Phong Thần Diễn Nghĩa, Đát Kỷ không chỉ là người đàn bà mê hoặc, mà còn là công cụ của thần linh để trừng phạt Trụ Vương. Nữ Oa sai hồ ly tinh hóa thân thành Đát Kỷ để khiến Trụ phạm tội, qua đó dẫn đến sự sụp đổ tất yếu của triều Ân. Nhưng khi yêu ma nhập xác người phàm, bản thân hồ ly cũng bị cuốn vào vòng xoáy dục vọng, trở nên tham lam, độc ác hơn cả những gì được giao phó. Đến cuối cùng, khi Khương Tử Nha dấy binh cùng Chu Vũ Vương đánh diệt nhà Thương, Trụ Vương thua trận, tự thiêu trên Lộc Đài. Đát Kỷ bị bắt sống, xử tử và hồn bị giam dưới sao Tham Lang – biểu tượng của dục vọng, dâm tà và hủy diệt.
Trong Hậu Hán thư, tên Đát Kỷ còn được nhắc đến như một hình ảnh ẩn dụ cho sắc đẹp mê hoặc khiến kẻ quyền thế mất trí. Đại thần Khổng Dung từng châm biếm Tào Tháo bằng cách nhắc lại chuyện Trụ Vương si mê Đát Kỷ để ám chỉ sự vô đạo của nhà Tào. Trong Ngô Việt xuân thu, Ngũ Tử Tư cũng từng khuyên Phù Sai: “Hạ vong bởi Muội Hỉ, Ân vong bởi Đát Kỷ, Chu vong bởi Bao Tự. Mỹ nhân, là vật gây mất nước, nên từ chối.” Những lời ấy cho thấy hình ảnh Đát Kỷ đã trở thành tấm gương răn đời – biểu tượng cho sắc đẹp có thể khiến vương triều sụp đổ.
Thế nhưng, ở một góc nhìn khác, nhiều nhà nghiên cứu hiện đại cho rằng Đát Kỷ có thể chỉ là nạn nhân của định kiến và huyền thoại hóa. Trong xã hội trọng nam khinh nữ thời cổ, việc đổ lỗi cho một người phụ nữ xinh đẹp khi triều đại suy tàn là cách dễ dàng nhất để hợp lý hóa thất bại của đàn ông quyền lực. Vẻ đẹp của nàng, trong con mắt của người đời, vừa là phước, vừa là tội. Nàng trở thành “yêu cơ”, nhưng cũng là biểu tượng của cái đẹp bị trừng phạt – một nạn nhân của dục vọng, của chính Trụ Vương và của cả lịch sử.
Khi nhà Chu thay thế nhà Thương, những câu chuyện về Đát Kỷ vẫn được lưu truyền như một lời cảnh báo: rằng sắc đẹp nếu không đi cùng đức hạnh sẽ là mối họa khôn lường. Từ triều đại này qua triều đại khác, hình tượng Đát Kỷ luôn được tái hiện trên sân khấu, trong tranh họa, rồi trên màn ảnh – khi là hồ ly tinh, khi là mỹ nhân bạc mệnh. Nhưng dù ở hình thức nào, cái tên Đát Kỷ vẫn luôn gợi nhớ đến sự giao thoa giữa vẻ đẹp và tội lỗi, giữa dục vọng con người và định mệnh của vương triều.
