'Nhà nước Giám sát': Bức tranh toàn cảnh về bộ máy giám sát quy mô lớn của TQ

[vuitoichat]

Theo như nhà nước Trung Quốc Giám sát toàn cảnh về bộ máy giám sát quy mô lớn nước này khi có các camera giám sát của Hikvision bên ngoài trụ sở Hikvision ở Hàng Châu, phía đông tỉnh Chiết Giang, hoặc toàn bộ Trung Quốc đã xây dựng một hệ thống giám sát quy mô lớn và tinh vi nhất thế giới, được mệnh danh là ‘Nhà nước Giám sát người dân.

Trong thời đại kỹ thuật số ngày nay, Trung Quốc đã xây dựng một hệ thống giám sát quy mô lớn và tinh vi nhất thế giới, được mệnh danh là ‘Nhà nước Giám sát.. Hệ thống này bao gồm một mạng lưới rộng lớn các camera giám sát, phần mềm nhận dạng khuôn mặt, hệ thống thu thập dữ liệu và các công nghệ tiên tiến khác, cho phép chính phủ theo dõi và kiểm soát hành vi của công dân ở mức độ chưa từng có.

Lý do đằng sau việc Trung Quốc xây dựng hệ thống giám sát

Tất cả các chế độ độc tài đều dựa vào bạo lực hoặc đàn áp để duy trì quyền lực. Tuy nhiên, có hai loại đàn áp chính: đàn áp hậu kỳ và đàn áp phòng ngừa.

Đàn áp hậu kỳ (Ex post repression) là một chiến lược kiểm soát xã hội được các chế độ độc tài sử dụng để trừng phạt những người đã tham gia vào các hành động phản kháng hoặc bất đồng chính kiến sau khi hành động đó xảy ra. Nói cách khác, đây là phương pháp đàn áp được thực hiện sau khi hành vi vi phạm đã diễn ra.

Phương thức này có thể bao gồm bắt giữ, bỏ tù, sử dụng vũ lực mạnh để trấn áp các cuộc biểu tình, ám sát và hành quyết.

Tuy nhiên, đàn áp hậu kỳ tốn kém và trong một số trường hợp, không thể cứu vãn chế độ độc tài đang gặp khủng hoảng vì nó không thể hoàn toàn tin tưởng vào bộ máy an ninh, đặc biệt là quân đội, để tuân theo mệnh lệnh.

Đối lập với phương thức đàn áp hậu kỳ, đàn áp phòng ngừa (ex ante repression) tỏ ra hiệu quả và tiết kiệm hơn.

Đàn áp phòng ngừa là một chiến lược kiểm soát xã hội được các chế độ độc tài sử dụng để ngăn chặn các hành động phản kháng hoặc bất đồng chính kiến trước khi chúng xảy ra. Nói cách khác, đây là phương pháp đàn áp được thực hiện trước khi hành vi vi phạm có thể xảy ra.

Chiến lược này vận dụng hiệu quả các hoạt động tình báo, giám sát và răn đe để ngăn chặn và dự phòng các hành vi phản kháng hoặc các hành động tập thể chống đối chế độ. Mặc dù đòi hỏi nguồn lực và sự đầu tư nhất định, đàn áp phòng ngừa mang lại cho chế độ mức độ kiểm soát cao hơn so với đàn áp hậu kỳ.

Nhân viên an ninh tuần tra bên dưới camera giám sát ở một góc Quảng trường Thiên An Môn ở Bắc Kinh, Trung Quốc, hôm 6/9/2019. (Ảnh: Greg Baker/AFP/Getty Images)

Phạm vi và quy mô của Nhà nước Giám sát

Nhà nước Giám sát mang đặc trưng Trung Quốc sở hữu bốn đặc điểm then chốt, tạo nên một hệ thống giám sát độc đáo và hiệu quả.
Đặc điểm thứ nhất: Mô hình ‘Giám sát phân tán’

Đây là hệ thống giám sát phi tập trung, phân bổ nhiệm vụ giám sát cho nhiều tổ chức và cá nhân theo cả chiều ngang (giữa các bộ ngành, tổ chức khác nhau) và chiều dọc (tại mọi cấp độ của nhà nước).

Bộ máy giám sát đa tầng này bao gồm các cơ quan an ninh và phi an ninh (như doanh nghiệp nhà nước, trường đại học, và các ủy ban khu vực) cùng một mạng lưới thông tin rộng lớn.

Đặc điểm thứ hai: Hệ thống tập quyền với sự phối hợp hiệu quả

Ủy ban Chính trị Pháp luật Trung ương Đảng Cộng sản Trung Quốc (Ủy ban Chính Pháp), một bộ máy chuyên trách của Đảng Cộng sản Trung Quốc (ĐCSTQ), đảm nhận vai trò phối hợp giám sát tại mọi cấp độ. Nhờ đó, hệ thống giám sát Trung Quốc có tính thống nhất cao, tránh tình trạng hoạt động manh mún, thiếu đồng bộ. So sánh với các chế độ độc tài khác, bao gồm cả các chế độ cộng sản trước đây, đây là một điểm độc đáo và góp phần nâng cao hiệu quả giám sát của Trung Quốc.

Đặc điểm thứ ba: Quy mô tinh gọn của các cơ quan an ninh chính thức

Mặc dù sở hữu hệ thống giám sát rộng khắp, Trung Quốc lại vận hành các cơ quan an ninh chính thức với quy mô tương đối nhỏ gọn. Tổng số cảnh sát mặc đồng phục tại Trung Quốc vào khoảng 2 triệu người. Dữ liệu địa phương cho thấy Bộ An ninh Quốc gia Trung Quốc có thể chỉ có khoảng 100.000 nhân viên.

So với Stasi ở Đông Đức (sử dụng 91.000 nhân viên toàn thời gian, tương đương 0,6% dân số), tỷ lệ này cho thấy Trung Quốc vận hành hệ thống giám sát với quy mô nhân lực tối ưu. Thay vì tập trung vào số lượng, Trung Quốc chú trọng vào hiệu quả, sử dụng các chiến thuật tinh vi và công nghệ tiên tiến để tối ưu hóa hoạt động giám sát.

Đặc điểm thứ tư: Nâng cao hiệu quả giám sát bằng chiến thuật tinh vi và công nghệ tiên tiến

Trung Quốc không chỉ đầu tư vào công nghệ tiên tiến mà còn phát triển các chiến thuật giám sát tinh vi để nâng cao hiệu quả hoạt động. Hệ thống giám sát của họ tập trung vào các mục tiêu ưu tiên, bao gồm cả cá nhân và địa điểm quan trọng.

Sự kết hợp giữa chiến thuật sử dụng nhiều lao động và công nghệ tiên tiến mang lại nhiều lợi ích cho Trung Quốc: Tăng cường độ chính xác, giảm thiểu lãng phí và mở rộng phạm vi giám sát.

Hệ thống giám sát của Trung Quốc được thiết kế và vận hành một cách tinh vi, đan xen chặt chẽ giữa các tổ chức nhà nước, xã hội và nền kinh tế. Cấu trúc này tạo nên một mạng lưới giám sát toàn diện, bao quát mọi khía cạnh của đời sống công dân.

Về cơ bản, hệ thống giám sát của Trung Quốc được cài đặt trong các thể chế và tổ chức của nhà nước - đảng theo chủ nghĩa Lenin.

Về mặt chính trị, ĐCSTQ trực tiếp quản lý bộ máy giám sát này, phối hợp hoạt động thông qua mạng lưới cán bộ đảng dày đặc.

Nhờ sự hiện diện sâu rộng trong nền kinh tế và xã hội, ĐCST có thể dễ dàng tận dụng các tổ chức cơ sở của mình tại doanh nghiệp, trường học, cơ sở văn hóa và các tổ chức xã hội để thực hiện chức năng giám sát.

Về mặt tài chính, một phần đáng kể chi phí hoạt động giám sát được chi trả bởi các đơn vị phi an ninh, bao gồm doanh nghiệp và trường đại học. Các tổ chức này có trách nhiệm trả lương cho nhân viên an ninh của họ và chi trả cho các hoạt động thu thập thông tin tình báo và an ninh. Sự tham gia của các tổ chức phi an ninh giúp mở rộng phạm vi giám sát và giảm bớt gánh nặng tài chính cho chính phủ.

Một người đàn ông đang kiểm tra camera an ninh tại Quảng trường Thiên An Môn ở Bắc Kinh, ngày 31/10/2013. (Nguồn ảnh: Ed Jones / Getty Images / AFP)

So sánh và đối chiếu công nghệ giám sát của Skynet và Sharp Eyes

Skynet và Sharp Eyes là hai hệ thống giám sát quy mô lớn, sử dụng các công nghệ tiên tiến để giám sát và kiểm soát dân số. Mặc dù có nhiều điểm tương đồng, hai hệ thống này cũng có những điểm khác biệt quan trọng về mặt công nghệ.

Điểm tương đồng

Cả Skynet và Sharp Eyes đều sử dụng nhiều loại công nghệ giám sát, bao gồm camera giám sát, nhận dạng khuôn mặt, theo dõi điện thoại di động và phân tích dữ liệu lớn. Mục tiêu của cả hai hệ thống đều là giám sát và kiểm soát dân số, ngăn chặn hành vi phạm tội và duy trì trật tự xã hội. Cả hai hệ thống đều gây ra những lo ngại về quyền riêng tư và tiềm năng lạm dụng.

Mặc dù có nhiều điểm tương đồng, hai hệ thống này cũng có những điểm khác biệt quan trọng về mặt công nghệ. Sharp Eyes được cho là sử dụng công nghệ tiên tiến hơn và có phạm vi giám sát rộng hơn Skynet.

Điểm khác biệt then chốt giữa Skynet và Sharp Eyes

Điểm khác biệt về vận hành

Chủ quản: Skynet được điều hành bởi Bộ Công an, một cơ quan chính phủ trung ương. Do đó, Skynet được quản lý chặt chẽ hơn và có thể sử dụng công nghệ tiên tiến nhất. Chỉ có cảnh sát mới có quyền truy cập vào Skynet.

Cơ cấu tổ chức: Sharp Eyes được quản lý bởi các ủy ban chính trị - pháp luật địa phương. Mặc dù cảnh sát có toàn quyền truy cập vào Sharp Eyes nhưng nhiều thành phần của hệ thống này được xây dựng và tài trợ bởi các tổ chức chính quyền địa phương, doanh nghiệp thương mại và cộng đồng dân cư. Điều này có thể dẫn đến sự thiếu đồng nhất về công nghệ và mức độ an toàn giữa các khu vực triển khai Sharp Eyes.

Điểm khác biệt về phạm vi giám sát

Phạm vi địa lý: Skynet chủ yếu tập trung vào các khu vực thành thị, nơi mật độ dân số cao và nhu cầu giám sát an ninh lớn hơn. Sharp Eyes có phạm vi giám sát rộng hơn, bao gồm cả các khu vực nông thôn và vùng sâu vùng xa.

Mục tiêu giám sát: Skynet được thiết kế để giám sát các mối đe dọa an ninh quốc gia, chẳng hạn như khủng bố và tội phạm có tổ chức. Sharp Eyes có mục tiêu giám sát rộng hơn, bao gồm cả các hành vi vi phạm pháp luật nhỏ và các hoạt động bất đồng chính kiến.

Hệ thống giám sát toàn diện của Trung Quốc mang lại nhiều lợi ích tiềm năng cho các chế độ độc tài khác, giúp củng cố quyền lực và đàn áp bất đồng chính kiến. Một số lợi ích chính bao gồm: kiểm soát xã hội, giám sát, thu thập thông tin tình báo và kiểm soát kinh tế.

Việc sử dụng hệ thống giám sát của Trung Quốc gây ra lo ngại đáng kể cho Hoa Kỳ và các nước phương Tây, vì nó đe dọa đến quyền riêng tư, an ninh và các giá trị dân chủ. Những lo ngại chính bao gồm vi phạm quyền riêng tư, lạm dụng quyền lực, an ninh mạng và sự ổn định toàn cầu.

Hệ thống giám sát của Trung Quốc không chỉ đáng lo ngại vì phạm vi và độ chính xác của nó, mà còn vì sự kết hợp giữa sức mạnh độc tài và công nghệ tiên tiến. Điều này mang lại cho Trung Quốc khả năng giám sát công dân của mình ở mức độ chưa từng có và gây ra mối đe dọa đáng kể cho quyền riêng tư, tự do và an ninh trên toàn cầu.

Trung Quốc có thể khai thác hệ thống chính trị độc đảng của mình để triển khai và duy trì hệ thống giám sát một cách hiệu quả. Không có sự giám sát tư pháp hay rào cản dân chủ nào cản trở việc chính phủ thu thập và sử dụng dữ liệu của người dân.

Trung Quốc đang đầu tư mạnh vào nghiên cứu và phát triển các công nghệ giám sát tiên tiến như trí tuệ nhân tạo, nhận dạng khuôn mặt và phân tích dữ liệu lớn. Những công nghệ này cho phép giám sát tự động và tinh vi hơn, khiến việc né tránh trở nên khó khăn hơn bao giờ hết.

Khách tham quan xem các camera an ninh AI (trí tuệ nhân tạo) với công nghệ nhận dạng khuôn mặt tại Triển lãm Quốc tế TQ lần thứ 14 về An ninh và An toàn Công cộng tại Trung tâm Triển lãm Quốc tế Trung Quốc ở Bắc Kinh, Trung Quốc, vào ngày 24/10/2018. (Nguồn ảnh: Nicolas Asfouri/AFP/Getty Images)

Tương lai của 'Nhà nước Giám sát'

Các quốc gia phương Tây đang phải vật lộn để tìm ra cách phản ứng hiệu quả với mối đe dọa do hệ thống giám sát của Trung Quốc gây ra. Một số thách thức chính bao gồm:

Cạnh tranh không cân bằng: Cạnh tranh trực tiếp với Trung Quốc trong việc bán hệ thống giám sát cho các chế độ độc tài khác là không thể thực hiện được về mặt đạo đức và chính trị. Việc này sẽ vi phạm các giá trị nhân quyền và có thể dẫn đến việc các chế độ độc tài khác có được công nghệ giám sát mạnh mẽ hơn.

Lợi thế về chi phí của Trung Quốc: Trung Quốc có thể sản xuất hệ thống giám sát với giá rẻ hơn nhiều so với các nước phương Tây, do đó khó có thể cạnh tranh về mặt kinh tế.

Phản ứng quốc nội: Việc bán hệ thống giám sát cho các chế độ độc tài có thể vấp phải sự phản đối mạnh mẽ từ công chúng và các nhà hoạt động nhân quyền ở các nước phương Tây.

Do những thách thức này, các lựa chọn hiệu quả để giải quyết mối đe dọa do hệ thống giám sát của Trung Quốc gây ra có vẻ hạn chế.

Các biện pháp trừng phạt có thể gây ảnh hưởng trong ngắn hạn, nhưng khó có thể thay đổi quỹ đạo phát triển và sử dụng công nghệ giám sát của Trung Quốc. Hợp tác quốc tế để thiết lập các tiêu chuẩn về quyền riêng tư và an ninh mạng có thể hữu ích, nhưng việc đạt được sự đồng thuận và thực thi các tiêu chuẩn này có thể là một thách thức.

Hoa Kỳ, với tư cách là một quốc gia đi đầu trong việc bảo vệ quyền riêng tư và tự do dân chủ, có thể đóng vai trò quan trọng trong việc giải quyết thách thức do hệ thống giám sát của Trung Quốc gây ra.

Một số biện pháp tiềm năng mà Hoa Kỳ có thể thực hiện bao gồm: tiếp tục lên án việc sử dụng hệ thống giám sát của Trung Quốc, hỗ trợ các tổ chức xã hội dân sự, thúc đẩy các tiêu chuẩn toàn cầu và đầu tư vào nghiên cứu và phát triển.