Tính đến cuối tháng 4, chỉ có 1,2 tỷ liều được xuất xưởng trên toàn thế giới. Với tốc độ này, hàng trăm triệu người ở các nước đang phát triển sẽ vẫn chưa được chủng ngừa ít nhất cho đến năm 2023, khiến trầm trọng hơn, việc sản xuất vắc-xin hiện chưa thể cung cấp đủ 10 - 15 tỷ liều cần thiết để ngăn chặn sự lây lan của virus. Do sự thiếu hụt vắc-xin ngừa Covid-19 có thể kết thúc nếu các nhà sản xuất trên khắp thế giới được cấp quyền tiếp cận công nghệ, kiến thức cần thiết.
Chia sẻ trên trang Project Syndicate, hai học giả Joseph E. Stiglitz và Lori Wallach cho rằng, cách duy nhất để chấm dứt đại dịch là tiêm chủng đủ số lượng người trên toàn thế giới. Khẩu hiệu “không ai an toàn cho đến khi tất cả chúng ta đều an toàn” thể hiện thực tế dịch tễ học mà nhân loại đang phải đối mặt.
Các đợt bùng phát dịch ở bất cứ đâu cũng có thể sản sinh ra biến thể virus corona chủng mới kháng vắc-xin, buộc tất cả phải trở lại một h́nh thức phong tỏa nào đó. Với sự xuất hiện của những đột biến mới đáng lo ngại ở Ấn Độ, Brazil, Nam Phi, Anh và những nơi khác, đây không phải là mối đe dọa đơn thuần về mặt lư thuyết.
Trầm trọng hơn, việc sản xuất vắc-xin hiện chưa thể cung cấp đủ 10 - 15 tỷ liều cần thiết để ngăn chặn sự lây lan của virus. Tính đến cuối tháng 4, chỉ có 1,2 tỷ liều được xuất xưởng trên toàn thế giới. Với tốc độ này, hàng trăm triệu người ở các nước đang phát triển sẽ vẫn chưa được chủng ngừa ít nhất cho đến năm 2023.
V́ vậy, việc chính quyền Tổng thống Mỹ Joe Biden thông báo sẽ cùng với 100 quốc gia khác t́m cách từ bỏ khẩn cấp các quy tắc về quyền sở hữu trí tuệ (IP) của Tổ chức Thương mại thế giới (WTO) đối với vắc-xin ngừa Covid-19 là tin chấn động.
Các cuộc đàm phán đúng lúc về một thỏa thuận WTO tạm thời loại bỏ những rào cản này sẽ tạo ra sự bảo đảm về mặt pháp lư mà các chính phủ và nhà sản xuất trên khắp toàn cầu cần để mở rộng quy mô sản xuất vắc-xin, phương pháp điều trị và chẩn đoán.
Mùa thu năm ngoái, cựu Tổng thống Mỹ Donald Trump đă tập hợp một số đồng minh là các nước giàu để ngăn chặn bất kỳ cuộc đàm phán từ bỏ IP nào như trên. Song, chính quyền kế nhiệm đối mặt với áp lực ngày càng tăng về việc phải đảo ngược chính sách này với sự ủng hộ của 200 người từng đoạt giải Nobel, các cựu lănh đạo quốc gia cũng như chính phủ, 110 thành viên Hạ viện và 10 Thượng nghị sỹ Mỹ, 400 nhóm xă hội dân sự Mỹ, 400 nghị sĩ châu Âu cùng nhiều tổ chức, cá nhân khác.
Căn nguyên vấn đề
Theo các học giả Stiglitz và Wallach, sự khan hiếm vắc-xin ở khắp các nước đang phát triển phần lớn bắt nguồn từ nỗ lực của các hăng bào chế nhằm duy tŕ kiểm soát độc quyền và lợi nhuận.
Pfizer và Moderna, hai nhà bào chế vắc-xin mRNA cực kỳ hiệu quả đă từ chối hoặc không đáp ứng đề nghị của các nhà sản xuất dược phẩm đủ điều kiện t́m cách sản xuất chế phẩm của họ. Không một nhà phát triển vắc-xin nào chia sẻ công nghệ của họ với những nước nghèo thông qua Nhóm tiếp cận công nghệ Covid-19 tự nguyện của Tổ chức Y tế thế giới (WHO).
Các cam kết gần đây của các công ty về việc cung cấp cho Chương tŕnh tiếp cận toàn cầu về vắc-xin Covid-19 (COVAX), sáng kiến nhằm hướng họ đến những nhóm dân số có nguy cơ cao nhất ở các nước nghèo hơn, không có ǵ thay thế được. Những hứa hẹn này có thể xoa dịu cảm giác tội lỗi của các hăng dược phẩm nhưng không tạo ra mấy thay đổi đối với nguồn cung toàn cầu.
Các tập đoàn dược phẩm tập trung chủ yếu vào doanh thu, không phải sức khỏe toàn cầu. Mục tiêu của họ rất đơn giản: Duy tŕ càng nhiều sức mạnh thị trường càng tốt để tối đa hóa lợi nhuận.
Trong những tuần gần đây, vô số đoàn vận động hành lang cho các hăng dược đă kéo về Washington để gây áp lực buộc các nhà lănh đạo chính trị ngăn chặn việc từ bỏ quy định bảo hộ IP của WTO. Họ khăng khăng, việc từ bỏ là không cần thiết, v́ khung pháp lư hiện có của WTO đủ linh hoạt để cho phép tiếp cận công nghệ. Họ cũng cho rằng việc miễn trừ sẽ không hiệu quả, v́ các nhà sản xuất ở những nước đang phát triển không có đủ tiềm lực để sản xuất vắc-xin.
Chưa hết, các công ty dược phẩm c̣n cảnh báo, đề xuất nếu thành hiện thực sẽ làm suy yếu các động lực nghiên cứu, làm giảm lợi nhuận của các doanh nghiệp phương Tây và thậm chí sẽ giúp Trung Quốc và Nga đánh bại phương Tây về mặt địa chính trị.
Trong khi, việc từ bỏ IP tạm thời với vắc-xin Covid-19 rơ ràng sẽ tạo ra sự khác biệt thực sự. Đó là lí do tại sao các công ty dược phản đối kịch liệt như vậy. Hơn nữa, “thị trường” xác nhận suy nghĩ này, bằng chứng là giá cổ phiếu của các nhà sản xuất vắc-xin lớn đă giảm mạnh ngay sau thông báo "lịch sử" của chính quyền Biden. Với việc miễn trừ, thêm nhiều vắc-xin sẽ đến tay người dùng, giá sẽ giảm và lợi nhuận của các công ty do đó cũng kém đi.
Những lời nói dối nghiêm trọng
Sau nhiều năm tích cực vận động và hàng triệu người đă thiệt mạng v́ đại dịch HIV/AIDS, các nước WTO mới nhất trí về nhu cầu cấp phép IP bắt buộc (các chính phủ cho phép các công ty nội địa sản xuất một dược phẩm đă được cấp bằng sáng chế mà không cần sự đồng ư của chủ sở hữu bằng sáng chế) để đảm bảo khả năng tiếp cận thuốc chữa bệnh.
Song, các hăng dược chưa bao giờ từ bỏ việc làm mọi thứ có thể để phá hủy nguyên tắc này. Họ cho rằng, việc từ bỏ IP với vắc-xin ngừa virus corona chủng mới sẽ tạo ra tiền lệ khủng khiếp. Các học giả đă t́m cách lật tẩy những điều bất ổn trong tuyên bố của họ.
Thứ nhất, lập luận rằng các nước đang phát triển thiếu kỹ năng sản xuất vắc-xin Covid-19 dựa vào các công nghệ mới là không đúng. Khi các hăng bào chế vắc-xin của Mỹ và châu Âu đồng ư hợp tác với các nhà sản xuất nước ngoài như Viện Huyết thanh của Ấn Độ (nhà sản xuất vắc-xin lớn nhất thế giới) và Aspen Pharmacare ở Nam Phi, các tổ chức này không gặp vấn đề ǵ đáng chú ư trong sản xuất.
Liên minh Đổi mới sẵn sàng ứng phó dịch bệnh đă xác định được khoảng 250 công ty khác trên khắp thế giới có cùng tiềm năng thúc đẩy nguồn cung vắc-xin. Họ chỉ cần tiếp cận công nghệ và bí quyết.
Suhaib Siddiqi, cựu Giám đốc phụ trách hóa học của hăng dược Moderna quả quyết, dù rất khó và tốn kém để phát triển công nghệ vắc-xin mRNA, nhưng nếu được chia sẻ đầy đủ về công nghệ và cách thức, nhiều nhà máy hiện đại có thể sản xuất được loại vắc-xin này trong ṿng 3 - 4 tháng.
Thứ hai, các hăng dược tuyên bố việc từ bỏ IP là không cần thiết v́ “tính linh hoạt” của các quy định hiện có của WTO và rằng các công ty ở những nước đang phát triển đă không t́m kiếm giấy phép bắt buộc.
Tuy nhiên, thực tế, điều này phản ánh các hăng dược phương Tây đă làm mọi thứ có thể để tạo ra hàng lớp pháp lư về các bằng sáng chế, bản quyền, thiết kế công nghiệp độc quyền và “các độc quyền” bí mật thương mại khiến những quy định linh hoạt hiện có không bao giờ có thể chạm tới được.
Ví dụ, v́ vắc-xin mRNA có hơn 100 thành phần trên toàn thế giới, trong đó nhiều thành phần gắn với một số dạng bảo hộ IP nào đó nên việc điều phối các giấy phép bắt buộc giữa các quốc gia cho chuỗi cung ứng này là gần như không thể.
Hơn nữa, theo các quy định của WTO, việc cấp phép bắt buộc cho xuất khẩu thậm chí c̣n phức tạp hơn, dù hoạt động thương mại này là rất cần thiết để tăng nguồn cung vắc-xin toàn cầu. Ví dụ, nhà sản xuất dược phẩm Canada Biolyse không được phép sản xuất và xuất khẩu các phiên bản tương tự vắc-xin gốc của Johnson & Johnson sang các nước đang phát triển sau khi J&J từ chối yêu cầu cấp giấy phép tự nguyện cho họ.
Một yếu tố khác dẫn đến t́nh trạng thiếu hụt nguồn cung vắc-xin là sự sợ hăi, cả ở cấp quốc gia và doanh nghiệp. Nhiều nước lo lắng Mỹ và Liên minh châu Âu (EU) sẽ cắt viện trợ hoặc áp đặt trừng phạt nếu họ cấp giấy phép bắt buộc sau nhiều thập kỷ bị đe dọa làm như vậy. Song, với sự miễn trừ của WTO, các chính phủ và công ty này sẽ thoát khỏi các vụ kiện của doanh nghiệp, các lệnh cấm và những thách thức khác.
Thứ ba, lập luận rằng việc từ bỏ IP sẽ làm giảm lợi nhuận của các hăng dược cũng như không khuyến khích nghiên cứu và phát triển trong tương lai là sai. Sự miễn trừ từ WTO sẽ không băi bỏ các yêu cầu pháp lư quốc gia về việc chủ sở hữu IP phải được trả tiền bản quyền hoặc các h́nh thức bồi thường khác. Nhưng, thông qua loại bỏ lựa chọn của các hăng độc quyền về việc ngăn chặn sản xuất nhiều hơn, việc miễn trừ sẽ tăng động lực cho các công ty dược phẩm tham gia vào các thỏa thuận tự nguyện.
Do đó, ngay cả khi WTO áp miễn trừ, các hăng phát triển vắc-xin vẫn có thể kiếm được bộn tiền. Doanh thu từ vắc xin Covid-19 của Pfizer và Moderna trong năm 2021 dự kiến đạt lần lượt là 15 tỷ USD và 18,4 tỷ USD, dù các chính phủ đă tài trợ phần lớn cho hoạt động nghiên cứu cơ bản và trả trước rất nhiều tiền để đưa vắc-xin ra thị trường.
Cuối cùng, lập luận rằng việc miễn trừ IP sẽ giúp Trung Quốc và Nga tiếp cận công nghệ Mỹ là không thuyết phục. Lí do v́ các vắc-xin không phải do Mỹ tạo ra đầu tiên. Nghiên cứu hợp tác xuyên quốc gia về mRNA và các ứng dụng y tế của nó đă được tiến hành trong nhiều thập kỷ.
Nhà khoa học người Hungary Katalin Karikó đă tạo bước đột phá đầu tiên vào năm 1978 và kể từ đó các bước phát triển tiếp theo đă diễn ra ở Thổ Nhĩ Kỳ, Thái Lan, Nam Phi, Ấn Độ, Brazil, Argentina, Malaysia, Bangladesh và các quốc gia khác, bao gồm cả Viện Sức khỏe quốc gia Mỹ.
Ngoài ra, công nghệ mRNA trong vắc-xin của Pfizer lại thuộc sở hữu của BioNTech (một công ty Đức do một người nhập cư Thổ Nhĩ Kỳ và vợ của ông sáng lập) và công ty này đă cấp giấy phép sản xuất vắc-xin cho công ty Trung Quốc Fosun Pharma. Bên cạnh đó, Trung Quốc cũng đang tự phát triển và sản xuất vắc xin mRNA của riêng họ. Một loại đang trong giai đoạn thử nghiệm lâm sàng giai đoạn 3; một loại khác có thể được bảo quản ở nhiệt độ tủ lạnh, loại bỏ nhu cầu quản lư dây chuyền lạnh.
Mỹ có thể thua nếu...
Đối với những người tập trung vào các vấn đề địa chính trị, nỗi lo ngại lớn hơn phải là, cho đến nay Mỹ chưa tham gia vào chính sách ngoại giao Covid-19 mang tính xây dựng. Mỹ đă ngăn chặn xuất khẩu vắc-xin mà họ thậm chí không sử dụng. Chỉ khi làn sóng lây nhiễm thứ hai bắt đầu tàn phá Ấn Độ th́ Washington mới thấy cần thiết chuyển giao những liều AstraZeneca chưa sử dụng của ḿnh.
Trong khi đó, Nga và Trung Quốc không chỉ tự sản xuất vắc-xin. Họ đă tham gia vào việc chuyển giao công nghệ và kiến thức quan trọng, tạo dựng quan hệ đối tác trên toàn thế giới và giúp đẩy nhanh nỗ lực tiêm chủng toàn cầu.
Với số ca mắc mới hàng ngày tiếp tục đạt mức cao ở một số nơi trên thế giới, khả năng các biến thể nguy hiểm mới xuất hiện tạo ra rủi ro ngày càng tăng cho tất cả chúng ta. Thế giới sẽ ghi nhớ những quốc gia nào đă giúp đỡ và những quốc gia nào đă thiết lập các rào cản trong thời điểm quan trọng này.
Vắc-xin Covid-19 đă được các nhà khoa học từ khắp nơi trên thế giới phát triển, nhờ vào khoa học cơ bản được nhiều chính phủ hỗ trợ. Do đó, việc mọi người trên thế giới được hưởng những lợi ích từ chúng là đúng đắn. Đây là vấn đề đạo đức và tư lợi. Nhân loại không nên để các hăng dược đặt lợi nhuận lên trên các sinh mạng.
News
Library
Technology
Giải Trí
Portals
Tin Sốt
Home
