Fukushima sẽ cùng chung số phận của Tchernobyl 25 năm trước

Gần một tháng sau tai nạn hạt nhân, tình hình tại Fukushima vẫn chưa được cải thiện. Hôm nay, các kỹ sư Nhật bơm khí Azote vào lò phản ứng số 1, nơi có độ khí hydrogen rất cao để tránh xảy ra vụ nổ như ở Tchernobyl năm 1986 thời Liên Xô cũ. Khói trắng mang phóng xạ tiếp tục bốc lên gây ô nhiễm các nước láng giềng.

Theo Cơ quan an toàn hạt nhân Nhật Bản thì khó có thể khắc phục được thiệt hại và khôi phục các lò hạt nhân đã hư hỏng vì nhiên liệu nóng chảy. Giải pháp sau cùng là chôn vùi trung tâm một thời là « niềm kiêu hãnh » của xứ Phù Tang dưới lớp bê tông nhưng chắc chắn hơn « nấm mồ » Tchernobyl được thực hiện trong gấp rút.

Fukushima, ảnh chụp từ vệ tinh (DR)

Cho đến ngày 11 tháng 3 năm 2011, Nhật Bản có tổng cộng 55 lò hạt nhân. Tin tưởng vào sức mạnh của nền công nghiệp quốc gia, Nhật chọn tích trữ chất phế thải hạt nhân cực độc trong những hồ nước khổng lồ được xây ngay trong khuôn viên nhà máy điện hạt nhân.

Đây là một tính toán sai lầm tai hại mà cơn địa chấn và sóng thần ngày 11/03/2011 đã chứng tỏ. Theo giới chuyên gia hạt nhân, mỗi hồ nước hàm chứa nồng độ phóng xạ Cesium 137 nhiều hơn là lượng phóng xạ mà những vụ thử nghiệm bom của các cường quốc nguyên tử thảy ra trong nửa thế kỷ qua.

Trong gần 4 tuần lễ qua, các nhân viên của Nhật đã trả giá bằng chính sức khỏa và mạng sống của họ để hạ nhiệt các thanh nhiên liệu bị hiện tượng nóng chảy . Phương tiện sử dụng lại rất lạc hậu bằng xe xịt nước không khác gì Tchernobyl. Nước biển dùng chửa cháy đã kéo phóng xạ đi theo gây thiệt hại cho môi trường không biết đến qui mô nào và cho đến bao giờ.

Một khi khủng hoảng được khắc phục, các nhà máy này cần phải được quét dọn và tẩy độc với những kinh phí chắc chắn là khổng lồ. Tiến trình này phải kéo dài ít nhất là phải hơn 10 năm. Trong thời gian đó, phải tìm ra cách thay thế nguồn điện hạt nhân bị thiếu.

Nhưng còn các lò không phục hồi được thì phải giải quyết ra sao ? Trung tâm hạt nhân Fukushima số 1 sẽ bị chôn vùi trong một nấm mộ khổng lồ với lớp vỏ bọc bê tông pha chất thép hay vào giờ chót các kỹ sư Nhật sẽ đưa ra sáng kiến bất ngờ ? Dù sao đi nữa thì Fukushima từ nay đã biến thành một « đài tưởng niệm » về những quyết định sai trái của Nhật Bản từ sau hai quả bom nguyên tử.

Để tìm hiểu thêm về thực trạng của các nhà máy Fukushima hiện nay ? Giải pháp khắc phục nào khả thi và sẽ đi đến đâu ? Mời quý thính giả theo dõi phần nhận định của kỹ sư Đặng Đình Cung, chuyên gia tư vấn về năng lượng ở Paris.

Đặng Đình Cung : Khi mạch nước ngầm sâu 15 mét bị nhiễm phóng xạ thì tình trạng lò hạt nhân thực sự bị hư hại tới đâu ? Độ sâu mạch nước ngầm bị nhiễm phóng xạ tùy ở địa chất dưới nền lò phản ứng chứ không phải ở tình trạng lò. Thình hình bây giờ là những thanh nhiên liệu bị nung chẩy, nhiệt độ cao đã làm nung chẩy thùng lò phản ứng, làm nứt nền móng của nhà máy và để cho nước trong lò chẩy ra ngoài.

Nước này mang theo những vật liệu phóng xạ chứa trong thùng lò, những vật liệu này đã trộn với nước ngầm và không ai biết nước ngầm chứa vật liệu phóng xạ sẽ chẩy đi đâu. Không biết vật liệu phóng xạ sẽ đi đâu mới là một điều đáng quan ngại. Chứ còn thấm tới một mét, mười mét hay một trăm mét thì cũng không thay đổi gì cả.

- Các kỹ sư Nhật dự trù một số biện pháp đối phó như đào đường hầm thoát nước từ đáy lò ra ngoài... Đâu là những biện pháp có thể gọi là khả thi?

Đặng Đình Cung : Đào đường hầm dưới đáy lò là giải-pháp đúng. Nước chứa những vật liệu phóng xạ sẽ chẩy vào đường hầm và người ta sẽ bơm nước này ra để lọc những vật liệu phóng xạ trước khi trả lại thiên nhiên. Điều khó khăn là phải biết địa chất của Fukushima để dự báo được những vật liệu phóng xạ sẽ thấm đi đâu và đào hầm ở những nơi nào cho hữu hiệu. Nếu làm tốt được việc này càng xớm thì càng đỡ tốn kém vì nếu để những vật liệu phóng xạ chẩy đi xa thì phải có nhiều đường ống và phải lọc một khối lượng nước lớn hơn.

- Tính xa hơn, về lâu về dài thì khi nào mới có thể nói là "giải quyết yên chuyện này"? Cần phải làm những việc gì?

Đặng Đình Cung : Đại đa số những đồng vị phóng xạ sẽ biến mất trong vài tháng, một năm. Một phần sẽ biến mất trong ba bốn chục năm tới. Một phần nhỏ, nhưng đó là những đồng vị có hoạt tính rất cao, sẽ tiếp tục đe dọa sức khỏe và môi trường trong cả trăm cả nghìn thế kỷ. Một phần nhỏ của một lượng rất nhỏ thì cũng vẫn đặt vấn đề cho tới khi con cháu chúng ta tìm được một giải pháp. Trong khi chờ đợi thì chỉ biết có bọc thép và bê tông và ngăn cấm đến gần.
- Mấy hôm nay, Areva đã cung cấp nhiều trang thiết bị, robot cho Nhật. Trong thời gian tới Pháp có thể giúp gì thêm và về mặt kỹ thuật, kỹ nghệ để Pháp sẽ xây lò hạt nhân thế hệ 3 cho Nhật?

Đặng Đình Cung : Tôi chắc hai nước Pháp và Nhật cũng ngang hàng nhau về rô-bốt. Nhờ đã khai triển chương trình sản xuất điện hạt nhân và bảo dưỡng chương trình này, Pháp có nhiều kinh-nghiệm về công nghệ rô-bốt vận chuyển vật liệu phóng xạ. Nhật có nhiều kinh-nghiệm về rô–bốt. Tôi không biết họ có giỏi bằng Pháp về rô–bốt chuyên cho ngành hạt nhân không và có đầy đủ như ở Pháp không.

Về khả năng Pháp sẽ bán lò phản ứng hạt nhân EPR cho Nhật thì tôi nghĩ là không vì ba lý do. Thứ nhất, Nhật sẽ tiếp tục xây nhà máy điện hạt nhân trong hai thập niên tới hay không. Thứ hai là Nhật đã có một nền công nghệ hạt nhân vững mạnh rồi. Thứ ba là lò phản ứng EPR cũng chỉ là một lò thế hệ ba đã được cải tiến mà cải tiến theo hướng trở nên quá phức tạp và công suất quá cao. Một hệ thống quá phức tạp sẽ sẽ có hiệu suất thấp vì phải ngưng hoạt động nhiều lần và lâu để bảo trì hay sửa chữa. Một nhà máy công suất quá cao thì sẽ gây khó khăn trong việc điều chỉnh mạng phân phối điện quốc gia.

- Quốc hữu hóa Tepco có phải là một giải pháp giảm bớt những thiếu sót về an toàn hạt nhân mà một công ty tư nhân và ham lợi nên bỏ bớt kinh phí bảo trì, kiểm soát?

Đặng Đình Cung : Nếu là một công ty Nhà Nước thì có thể nghĩ rằng công ty điện sẽ không có mục đích chính là sinh lãi. Nhưng là công ty Nhà Nước hay tư nhân thì một công ty cũng vẫn phải cân bằng thu chi. Lãi của một công ty điện là khoảng ba bốn phần trăm. Vậy nếu là công ty quốc doanh thì giá bán điện cho người tiêu dùng sẽ thấp một chút nhưng sẽ không ảnh hưởng gì mấy đến túi tiền của người dân một nước giầu sang như Nhật Bản hay Pháp.

Ở Nhật công-chức thường chờ ngày đủ thâm-niên để chuyển sang xí-nghiệp tư-nhân trong ngành họ có trách nhiệm quản trị. Ở Pháp, tập-quán này, gọi là "pantouflage", mỗi ngày mỗi phổ biến hơn nhưng vẫn còn được kiềm chế theo luật và áp lực xã hội. Vì thế mà tôi nghĩ rằng quốc hữu hóa ở Pháp thì bảo đảm an toàn kỹ hơn và ở Nhật thì sẽ không thay đổi gì mấy.

- Xin anh, với tư cách là một chuyên gia, phân tích về những sai trái của ban lãnh đạo tập đoàn điện lực Tepco?

Đặng Đình Cung : Từ Pháp và bây giờ chỉ là một người dân thường, tôi không nắm rõ vấn đề trách nhiệm của mỗi đối tác. Vả lại chỉ trích thì rất dễ. Vậy xin đặt một câu hỏi thôi. Khi có sự cố trong một lò phản ứng hạt nhân thì việc ưu tiên và quan trọng nhất là phải bảo đảm sự luân chuyển nước trong lò để tiếp tục làm nguội lò.

Toàn bộ cấu trúc nhà máy Fukushima đã chịu đựng được động đất và sóng thần. Chỉ có máy móc, những tổ phát điện phụ và những máy bơm bị sóng thần làm hỏng. Trong thời gian các lò phản ứng vẫn còn quán tính nhiệt thì tại sao Tepco không chở ngay những thiết bị thay thế đến hiện trường để bơm nước trở lại vào trong lò ? Ngành điện hạt nhân Nhật Bản không có sẵn những thiết bị thay thế dùng cho an toàn các nhà máy điện hạt nhân hay sao?

Ngoài tính toán lầm của con người, Fukushima còn là hậu quả của chính sách « hạt nhân bằng mọi giá ». Công ty khai thác điện lực Tokyo, Tepco, đã nhiều lần bị tai tiếng báo cáo gian dối về thanh tra an toàn. Các thanh tra của chính phủ đã thanh tra như thế nào mà không tránh được hệ quả tất yếu.

Nhìn một đại cường công nghiệp và khoa học thế giới đem xe chửa lửa ngăn chận hiện tượng nóng chảy hạt nhân như một nước chậm tiến, người dân Nhật nói riêng và cả nhân loại bắt buộc phải tự đặt câu hỏi: Nước nào trên thế giới, kể cả Hoa Kỳ , sẽ phản ứng hiệu quả hơn với tai nạn hạt nhân trong trường hợp Fukushima?

Tú Anh
(RFI)