HƯỚNG DẪN SƠ CỨU (FIRST AID)
KHI BỊ CÔN TRÙNG, ĐỘNG VẬT VÀ NGƯỜI CẮN TRONG LÚC SINH HOẠT NGOÀI TRỜI Lynn Ly phỏng dịch theo "The Everything First Aid"
Những hoạt động ngoài trời như làm việc, vui chơi, giải trí, du ngoạn ở trong một số hoàn cảnh , khí hậu , và thời tiết . Khí hậu nóng và lạnh đều có thể gây ra những hệ quả đối lập (adverse consequences), và những sinh vật (critters) sống bên ngoài thỉnh thoảng gây dị ứng (ngứa ngáy khó chịu) hoặc tổn thương . Cơ thể bị thiếu nước hoặc ở cao độ (thí dụ lên đỉnh núi) và ở trong một số điều kiện ngoài trời khác cũng có thể làm bạn cảm thấy suy yếu đi .
Cho dù không có vấn đề ǵ khi bạn hoạt động ngoài trời, nhưng thật quan trọng bạn biết làm ǵ để chăm sóc hoặc trợ giúp những người bị chấn thương, bị bệnh tật bất ngờ .
I) BỊ CÔN TRÙNG, LOÀI VẬT VÀ NGƯỜI CẮN
Nhiều loại côn trùng và các sinh vật khác, bao gồm cả con người, gây ra các vết cắn và vết châm chích có thể cho cảm giác không thoải mái hoặc đe dọa tính mạng từ nhẹ nhẹ đến trung b́nh. Điều quan trọng là biết làm ǵ, làm thế nào để trị liệu, và khi nào th́ cần t́m kiếm đến trợ giúp từ chuyên gia y tế để trị liệu bất kỳ thương tổn tàng ẩn bên trong.
1) B̉ CẠP CẮN (SCORPION BITES)
Ḅ cạp là loại côn trùng nhiều chân có h́nh dạng giống tôm hùm (lobster-like arthoropods) nằm trong xếp loại côn trùng có nọc độc (arcahnid class, cùng loài nhền nhện = spider class), có một ng̣i / kim xoăn ở phần cuối nơi đuôi, và chúng thường được t́m thấy ở vùng sa mạc phía Tây Nam của Mexico (nước Mễ Tây Cơ). Những vết chích / đốt của bọ cạp dường như không có khả năng gây tử vong và dễ dàng điều trị, nhưng lại nguy hiểm cho trẻ nhỏ và người già hơn . Những triệu chứng bao gồm đau nhức ngay lập tức (immediate pain), nóng rát (burning), sưng tấy chút chút (minor swelling) và cảm giác tê (numb) hoặc ngứa ran (tingling sensation).
Những buớc sau đây cần nên thực hiện để trị liệu vết ḅ cạp cắn:
1. Rửa vùng bị ḅ cạp cắn bằng xà pḥng / xà bông và nước
2. Dùng túi trườm lạnh đặt lên vùng bị ḅ cạp cắn trong ṿng 10 phút , nếu cần thiết th́ lập đi lập lại việc trườm lạnh vùng bị cắn với khoảng cách giữa các lần trườm lạnh là 10 phút .
3. Gọi điện thoại đến trung tâm kiểm soát chất độc (the Poison Control Center), hay đi bệnh viện khi có bất kỳ triệu chứng nghiêm trọng ǵ
2) BỌ VE CẮN (TICK BITES)
Những người sống vùng rừng cây hay đồng cỏ, hay những người dành thời gian vui chơi giải trí ở những khu vực này th́ dễ bị bọ ve cắn . Loài côn trùng nho nhỏ này sống bằng cách hút máu các loài động vật có vú (mammals) thí dụ như hươu nai (deer), loài gậm nhấm (rodents), thỏ (rabbits) và có thể truyền bệnh từ động vật sang người .
Việc sơ cứu (first aid) những vết bọ ve cắn bao gồm loại bỏ con bọ ve đang bu bám ngay lập tức để tránh những phản ứng từ vết cắn và giảm thiểu tối đa các loại bệnh nhiễm trùng do bọ ve gây ra thí dụ bệnh Lyme, bệnh nóng sốt Colorado bọ ve (Colorado tick fever), bệnh nóng sốt được phát hiện ở núi đá (Rocky Mountain Spotted fever)
Để tháo bỏ con bọ ve bu bám trên người , hăy làm như sau:
1. Dùng cây nhíp (tweezers) hay cây kẹp nhỏ nhỏ cong cong hay thẳng thẳng (small curl or flat forcepts) kẹp lấy đầu con bọ ve và càng cận sát nơi da đang bị con bọ ve cắn càng tốt, rồi nhẹ nhàng kéo ra, đừng bóp nát hay xoay vặn con bọ ve
2. Rửa vùng bị bọ ve cắn bằng xà pḥng / xà bông và nước.
3. Bôi thuốc Antihistamine hoặc loại 1% hydrocortisone cream (loại kem chứa 1% chất hydrocortisone)
Cần phải có sự chăm sóc y tế chuyên nghiệp , nếu con bọ ve cắn quá sâu và bạn không thể tháo gỡ nó ra được, hoặc bạn đang ở trong khu vực được thông báo là có nhiều nguy cơ bị bệnh lyme, hoặc bạn có triệu chứng nóng sốt hay triệu chứng cảm cúm , hoặc bạn có trải nghiệm bắp thịt trở lên suy nhược, tê liệt (paralysis) , hoặc nổi vết tṛn đỏ trên da gọi là "phát ban mắt ḅ" (the bull's eye rash) là đặc chưng của bệnh Lyme .
CẢNH BÁO !!!
Đừng bao giờ bôi petroleum jelly (vaseline), rượu cồn ( alcohol ) ahy ammonia lên con bọ ve - chúng sẽ cắn chặt sâu vào da hơn. Nếu bạn đang ở trong vùng cảnh báo có nhiều nguy cơ bệnh Lyme mà bị bọ ve cắn, bạn nhất định phải phone báo bác sĩ để được tư vấn và ngay lập tức được chăm sóc và điều tri bao gồm việc sử dụng thuốc kháng sinh
Nếu mắt bạn kém, nh́n không rơ, bạn có thể nhờ người nhà xem xét bàn chân hộ. Đồng thời, nhờ bác sĩ khám chân cho bạn ít nhất mỗi năm 1 lần.
Mỗi ngày bạn rửa chân với xà-bông nhẹ và nước ấm, sau đó dùng lotion chống khô da thoa chân giúp da chân khỏi khô (da khô dễ tổn thương và nhiễm trùng). Bạn tránh dùng nước nóng, và nhớ dùng tay thử trước, xem nước nóng đến mức độ nào trước khi nhúng chân vào bồn tắm. Đừng đi chân đất bạn ạ, dù ở nhà, và nên đi giầy thật vừa vặn hầu tránh bị trầy lở chân, hoặc có những chỗ chai cứng gây do giầy. Bạn nhớ bỏ giầy ra ít nhất 1 lần mỗi ngày. Khi mang giầy mới, những ngày đầu, bạn chỉ nên mang giầy tối đa 1 tiếng mỗi ngày để khỏi phồng da chân. Có nhiều loại giầy được chế tạo đặc biệt để bảo vệ chân, tốt cho chân của người tiểu đường. Nếu không, bạn có thể dùng các giầy thể thao cũng tốt. Trước khi xỏ chân vào giầy, bạn nhớ xem xét cẩn thận, t́m các vật lạ trong giầy có thể làm thương tổn chân bạn. Vớ nên thay mỗi ngày. Dùng những loại vớ đặc biệt giúp tránh phồng da càng tốt. Khi cắt móng chân, bạn nên cắt ngang các móng chân, thay v́ cắt vanh tṛn. Cắt vanh tṛn theo ngón chân dễ phạm phải thịt.
Với bệnh tiểu đường, có nhiều vấn đề về bàn chân chúng ta phải cần đến podiatrist (bác sĩ chuyên săn sóc bàn chân). Podiatrist giúp cắt bỏ các chỗ da bàn chân dầy cứng, những móng chân mọc bất thường, đâm sâu vào thịt. (Các vị có Medi-Medi nay phải gia nhập các tổ hợp y tế mới đi khám podiatrist được.)
6. Các biến chứng nhiễm trùng khác:
Ngoài những nhiễm trùng ở chân, người tiểu đường cũng dễ bị nhiễm trùng ở những nơi khác trong cơ thể, v́ sức kháng cự của cơ thể giảm. Một vài bệnh nhiễm trùng, do vi trùng hay nấm, ít xảy ra ở người b́nh thường, hay xảy ra nơi người tiểu đường. Chẳng hạn, bệnh lao, bệnh nấm âm đạo (gây ngứa âm đạo), bệnh viêm tai ngoài rất nguy hiểm do vi trùng Pseudomonas.
Như ta thấy, bệnh tiểu đường đưa đến nhiều biến chứng quan trọng. Sự chữa trị cẩn thận ngoài mục đích làm giảm các triệu chứng do tiểu đường gây ra (mệt mỏi, xuống cân, tiểu nhiều, tiểu đêm, khát nước, ...), c̣n nhắm ngăn ngừa các biến chứng.
Xin hẹn gặp lại tuần tới, chúng ta sẽ bàn đến việc chữa trị tiểu đường.
Tuần trước chúng ta đă t́m hiểu bệnh tiểu đường loại 1, xảy ra cho trẻ em và người trẻ tuổi. Tuần này chúng ta bàn về bệnh tiểu đường loại 2 (Diabetes mellitus type 2), hay xuất hiện ở người lớn nặng cân, nhất là người Á đông chúng ta.
Xin ôn lại một chút, đường (carbohydrates) là một trong những chất biến dưỡng căn bản của cơ thể, có trong cơm gạo, bánh ḿ, thức ăn ngọt, ..., các chất biến dưỡng căn bản khác là chất đạm (protein), chất mỡ (lipids), sinh tố (vitamins), muối khoáng (minerals).
Gần như mọi tế bào của cơ thể ta đều cần có chất đường để hoạt động. Nhưng muốn sử dụng được chất đường vào những hoạt động cần thiết của ḿnh, các tế bào cần đến insulin. Insulin giúp đưa đường từ máu vào trong các tế bào, và điều ḥa lượng đường trong máu để đường trong máu không bao giờ lên quá cao. Insulin tiết bởi các tế bào beta trong tụy tạng (pancreas), một cơ quan nằm ở bụng trên, phía sau bao tử. Khi các tế bào beta này của tụy tạng không tiết đủ chất insulin, đường trong máu lên cao, v́ không thể vào trong các tế bào. Hoặc dù chất insulin có đủ, song v́ một lư do nào đó, tế bào không sử dụng được chất insulin, đường cũng tăng cao trong máu.
Do thế, tiểu đường được chia thành hai loại: loại 1 (loại thiếu chất insulin trong cơ thể) và loại 2 (loại có insulin trong cơ thể, nhưng tế bào không dùng được insulin). Hơn 90% số người tiểu đường mang bệnh tiểu đường loại 2, và ở Mỹ, tổng số tiền dùng chữa trị cho tất cả người bệnh tiểu đường loại 2 khoảng đến 14% ngân sách y tế quốc gia.
Cơ chế
Tiểu đường loại 2 thường xảy ra ở người trên tuổi 40, song gần đây, cũng xuất hiện không ít ở trẻ con và người trẻ, v́ ngày càng nhiều trẻ con và người trẻ béo mập hơn trước.
Khoảng 6.4% dân số toàn cầu bị tiểu đường loại 2, đây là một con số rất lớn. Thêm vào đấy, có thể rất nhiều người khác mang bệnh nhưng không biết ḿnh đang mang bệnh, tại một số vùng trên thế giới, tỉ lệ người bị tiểu đường song không biết ḿnh đang mang bệnh lên đến 50%.
80% số người bị tiểu đường loại 2 béo mập (obese) hoặc nặng cân hơn b́nh thường (overweight). Khi đo lượng insulin trong máu những người nặng cân và bị tiểu đường, người ta thấy insulin trong máu b́nh thường, hoặc có khi c̣n cao hơn b́nh thường.
Có đủ insulin trong người, mà vẫn bị tiểu đường? Chỉ v́, muốn dùng được insulin, trên mặt các tế bào phải có đủ những chỗ tiếp nhận insulin, gọi là “insulin receptors”. Trên mặt các tế bào mỡ của những vị bị tiểu đường loại 2 không có đủ những chỗ tiếp nhận hầu insulin có thể bám vào để tác động, đưa đường từ ngoài máu vào bên trong tế bào. Nên cơ chế chính gây tiểu đường loại 2 ở những vị béo mập là do các tế bào mỡ thiếu những chỗ tiếp nhận insulin, và sự chữa trị chính là xuống cân.
Sự di truyền trong trường hợp tiểu đường loại 2 c̣n mạnh hơn loại 1. Nếu có anh em sinh đôi bị tiểu đường loại 2, người kia trước sau ǵ cũng bị tiểu đường cùng loại. Nếu có bố mẹ bị tiểu đường loại này, gần như 1/3 con cái sinh ra sau này cũng bị tiểu đường, hoặc có những thử máu bất thường.
Một vài loại thuốc có tác dụng chống lại tác dụng của insulin (thuốc chứa chất steroid như Prednisone), hoặc ngăn cản sự tiết insulin từ tụy tạng (thuốc cao áp huyết như Atenolol, Inderal, các thuốc lợi tiểu thiazide diuretics, thuốc chữa kinh phong Dilantin, ...) cũng có thể bất ngờ làm đường tăng cao trong máu. Khi đi khám bác sĩ, bao giờ cũng vậy, bạn nhớ đem tất cả các thuốc dùng ở nhà đến cho bác sĩ xem.
Ai dễ bị tiểu đường loại 2?
Từ tuổi 45 trở đi, tiểu đường loại 2 dễ xuất hiện. Đấy là với người Mỹ trắng, với những người thuộc các thành phần sau, tiểu đường loại 2 có thể đến sớm hơn:
- Người nặng cân (có chỉ số khối lượng cơ thể BMI từ 25 trở lên, riêng với người Á đông chúng ta, chỉ số khối lượng cơ thể BMI từ 23 trở lên).
- Có bố, mẹ, anh, chị, em ruột mang bệnh tiểu đường.
- Người Á đông, da đen, da đỏ, người gốc Hispanic, dân vùng đảo Thái B́nh Dương.
Bị tiểu đường lúc mang thai, hoặc sanh con nặng trên 9 pounds (4.1 kg).
- Có cao áp huyết (áp huyết 140/90 trở lên).
- Người có lượng mỡ triglycerides trong máu cao 250 trở lên
- Đời sống ít thể dục thể thao.
- Người có bệnh mạch máu.
Nặng cân được xem là một trong những yếu tố quan trọng dễ đưa đến tiểu đường. V́ vậy, hiện Medicare, MediCal (ở các tiểu bang khác gọi là Medicaid), các bảo hiểm muốn các bác sĩ hành nghề trên đất Mỹ dùng hồ sơ điện tử (Electronic Medical Record), và sử dụng sự tinh nhạy của điện toán để tính ra chỉ số khối lượng cơ thể (Body Mass Index, viết tắt BMI) cho tất cả người bệnh bước chân vào pḥng mạch. (Khả năng điện toán của hồ sơ điện tử c̣n giúp chúng ta rất nhiều việc khác nữa, chẳng hạn bác sĩ có thể bảo nó nhắc ḿnh bao giờ sẽ phải thử máu lại cho người bệnh, bao giờ cần đưa người bệnh đi khám mắt, soi ruột già lại, …). Hiện nền y tế Hoa Kỳ đang chuyển hướng, từ “fee-for-service” (trả tiền cho dịch vụ cung ứng bởi bác sĩ, nhiều khi không ai kiểm soát được dịch vụ ấy có xứng đáng với số tiền bác sĩ được trả hay không) sang “quality of care” (chăm sóc có phẩm chất) dùng các phương tiện điện tử hiện đại. Với hồ sơ điện tử, bác sĩ sẽ phải làm việc có qui củ, chăm sóc cho người bệnh kỹ lưỡng hơn.
Đi khám bác sĩ, bạn nên hỏi bác sĩ BMI của ḿnh bao nhiêu để c̣n sớm lo liệu, nếu ở mức 23 trở lên (cho người Á đông chúng ta, không phải người Á đông, chỉ số này là 25 trở lên), bạn nên nỗ lực ăn bớt đi, vận động nhiều hơn để xuống cân. (Tiểu đường ở người Á đông chúng ta rất nhiều, nên nay cùng một chiều cao, chúng ta phải thon gọn hơn người da trắng, da đen, Hispanic.)
Triệu chứng
Nhiều trường hợp bệnh tiểu đường loại 2, giống bệnh cao áp huyết, lặng lẽ tàn phá cơ thể ta, không gây triệu chứng khiến ta chú ư. Nhiều vị t́nh cờ thử máu, khi đi khám bác sĩ hay mua bảo hiểm sức khỏe, giật ḿnh thấy đường trong máu ḿnh sao cao thế.
Triệu chứng do căn bệnh nếu có, cũng từ từ, không đột ngột như trong trường hợp tiểu đường loại 1. Người bệnh đi tiểu hoài, cả ban đêm, uống nước luôn v́ thấy khát quá, ăn không ngơi do thấy ngon miệng. Có vị xuống cân, mệt mỏi. Một khi triệu chứng xuất hiện, thường, tiểu đường đến đă vài năm.
Định bệnh
Cũng như tiểu đường loại 1, bệnh tiểu đường loại 2 được định theo tiêu chuẩn của American Diabetes Association (ADA, Hiệp Hội Tiểu Đường Hoa Kỳ), bằng 1 trong 4 cách sau:
- Đường máu đo sau khi nhịn đói ít nhất 8 tiếng cao hơn 125 mg/dl
- Trị số HbA1C (biểu thị lượng đường trung b́nh trong máu chúng ta trong ṿng 3 tháng qua) bằng hay cao hơn 6.5.
- Người bệnh có triệu chứng của tiểu đường và đường máu đo lúc không nhịn đói thấy cao trên 200 mg/dl
- Oral glucose tolerance test (OGTT) bất thường: sau khi cho ăn đường glucose 1.75 g/kg (tối đa 75 g), 2 tiếng sau đo đường máu, thấy vẫn cao hơn 200 mg/dl
Nếu nghi bệnh tiểu đường, chúng ta dùng một trong 4 cách định bệnh trên, và nếu thử lại lần nữa, vẫn bất thường như vậy, người bệnh được xem có bệnh tiểu đường. Cần thử 2 lần, chúng ta mới dám nói đúng là có bệnh tiểu đường.
Xin hẹn đến tuần tới, chúng ta sẽ bàn tiếp đến các biến chứng của bệnh tiểu đường. (Trong lúc chờ đợi, mỗi ngày, đi làm về, nhân trời hè c̣n sáng, bạn thực hiện ngay một chương tŕnh ngừa tiểu đường cho ḿnh chẳng có ǵ khó: đi bộ nhanh mỗi ngày, ít nhất 30 phút, ít nhất 5 ngày một tuần. Bị tiểu đường khổ lắm!)
Trong các chỉ thị Medicare đưa xuống những tổ hợp y tế chăm sóc sức khỏe cho các vị cao niên gia nhập tổ hợp, Medicare vẫn đặc biệt chú trọng đến người bệnh tiểu đường, muốn các bác sĩ chữa trị cho người tiểu đường cẩn thận, đúng với sách vở. (Các vị cao niên gia nhập một tổ hợp y tế thường được theo dơi và chữa trị kỹ lưỡng hơn các vị không gia nhập, v́ tổ hợp thường xuyên nhắc nhở các bác sĩ trong tổ hợp phải thi hành đúng chỉ thị của Medicare. Chính tổ hợp cũng hay gửi thư nhắc nhở người bệnh đi khám bác sĩ đều, làm những việc cần làm.)
Đủ thấy bệnh tiểu đường là một căn bệnh quan trọng, khám phá sớm và chữa trị đúng, sẽ ngăn ngừa được những biến chứng ảnh hưởng đến phẩm chất cuộc sống của người bệnh. Trong loạt bài về bệnh tiểu đường, chúng ta sẽ t́m hiểu căn bệnh, những biến chứng do nó gây ra, những phương cách chữa trị hiện được sử dụng tại Mỹ, đồng thời những việc chúng ta cần làm cho đúng với chỉ thị của Medicare.
Tiểu đường là tiếng Việt ta vẫn thường dùng để chỉ bệnh cao chất đường trong máu. (Xin bạn nhớ luôn tên tiếng Anh, diabetes mellitus; trong nhà thương, họ không dùng tiếng Việt.) Đường lên cao hơn mức b́nh thường trong máu, nên được thận thải ra theo nước tiểu. V́ vậy trong nước tiểu có chất đường (b́nh thường nước tiểu không có đường).
Tiểu đường là bệnh nhiều người bị, nhất là người Á đông chúng ta, đang có khuynh hướng tăng trên toàn thế giới, nên được y học rất chú ư và không ngừng nghiên cứu. Trung b́nh, trong 100 người chúng ta, có 1 vị bị tiểu đường. Về lâu về dài, bệnh gây những biến chứng quan trọng ở mắt, thận, thần kinh và mạch máu. Tiểu đường cũng đưa dẫn đến bệnh hẹp tắc các động mạch vành tim (coronary artery disease). Nhiều trường hợp bệnh không gây triệu chứng, nên chúng ta không biết, t́nh cờ thử máu mới t́m ra bệnh.
Đường (carbohydrates) là một trong những chất biến dưỡng căn bản của cơ thể, có trong cơm gạo, bánh ḿ, khoai tây, các thức ăn ngọt, ... Các chất biến dưỡng căn bản khác là chất đạm (protein), chất mỡ (lipids), sinh tố (vitamins), muối khoáng (minerals).
Gần như mọi tế bào của cơ thể ta đều cần có chất đường để hoạt động. Nhưng muốn sử dụng được chất đường vào những hoạt động cần thiết của ḿnh, các tế bào cần đến một chất gọi là insulin. Insulin giúp đưa chất đường từ máu vào trong các tế bào, và điều ḥa lượng đường trong máu để đường trong máu không bao giờ lên quá cao. Insulin tiết bởi tụy tạng (pancreas), một cơ quan nằm ở bụng trên, dưới gan (liver), đằng sau bao tử (stomach).
Tụy tạng giữ 2 nhiệm vụ: tiết các diếu tố (enzymes) giúp vào sự tiêu hóa, và tiết các chất như insulin, glucagon cần cho sự biến dưỡng của các tế bào. Insulin được tiết bởi các tế bào có tên beta (beta cells) của tụy tạng. Khi các tế bào beta của tụy tạng không tiết đủ chất insulin cơ thể cần, đường trong máu lên cao, v́ không vào được trong các tế bào. Hoặc dù chất insulin có đủ, song v́ một lư do nào đó, tế bào không sử dụng được chất insulin để đưa đường vào được bên trong tế bào, đường cũng tăng cao trong máu.
Do thế, tiểu đường được chia thành hai loại: loại 1 (loại thiếu chất insulin trong cơ thể) và loại 2 (loại có insulin trong cơ thể, nhưng tế bào không dùng được insulin). Hai loại tiểu đường này có nhiều điểm khác biệt với nhau. 90% số người bị tiểu đường mang bệnh tiểu đường loại 2.
Bài này chúng ta t́m hiểu bệnh tiểu đường loại 1, bệnh tiểu đường loại 2 sẽ được bàn đến trong bài kỳ sau.
Tiểu đường loại 1
Tiểu đường loại 1 xảy ra cho các cháu bé và người trẻ, hay bắt đầu trong khoảng tuổi 4 đến 6 và khoảng tuổi 10 đến 14. Loại tiểu đường này, có lẽ do di truyền, tuy điều này chưa được hiểu rơ. Nếu có bố, mẹ, hay anh chị em ruột mang bệnh tiểu đường loại này, cơ hội để một cháu bé trong gia đ́nh có thể bị bệnh là 5-10%. Nếu có anh em song sinh mang bệnh, nguy cơ sau bị tiểu đường c̣n cao hơn nữa. Các cháu trai mang bệnh nhiều hơn các cháu gái.
Bệnh gây do sự hủy hoại của các tế bào beta có nhiệm vụ tiết insulin trong tụy tạng. V́ sao các tế bào beta này hư hỏng và không làm việc nữa, điều này c̣n nằm trong ṿng giả thuyết, chưa ai biết rơ. Có thể, v́ di truyền, các tế bào beta của tụy tạng đă "yếu" sẵn, rồi sau bị những yếu tố bên ngoài, chẳng hạn như siêu vi (virus), tấn công, nên hư hoại luôn, không c̣n khả năng tiết ra insulin.
Triệu chứng
Triệu chứng tiểu đường loại 1 của các cháu bé và người trẻ có thể biểu hiện dưới ba h́nh thái.
Thường nhất, các cháu đi tiểu nhiều, thấy khát nước luôn nên uống nước nhiều, xuống cân dù ăn nhiều, và trông không c̣n linh hoạt. Triệu chứng có thể đột ngột, có khi trong ṿng vài ngày. Một số cháu chỉ có triệu chứng mơ hồ, như xuống cân, trông có vẻ đờ đẫn, c̣n việc khát nước nhiều, đi tiểu nhiều, bố mẹ không để ư v́ nhiều cháu c̣n mang tă. (Chúng ta cần để ư các cháu có đi tiểu đêm nhiều hoặc đái dầm ra giường không, tă hay ướt và cần thay thường không.) Một số cháu nhỏ và cháu gái hay bị nấm vùng bộ phận sinh dục. Đường cao trong máu cũng khiến các cháu nh́n không rơ.
Cũng có cháu trước giờ vẫn khỏe mạnh, không có triệu chứng, nay đột nhiên hôn mê, bị một t́nh trạng gọi là diabetic ketoacidosis. Khi đưa vào bệnh viện và thử máu, mới thấy đường lên quá cao trong máu. Đo lượng insulin trong máu, thấy chất insulin trong máu rất thấp hoặc không thấy có insulin ǵ cả. Các cháu dưới 6 tuổi, chưa biết diễn tả nhiều, chưa biết tự đi lấy nước uống, và những cháu trong các gia đ́nh có lợi tức và tŕnh độ học thức thấp, ít để ư đến vấn đề sức khỏe, dễ bị t́nh trạng này.
H́nh thái thứ ba của bệnh tiểu đường loại 1 là h́nh thái bệnh không gây triệu chứng ǵ cả, các cháu vẫn khỏe mạnh, và bệnh được t́m ra khi các cháu có dịp đi bác sĩ khám tổng quát. H́nh thái bệnh này ít hơn so với hai h́nh thái bệnh trên.
Định bệnh
Bệnh tiểu đường được định theo tiêu chuẩn của American Diabetes Association (ADA, Hiệp Hội Tiểu Đường Hoa Kỳ), bằng 1 trong 4 cách sau:
- Trị số HbA1C (biểu thị lượng đường trung b́nh trong máu chúng ta trong ṿng 3 tháng qua) bằng hay cao hơn 6.5.
- Đường máu đo sau khi nhịn đói ít nhất 8 tiếng cao hơn 125 mg/dl
- Người bệnh có triệu chứng và đường đo lúc không nhịn đói thấy cao trên 200 mg/dl
- Oral glucose tolerance test (OGTT) bất thường: sau khi cho ăn đường glucose 1.75 g/kg (tối đa 75 g), 2 tiếng sau đo đường máu, thấy vẫn cao hơn 200 mg/dl
- Nếu nghi bệnh tiểu đường, chúng ta dùng một trong 4 cách định bệnh trên, và nếu thử lại lần nữa, vẫn bất thường như vậy, người bệnh được xem có bệnh tiểu đường.
Chữa trị
Một khi cháu bé hoặc người trẻ đă được định ra có bệnh tiểu đường loại 1, sự chữa trị là dùng thuốc chích insulin, để thay thế cho chất insulin không có đủ trong cơ thể. Thuốc uống không chữa được bệnh tiểu đường loại 1.
Bài kỳ sau, chúng ta sẽ t́m hiểu bệnh tiểu đường loại 2, loại bệnh tiểu đường người lớn chúng ta hay bị.
Mùa hè, ngày dài, thuận tiện cho chúng ta vận động. Chúng ta khỏi than như trong mùa đông, đi làm về trời đă tối mịt, c̣n làm ǵ được nữa.
Tác dụng tốt của vận động
Không c̣n nghi ngờ ǵ nữa, vận động có ảnh hưởng rất tốt cho sức khỏe, về nhiều mặt. Gần như cơ quan nào của cơ thể ta cũng ủng hộ sự vận động.
1. Hệ thống tim mạch:
Vận động rất tốt để ngừa và chữa bệnh cao áp huyết. 13 khảo cứu được làm, cho thấy vận động đúng mức và thường xuyên 5 đến 7 ngày mỗi tuần, có thể giúp áp suất tâm thu (systolic blood pressure, nôm na là “số trên”) giảm trung b́nh 11.3 mm Hg, và áp suất tâm trương (diastolic blood pressure, nôm na “số dưới”) giảm trung b́nh 7.5 mm Hg.
Con tim người quen vận động sẽ bơm máu tới nuôi các cơ quan hữu hiệu hơn và với một sức ít hơn. Con tim b́nh thường, vào mỗi nhịp co bóp, đẩy ra chỉ được 70 cc (phân khối) máu, song một con tim quen vận động, to hơn, khỏe hơn, vào mỗi nhịp co bóp, đẩy ra được đến 130 cc máu, tức hơn 60 cc máu. Đă vậy, máu cũng đến các bắp thịt nhiều hơn, khiến các bắp thịt lâu mỏi. Nhờ thế, tập luyện đều đặn, sức vận động của ta ngày lại càng tăng lên, dẻo dai, lâu mệt.
2. Bệnh tiểu đường:
Tiểu đường có hai loại, 1 và 2. Loại 2 thường xảy ra ở người trên 40 tuổi, cơ chế chính gây bệnh là sự kháng insulin (insulin resistance), khiến chất insulin không thể đưa đường từ ngoài máu vào trong các tế bào, và v́ vậy, đường tăng cao trong máu. (Insulin là chất tiết bởi tuyến tụy tạng, có nhiệm vụ giúp đưa chất đường từ máu vào trong các tế bào, và điều ḥa lượng đường trong máu để đường máu không bao giờ lên quá cao). Sự kháng insulin này ở người tiểu đường chịu khó vận động đều, có thể giảm đến 40%, căn bệnh dễ kiểm soát hơn. Các thuốc chữa tiểu đường loại 2 như metfor-min và glitazones cũng chỉ làm giảm sự kháng insulin này được có 20-25%, như vậy, vận động so ra, c̣n tốt hơn thuốc.
Các vị có tiểu đường loại 2, và con cái (tiểu đường loại 2 có tính di truyền rất mạnh, bố mẹ mang bệnh, con cái sau dễ bị), cần hiểu rơ vai tṛ của vận động trong việc chữa và ngừa tiểu đường.
3. Bệnh khớp thoái biến:
Điều đáng buồn, các khớp của cơ thể ta, như bánh xe, sẽ ṃn dần theo năm tháng. Theo thời gian, chúng ta khó tránh bệnh khớp thoái biến (dege-nerative joint disease, c̣n gọi osteoarthritis). Tuy là bệnh khớp, song căn bệnh cũng làm giảm sức mạnh, sự dẻo dai, tầm hoạt động (range of motion), cũng như khả năng thích ứng (fitness) của các bắp thịt. Sự tập luyện có thể giúp chúng ta đi đứng vững vàng hơn, đồng thời tăng cường khả năng thích ứng của ta với các công việc hàng ngày.
Khi vận động, người có bệnh khớp thoái biến ở gối hoặc ở các khớp khác giữ nhiệm vụ nâng đỡ sức nặng cơ thể, không nên chạy (running), nhưng có thể đi bộ, đạp xe đạp, hoặc bơi lội.
4. Bệnh cao mỡ trong máu:
Vận động có tác dụng làm giảm chất mỡ cholesterol xấu (hay được gọi tắt LDL), và mỡ triglycerides trong máu, đồng thời làm tăng mỡ cholesterol tốt (gọi tắt HDL), như vậy giúp nguy cơ bị bệnh tim mạch của ta nhẹ bớt.
5. Bắp thịt:
Ta sung sức, bắp thịt ta mạnh mẽ nhất trong khoảng tuổi trên dưới 30 trở xuống, rồi bắt đầu yếu dần sau tuổi 40. Khối lượng các bắp thịt giảm đi 20% vào tuổi 65. Cách luyện tập với một sức cản (resistance training, như tập tạ) làm chậm lại tiến tŕnh thoái hóa bắp thịt, tăng sự mềm dẻo, giúp thăng bằng khi đi đứng, đồng thời duy tŕ sự toàn vẹn của các khớp. Như vậy, luyện tập thường xuyên là yếu tố rất quan trọng để ngừa và chữa bệnh khớp thoái biến.
Sự bất động (immobilizat-ion) và không hoạt động (inactivity) sẽ khiến các bắp thịt ngắn lại, không dăn dài được tối đa và mất đi khả năng hấp thu các chấn động (shock-absor-bing capacity) đỡ cho các khớp. Nằm măi trên giường, hoặc bất cứ h́nh thức bất động nào khác rất tai hại cho bắp thịt và khớp. Thêm vào đó, sự bất động dễ đưa đến t́nh trạng máu đọng trong các tĩnh mạch ở chân, rồi có thể bắn lên phổi gây chết người. (Hiểu như vậy, bạn sẽ không ngạc nhiên khi thấy mới mổ hay sanh có một ngày, các bác sĩ đă vội dục bạn ngồi dậy trên giường, sau đó cố bước xuống giường đi quanh).
Xương cũng sẽ tiêu mất dần theo thời gian, nhất là ở phụ nữ đă măn kinh, trở thành xốp mềm, dễ găy. Vận động giúp xương cứng chắc, chậm mất. Thêm vào đó, người quen vận động lại ít khi té ngă, v́ phản ứng lẹ làng với các biến chuyển chung quanh, nhờ các phản xạ thần kinh bắp thịt sẵn tốt, nên xương ít bị tổn thương. Rơ ràng, vận động đóng góp một phần rất lớn vào việc chống bệnh rỗng xương (osteoporosis) và ngăn ngừa xương khỏi găy.
7. Tiến tŕnh lăo hóa:
Theo tháng năm, mọi người chúng ta sẽ già dần, do tiến tŕnh lăo hóa (aging process). Nhiều vị trông lỏng lẻo hơn, bệ xệ hơn, chậm chạp hơn rất nhanh. Nhưng có những người trông vẫn trẻ lâu, nhanh nhẹn, việc ǵ thoắt cái cũng xong, như thời gian không mấy ǵ ảnh hưởng đến họ.
Nhiều bằng chứng cho thấy sự vận động thay đổi hoặc làm chậm đi tiến tŕnh lăo hóa, giúp bắp thịt gân cốt cứng chắc, dẻo dai, nhanh nhẹn dài lâu, mỡ ít đọng vào những nơi nó hay đọng khi ta có tuổi.
8. Tinh thần:
Vận động cũng giúp giảm căng thẳng, khó chịu, nóng nảy. Người quen vận động tinh thần sảng khoái, tự tin, khả năng tri thức tinh tiến. Vận động cũng là phương thuốc rất tốt, không gây phản ứng phụ, để ngừa và chữa những trường hợp buồn sầu nhẹ (mild depression).
Vận động
bao nhiêu cho đủ?
Vận động quá tốt như vậy, nhưng vận động thế nào mới là đủ, để đạt những kết quả kể trên? Đời người ngắn ngủi, công việc bề bộn, chạy theo cuộc sống hàng ngày đủ bở hơi tai, bạn nghĩ, làm sao c̣n th́ giờ vận động. Bạn đă từng làm một quyết định quan trọng, tự hứa sẽ để th́ giờ vận động mỗi ngày một tiếng đồng hồ, cụ thể bằng cái vé đi tập trong “health club”, mua mất mấy trăm. Song mộng ước vẫn hoàn mộng ước, đến “health club” vài lần rồi thôi, cái vé bạn quăng đâu mất.
Vận động không khó khăn và mất nhiều th́ giờ như bạn tưởng. Nhiều lúc, bạn ngồi trước truyền h́nh, loáng cái đă mất cả tiếng, phim hay th́ mê man hai ba tiếng. Đốt điếu thuốc lá, ngồi ngẫm nghĩ việc đời, vèo cái hết nửa tiếng (trong lúc bà xă lắc đầu ngán ngẩm, nh́n bạn đốt tiền và sức khỏe theo khói thuốc lá). Vận động cho đủ, thực ra, không mất nhiều th́ giờ. Căn bản, chỉ cần 30 phút mỗi ngày, và không nhất thiết phải vào “health club” hay mua máy móc ǵ đặc biệt để tập. (Biết đâu chờ mua máy có khi mất hết mấy năm, mua xong về lại cất xó.)
Những vận động khiến cơ thể ta mang sức nặng (weight-bearing exercise) như đi bộ tốt nhất, song nếu v́ lư do nào đó khiến bạn không đi bộ được, th́ đạp xe tại chỗ (stationary cycling) hay bơi lội cũng rất tốt. Mỗi ngày bạn bỏ ra nửa tiếng đi bộ nhanh, với bà xă hay ông xă cho vui, rảo bước để nhịp tim lên đến 117-135 nhịp mỗi phút nếu bạn mới trên dưới 40, 104-120 nhịp mỗi phút nếu bạn 60 tuổi trở lên (bắt mạch ở cổ tay hoặc bên cổ trong 15 giây, rồi nhân lên cho 4). Cố làm vậy 6-7 ngày mỗi tuần bạn nhé, không ít ra cũng 4-5 ngày mỗi tuần. C̣n đạp xe đạp, cứ để trước truyền h́nh, vừa đạp vừa xem, nửa tiếng đồng hồ cũng qua rất nhanh, vèo cái là xong. Không đi bộ, đạp xe hoặc bơi lội liền một lúc được nửa tiếng, bạn có thể thu xếp tập làm 3-4 lần trong ngày, mỗi lần 10 phút. “Eo ôi, thử rồi, mỗi lần tập thấy mệt ghê, tập tiếp không nổi!”. Mới bắt đầu vận động, bạn chưa quen, mau mệt, đừng tập cho cố rồi nản và bỏ, song tập vừa sức, chỉ một thời gian ngắn, bạn sẽ thấy sức lực tăng tiến, dẻo dai, bạn tập tăng dần, cho đến lúc nhịp tim lên tới mức mong muốn nêu trên. (Đang có vấn đề sức khỏe quan trọng nào, cẩn thận, bạn hỏi ư kiến bác sĩ của bạn trước.) Tập riết, trong người khỏe khoắn, đâm ghiền, hôm nào bận không tập được tiếc lắm.
Ngoài những khi vận động chính thức như vậy, những lúc khác bạn vẫn có thể t́m được cơ hội vận động thêm, chẳng hạn trong sở, thay v́ đi thang máy, bạn leo thang thường, đi làm, đi chợ, thay v́ đậu gần, bạn đậu xe xa xa, rồi rảo bước vào chợ, nhường chỗ đậu gần cho những vị già lăo. (Nhiều người c̣n trẻ khỏe nhưng làm biếng, xin giấy chứng của bác sĩ để đậu xe ở chỗ dành cho những vị già lăo, tàn tật không đi bộ xa được, thực không nên!)
Về cách tập cho bắp thịt, gân xương thêm dẻo dai vững chắc, cũng dễ thôi. Ngồi đâu, bạn vẫn có thể vươn vai, duỗi dài tay chân, chú trọng đến những bắp thịt ở vai, đùi và nếu ở nhà, xem phim trước máy truyền h́nh, bạn có thể cầm mấy tạ nhỏ độ 5-10 cân (pound) dơ lên hạ xuống. Không có, bỏ tạm mấy cục gạch vào trong một sắc tay cũ giả làm tạ cũng được. Hứng thú, bạn muốn t́m hiểu những cách tập chi tiết hơn, các sách, băng dạy tập thể dục rất nhiều, bạn có thể vào hiệu sách tha hồ chọn mua. Xin nhớ, sức mạnh và sự mềm dẻo của bắp thịt, gân xương là hai yếu tố quan trọng giúp ta đỡ té ngă, găy xương và có lẽ sẽ giúp ta ngừa được cả bệnh khớp thoái biến.
Xin chúc tất cả mọi người chúng ta một mùa hè vui, hạnh phúc, vợ chồng con cái rủ nhau thường xuyên vận động. Thường xuyên vận động đem lại cho chúng ta sức khỏe, có sức khỏe mới vui, hạnh phuc
Ta đă vào hè, nắng vàng nhảy múa chóa mắt, rát da. Nắng là kẻ thù của làn da.
Tia cực tím (ultraviolet) làm hại da trong ánh nắng được phân làm ba loại, tùy vào độ dài sóng (wavelength) của nó: UVA I (340-400 nm), UVA II (320-340 nm) và UVB (290-320 nm). Tia cực tím B (UVB) là thủ phạm chính gây các vết đỏ đau rát trên da ta, khi da tiếp xúc với chúng nhiều quá; hiện tượng này ta gọi cháy nắng (sunburn). C̣n các tia cực tím A cũng độc hại cho da, khiến da chóng mất nét tươi mát, ta trông mau già.
Một thuốc chống nắng tốt có thể ngăn được tia cực tím B (UVB), và ít nhất một phần các tia cực tím A.
Ngừa cháy nắng
Cháy nắng rất hay xảy ra, không những khiến ta đau rát, khó chịu, c̣n báo hiệu da đang phải tiếp xúc với tia cực tím nhiều quá, dễ đưa đến ung thư da, và c̣n khiến da ta mau già, xấu, thủy tinh thể trong mắt ta mau đục (bệnh cataract). Thỉnh thoảng cháy nắng có thể gây những vết phỏng nặng, sâu.
Những người trắng trẻo, tóc màu nhạt, v́ da có ít sắc tố melanin dễ cháy nắng hơn người da sậm màu; có người ra nắng chưa đến 15 phút, da đă cháy. Nơi chốn chúng ta sinh sống cũng ảnh hưởng đến cháy nắng, người ở vùng gần xích đạo nắng chói, và trên núi cao dễ cháy nắng (đi chơi trên vùng núi cao chúng ta nên cẩn thận). Những vị đang dùng các thuốc NSAIDs (chống viêm không có chất steroid như Advil, Motrin, Aleve, ...), quinolones (như thuốc cipro, levaquin), tetracyclines, psoralens, thiazides, furosemide, amiodarone, phenothiazines dễ cháy nắng; đang uống những loại thuốc này chúng ta cẩn thận tránh ánh nắng, và dùng những biện pháp bảo vệ da kỹ hơn.
Cháy nắng khó chữa cho mau lành hẳn, da sớm b́nh thường trở lại như trước. Tốt nhất chúng ta ngừa sao khỏi bị cháy nắng.
Nắng gắt từ 10 giờ sáng đến 3 giờ chiều hại cho da nhất, v́ trong thời khoảng này, tia cực tím trong ánh nắng mạnh nhất.
Bất đắc dĩ phải đi đâu, làm việc ngoài trời trong thời khoảng này, ta mặc quần áo dài tay dài chân may với chất liệu sít sao (tighly woven). Quần áo bằng bông, loại unbleached cotton, và lụa (silk) tốt, v́ bông và lụa cản tia cực tím (ultraviolet) độc hại trong ánh nắng rất hữu hiệu. Tránh mặc quần áo bằng polyester crepe và bleached cotton, v́ chúng dễ để tia cực tím chiếu xuyên qua.
Quần áo mặc rộng răi, không nên bó sát người, và màu đậm tốt hơn màu lạt. Ta giữ quần áo khô, không để chúng ướt, v́ quần áo ướt mất bớt đến một phần ba (1/3) khả năng ngăn cản tia cực tím của chúng.
Nhớ đội mũ rộng vành, hầu che chở luôn mặt, mắt, tai, gáy. Kính mát cũng rất tốt, cản ánh nắng khỏi vào mắt ta gây bệnh đục thủy tinh thể (cataract), đồng thời bảo vệ vùng da quanh mắt. Nên chọn loại kính mát to, cong, úp sát quanh hai mắt (wraparound sunglasses), chúng giúp nhiều hơn, nắng bên ngoài khó mà vào mắt.
Nên dùng kem, nước bôi chống nắng (sunscreen), loại “broad-spectrum” (hấp thụ hoặc phản chiếu cả tia cực tím A lẫn B) có SPF (sun protection factor) từ 30 trở lên, ở những chỗ da không có quần áo che, bất cứ khi nào bạn ra ngoài trời nắng trên 20 phút. SPF là một đơn vị tính sẵn, viết trên chai thuốc, càng cao, thuốc càng có sức ngăn các tia cực tím. Người có nước da trắng trẻo, người ra nắng lâu, hoặc đến chơi vùng nhiều nắng (băi biển, trượt tuyết trên núi) cần kem, nước bôi chống nắng có SPF cao hơn 30.
Thường, dùng kem, nước bôi chống nắng, chúng ta không thoa dày đủ. Một người bận áo tắm ngoài băi biển chẳng hạn, cần đến khoảng 1 oz (30 ml) kem, nước bôi chống nắng mỗi lần thoa mới gọi là đủ.
Chúng ta nhớ thoa kem hoặc nước bôi kỹ (và đủ nữa) 15-30 phút trước khi ra ngoài, chú trọng những vùng mặt, bàn tay, tay và chân.
Gió, khí nóng, hơi ẩm và độ cao đều có thể làm giảm sức ngăn nắng của thuốc. Thuốc chống muỗi, sâu bọ bôi cùng lúc trên da cũng vậy. Cho chắc ăn, chúng ta thoa kem, nước bôi chống nắng cứ mỗi 2-3 tiếng, và sau lúc bơi lội hoặc chảy mồ hôi nhiều.
Cẩn thận hơn, chúng ta vào website www.epa.gov/sunwise/uvindex.html xem chỉ số UV mỗi ngày (UV index, định lượng từ 0 đến 11+, càng cao càng nguy hiểm) để trù định trước có nên ra ngoài đi chơi vào một ngày đặc biệt nào hay không.
Cháy nắng gây những vết da đỏ không đau, hoặc nặng hơn, da sưng lên, đau rát, có khi thành những bọng nước. Thường các vết thương bắt đầu xuất hiện 3 đến 5 giờ sau khi chúng ta ở ngoài nắng tiếp xúc nhiều với tia cực tím, nặng nhất trong khoảng 12-24 tiếng, và bớt dần sau 72 tiếng.
Một khi da đă ít nhiều đỏ, rát v́ cháy nắng, khó có cách nào, thuốc nào giúp da mau lành đẹp trở lại như trước. Đành chờ thời gian vậy thôi, có khi đến nhiều tháng, năm. Nghệ chỉ khiến da vàng choét, trông ghê, không ăn thua ǵ đâu bạn ạ.
Đau rát, ta có thể tạm dùng các nước bôi chống khô da, đắp nước lạnh, thoa thuốc có tác dụng giúp giảm đau tại chỗ (như một kem steroid nhẹ, kem Benadryl), dùng thuốc xịt trong chứa chất thuốc tê nhẹ như Solarcaine, Dermaplast, và uống Tylenol hoặc những thuốc chống viêm không có chất steroid như Motrin, Advil, Aleve, v.v..
Nhớ tránh ra nắng lại trong lúc da c̣n đang bịnh, chúng ta hẵng chờ nó bớt đi cái đă, hết đỏ, đau.
Ánh nắng là kẻ thù của làn da, không những gây cháy nắng, c̣n khiến da già nhanh, mất mịn màng, ta khó kéo dài nét tươi trẻ. Ta đă vào hè, nắng gắt. Nên cẩn thận tránh nắng được càng nhiều càng tốt, nhất là trong khoảng 10 giờ sáng đến 3 giờ chiều. Cũng rất cần ăn mặc kỹ lưỡng lúc có việc đi đâu, dùng đủ và thường xuyên kem hoặc nước bôi chống nắng khi ở ngoài nắng lâu. Đồng thời, đường đời nhiều lối, khi có thể, ta nên chọn lối có bóng mát mà đi.
80% chúng ta, trong đời, thế nào cũng có lúc đau lưng dưới (low back pain). Hàng năm, ở Mỹ, cứ 100 người lớn trong hạn tuổi đi làm, đến 50 người đau lưng. Tiền mất mỗi năm về mọi mặt cho chứng đau lưng lên tới 20-50 tỷ Mỹ-kim (tiền mất v́ không sản xuất, tiền chữa trị, tiền bồi thường nghề nghiệp, ...). Và đau lưng dưới là một trong những vấn đề khiến người bệnh đi thăm bác sĩ nhiều nhất. Bệnh xảy ra nhiều nhất trong hạn tuổi 20 đến 40, song nặng hơn ở người cao niên.
Cột sống, một cơ cấu quan trọng, là nền tảng các cử động của cơ thể chúng ta. Cột sống vừa vững chắc vừa mềm dẻo. Hai đặc tính tương phản này khiến cột sống chịu đựng được các sức tác động vào nó do những hoạt động hàng ngày gây ra. Cột sống gồm 33 đốt sống, được hỗ trợ bởi một hệ thống nâng đỡ phức tạp gồm các đăi sụn (discs), dây chằng (ligaments), bắp thịt (muscles), mang nhiệm vụ giữ các đốt sống luôn ở đúng vào các vị thế của chúng, giúp cột sống hoạt động linh hoạt.
Nguyên nhân
Vô số nguyên nhân gây ra chứng đau lưng dưới. Ngoài những nguyên nhân hiển nhiên như các chấn thương làm găy cột sống, sau đây là một vài nguyên nhân dễ hiểu khác:
- Các bệnh nhiễm trùng cột sống: do các vi trùng thông thường, hay do vi trùng bệnh lao.
- Các bệnh ung thư: ung thư mọc ngay tại cột sống hoặc từ chỗ khác đến cột sống. Gần như bệnh ung thư của mọi cơ quan, cuối cùng đều có thể bằng cách này hay cách khác, mon men đến cột sống: ở gần th́ lan sang, ở xa theo máu đến cột sống.
- Bệnh ph́nh nở động mạch chủ ở bụng (abdominal aortic aneurysm): một bệnh nguy hiểm, làm chết mau chóng khi chỗ ph́nh nở th́nh ĺnh bể vỡ.
- Bệnh các cơ quan trong bụng: thận, cơ quan tiêu hóa, cơ quan sinh dục phụ nữ, ...
- Đau lưng do nguyên nhân tinh thần: bệnh căng thẳng tâm thần (anxiety), sầu buồn (depression), giả vờ (malingering), chán công việc làm.
Tuy nhiên, cũng may, cứ 100 người đau lưng dưới, chỉ có ít hơn 5 người (ít hơn 5%) đau lưng do những bệnh nguy hiểm. C̣n hơn 95 vị kia, đau lưng gây do những nguyên nhân lành, v́ cột sống có vấn đề hoặc v́ sự suy yếu của hệ thống nâng đỡ cột sống.
Chúng ta nên để ư những yếu tố sau để cảnh giác, nghĩ đến các nguyên nhân nguy hiểm (như găy xương, nhiễm trùng, ung thư, chèn ép thần kinh tọa) của đau lưng:
- Người đang hay đă bị ung thư trong quá khứ.
- Xuống cân không có lư do rơ rệt, hoặc sốt, nóng lạnh, nổi hạch, ...
- Khi nằm nghỉ, thay v́ bớt đau, lại đau nhiều hơn, hoặc đau dữ dội về đêm.
- Tiêu tiểu bất thường: bí tiểu, són phân hoặc nước tiểu.
- Tê vùng hậu môn và háng: triệu chứng của “hội chứng đuôi ngựa” (cauda equina syndrome), báo hiệu nhiều thần kinh của cột sống phía dưới bị chèn ép, thường là do ung thư.
- Chân yếu và tê: đây là triệu chứng báo hiệu một thần kinh sống đang bị chèn ép.
- Té ngă hoặc tai nạn.
- Đau hơn 4 tuần.
Nếu không có những triệu chứng kể trên (báo hiệu có thể một bệnh nguy hiểm nào đó gây đau lưng), đau lưng thường do những nguyên nhân lành. 90 phần trăm các trường hợp đau lưng cấp tính do nguyên nhân lành sẽ dần thuyên giảm trong ṿng 2-4 tuần lễ. [Về bệnh đau lưng dưới lành, không do những nguyên nhân độc, một số yếu tố khiến người này hay bị hơn người khác: hút thuốc lá; béo mập; phụ nữ; làm nghề lao động nặng, hoặc làm việc văn pḥng ít có cơ hội vận động; chịu nhiều căng thẳng tinh thần trong công việc; có học thức thấp; không hài ḷng với công việc ḿnh làm; mang bệnh tâm thần; người có bảo hiểm Workers'Comp-ensation (bảo hiểm đền bồi cho những bệnh gây do công việc làm)].
Từ cổ trở xuống, giữa các đốt sống, có một hệ thống thần kinh (nerves) tỏa ra khắp cơ thể, điều khiển sự cử động, đồng thời giúp cơ thể thâu nhận các cảm giác. Nếu cột sống sụp, hoặc một đĩa sụn giữa hai đốt sống ph́nh bự ra (bulging, herniated), một dây thần kinh sống (thường là thần kinh tọa) có thể bị chèn ép. Thêm vào cái đau do vấn đề của chính cột sống, ta c̣n thêm cái nhức và các triệu chứng khác của t́nh trạng thần kinh sống bị chèn ép (đau chuyền xuống một bên chân, chân tê hoặc yếu, ...).
Triệu chứng
Triệu chứng tùy vào nguyên nhân gây ra cái đau.
Những trường hợp đau lưng dưới do nguyên nhân lành thường đau nhiều ban ngày khi ta hoạt động, bớt về đêm khi ta nghỉ ngơi. Một số hoạt động hoặc tư thế khiến cái đau nặng hơn, thí dụ ngồi lâu, cong cúi, xoay người sang bên, ... Cái đau ở giữa, hoặc một hay hai bên lưng, thường không lan xuống mông hoặc chân. Tuy có chuyển động và đi lại khó khăn do đau, song thực ra, chân ta không bị yếu, tê. Ta không nóng sốt, và tiêu tiểu vẫn b́nh thường.
Nếu cái đau của bạn nhiều hơn về đêm, không ảnh hưởng bởi các hoạt động hoặc tư thế, lan xuống mông, chân, chân bạn yếu, tê, hoặc bạn thêm nóng sốt, tiêu tiểu bất thường, ..., bạn nên cho bác sĩ biết để bác sĩ cảnh giác, t́m hiểu nguyên nhân gây ra cái đau của bạn kỹ hơn.
Thăm khám và chụp phim
Thế nào bạn cũng nóng ḷng, muốn được chụp phim ngay. Nhưng trong đa số các trường hợp đau lưng cấp tính, với lần thăm khám đầu, phim chụp thường không cần thiết, nếu ta không nghi găy xương, v́ không giúp ǵ thêm vào sự định bệnh hay chữa trị.
Xin bạn để bác sĩ hỏi bệnh bạn kỹ và thăm khám bạn tỉ mỉ trước đă. Chúng ta chớ vội chụp phim. Phim chụp ra có thể b́nh thường, song bác sĩ không thể bảo rằng v́ phim chụp b́nh thường nên bạn không đau. Phim chụp, Cat scan, hay MRI có thể bất thường, nhưng không chắc ǵ cái bất thường này là nguyên nhân gây cái đau của bạn. Cột sống người trên 30, giống một cây nhiều tuổi. Cây nhiều tuổi mọc thêm chồi thêm nhánh, da cây sần sùi. Cột sống cao tuổi cũng sần sùi, có những chồi xương mọc thêm ra, các đĩa sụn giữa các đốt sống có thể méo mó, ph́nh bự (bulging). Nếu phim chụp, Cat scan, hoặc MRI cho thấy những bất thường này, thường đây chỉ là những thay đổi b́nh thường của cột sống theo tuổi tác, không chắc ǵ chúng là nguyên nhân gây đau.
Bác sĩ nên để ư những triệu chứng báo hiệu người bệnh có thể đau lưng v́ những bệnh nguy hiểm. Hỏi bệnh kỹ, thăm khám tỉ mỉ, thêm vào đó, với một tinh thần cảnh giác cao, bác sĩ sẽ ít khi sót một vấn đề nguy hiểm khiến người bệnh đau lưng. 90% người bị đau lưng cấp tính sẽ bớt dần trong ṿng 1 tháng. Sau thời gian này, nếu bạn vẫn c̣n đau đến độ chưa làm việc được b́nh thường trở lại, bác sĩ sẽ thăm khám bạn lại và t́m hiểu nguyên nhân tại sao cái đau của bạn c̣n dữ thế, và nếu cần, chúng ta chụp phim vào lúc này vẫn chưa muộn.
Đa số các trường hợp đau lưng dưới cấp tính (vài ngày, vài tuần) do các nguyên nhân lành sẽ mau chóng thuyên giảm trong 2 đến 4 tuần hay sớm hơn. Sự chữa trị giúp chúng ta đỡ đau và khó chịu, trong lúc chờ cái lưng tự nó hồi phục.
Có nên nằm nghỉ?
Trước các bác sĩ vẫn khuyên người bệnh nằm nghỉ vài ngày. Nay cách chữa này xưa rồi, v́ người ta thấy nằm nghỉ chỉ làm đau lưng lâu lành hơn.
Chúng ta vẫn nên hoạt động và đi làm như thường, hoặc trở lại công việc càng sớm càng tốt. Nghỉ ngơi lâu ở nhà sẽ khiến thân xác bạc nhược, tinh thần rời ră, hết muốn đi làm nữa, và lưng cũng thấy đau hoài. (Nhiều người có bảo hiểm Workers' Compensation đền bù cho những thương tích xảy ra do công việc làm, thấy đau lưng ở nhà không đi đến sở vẫn có tiền, thôi cứ đau lưng dài dài cho sướng!)
Chỉ nên tạm tránh những tư thế hay hoạt động tạo nhiều sức tác động (stress) trên cột sống, khiến chúng ta đau thêm. Thí dụ, nếu đau nhiều, chúng ta không nên ngồi đâu lâu quá 20 phút mà không đứng dậy, đi lại đôi chút. (Dù không bị đau lưng, ta cũng chẳng nên ngồi đâu lâu quá 50 phút mà không ngọ nguậy, thay đổi tư thế, đứng lên đi đi lại lại).
Chúng ta cũng nhớ, khi nâng nhắc vật ǵ nặng, giữ thân ḿnh cho thẳng, qú gối thay v́ cong lưng, đưa sát vật nặng vào người (ngang tầm vùng rốn), từ từ nâng lên. Cũng chớ nên xoay người khi đang nâng nhắc vật nặng.
Thuốc dùng
Đau thường được phân làm 3 mức độ: nhẹ (mild), vừa (moderate) và nặng (severe).
Đau lưng dưới nếu chỉ nhẹ đến vừa, chúng ta có thể uống acetaminophen (Tylenol) để chống đau. Thuốc acetaminophen an toàn nhất, ít gây tác dụng phụ.
Nếu đau từ vừa đến nặng, chúng ta dùng “thuốc chống viêm không có chất steroid” như Aleve, Advil, Nuprin, Motrin (mua bên ngoài không cần toa bác sĩ), ... Thuốc nên uống lúc bụng no, v́ có thể làm khó chịu bao tử.
Đau quá, các thuốc chống đau loại mạnh có chất nha phiến như Tylenol số 2, số 3, Vicodin, ..., nếu cần đến, chỉ nên dùng trong một thời gian ngắn vài ngày, chúng có thể gây nghiện.
Các cách chữa khác
- Xoa nắn cột sống (spinal manipulation): đây là cách chữa các chiropractor họ làm, tuần một vài lần. Cách chữa này tốn kém hơn, mất th́ giờ hơn. Ta nên tránh phương pháp chữa trị này nếu bạn có triệu chứng đau lan xuống chân, có thể do thần kinh bị chèn ép (radiculopathy). Sau 1 tháng, nếu cái đau của bạn vẫn không thuyên giảm, xoa nắn cột sống không nên được tiếp tục.
- Shoe insoles: dùng miếng lót đặt trong giầy đi cho êm, nếu chúng ta làm những công việc phải đứng lâu.
Các đai lưng (lumbar corsets) dùng được, nhưng chỉ với mục đích pḥng ngừa sao cho đau lưng đừng tái phát, cho những người phải làm những công việc có thể tạo nhiều sức tác động (stress) trên lưng, không có kết quả trong việc chữa trị đau lưng cấp tính.
- Châm cứu: châm cứu cũng giúp một số người đau lưng dưới cấp tính, song cho đến nay không có nhiều khảo cứu về việc dùng châm cứu để chữa trị đau lưng dưới cấp tính
Khi đau lưng thuyên giảm, chúng ta nên bắt đầu tập ngay những thể dục năng động giúp cơ thể dẻo dai (aerobic conditioning exercises) như đi bộ, bơi lội, vận động dưới nước (water exercise), đạp xe đạp tại chỗ (stationary biking), ngay cả chạy chậm chậm (jogging).
Trong ṿng 2 tuần đầu kể từ lúc bị đau lưng, có thể tập tăng dần lên đến 20-30 phút mỗi ngày. Lưng có c̣n hơi đau hơn một chút vẫn không sao. Nếu đau nhiều hơn một chút nữa, chúng ta đổi thay thể dục đang tập đôi chút, hoặc chuyển sang môn thể dục khác. Rồi, vài tuần sau, khi lưng đă bớt đau, tập thêm những thể dục giúp các bắp thịt của thân ḿnh thêm dẻo dai (conditioning exercises for trunk muscles).
Những điều không nên làm:
- Không nên dùng những máy tập đặc biệt dùng tập cho lưng.
- Không nên tập những thể dục làm dăn (stretching) các bắp thịt lưng, thí dụ như cong cúi.
Tóm lại, hàng ngày, ta dùng cột sống của ta vào đủ mọi công việc, vặn vẹo nó, bắt nó nghiêng bên này ngả bên kia, gập đàng trước, ngửa đàng sau. Bởi vậy, thế nào cũng có lúc nó đau, nhất là vùng lưng dưới (nhưng cũng may, thường nó sẽ mau chóng ra đi). Ta ǵn giữ lưng bằng cách năng vận động, giữ thân thể khỏe mạnh (xin nhớ, thân khỏe, lưng sẽ khỏe theo), luôn có một tinh thần lạc quan, yêu đời, yêu nghề.
Truyện cổ Nhật-Bản kể, xưa có bà cụ già may mắn gặp được ḍng suối trường sinh. Cụ uống ngụm nước suối, chợt trẻ lại thành gái đôi tám. Người chồng theo lời vợ chỉ dẫn, chống gậy ra đi, cũng gặp ḍng suối trường sinh. Uống một ngụm, ông trẻ lại thời trai tráng. Ông mừng quá, uống thêm ngụm nữa, rồi ngụm nữa.
Lâu không thấy chồng về, người vợ nóng ruột đi t́m. Đến bên ḍng suối, nàng nghe tiếng khóc trẻ thơ. Nh́n vào mắt đứa bé nằm trên cỏ, biết là chồng ḿnh, nàng xót xa bế... chồng về. Từ nay, ngày ngày nàng sẽ săn sóc, chăm chút cho đứa bé và chờ... 20 năm nữa.
Trẻ măi không già, vẫn là mộng ước của mọi người chúng ta. Nhưng nào ai cản được sức tàn phá của thời gian. Có điều cùng tuổi, người trông trẻ, kẻ trông già hơn. Một phần cũng v́ làn da.
Sao da ta không trẻ măi?
Có ǵ không già theo thời gian, thưa bạn. Làn da chúng ta cũng già theo thời gian (chronologic aging). Trẻ con có làn da tươi sáng, mướt mát, với rất ít những vết bất thường trên da. Càng cao tuổi, da càng xấu hơn. Tuổi tác làm da ngày thêm khô, có những vết nhăn nhỏ (vết hằn của những ưu tư, tính toán?). Đồng thời da cũng lỏng hơn (laxity), không c̣n chắc như khi c̣n trong tuổi đôi tám. Đấy là chưa kể nhiều loại bệnh da cũng từ từ xuất hiện, khi ta cao tuổi đời.
Điều ít ai biết là ánh sáng góp phần không ít vào việc làm làn da của ta chóng già. Da già đi v́ ánh sáng được gọi là photoaging. Ánh sáng mặt trời khiến da sần sùi, mất nét tươi mịn. Ánh sáng tạo trên da những chỗ nham nhở, hoặc đậm màu hơn hoặc nhạt màu hơn chỗ da b́nh thường. Ánh sáng cũng có tác dụng làm mất chất mỡ dưới da, tạo những vết nhăn lớn. Rồi những chỗ có các mạch máu ph́nh nở, cho h́nh ảnh những tia máu đỏ dưới da.
Tiếp tục tiếp xúc với ánh sáng mặt trời năm này sang năm khác, da sẽ có thêm những vết bớt màu nâu, những vùng trắng h́nh giọt nước ở tay chân, do thiếu sắc tố melanin tại những vùng này. Da trở nên mỏng yếu, dễ bị bầm, trầy xước, dù với những chấn thương không đáng kể. Những chỗ trầy xước lại lâu lành. Các lỗ chân lông trông cũng to hơn. Các hạch dưới da tiết chất nhờn sebum (một chất có tác dụng giữ cho da khỏi khô) ph́nh nở lớn, tạo những mụn màu vàng vàng rải rác trên da mặt.
Người da màu sáng có những thay đổi của da gây do ánh sáng mặt trời (photoaging) sớm hơn, trong khi những người có làn da sậm màu sẽ muộn có những thay đổi của da gây do ánh sáng hơn. Da của người có da bánh mật, sậm màu, khi thay đổi v́ tiếp xúc dài lâu với ánh nắng mặt trời trông bủng vàng, c̣n da người có nước da sáng, khi già đi v́ ánh nắng mặt trời, sẽ ửng đỏ và hiện những tia máu nhỏ dưới da.
Vô số những thay đổi khác làm xấu da bạn cũng là do ánh sáng mặt trời. Ánh sáng mặt trời c̣n có tác dụng gây ung thư da, trong đó có loại ung thư rất độc gọi là melanoma (loại ông John McCain, Thượng nghị sĩ vùng nắng chói Arizona bị). Bạn không ngờ ánh nắng mặt trời lại tai hại cho làn da đến thế
Không có cách nào để ngừa cho da khỏi già theo thời gian (chronologic aging). Họa chăng, chúng ta may mắn gặp được ḍng suối trường sinh và trẻ lại (nhưng chỉ nên uống một ngụm, chớ nên tham uống đến ba ngụm nước suối!).
Khô da do có tuổi gây ngứa chữa bằng cách dùng các lotion giúp da bớt khô (emolllients) như Keri lotion, Vaseline lotion. Nhiều vết hay bướu bất thường mọc đây đó trên da, làm lộ cái già của da, có thể cắt bỏ hoặc tẩy được bằng nhiều phương pháp trị liệu khác nhau.
Cũng may, da già, và cả ung thư da, do ánh sáng mặt trời có thể ngừa được. Bằng cách tránh tiếp xúc với ánh nắng càng nhiều càng tốt, ở bất cứ tuổi nào. (Thường, chúng ta lo cho da chúng ta, song quên mất da của con em: “Kệ, cho chúng nó chạy chơi ngoài nắng cho khỏe, trong nhà quẩn chân, chúng nó quậy quá”.)
Ra nắng, ta cố che hết mọi chỗ (thế mới biết phụ nữ các nước Ả-rập họ khôn thật, trùm từ đầu đến chân). Ánh nắng gắt khoảng 10 giờ sáng đến 4 giờ chiều hại cho da nhất, ta thu xếp công việc để tránh ra ngoài vào những lúc này. Nếu bất đắc dĩ phải ra ngoài, làm việc ngoài trời khoảng thời gian này, ta mặc quần áo dài tay dài chân may với chất liệu sít sao (tighly woven). Quần áo bằng bông, loại unbleached cotton, và lụa (silk) tốt, v́ bông và lụa cản tia cực tím (ultraviolet) độc hại trong ánh nắng rất hữu hiệu. Tránh mặc quần áo bằng polyester crepe và bleached cotton, v́ chúng dễ để tia cực tím chiếu xuyên qua. Quần áo mặc rộng răi, không nên bó sát người, và màu đậm có thể tốt hơn màu nhạt. Ta giữ quần áo khô, không để chúng ướt, v́ quần áo ướt mất bớt đến một phần ba (1/3) khả năng ngăn cản tia cực tím của chúng.
Nên dùng kem chống nắng, loại có SPF (sun protection factor) từ 15 trở lên, trên những chỗ da không có quần áo, bất cứ khi nào bạn ra ngoài trời nắng trên 20 phút. Dùng kem cả vào những ngày ít nắng nhiều mây, v́ 80% những tia cực tím quỉ quyệt, từ trời cao, vẫn lén chui qua được các tầng mây, xuống săm soi trên da thịt chúng ta. Bạn thoa kem kỹ, 15-20 phút trước khi ra ngoài, chú trọng những vùng mặt, bàn tay, tay và chân. Bạn bơi lội, hoặc chảy mồ hôi nhiều, cứ 2 tiếng, nên thoa kem lại, v́ kem trên da gặp nước sẽ trôi mất bớt.
Nhớ đội mũ rộng vành, hầu che chở luôn mặt, mắt, tai, gáy. Kính mát cũng rất tốt, cản ánh nắng khỏi vào mắt bạn gây bệnh mắt cườm (cataract), đồng thời bảo vệ vùng da quanh mắt. Bạn chọn loại kính mát to, cong, úp sát quanh hai mắt (wraparound sunglasses), chúng giúp nhiều hơn, nắng bên ngoài khó mà vào mắt bạn.
Nhiều vết bất thường trên da gây do ánh nắng làm xấu da bạn, khiến bạn trông già, chữa trị được với nhiều cách. Chẳng hạn dùng chất nitrogen để đốt những chỗ sần sùi hoặc những vết bớt mầu nâu trên da, dùng tia sáng Laser để chữa những vùng da nám hoặc có những tia máu nhỏ dưới da. Nhiều phương pháp giải phẫu có thể lấy bớt những chỗ da thừa, chảy xệ. Một số chất đặc biệt, khi được chích vào những vết nhăn, sẽ giúp vết nhăn mờ đi. Một số thuốc thoa trên mặt, như trichloro-acetic acid và alpha-hydroxy acids, có tác dụng tái tạo lại lớp trên cùng của da, khiến da bạn trông khá hơn.
Một thuốc khác có chứa chất tretinoin (Retin-A, hay được dùng để chữa mụn trứng cá trên mặt) cũng được xem có tác dụng tốt đối với da, khiến da trông láng lẩy hơn. Dùng đều mỗi ngày, thuốc làm mờ những vết nhăn xấu xí, những vết nám vô duyên lỗ rỗ trên da. Da cũng trông bớt bủng vàng khi dùng đều thuốc có chất tretinoin mỗi ngày. Tiếc thay, những thành quả đạt được bởi chất thuốc tretinoin sẽ mất đi nếu ta ngưng dùng nó. Thuốc hay tạo phản ứng phụ ở chỗ thoa thuốc làm da ngứa, khô, đỏ, nhưng những phản ứng bất lợi này có thể sẽ bớt dần sau vài tuần. Bạn có thể dùng những lotion có tính chất giữ cho da khỏi khô (moisturizer) ở những chỗ da ngứa, khô, đỏ để đỡ khó chịu trong lúc chờ các phản ứng gây do thuốc thoa từ từ thuyên giảm.
Thực, đời khó vẹn toàn. Ánh sáng mặt trời rất cần cho sự sống, lại là kẻ thù của làn da chúng ta. Tránh ánh nắng càng nhiều càng tốt, sẽ giữ được làn da mịn màng, tươi mát lâu hơn, kéo dài nét tươi trẻ.
Nắng vàng rực rỡ, ta đă sang Hè. Càng nắng, càng nên ăn mặc cẩn thận, và khi có thể, ta chọn chỗ có bóng mát mà đi.
Kỳ này, mới quí độc giả đọc một bài viết rất ư nghĩa của Bác sĩ Thái Minh Trung, chuyên khoa Tâm Thần.
Bác sĩ Nguyễn Văn Đức
Xin kể cho các bạn nghe một giấc mơ:
Có một làng nọ, dân làng bị cái bịnh bẩm sinh là không thể ngước đầu lên được. Họ chỉ biết nh́n dưới đất. Những ǵ họ thấy nhiều nhất là những bóng đen di chuyển. Ngoài ra họ chỉ biết nh́n thế giới phản ảnh trên mặt hồ với những gợn sóng lợn cợn làm h́nh ảnh đó thay đổi từng giây từng phút. Những người dân làng sống trong đau khổ và sợ hăi. Thế giới của họ thường mang màu đen không có h́nh dạng cố định của những chiếc bóng. Ngoài ra họ than rằng không có ǵ vững bền khi nh́n những cái bóng mấp máy phản ảnh trên mặt hồ.
Có một người thấy cái bóng phản ảnh đó lấp lánh coi đẹp quá, muốn đem về cất giữ. Người đó múc nước chứa cái bóng lấp lánh. Khi múc nước đem đi được một đoạn, người đó đổi hướng đi th́ cảnh đẹp biến mất và bóng người đi kế bên hiện ra. Người đó tức quá, đổ thừa là tại người đi kế bên đánh cắp vật quư của ḿnh. Hai người lời qua tiếng lại đưa đến căi lộn và ấu đă với nhau. Họ than số phận hẩm hiu quá, muốn cái ǵ cũng không được, lại c̣n bị người khác phá rối. Tội nghiệp thay, v́ tật bẩm sinh, những người dân làng này đâu có biết rằng bóng theo người và biến đổi theo người!
Chúng ta không khác nào những người dân làng kia. Cái tật bẩm sinh của chúng ta là chỉ thấy được cái bóng vật chất của cuộc đời. Trong sự mê lầm này, ta đă mất biết bao nhiêu nước mắt để khóc than cho số phận nhiều đen hơn đỏ của ta. Nếu nước mắt nhân loại qua bao thế hệ có thể chứa được th́ có thể lấp đầy biển khơi. Trong lúc ta đau khổ tột cùng ta mất trí khôn, tạo sự đau khổ cho người chung quanh ta. Rồi ta bị trả đũa lại bằng những lời nói hành động làm ta đau khổ thêm. Đau khổ v́ thế mà tràn lan ra khắp mọi nơi, như ngọn lửa dữ gặp rừng khô.
Ta quen sống trong thế giới vật chất hay biến đổi nên cho rằng cuộc đời mong manh là một sự thật phải chấp nhận. Ta phản ứng với sự đời biến đổi bằng đam mê mù quáng. Ta muốn bám giữ cái giây phút khoái lạc trong một chốc mà không cần biết tương lai ra sao, không cần biết lợi hại cho ta và người quanh ta. Ta như kẻ bần cùng bị nghiện x́ ke, đem hết số tiền c̣n lại mua một giây phút vui ngắn ngủi. Ta cho đó là hanh phúc. Khi ta bị đánh cắp vật ta thích, ta sanh ra ḷng hận thù. Mặc dù ta biết cái giây phút hưởng thụ không tồn tại măi nhưng ai rút ngắn nó đi th́ ta đâm ra thù người đó. Hạnh phúc ta là sự mơ màng. Ta đă làm quen đau khổ từ kiếp nào rồi nên dù bị khổ nhưng không dám nh́n sự thật và làm khác hơn.
Tại sao ta bị mắc kẹt trong ngục tù vật chất? Từ nhỏ ta bị “nhồi sọ” rằng những cái ǵ tai nghe mắt thấy sờ mó được là sự thật. Ông bà ta tin như thế, cha mẹ ta tin như thế nên ta cho đó là sự thật hiển nhiên ai cũng phải chấp nhận. Một khi tin như vậy th́ thế giới quan của ta bị hạn chế ở những ǵ ta tin và lần lần ta mất khả năng nh́n rộng ra hơn. Khoa học ngày nay hiểu rằng vật chất chỉ là một dạng của năng lượng ánh sáng. Năng lượng có thể biến từ dạng này sang dạng khác, từ dạng hữu h́nh qua vô h́nh. Khi ta chỉ nh́n thấy một dạng hữu h́nh mà thôi th́ sẽ đau khổ khi cái ta mong đợi không c̣n đó nữa.
Cái hạn chế không thể nh́n ngoài cái hiểu biết của ḿnh được Phật giáo gọi là cố chấp. Cố chấp càng nhiều th́ vô minh càng dầy, che mất lối ra. Người bị màn vô minh che có thái độ họ cho rằng họ biết tất cả và có thể giải quyết tất cả bằng kiến thức (hạn hẹp) của họ mà không cần học hỏi thêm. Thái độ đó rất nguy hiểm v́ dễ sanh ra chế độ độc tài áp bức. Lúc đó con người bị mù quáng làm nhiều điều sai trái mà vẫn cho là ḿnh đúng và bắt người khác phải theo ḿnh. Khi thái độ này c̣n tồn tại trên quả địa cầu th́ sẽ có nhiều Hitler trong tương lai. Con người bằng xương bằng thịt có thể dễ diệt trừ chớ cái ư nghĩ cố chấp rất khó trị tận gốc. Khi thiếu ánh sáng nhận thức, cố chấp sẽ như đội quân cảm tử ở Iraq, toán này bị giết th́ toán khác sanh ra, lan tràn nhanh như cỏ dại vậy. Giết lẫn nhau là hậu quả đau thương khi con người cố chấp vào ư nghĩ ḿnh hoàn toàn đúng và cho đối phương là hoàn toàn sai nên cần bị tiêu diệt.
Thiên Chúa giáo trị cố chấp bằng cách giúp cho nhân loại nhận thức rằng cái ư muốn cá nhân khi phát triển tột cùng sẽ đưa thế giới đến tận thế. Những ư muốn cá biệt này sẽ gây ra rất nhiều mâu thuẫn thật khó hàn gắn lại được. Đó là “tội lỗi” của con người khi họ giành quyền làm Thượng Đế. Thiên Chúa giáo đề cao ư muốn công bằng của Thượng Đế. Cái nh́n hạn chế của con người không thể nào sánh bằng cái nh́n vượt không gian, thời gian của Thượng Đế. Nhiều người nhân cách hóa Thượng Đế mà không hiểu rằng Ngài hiện diện trong ánh sáng nhận thức. Sự hy sinh của Chúa Jesus trên thập tự tượng trưng cho sự hy sinh cái tôi riêng biệt hạn chế (nguồn gốc của cố chấp) để trở về Ánh Sáng Nguyên Thủy. Chúa hy sinh trên thập tự để mở đường nhận thức, giúp ta trở về Ánh Sáng Nguyên Thủy. Chúa chỉ có thể sống lại trong ta khi ta khai mở tâm hồn ta để tiếp đón ánh sáng của sự khôn ngoan và t́nh thương đồng loại.
Khi tín ngưỡng một cách mù quáng, con người bóp nghẹt sự sống bao la của Đạo - Con đường (the Way) - mà các bậc thánh nhân như Phật và Jesus hướng dẫn. Khi biến tôn giáo thành tín ngưỡng, con người nhét cái ư nghĩa sâu xa vô giới hạn trong nhà tù của định nghĩa. Khi Đạo bị dính trong chữ nghĩa th́ sự khoan dung và hiểu biết bao la rất khó mà phát triển. Con người sẽ tranh chấp trên chữ nghĩa đúng sai và sẽ phân tôn giáo ra nhiều nhánh. Con người có tín ngưỡng này chê bai tín ngưỡng khác và nhân danh tôn giáo mà gây ra chiến tranh. Sự đối lập này có thể xảy ra trong cùng một tôn giáo hay giữa các tôn giáo khác nhau. Làm như thế họ đi sâu vào thế giới của những cái bóng.
Sự thờ phụng mù quáng là một h́nh thức cố chấp ngoài đời đem vào tôn giáo. Thí dụ như khi nghe ở núi nào có cục đá có h́nh tượng Phật hay nơi nào đó có tượng Đức Mẹ khóc, thiên hạ đổ xô đi xem v́ họ nghĩ rằng những tượng đó linh thiêng. Họ không biết rằng với sự thờ phụng mù quáng, họ đă đi lạc đường. Họ đă đóng khung sự vô hạn trong cục đá hay bức tượng vô tri. Khi làm như vậy họ mất khả năng nh́n thấy Ánh Sáng bao la trên toàn vũ. Sự linh thiêng thật sự là khả năng cởi mở trao đổi và tha thứ, bỏ qua những ǵ sái ư ta. Sự linh thiêng đó khó mà có thể xảy ra ngoài tâm hồn ta được.
Bạn có biết không ta là những dân làng trong giấc mơ khi ta không chịu tập ngẩng đầu lên. V́ ta có tật bẩm sinh chỉ thấy những cái bóng của cuộc đời, ngẩng đầu lên làm ta đau đớn lúc ban đầu. Nhưng rồi cái đau đó không nghĩa lư ǵ khi ta bắt đầu nhận thức cái thế giới bền vững của Ánh Sáng. Ngẩng đầu lên là như thế nào? Khi các bạn theo ḍng suy nghĩ lăng xăng chấp “tôi đúng, mọi người sai” là lúc bạn nh́n xuống thế giới đau khổ. Khi bạn cố gắng để tư tưởng lắng động qua cách thiền tỉnh thức hay cầu nguyện trong im lặng th́ dần dần bạn sẽ cảm nhận được sự Hiện Diện Qua Ánh Sáng. Khi mang ánh sáng vào tâm thức bạn sẽ vững đi trên con đường đạo. Lúc đó bạn không nhờ cậy Phật, Chúa bên ngoài mà tự ḿnh cảm nhận rơ hướng đi.
MILAN, Italy (WebMD) - Một cuộc nghiên cứu mới cho thấy rằng ăn nhiều hành và tỏi có thể giúp ngăn ngừa bệnh ung thư.
Các nhà nghiên cứu ở Ư nhận thấy những người ăn theo chế độ dinh dưỡng có nhiều hành, tỏi và các thứ rau cùng họ với cây hành - như củ kiệu, tỏi tây (leek), hẹ - th́ giảm được nhiều nguy cơ mắc vài loại bệnh ung thư hơn những người tránh ăn những thứ này.
Nhà nghiên cứu Carlotta Galeone, thuộc viện Istituto di Ricerche Farmocologiche Mario Negri ở Milan, và các đồng nghiệp nói rằng những phúc lợi về sức khỏe của hành và tỏi đă được nói tới trong nhiều thế kỷ đă qua, nhưng chưa có những nghiên cứu đầy đủ để chứng minh những phúc lợi đó.
Trong cuộc khảo sát của họ, các nhà nghiên cứu đă dùng những số liệu từ vài cuộc nghiên cứu về bệnh ung thư ở Ư và Thụy Sĩ để t́m kiếm sự liên hệ giữa sự tiêu thụ hành và tỏi và bệnh ung thư tại vài nơi trong thân thể, như miệng, thanh quản (larynx), thực quản (esophagus), ruột kết (colon), vú, buồng trứng (ovary), và thận.
Nói tổng quát, trong số những người đă mắc bệnh ung thư th́ họ có mức tiêu thụ hành từ số 0 cho tới 14 phần (portion) mỗi tuần lễ; trong khi đó, những người không mắc bệnh ung thư th́ đă thường ăn hành ở mức từ 0 cho tới 22 phần mỗi tuần.
Sự tiêu thụ tỏi cũng giúp giảm nguy cơ mắc bệnh ung thư, ngoại trừ những người mắc những bệnh ung thư vú, buồng trứng và tuyến tiền liệt.
Các nhà nghiên cứu nhận thấy rằng sự tiêu thụ hành ở mức vừa phải có vẻ làm giảm nguy cơ mắc những bệnh ung thư ruột kết, thanh quản, và buồng trứng.
Những hiệu ứng bảo vệ cũng mạnh hơn trong số những người ăn nhiều hành nhất so với những người ăn ít nhất. Những người ăn nhiều hành nhất cũng giảm nguy cơ mắc những bệnh ung thư trong miệng và thực quản so với những người ăn ít nhất.
Sự tiêu thụ tỏi ở mức vừa phải cũng giúp giảm nguy cơ mắc những bệnh ung thư ruột kết và thận
MILAN, Italy (WebMD) - Một cuộc nghiên cứu mới cho thấy rằng ăn nhiều hành và tỏi có thể giúp ngăn ngừa bệnh ung thư.
Các nhà nghiên cứu ở Ư nhận thấy những người ăn theo chế độ dinh dưỡng có nhiều hành, tỏi và các thứ rau cùng họ với cây hành - như củ kiệu, tỏi tây (leek), hẹ - th́ giảm được nhiều nguy cơ mắc vài loại bệnh ung thư hơn những người tránh ăn những thứ này.
Nhà nghiên cứu Carlotta Galeone, thuộc viện Istituto di Ricerche Farmocologiche Mario Negri ở Milan, và các đồng nghiệp nói rằng những phúc lợi về sức khỏe của hành và tỏi đă được nói tới trong nhiều thế kỷ đă qua, nhưng chưa có những nghiên cứu đầy đủ để chứng minh những phúc lợi đó.
Trong cuộc khảo sát của họ, các nhà nghiên cứu đă dùng những số liệu từ vài cuộc nghiên cứu về bệnh ung thư ở Ư và Thụy Sĩ để t́m kiếm sự liên hệ giữa sự tiêu thụ hành và tỏi và bệnh ung thư tại vài nơi trong thân thể, như miệng, thanh quản (larynx), thực quản (esophagus), ruột kết (colon), vú, buồng trứng (ovary), và thận.
Nói tổng quát, trong số những người đă mắc bệnh ung thư th́ họ có mức tiêu thụ hành từ số 0 cho tới 14 phần (portion) mỗi tuần lễ; trong khi đó, những người không mắc bệnh ung thư th́ đă thường ăn hành ở mức từ 0 cho tới 22 phần mỗi tuần.
Sự tiêu thụ tỏi cũng giúp giảm nguy cơ mắc bệnh ung thư, ngoại trừ những người mắc những bệnh ung thư vú, buồng trứng và tuyến tiền liệt.
Các nhà nghiên cứu nhận thấy rằng sự tiêu thụ hành ở mức vừa phải có vẻ làm giảm nguy cơ mắc những bệnh ung thư ruột kết, thanh quản, và buồng trứng.
Những hiệu ứng bảo vệ cũng mạnh hơn trong số những người ăn nhiều hành nhất so với những người ăn ít nhất. Những người ăn nhiều hành nhất cũng giảm nguy cơ mắc những bệnh ung thư trong miệng và thực quản so với những người ăn ít nhất.
Sự tiêu thụ tỏi ở mức vừa phải cũng giúp giảm nguy cơ mắc những bệnh ung thư ruột kết và thận
Ngoài ra, hiệu ứng chống ung thư cũng gia tăng khi tiêu thụ nhiều tỏi hơn. Qua sự khảo sát những số liệu. Các nhà nghiên cứu nhận thấy rằng những người ăn nhiều tỏi nhất th́ giảm nguy cơ mắc tất cả những bệnh ung thư, ngoại trừ hai bệnh ung thư vú và tuyến tiền liệt - hai bệnh này phần lớn liên quan tới những vấn đề thuộc kích thích tố và hệ thống sinh sản, theo lời các nhà nghiên cứu.
Họ nói rằng sự tiêu thụ hành và tỏi có thể được coi là một dấu hiệu của một lối sống lành mạnh và của một chế độ dinh dưỡng bao gồm nhiều thứ thảo mộc và rau có tiềm năng chống bệnh ung thư. (n.m.)
Diễn Đàn Người Việt Hải Ngoại. Tự do ngôn luận, an toàn và uy tín. V́ một tương lai tươi đẹp cho các thế hệ Việt Nam hăy ghé thăm chúng tôi, hăy tâm sự với chúng tôi mỗi ngày, mỗi giờ và mỗi giây phút có thể. VietBF.Com Xin cám ơn các bạn, chúc tất cả các bạn vui vẻ và gặp nhiều may mắn.
Welcome to Vietnamese American Community, Vietnamese European, Canadian, Australian Forum, Vietnamese Overseas Forum. Freedom of speech, safety and prestige. For a beautiful future for Vietnamese generations, please visit us, talk to us every day, every hour and every moment possible. VietBF.Com Thank you all and good luck.
News
Library
Technology
Giải Trí
Portals
Tin Sốt
Home
