Điều ǵ xảy ra khi bạn không rửa tay sau khi đi vệ sinh?
Bạn có khi nào “quên” rửa tay sau khi sử dụng nhà vệ sinh không?
Nếu không rửa tay bằng xà pḥng và nước sau khi sử dụng nhà vệ sinh có thể gây nguy hiểm cho bạn
Nếu bạn ra khỏi nhà vệ sinh mà không rửa tay hoặc rửa không đúng cách, th́ bài viết này là dành cho bạn. Nếu bạn rơi vào trường hợp này, bạn đang mắc một sai lầm lớn. Không rửa tay bằng xà pḥng và nước sau khi sử dụng nhà vệ sinh có thể gây nguy hiểm cho bạn, theo Times of India.
1. Thói quen xấu có thể khiến bạn mắc bệnh
Nhà vệ sinh là nơi sinh sản của các mầm bệnh và nếu bạn đang sử dụng nhà vệ sinh công cộng, nó có thể c̣n tồi tệ hơn nữa, bởi v́ bạn không biết ai đă chạm vào cái ǵ.
Khi bạn không rửa tay, vi trùng sẽ truyền từ tay bạn sang bất cứ thứ ǵ bạn chạm vào, điều này dẫn đến mầm bệnh bên trong con người bạn. Từ nhiễm trùng đường ruột nhẹ cho đến một loại virus corona mới, bạn có thể mắc tất cả chúng nếu không rửa tay.
Chỉ rửa tay trước khi ăn là không đủ. Bởi v́ khi bạn rời khỏi chỗ trống mà không rửa tay và chạm vào đồ vật, chẳng hạn như điện thoại di động hoặc chai nước, bạn sẽ truyền vi trùng sang những thứ đó. Mỗi khi bạn chạm vào các vận dụng này, bạn đang “tiếp cận” lại tất cả các vi trùng.
2. Có thể làm hỏng da của bạn
Điều ǵ xảy ra khi bạn không rửa tay sau khi đi vệ sinh? - ảnh 1
Đừng bao giờ quên rửa tay sau khi sử dụng nhà vệ sinh, nhất là nhà vệ sinh công cộng
Da của bạn là siêu nhạy cảm. Khi dùng tay đầy vi trùng chạm vào da, bạn có nguy cơ mắc các bệnh về da. Bạn có thể bị phát ban, nổi mụn và kích ứng da, theo Times of India.
3. Bạn có thể khiến người khác bị bệnh
Bạn có thể trở thành người mang mầm bệnh và bất cứ ai tiếp xúc với tay hoặc bề mặt bạn đă chạm vào cũng có thể bị bệnh.
4. Cách rửa tay đúng theo Trung tâm Kiểm soát và Pḥng ngừa Dịch bệnh Mỹ
- Rửa sạch tất cả các vùng da tiếp xúc của tay bạn
- Xả tay qua nước và thoa xà pḥng để rửa sạch vi trùng
- Xoa phía sau ḷng bàn tay và giữa các ngón tay
- Chà sạch cả móng tay
- Vi trùng lây lan ngay lập tức trên tay ướt, v́ vậy bạn phải lau khô tay đúng cách sau khi rửa tay
- Không vứt khăn giấy sau khi lau tay. Giữ khăn giấy để dùng nó mở cửa, sau đó loại bỏ nó v́ nó chạm vào tay nắm cửa. Lưu ư rằng tay nắm cửa có thể khiến bạn tiếp xúc với vi trùng do ai đó không rửa tay để lại, theo Times of India.
Trái Cây
21/02/2020
Bác sĩ Nguyễn Ư Đức
BS_NGUYEN_Y_DUC nguyen y du
Bác Sĩ Nguyễn Ư Đức
Trái cây hay quả được thành h́nh từ phần bầu nhụy của hoa. Trái cây thường có hai phần: phần thịt mọng nước có thể ăn được và hột cứng. Ngược lại với rau được dùng như món ăn chính, trái cây thường là món ăn thêm, điểm tâm, tráng miệng hoặc ăn vặt. Trái cây là thực phẩm ưa thích của loài người v́ tính cách bổ dưỡng và tiện lợi của nó.
Thành phần dinh dưỡng
Nhiều chuyên gia dinh dưỡng quả quyết rằng trái cây là “bạn đường của sức khỏe” v́ nó có đầy đủ những chất dinh dưỡng cần thiết để duy tŕ một đời sống lành mạnh.
1.Nước
Cơ thể cần từ 2-3 lít nước mỗi ngày để giữ nhiệt độ b́nh thường, để làm trơn các khớp xương, để lưu chuyển dưỡng chất nuôi tế bào, để làm huyết tương chứa hồng cầu, bạch cầu, để làm vật chống đỡ cơ thể...
Nước trong trái cây rất nhiều, tươi mát mà lại là loại nước tinh khiết, không nhiễm trùng hay vẩn đục. Nước từ ḷng đất, được cây hút lên, chế biến, đặt vào trái để ta dùng mà không cần mất công đun nấu, gạn lọc. Dùng nước này ta không c̣n sợ bị các bệnh như tiêu chẩy, khó chịu bao tử, không sợ bị những ô nhiễm của bụi đất hay hóa chất trong không gian.
2- Chất đạm
Chất đạm cần thiết cho sự cấu tạo các loại tế bào, chế tạo kích thích tố trong cơ thể.
Thường thường khi nói tới chất đạm là ta nghĩ ngay tới một miếng bít-tết, một đùi gà quay... v́ đây là nguồn cung cấp chính. Nhưng loại chất đạm này có nhiều mỡ béo mà gần đây con người đă lạm dụng và phụ thuộc nó, nên gây ra nhiều bệnh hoạn.
Rau trái cũng có một nguồn chất đạm đáng kể, tất nhiên là ít hơn thịt cá, nhưng dễ tiêu và không có cholesterol. Ta hăy nh́n vào các vị tu hành, không ăn thịt động vật, chỉ ăn rau trái, mà cũng đủ chất đạm cho cơ thể, sức khỏe vẫn tốt, thần sắc hồng hào, tinh thần minh mẫn, phục vụ đạo giáo và tín đồ không mỏi mệt.
Đạm trong trái cây có đủ tám loại amino acid cần thiết mà cơ thể không tự tạo ra được và phải do thực phẩm cung cấp.
Những trái hột như đậu phọng, hột hạnh nhân, quả óc chó ( walnut ), trái bơ... có rất nhiều đạm.
Một ưu điểm khác của chất đạm từ thực vật làchúng được tiêu hóa dễ dàng. Ăn một miếng thịt cần 8 giờ để chuyển hóa, trong khi đó ăn một hỗn hợp trái cây chỉ cần nửa giờ làcơ thể đă có dầy đủ số lượng chất đạm này.
3-Chất carbohydrat
Carbohydrat cung cấp năng lượng cho chức năng của cơ thể dưới h́nh thức các loại đường hoặc tinh bột.
Trái cây có loại đường đơn thiên nhiên fructose, sẵn sàng được hấp thụ và có khả năng cung cấp năng lượng mà cơ thể cần ngay. Đường này dễ tiêu, nhập vào máu từ từ nên không gây xáo trộn cho mức độ insulin do tụy tạng tiết ra.
4- Chất béo
Khi ăn nhiều chất béo th́ không tốt, nhưng cơ thể cần một lượng tối thiểu để duy tŕ sự tăng trưởng của tế bào, tích trữ năng lượng, cấu tạo thành phần của hệ thần kinh, sản xuất kích thích tố. Trái cây như chuối, bơ, oliu, đào lộn hột ... có một ít chất béo và hầu như không có cholesterol.
5- Khoáng chất và sinh tố
Cơ thể cần một lượng rất nhỏ khoáng chất và sinh tố để điều ḥa mọi chức năng cũng như để tăng trưởng, sinh sản. Trái cây có đầy đủ những chất này dưới dạng hoàn toàn tự nhiên, không pha lẫn hóa chất, dễ tiêu và vừa đủ cho nhu cầu hàng ngày. Tuy nhiên trái cây thường không có hoặc có rất ít sinh tố B12.
SUC KHOE_TRAI CAY
Lựa và cất giữ trái cây
Trái cây là sản phẩm mà thiên nhiên cung cấp, sẵn sàng để con người sử dụng mà không cần nhiều thời gian biến chế, sửa soạn.
Để trái cây thêm ngon, cần có sự lựa chọn kỹ càng, cất giữ đúng cách, rồi ăn đúng lúc.
Khi bầy bán trên thị trường, người ta thường phun hóa chất lên trái cây để giữ trái lâu hư cũng như để trái cây có vẻ tươi, đẹp, hấp dẫn. V́ thế, cần rửa sạch hoặc gọt vỏ trước khi ăn.
a-Trái cây tươi
Mùa nào trái đó. Mua đúng mùa đúng lúc th́ trái cây ngon hơn và rẻ hơn.
Lựa trái cây không khó khăn nếu ta để ư một chút. Điều cần nhớ là không mua v́ giá rẻ nhưng mua v́ dùng được hoặc để dành được. Nếu không có nhu cầu trang trí, chưng bầy cho đẹp mắt th́ bề ngoài của trái hơi có t́ vết một chút cũng không ảnh hưởng tới phẩm chất của trái.
Cũng nên nhớ rằng, hầu hết trái cây được xịt một lớp hóa chất để tăng mầu tươi, tạo vẻ ngoài đẹp hơn, nên nhiều khi “thấy vậy mà không phải vậy”.
Khi mua về, trái chín cần được giữ trong tủ lạnh để tránh mau hư. Trước hết, lựa riêng trái hư, trái chưa chín hẳn. Không nên làm trái mau chín bằng cách phơi nắng v́ các tia tử ngoại, hồng ngoại có thể làm phân hủy vài loại sinh tố.
Rửa và lau khô những trái cây có vỏ cứng và trơn tru. Trái có vỏ mỏng như nho, quả anh đào (cherry), các loại trái nhỏ mọng nước (berry) như phúc bồn tử (rasberry), ô rô (holly berry), trái mâm xôi đen (black berry)...th́ không cần rửa khi cất giữ v́ nước đọng làm trái mau hư, nhưng đừng quên rửa trước khi ăn.
Đừng vặt bỏ cuống hoặc chóp của trái, tránh làm tổn thương tới tế bào của trái.
Tủ lạnh cần giữ ở nhiệt độ từ 15ºC tới 21ºC, không ẩm. Tốt hơn hết là giữ trái trong hộp kín để không khí không làm khô trái, nhưng nếu đựng trong túi nylon th́ lại nên chọc thủng vài lỗ nhỏ để thoát hơi và độ ẩm. Giữ kỹ như vậy, trái có thể để dành được khá lâu.
b-Trái cậy đóng hộp
Với trái cây đóng hộp, cần coi kỹ nhăn hiệu có ghi rơ ràng tên trái cây, số lượng, tên và địa chỉ nhà sản xuất, nhất là hạn sử dụng. Tuyệt đối không mua sản phẩm quá hạn dù giá rẻ.
Tránh những hộp bị ṛ rỉ, không khí vào làm hộp phồng lên. Hộp móp vào không sao, trừ phi vết lơm làm rách hộp và để không khí lọt vào.
Trái cây hộp thường được bảo quản bằng nước đường cho khỏi hư và đường càng ngọt th́ giá càng cao nhưng thời gian bảo quản lâu hơn. Đôi khi trái cây được giữ ǵn với nước thường hoặc nước ép trái cây.
Trái cây hộp có thể giữ trong pḥng ở nhiệt độ không quá 25 º C, thoáng khí, không ẩm và có thể để dành cả năm mà phẩm chất vẫn tốt, miễn là hộp không ṛ rỉ và không quá hạn sử dụng do nhà sản xuất ghi trên hộp.
c-Trái cây đông lạnh
Trái cây này cũng rất ngon.
Khi mua lựa thứ đông cứng nguyên cục, chứ nếu chảy nước hoặc hơi mềm là bắt đầu ră đá và hư. Mang về, nếu chưa ăn, cần bỏ vào tủ đông lạnh với nhiệt độ bằng hoặc dưới độ đông lạnh. Giữ như vậy trái vẫn c̣n tốt tới một năm.
đ-Trái cây khô
Trái khô cần được bán trong túi sạch sẽ vă bọc kín. Trái phải mềm dẻo nhưng chắc, mầu tươi sáng, không lốm đốm mốc meo. Trái khô có thể giữ ngoài tủ lạnh, với nhiệt độ trong nhà dưới 75ºC trong ṿng nửa năm. Nếu trời nóng quá và ẩm quá th́ nên để trái cây khô trong tủ lạnh, nhất là sau khi đă mở ăn dở dang, để tránh nấm mọc.
e-Nướng trái cây
Khi nướng, trái cây có thể là món ăn phụ thay thế cho thịt. Nướng không mất nhiều th́ giờ, nhưng cần được ăn ngay.
Trái được gọt vỏ, cắt đôi, xếp úp lên vỉ hoặc chảo, quết bơ và nước trái chanh lên mặt, nướng độ mươi phút cho tới khi mặt trái hơi nâu. Giở sang mặt kia rồi cũng quết bơ, nước chanh thêm chút đường, quế bột, nướng thêm vài phút cho tới khi nâu vàng.
Trên đây là một số kiến thức chung về trái cây. Trong các trang kế tiếp, xin cùng quư độc giả t́m hiểu một số trái cây thường ăn mà Mẹ Thiên Nhiên đă cung cấp cho chúng ta.
Cà Phê
12/02/2020
Bác sĩ Nguyễn Ư Đức
BS_NGUYEN_Y_DUC nguyen y du
Bác Sĩ Nguyễn Ư Đức
Cà phê đă được ca tụng là tốt cho cơ thể. Thực vậy, cà phê được nhập cảng vào Âu châu từ Arabia vào năm 1600 như một loại dược phẩm chứ không phải để giải khát.
Vào thế kỷ thứ bẩy, cà phê ở Pháp được các bác sĩ kiểm soát; hạt cà phê được bán như một dược phẩm chứ không như một loại nước uống và những người bán ca tụng là một loại thuốc trị hàng trăm thứ bệnh.
Tính cách kích thích tinh thần của cà phê đă được ca tụng. Các thi sĩ người Pháp, trong đó có văn hào Voltaire, đă ca ngợi cà phê là “ một chất rượu hết sức có ích cho năo bộ”. Cà phê đă được coi như một loại thuốc chữa bệnh hô hấp rất tốt. Chẳng hạn: bác sĩ Hyde Salter đă viết trên Edinburgh Medical Journal năm 1859 rằng “cà phê là một trong những thứ thuốc để trị suyễn”. Trong nhiều năm, cà phê đen mocha được coi như thuốc được lựa chọn để chữa bệnh suyễn v́ dị ứng.
Những sự kiện cần biết
Cà phê là một trong những loại dược phẩm được ưa thích nhất trên thế giới cho năo bộ và bắp thịt v́ có một lượng caffeine rất cao và là chất kích thích có ở trong lá chè và hột cà phê. Cà phê cũng làm thư dăn các thớ thịt của cuống phổi, tăng cường sự vận động cơ thể nhưng cũng có một số rủi ro tuy nhiên không phải là tất cả những điều mà người ta gán cho nó.
1-Tăng cường tinh thần
“Caffeine là chất làm cho tinh thần cảm thấy phấn khởi hơn. Đây không phải là quảng cáo của kỹ nghệ cà phê mà là điều mà khoa học đă cung cấp", đó là lời tuyên bố của ông Judith Wurman, một khoa học gia về thực phẩm cho trí óc tại Massachusetts Institute of Technologie. C̣n số lượng th́ caffeine tăng cường tinh thần làm việc đă được tiến sĩ tâm lư Harris Lieberman ở viện MIT cung cấp.
Thay v́ vẫn uống một ly cà phê vào mỗi buổi sáng, ông ta mời một nhóm t́nh nguyện uống viên caffeine với liều lượng là 32,64,128 và 256 mg. Vào mỗi buổi sáng lúc 8 giờ , sau khi không ăn uống ǵ trong 12 giờ, các t́nh nguyện viên chiêu những viên caffeine. Một lúc sau họ làm một thử nghiệm về tỉnh táo để đo xem phản ứng với thời gian, sự chú ư, tập trung, tính sắc bén và chính xác với các con số . Vào ngày khác họ nhận được những viên giả dược không chứa caffeine.
Một sự ngạc nhiên xẩy ra: Chất caffeine tăng cường hành động của họ trong các thử nghiệm tâm thần. Dù chỉ dùng một lượng nhỏ - 32 mg- cũng đủ để óc nâng cao khả năng tâm thần, phản ứng, tập trung và sự chính xác. Tiến sĩ Wurtman giải thích như sau: “Chất caffeine đă kích thích lên năo bộ và hệ thần kinh khiến ta nghĩ và phản ứng mau hơn, nhiều tỉnh táo và chính xác, kéo dài sự chú ư hơn là những người t́nh nguyện sau khi họ đă dùng một lượng hóa chất tương tự vào buổi sáng.
Hơn nữa, chất caffeine cũng hoạt động như vậy để tăng cường năo bộ của những người t́nh nguyện thường thường uống một chút cà phê, rất nhiều cà phê hoặc không uống cà phê. Đó là do chất caffeine nguyên chất đă tăng cường chức năng của óc.
Một nghiên cứu khác của tiến sĩ Lieberman thấy rằng 200 mg caffeine tăng cường đáng kể việc lái xe.
2-Yêu đời hơn
Chất caffeine cũng tăng cường đáng kể trạng thái tinh thần của một số người. Và loài người cũng dùng nước có caffeine như một loại giải khát trong hàng trăm thế kỷ để loại bỏ không những sự buồn mà c̣n những cơn trầm cảm trung b́nh kinh niên.
Chất caffeine có tác dụng rất mau. Nó được hấp thụ nhanh và thấy ở tế bào khoảng năm phút sau khi dùng. Nó vào năo rất nhanh, dễ dàng và đạt mức độ cao nhất khoảng hai mươi tới ba mươi phút. Sau khi lên đến tột độ, caffeine trong máu giảm đi độ một nửa trong ṿng ba tới sáu giờ và một phần tư trong từ ba đến sáu giờ. Hầu như tất cả caffeine được cơ thể dùng và chỉ có một phần trăm được loại ra ngoài mà không bị chuyển hóa.
3-Tăng sức mạnh của cơ thể
Caffeine được giới thể thao ưa chuộng như để làm tăng tài nghệ biểu diễn mà một số các nhà chỉ trích coi như là lạm dụng chẳng khác như dùng chất ma túy. Như vậy th́ caffeine làm cho con người cố gắng biểu diễn tới khi mệt. Một tay đua xe đạp khi dùng 300 mg caffeine có thể đạp bẩy lần khó khăn hơn mà không cảm thấy phải tăng sự cố gắng và sẽ chịu đựng được khoảng hai mươi lần lâu hơn.
Cà phê đă lấy caffeine ra thường thường làm giảm tài nghệ diễn xuất của các lực sỹ vào những cuộc tranh đua ngắn hạn. Có thể là chất caffeine ngăn ngừa bắp thịt bớt mệt mỏi và tăng cường khả năng của cơ thể để đốt chất béo thành năng lượng thay v́ đường được dự trữ trong các mô bào.
Ngoài ra, caffeine có thể gây ra tổn hại cho các hành động cần sự phối hợp của ngón tay như là luồn kim chỉ, đánh một mục tiêu nhỏ hoặc lao một ngọn mác.
4-Tăng khả năng thở
Huyền thoại cho rằng các thí nghiệm bên Gia Nă Đại cho hay cà phê thật đặc có thể chữa được bệnh suyễn.Chất caffeine trong cà phê làm dăn các ống phổi khiến cho hô hấp dễ hơn. Mặc dù vào năm 1800 caffeine là một loại dược phẩm rất tốt cho bệnh suyễn nhưng từ năm 1921 nó không được dùng cho bệnh này v́ đă có dược phẩm theophylline.
Theo bác sĩ Philip Shapiro, caffeine có thể rất tốt cho nạn nhân bị nghẹt mũi. Để điều trị các bệnh nhân bị bệnh viêm đường mũi, ông ta cho bệnh nhân dùng caffeine hoặc giả dược trong ṿng mười sáu ngày.Các viên thuốc đều được mă hóa và bệnh nhân không biết là chất ǵ.Trong những ngày mà họ uống caffeine-tương đương với hai ly cà phê –ông ta thấy chỉ có vài nhảy mũi và một chút khó chịu so sánh với hai mươi bảy lần sỗ mũi khi họ uống giả dược.
5-Một điểm lợi cho người cao tuổi
Một số người cao tuổi thường hay bị chóng mặt hoặc bị ngất xỉu sau khi ăn nhất là điểm tâm v́ hệ thống thần kinh chưa hoạt động để điều hành huyết áp như những ngày c̣n trẻ. Để điều chỉnh t́nh trạng đó, một bác sĩ ở Vanderbilt University School of Medicine cho bệnh nhân dùng hai ly cà phê có 250 mg caffeine vào bữa điểm tâm.Với các bệnh nhân cao tuổi hay bị những trường hợp này, chất caffeine giữ huyết áp đủ cao để điều ḥa lượng máu lưu thông, ngăn chặn được chóng mặt và giữ được trạng thái b́nh thường. Tuy nhiên, các vị đó cho hay, nếu ta uống cà phê để chữa bệnh này th́ nên uống cà phê trước khi ăn th́ hơn.
6-Chống lại sâu răng
Tại trung tâm nổi tiếng Forsyth Dental Research Center, bác sĩ Shelgy Kashket và các đồng nghiệp thấy rằng trong cà phê có chất tannins có thể đưa tới sâu răng. Uống cà phê, ngay cả cà phê đă lấy caffeine đi, chất tannins ngăn các mảng bựa đóng lại và ăn ṃn răng. Như vậy th́ cà phê giống như nước trà và cocoa là những nước xúc miệng chống lại sự sâu răng.
7-Cà phê và bệnh ung thư
Sợ rằng uống cà phê có thể gây ra ung thư nhất là ung thư bọng đái, và tụy tạng nhưng những nghiên cứu mới đây cho hay các hóa chất trong cà phê có thể ngăn chặn ung thư.Nhiều nghiên cứu ở Nhật, Na Uy và Hoa kỳ đều phủ nhận việc này nhất là ung thư tụy tạng. Trong khi đó, các nghiên cứu tại Na Uy lại gợi ư rằng uống cà phê có thể ngăn được ung thư ruột già, đặc biệt là những người ăn chế độ nhiều chất béo. Bác sĩ Lee Wattenberg và các đồng nghiệp tại University of Michigan thấy rằng cà phê xanh lại chặn ung thư cho xúc vật ở trong pḥng thí nghiệm. Bác sĩ người Gia Nă Đại Hans Stich cũng coi cà phê trong đó có chất polyphenol là một loại chống ung thư rất mạnh.
8-Uống cà phê với sữa
Trong y học, sự trái ngược nhau về ích lợi của cà phê cũng không mới lạ. Vào những năm 1600, các tiệm cà phê bên Pháp là một đề tài cho mọi người thảo luận. Thoạt tiên th́ các bác sĩ đều hỗ trợ nó rồi sau đó lại tẩy chay. Khi mà cà phê được uống tại nhà vào những năm 1670 các trường đại học y khoa phản ứng lại; một số bác sĩ phản đối tác dụng kích thích của cà phê và cấm bệnh nhân uống. Về sau, họ lại viết làm sao cà phê được dùng để “tránh và chữa bệnh”. Nhưng đến năm 1688, một nhân vật trong hoàng tộc lại viết “cà phê đă bị hoàn toàn bỏ rơi”. Dân chúng trong thành phố Paris, nhất là hoàng tộc,không biết ǵ về việc này.
9-Cà phê chữa chệch múi giờ
Một nhà sinh lư học ở Argonne National Laboratory gần Chicago, ông Charles F. Ehret, tin tưởng rằng chệch múi giờ có thể giảm nhờ một lượng rất nhỏ caffeine. Theo Ehret, một nhà chuyên môn về nhịp giờ trong ngày, caffeine hoạt động như những cái đồng hồ của cơ thể. Sau đây là lời khuyên của ông ta: Vào ngày khởi hành, nếu bạn đi về hướng Tây, hăy uống ba ly cà phê đen vào buổi sáng. Nếu bạn đi về hướng Đông , hăy nhịn uống cà phê cho tới buổi chiều. Nếu bạn ngưng uống cà phê trong ba ngày trước khi bay, th́ ích lợi c̣n tăng lên rất nhiều, ông ta nói.
Nói đến tuổi già th́ ai mà không băn khuăn, lo nghĩ.
Già có nghĩa là ốm yếu, bệnh hoạn, xấu xí, mất năng lực, không c̣n hữu dụng, mất khả năng, phải trong cậy vào người khác, nghèo khó, buồn năn, cô đơn trong căn pḥng hiu quạnh ngày nầy qua ngày nọ để chờ đến lúc ra đi theo ông theo bà...
Nguyen Thuong Chanh 01
Suy tư 77 năm cuộc đời (lăo ôngNTC )
***
Hầu như mọi quốc gia trên thế giới đều có đề ra những chánh sách để giúp đỡ, tôn trọng và trân quư người già, nhưng đây cũng chỉ là trên lư thuyết mà thôi. Thực tế phải c̣n tùy thuộc vào t́nh trạng kinh tế và quyết tâm chánh trị của từng xứ mà thôi.
Thôi th́ xin các cụ ông và cụ bà hăy tạm hài ḷng với danh dự được xă hội đề tặng sự trân quư và biết ơn bằng những danh xưng rất kêu như: Lăo ông, Lăo bà, Cao niên, Cao tuổi,Tuổi vàng, Tuổi Hạc, Senior citizen, Golden age, Âge d’or, les Ainés , 3e Âge v,v...
Chánh phủ c̣n nhiều khó khăn về ngân sách, phải dành ưu tiên cho thế hệ kế thừa, cho tuổi trẻ, cho tương lai của quốc gia, của dân tộc...
Các cụ cũng đă sống nhiều rồi, xin hăy ráng hy sinh thêm chút xíu nữa cho con cháu nhờ. Chỉ c̣n vài năm nữa thôi cụ nhé!
Nói chung th́ cuộc sống và thân phận của người già tương đối cũng đỡ hơn ở những quốc gia Tây phương, nhưng ngược lại tại quê nhà cũng như tại những xứ nghèo khó, độc tài th́ t́nh trạng người già c̣n lắm xót xa và cay đắng hơn nhiều.
Người già mất giá.
Họ là một gánh nặng cho gia đ́nh, cho xă hội và cho quốc gia. Họ phải chịu đựng thành kiến từ những lớp người trẻ tuổi, và than ôi, trong đó có cả những người hằng ngày có nhiệm vụ chăm sóc họ như bác sĩ, y tá, y công, nhân viên xă hội và cả con cháu, hoặc thân nhân ruột thịt trong gia đ́nh.
Trong y khoa, lăo y (gériatrie) chỉ mới được nh́n nhận như một chuyên ngành tại Quebec từ gần đây mà thôi, nghĩa là từ giữa những năm 80. Tuy nhiên, giới sinh viên trẻ tuổi không mấy mặn mà với lănh vực quá phức tạp nầy v́ nó đ̣i hỏi ở người thầy thuốc phải có một tinh thần vững chắc, một thể lực cao và nhứt là một tấm ḷng biết thương người vô bờ bến.
Ông Phó thủ tướng, đồng thời là Tổng trưởng tài chánh Nhật Bản Taro Aso (72 t), tuyên bố một câu xanh dờn: “Mấy cụ già mau mau chết đi, sống thọ làm chi tốn tiền vô ích quá”!
Top Japanese Official Urges Elderly to ‘Hurry Up and Die’(Tokyo, Dec 27, 2012)
Taro Aso has never been one to hold his tongue. But Japan’s 72 year-old deputy prime minister may have outdone himself with his latest gaffe.
At a government panel to discuss social security reforms, the former prime minister called the elderly who are unable to feed themselves “tube people,” then proceeded to say the elderly should be allowed to “hurry up and die” to reduce the burden on a country tasked to pay for their medical expenses.
Adding his personal experience, Aso said he had already written a will, directing his family to let him “hurry up and die,” refusing end-of-life care.
“Even if (doctors) said they could keep me alive, it would be unbearable,” he said. “I would feel guilty, knowing that (treatment) was being paid for by the government.”
Ne rien faire est le bonheur des enfants et le malheur des vieux (Victor Hugo-Extrait du Tas de pierre)
Bây giờ tôi đă già rồi, khi tôi dến viếng nghĩa trang, tôi có cảm tưởng như tôi viếng những căn nhà trọ .
Maintenant que je suis vieux, lorsque je parcours un cimetière, j’ai l’impression de visiter des appartements appartements. (Edouard Herriot)
Ở đâu cũng vậy, muốn sống như ư, sống dễ chịu th́ phải có tiền để mướn người săn sóc đặc biệt.Tóm lại là phải có tiền. C̣n không th́ ai cũng như ai mà thôi.
Tại Québec,Canada, t́nh trạng lăo hóa là nột hiện thực của xă hội. Hiên nay, số người trên 65 tuổi chiếm 14% dân số. Tuổi 65 là tuổi chánh thức để được xếp vào nhóm người già tại Canada và đuợc hưởng tiền già và các phúc lợi về y tế và xă hội.
Nhà già và nhà nuôi dưỡng dài hạn là những nơi an cư cuối cùng của người cao tuổi. Công có, tư có.
Chăm sóc và services tùy theo điều kiện cũng như khả năng tài chánh của mỗi cụ.
Có những nơi b́nh dân nhưng cũng có những nhà già thuộc loại de luxe 4-5 sao.Tiền nào của nấy mà.
Đây là một ngành kỹ nghệ đang bùng phát lên rất nhanh.
Săn sóc người già trở thành một dịch vụ hái ra tiền.
Tại Montreal hay Toronto, các báo Việt Nam thỉnh thoảng cũng có đăng tin cung cấp dịch vụ thăm viếng, săn sóc người già tại nhà thương hoặc tại nhà. Cũng có gia đ́nh cần người chăm sóc cha hoặc mẹ già. Thường là họ t́m phụ nữ trung niên hay sồn sồn để giúp vào công việc trên. Trả tiền mặt khỏi thuế. Có nơi họ c̣n bao luôn cả ăn và ở.
Có thể gọi đây là nghề săn sóc người dưng.
Công việc săn sóc người cao tuổi, bệnh hoạn, tánh t́nh có khi hơi đặc biệt, là một công việc không đ̣i hỏi tŕnh độ học vấn cao, nhưng cực nhọc, cần sự nhẫn nại, chịu khó, không phải ai cũng làm được hết đâu.
Tại thành phố Sài G̣n hiện nay cũng thấy xuất hiện ra những dịch vụ tương tợ.
Tại Quebec, cơ quan Centre local de services communautaires hay CLSC của nhà nước, nếu có yêu cầu cần sự giúp đỡ, mỗi tuần một ngày họ sẽ gởi người đến để tắm rửa và dọn dẹp căn pḥng cho cụ già neo đơn.
Muốn được đầy đủ, chu đáo và như ư hơn th́ nên nhờ đến các công ty tư.
Nhân tính hóa tuổi già
Denise Dubé là một nhà tâm lư học đồng thời bà ta cũng là một giáo sư về lăo học tại Quebec. Bà có cho xuất bản một quyển sách khảo cứu nhằm mục đích tô điểm lại thân phận người già tại Canada.
Tựa đề tác phẩm là : Humaniser la vieillesse, nouvelle édition Multimonde (2006).
Psychologue clinicienne auprès des adultes et des personnes âgées, DENISE DUBÉ est professeur de psychologie au Collège François-Xavier-Garneau. Elle a enseigné la psychologie gérontologique au Campus Notre-Dame-de-Foy, au Collège François-Xavier-Garneau et à l’Université Laval
Đây là một tác phẩm khảo cứu về thực trạng của vấn đề lăo hóa tại Canada. Tác giả muốn nhân tính hóa hiện tượng cao tuổi. Tuổi già cũng có cái hay của nó.
Sách có kèm theo rất nhiều tham khảo chuyên môn rất giá trị. Chủ yếu nhắm vào những người có nhiệm vụ săn sóc người già.
Sau đây là một số đúc kết từ quyển Humaniser la Vieillesse(Nhân tính hóa tuổi già)
Nguyen Thuong Chanh 02
B́a sách
Các bạn có biết rơ tuổi già là thế nào hay không? Page 5 à 15
(Nên nhớ đây là khảo cứu về lăo học tại Canada, một xứ giàu có và có khá đầy đủ cơ chế xă hội để giúp đỡ và bảo vệ người già từ 65 tuổi trở lên (tiền già, trợ cấp y tế miễn phí, chung cư giá hạ, nhà già v,v…)
1) Đa số người già đều có dấu hiệu lăo suy (sénile) và sa sút trí tuệ (démence)
Đây là một xét đoán không có cơ sở. Ngược lại, đa số các cụ không có bị xáo trộn tinh thần. Nhận xét tiêu cực trên đây có thể do sự lẫn lộn giữa t́nh trạng sa sút trí tuệ và t́nh trạng lăo hóa của nhận thức b́nh thường (vieillissement cognitif normal).
Tại Canada 8% dân số trên 65 tuổi có dấu hiệu sa sút trí tuệ và lối 5% mắc bệnh lú lẫn Alzheimer.
2) Ngũ quan có khuynh hướng giảm theo tuổi
Các khảo cứu cho thấy ngũ quan có giảm đi khi về già. Bắt đầu là các chức năng cảm giác (thị giác, thính giác, khứu giác, vị giác, xúc giác) có vấn đề vào lứa tuổi 60.
3) Đa số người cao tuổi không c̣n sự ham muốn t́nh dục (libido) cũng như không có khả năng làm t́nh.
Nếu bạn cho rằng sự kiện trên là đúng th́ chắc bạn nh́n nhận rằng đối với các cụ già, sex chỉ c̣n là những kỷ niệm êm đềm trong quá khứ (meilleur souvenir) mà thôi.
Nhưng các nhà t́nh dục học nổi tiếng như Masters et Johnson th́ cho rằng sự ham muốn vẫn có thể c̣n được duy tŕ một cách satisfaisant (không quá tệ) ở những cập vợ chồng thuộc lứa tuổi 70 và 80.
Không thấy tác giả Masters et Johnson so sánh việc ăn cơm với ăn phở.
Riêng về phía các cụ bà, Masters et Johnson cho rằng họ không có bị giới hạn v́ tuổi tác nhưng tiếc thay về phía cụ ông, sex bị chi phối bởi điều kiện thể xác và tinh thần.
Đa số các ông đều chết sớm nên các bà đành chịu thôi.
Masters, W.H Johnson. Human sexual responses. Boston Littlt; Brownand company (1966)- Human sexual Inadequacy (1970) và Human sexuality(1992) NewYork, Harper Collins.
4) Khả năng hô hấp giảm khi về già.
Thật ra hô hấp giảm dần từ tuổi 30 trở đi. Đây là dung tích volume không khí hít vào 2 lá phổi và thở ra trong 15 giây.
5) Đa số người già đều cảm thấy khổ sở
Khảo cứu cho thấy ngược lại. Tại các sứ phương Tây, người già rất thỏa măn trong cuộc sống rất cao của họ.
6) Thể lực có khuynh hướng giảm thiểu khi về già
Thể lực giảm đi từ 10-20% đến tuổi 70. Tuy nhiên sự suy giảm thể lực có thể bị đẩy lùi lại nhờ vào những chương tŕnh luyện tập thích nghi.
7) Tại Canada, ít nhất 15%người già sống trong các nhà già (résidence) và các nhà săn sóc dài hạn (centre de soins de longue durée, CSLD, Long term care facility)
Sai- Theo thống kê Canada, 17% dân số trên 65 tuổi nhận được sự trợ giúp tại gia. Ngoài ra 6% được chăm sóc tại các trung tâm săn sóc dài hạn.
8) Người già nếu c̣n làm việc thường cho năng suất kém hơn người trẻ tuổi
Mặc dù có những suy giảm về một vài chức năng và tốc độ phản ứng có chậm đi nhưng người già cũng có thể làm việc có hiệu quả không thua ǵ người trẻ. Bù lại người già có tỉ lệ vắng mặt ít hơn người trẻ, ít bị tai nạn hơn và cho năng suất đều đặn hơn.
9) Lối 80% người già có sức khỏe tương đối tốt và tự lập để có thể sinh hoạt b́nh thường mà không cần đến sự trợ giúp của người khác
10) Người già hay giữ y thói quen của họ, rất bảo thủ và không chịu mọi sự thay đổi
Người già thường có thái độ rất ổn định, nhưng đa số vẫn chấp nhận sự thay đổi và thích nghi vào điều kiện mới: nghỉ hưu, con cái ra riêng, gáo bụa, thay đổi chổ ở, bệnh tật...
Họ vẫn có khả năng thích nghi vào mọi t́nh huống như giới trẻ.
11) Người già học hành chậm, đ̣i hỏi nhiều thời gian để thu nhận được một vấn đề mới mẻ
12) Trong thực tế, người già không thể nào có khả năng học hỏi để tiếp thu được một kiến thức mới
Sai-Khả năng thụ đắc một kiến thức mới đều có ở mọi lứa tuổi. Đối với người già họ cần phải có thời gian và điều kiện thuận tiện.
Càng ngày càng có nhiều đại học và trường cao đẳng mở những chương tŕnh bổ túc formation continue thích nghi vào nhu cầu của lớp người già.
13) Tóc độ phản ứng ở người già thường chậm hơn so với người trẻ
14) Nói chung tất cả người già đều giống nhau
Không- Họ không giống nhau hết đâu. Khả năng trí tuệ, nhân cách, thái độ, cũng như các biến số về thể xác và xă hội đều khác biệt nhau ở người nầy so với người kia.
Sự kiện khác biệt về cá thể nêu trên đă đánh đổ ư niệm khuôn đúc cho rằng tất cả các cụ đều giống nhau hết.
15) Đa số người già ít khi buồn chán
Có khảo cứu cho thấy chỉ có 17% người già rơi vào t́nh trạng khó t́m được một sinh hoạt như họ mong muốn, c̣n lại 2/3 th́ cho rằng họ không bao giở buồn chán.
16) Đa số người già đều bị tách biệt ra và họ cảm thấy rất cô đơn
Khảo cứu 1981 cho biết 13% người già thú nhận họ rất cô đơn trong cuộc sống, nhất là những người gáo bụa, những người sống trong các viện dưỡng lăo. Sự cô đơn gắn liền với bênh tật ở một số các cụ, nhất là bệnh tâm thần. T́nh trạng cô đơn có một tác dụng tiêu cực đối với hệ miễn dịch và từ đó kéo theo nhiều bệnh tật.
17) Đa số các nhà chuyên môn (bác sĩ, y tá, y công, chuyên viên xă hội...) trong phạm vi nghề nghiệp thường có ư tưởng không tốt đối với người già.
Họ tin vào những khuôn đúc stéréotypes tiêu cực. Bởi lẽ nầy, họ vẫn thích làm việc, săn sóc bệnh nhân nhỏ tuổn hơn là người già cả.
18) Những người già nào c̣n duy tŕ được sinh hoạt của ḿnh thường cảm thấy hạnh phúc hơn những ai ít c̣n họat động.
Khảo cứu cho biết hạnh phúc của tuổi già không dính liền với nếp sinh hoạt hay sự thiếu hoạt động, nhưng thật sự ra là nhờ tiến tŕnh thích nghi (processus d’adaptation) của họ trong đó nhân cách (personnalité) đóng một vai tṛ quan trọng.
Tóm lại, có cụ cần phải hoạt động, có cụ khác th́ cần sự yên tịnh và sự riêng tư để có được hạnh phúc.
19) Đa số người già vẫn c̣n sinh hoạt hay có ư muốn làm một công việc ǵ đó, chẳng hạn như làm thiện nguyện.
20) Đa số người già ít khi nổi giận bất tử.
Rất ít khảo cứu cho biết vấn đề nầy, nhưng phần đông các cụ cho biết là đôi khi họ cũng cảm thấy khó chịu (irrité)
21) Nhân cách không thay đổi lúc về già
Khảo cứu cho biết nhân cách rất ổn định trong suốt cuộc đời, nhưng cũng có khảo cứu khác cho biết cá tánh có thể thay đổi theo tuổi tác. Đó là sự gia tăng khuynh hướng nh́n vào nội tâm (augmentation de l’intériorité) nhằm t́m ra ư nghĩa của cuộc sống.
Tuy có rất nhiều khảo cứu đă giúp chúng ta hiểu được phần nào thực chất của tuổi già nhưng than ôi, trong xă hội ngày nay người già vẫn c̣n phải chịu lắm đắng cay, ngược đăi...
Hiện tượng lăo hóa vẫn c̣n phải chịu đựng áp lực từ những huyền thoại (mythes) và từ những khuôn đúc tiêu cực.
Khuôn đúc tiêu cực và huyền thoại về lăo hóa có thể khiến chúng ta có thái độ tiêu cực mỗi khi có dịp tiếp xúc với người già. Những thái độ tiêu cực có thể là:
* nỗi lo sợ người già, lo sợ tuổi già (gérontophobie)
* đánh giá người già qua tuổi tác (âgisme)
*thái độ xem nguời già như con nít (infantilisation ou bébéisme).
Đây là nguyên nhân đưa đến sự kỳ th́ để khước từ một dịch vụ nào đó. Thí dụ “thôi đi pa ơi, pa già quá rồi, hổng được đâu”. Sợ già cũng thường hay thấy xảy ra ở phía các bà. Đây là một cách chối từ lăo hóa (page 14-15).
Khuôn đúc tiêu cực quá phổ biến trong xă hội đă khiến cho không ít cụ tin theo những ư tưởng sai lầm trên và họ dễ dàng xuôi tay chấp nhận.(page 17)
Một số huyền thoại về người già
Huyền thoại là sự sáng tạo ra một h́nh ảnh trong trí năo mà không dựa vào một thực tế nào hết. Sau đây là một số thí dụ:
*Phần lớn người già đều bị lăo suy(sénile) hay bị sa sút trí tuệ hay thác loạn tinh thần (démence)
*Đa số người già đều rất khổ sở
*Về mặt làm việc, người già không có năng suất bằng người trẻ tuổi
*Đa số người già hay bệnh hoạn và cần đến sư giúp đỡ trong đời sống hằng ngày.
*Người già thường hay giữ thói quen, rất bảo thủ khó bắt họ thay đổi được.
*Bất luận người già nào họ đều giống nhau hết
*Phần đông người già đều sống cách biệt và họ thường cảm thấy cô đơn
Các nghiên cứu về lăo học (gérontologie) đă giúp sửa sai lại rất nhiều quyền thoại về người già nhờ đó mà chúng ta có thể hiểu và cảm thông với hoàn cảnh đáng thương của họ.
Sự thiếu hiểu biết về hiện tượng lăo hóa không những được thể hiện qua các huyền thoại mà c̣n xuyên qua các khuôn đúc (stéréotypes) tiêu cực
Một số khuôn đúc về người già
Khuôn đúc là một tổng hợp những ư tưởng đă có từ trước, những sự tin tưởng hay ư kiến sai lầm, gán đại cho tất cả cá nhân của một tập thể.
Chẳng hạn như:
1)Thích giao tế, họp hành với bạn bè
2)Thích đùa giỡn, vui cười
3)Lo sợ cho tương lai
4)Thích đánh bài và các tṛ chơi khác
5)Thích đấu láo, kể lại chuyện đời ḿnh ngày xửa ngày xưa
6)Thích nhờ cậy, tùy thuộc vào con cháu (nhờ cậy tiền bạc, ư kiến) , không dám tự ḿnh quyết định lấy vấn đề.
7) Hay bị bệnh hoạn, cần uống nhiều thuốc
8)Có tật hay lải nhải, nói đi nói lại toàn chuyện cũ rích.(radoter)
9) Ít săn sóc (râu ria, tóc tai bù xù), không lo nghĩ đến bề ngoài của ḿnh như ăn bận lôi thôi chẳng hạn.
10)Rất sùng đạo, hay cầu nguyện
11)Rất nhạy cảm, hay âu lo.
12)Không c̣n biết ham muốn hay quan tâm đến sex, chê cơm ngán phở, hết xí quách.
13)Quá yếu để luyện tập thể dục
14)Lợi tức kém hay nghèo quá
Tác giả Denise Dubé cho biết trong số trên có thể nhận diện thật sự được khuôn đúc trong 7 trường hợp:3,5,6,7,8,10 và11. Đây là những khuôn đúc tiêu cực nói lên h́nh ảnh bất an,yếu đuối, suy sụp, giảm chức năng, sự lệ thuộc và cảnh cách biệt, cô đơn của người già.
Những diều kiện để có được một sức khoẻ tâm thần tốt ở tuổi già
Theo Conseil consultatif national sur le troisième âge(1991), nhân cách của một cá nhân, hành động của họ và những cách để vượt ra khỏi t́nh trạng căng thẳng stress, tất cả đều là những yếu tố giúp ích vào sự duy tŕ một sức khỏe tâm thần tốt ở người già.
Bên cạnh đó cũng phải kể thêm vào các yếu tố khác như có sức khỏe, có an ninh, mối giao tiếp xă hội và gia đ́nh, có thể tham gia vào những sinh hoạt hữu ích và có một điều kiện sinh sống ổn thỏa.
Ḷng tự trọng (estime de soi), nghĩa là ḿnh sao th́ chịu như vậy cũng được xem là quan trọng để duy tŕ một sức khỏe tâm thần tốt.Người biết tự trọng không hạ ḿnh xuống thái quá cũng như không phách lối, khoác lác.
Một ḷng tự trọng yếu kém sẽ dẫn đến sự lo âu, nghi ngờ về khả năng của ḿnh, do dự trong hành động và cuối cùng là rơi vào trạng thái trầm cảm.
Trầm Cảm (dépression): thựng hay xảy ra ở người già, nhất là các cụ sống trong các viện dưỡng lăo. Có nhiều khảo cứu cho rằng trầm cảm là một diển tiến b́nh thường của tuổi già. (Page 154).
Dưới đây là các dấu hiệu của t́nh trạng trầm cảm:
-Thay đổi hành vi (comportements): có vẻ chậm lại, không màn tham gia vào những sinh hoạt mà cụ thích lúc trước. Không tham gia vào các mối giao tiếp xă hội, sống ẩn dật, rút vào bóng tối.
-Thay đổi cảm xúc (émotionnels): Buồn chán cực độ, tâm hồn trống rỗng, thất vọng, mất moral, bức rức, lo âu.
-Thay đổi nhận thức(changements cognitifs): khó tập trung tư tưởng và trí nhớ, tự phê b́nh, tự hạ giá ḿnh xuống, có ư tưởng quyên sinh.
-Thay đổi liên quan đến chức năng của cơ thể (physiques): mất ngủ, thức sớm, đau nhức mệt mỏi triền miên, mất năng lực énergie, mất hứng làm t́nh, táo bón, nhức đầu...
Theo một khảo cứu Hoa Kỳ, người tỵ nạn VN trên 55 tuổi có tỉ lệ mắc bênh tâm thần cao so với các White non hispanic tứcMỹ trắng (không phải Latino). Đối với người Việt Nam đây là một vấn đề cấm kỵ tabou, ít người muốn nói đến kể cả bệnh trầm cảm (depression).
Many Vietnamese refugees who immigrated to the U.S. in the 1970s,’80s and ’90s suffered from depression and post-traumatic stress disorder, and they continue to have mental health issues today,” said Ngo-Metzger, medicine assistant professor according to a UC Irvine Center for Health Care Policy analysis of state data.
Căng thẳng tinh thần (stress) trong cuộc sống là nguyên nhân của sự suy sụp tinh thần.
Sau đây là một số khuyến cáo trích từ tài liệu quảng bá của Association canadienne pour la santé mentale và Humaniser la vieillesse của Denise Dubé.
Làm sao tránh stress?
1) Đối mặt với nỗi lo sợ già và bệnh tật: Chấp nhận sự thật, giữ một thái độ tích cực, đi khám bác sĩ thường xuyên, cẩn thận vớc các loại thuốc đang sử dụng, nắm vững sức khỏe trong tay ḿnh, ăn uống quân b́nh, uống ít rượu, bớt thuốc lá.
2) Đối mặt sự ra đi của người thân, của bạn bè: Hăy sống với t́nh cảm mất mát đó, đứng trước cái tang hăy nhớ lại quảng đời của người quá văng, nên nhắc lại thường xuyên, kêu gọi đến gia đ́nh và bạn bè người quá cố để hồi tưởng lại những kỷ niệm.Sẵn sàng giúp đỡ người khác nếu họ cần.
3) Đối mặt với nỗi niềm cô đơn: Nên giữ nếp sinh hoạt b́nh thường và cố t́m thêm bạn bè bất luận tuổi tác, dùng thời gian bên cạnh cháu chắt, làm thiện nguyện, gơ báo chùa, làm thơ…
4) Đối mặt với việc nghỉ hưu: Lập danh sách những năng khiếu của ḿnh, tái liên lạc lại với bạn bè, làm những ǵ ḿnh ưa thích.
5) T́m cho cuộc đời một ư nghĩa: Tổng kết, làm bilan những ǵ ḿnh đă thực hiện được trong đời, dấn thân engagement, hăy có thái độ lạc quan, có niềm tin vào một tôn giáo.
Để có một tuổi già xứng đáng cần phải xác định ư nghĩa của cuộc đời ḿnh. (page 174)
Ư nghĩa cuộc đời (sens de la vie) và sức khỏe tâm thần thường có liên hệ mật thiết với nhau.
Sự t́m ra ư nghĩa cuộc đời giúp cho người cao tuổi có một sức khỏe tâm thần tốt, một tinh thần ổn định trong lúc bị dằn vặt v́ bệnh tật.
Ư nghĩa cuộc đời bắt nguồn từ lănh vực tâm linh và tôn giáo. Các người già thường quay về quá khứ để t́m ư nghĩa cuộc sống, suy nghiệm về những giá trị mà họ đă tiêm nhiễm cũng như t́m nguồn an ủi vào đức tin và ḷng tín ngưỡng.
Ngược với tuổi già, giới trẻ thường hướng về tương lai để phát họa một mục đích mới hầu cho cuộc sống của họ có được thêm phần ư nghĩa hơn.
Người già quay vào nội tâm để suy tư về cuộc đời. Họ cũng có thể t́m hiểu ư nghĩa cuộc sống qua những thành tựu của họ trong hiện tại, từ những sinh họat, từ những mối liên hệ gia đ́nh và bạn bè. Tất cả đều có thể giúp cho họ đạt được sự măn nguyện cá nhân.
Tuổi già chỉ là một giai đoạn trong cuộc đời mà thôi
Suy nghiệm lại ư nghĩa của đời ḿnh trong một viễn ảnh rộng lớn, căn cứ trên những thành tựu cũng như trên những thất bại, đớn đau và hạnh phúc. Nhờ đó mà người già sẽ nhận thức được đến một mức độ nào đó về sự khôn ngoan (sagesse) của ḿnh.
Qua việc xác định lại bản sắc identité mới của ḿnh, người già sẽ tạo ra những mối dây liên lạc mới với mọi người đồng thời điều chỉnh lại những thang giá trị cá nhân mà họ đă có từ trước.
Tuổi già Việt Nam tại hải ngoại th́ sao?
Tại hải ngoại, phần lớn người Việt tị nạn thuộc thế hệ thứ nhứt, trong đó có vợ chồng nhà gơ, nay cũng tṛm trèm trên dưới 70 tuổi hết rồi.
Đối mặt với một xă hội và một nền văn hóa Tây phương tôn trọng chủ nghĩa cá nhân, hoàn toàn khác biệt với nền văn hóa Việt Nam coi trọng chữ hiếu, nhưng một số không ít bậc cha mẹ VN vẫn c̣n mang nếp suy nghĩ cũ, độc đoán trong cách dạy dỗ, bắt buộc con cái phải thế nầy thế nọ.
Cách suy nghĩ của lớp cha mẹ thường là nguyên nhân đưa đến những sự va chạm với lớp con cháu trưởng thành bên nầy. Sau đây là những điều thường thấy ở một số ít cha mẹ Việt Nam tại hải ngoại.
-Kiểm soát, ṭ ṃ, soi mói đời tư của con, chen vào cuộc sống t́nh cảm của tụi nó, kiểm soát thơ từ, bạn bè, bồ bịch của con cái, ép buộc con cái phải học những ngành nghề mà cha mẹ muốn. Quyết định thay tụi nó mà không thèm hỏi ư kiến trước, ỷ tao đẻ mầy ra tao muốn làm ǵ th́ làm, áo mặc sao qua khỏi đầu. Muốn vô pḥng con cái th́ cứ tự nhiên xô cửa vô, muốn ghé nhà của chúng th́ ghé đại không thèm báo trước. Trách con cái sao không ghé thăm ḿnh, không thèm gọi phone cho má. Hoặc than phiền con cái sao không biết mua sắm cho pa má cái nầy cái nọ, đưa pa má đi du lịch như con của người khác. Thường có ư kiến “linh tinh” làm tụi nó bực ḿnh.
Đối với các gia đ́nh Việt Nam sống tại hải ngoại cũng c̣n cần phải nói đến vấn đề thiếu sự đồng cảm do khoảng cách thế hệ generation gap gây ra.
Chênh lệch về tuổi tác cộng thêm sự dị biệt giữa hai nền văn hóa Đông và Tây cũng thường là những nguyên nhân dẫn tới sự va chạm giữa cha mẹ và con cái.
Cha mẹ th́ khư khư muốn ôm giữ những giá trị đạo đức của nền văn hóa Khổng Mạnh lấy chữ hiếu làm đầu. Con cái lớn lên, học hành và trưởng thành tại xứ người, hấp thụ nền văn hóa Tây phương, rất thực tiễn và coi trọng chủ nghĩa cá nhân, nên sự thông cảm giữa cha mẹ và con cái đôi lúc không thể như ư mong muốn của mọi người được.
Rồi c̣n phải nghĩ đến cơn khủng hoảng tuổi vị thành niên (teenage crisis) nữa. Trong giai đoạn nầy cô chiêu hay cậu ấm có thể nổi chứng lên bất tử khiến cha mẹ không biết đâu mà rờ và cũng đôi khi muốn khùng luôn theo tụi nó.
Có người đổ thừa rằng con hư là tại cha mẹ không biết dạy dỗ, cưng chiều quá mức. Đúng, nhưng vấn đề nhân sinh nầy không đơn giản như vậy mà nó c̣n vượt xa hơn ra ngoài phạm vi tôn giáo, và giáo dục gia đ́nh nhiều lắm.
Gia đ́nh nào may mắn hay “có phước” th́ con cái c̣n nghe lời đôi chút, ngược lại th́ đành cắn răng mà chịu đựng. Làm quá, th́ dám mất luôn con. Bye bye...
Nghĩ cho cùng, không phải lỗi của ai hết. Chỉ do hoàn cảnh mà thôi.
Chưa chắc nếu ḿnh c̣n ở bên Việt Nam th́ hoàn cảnh gia đ́nh sẽ khá hơn đâu.
Con cái không thể hiểu cha mẹ được cũng như cha mẹ không thể nào hiểu nổi con cái.
Cha mẹ cần nên biết con cái cũng có những nhọc nhằn, khổ tâm của chúng trong cuộc sống riêng tư.
Xă hội ngày nay, bên nhà cũng như bên nầy, nói chung đă thay đổi nhiều rồi.
“Nếu tuổi già không có giá trong gia đ́nh Tây phương cận đại là chuyện thường t́nh, hiện tượng tuổi già bị mất uy quyền, mất sự kính trọng trong gia đ́nh Việt Nam là một xúc phạm lớn, là điều mà các bậc cha mẹ VN chưa dễ dàng chấp nhận. Đây là một góc cạnh khác của thảm trạng gia đ́nh VN” (Trích Tuổi già chúng ta- GS Lâm Văn Bé).
Nhà già là giải pháp tất yếu của hầu hết chúng ta
Kẻ trước người sau vô đó để chờ ngày ra đi. Chạy đâu cũng không khỏi.
Tác giả Trịnh Thanh Thủy có viết bài Cơn ác mộng của người già trong viện dưỡng lăo (tại Cali) nói lên một sự thật mà nhiều người cố t́nh không dám nghĩ tới.
“Thật vậy, “Viện dưỡng lăo” hay “Nursing Home” từ lâu đă là cơn ác mộng của người già, người bệnh cũng như những người mất năng lực tự vệ. Hai chữ “Nursing Home” là hai từ đánh thốc vào tim tạo nên các cơn kinh hăi của các cụ cao niên…” (Ngưng trích Trịnh Thanh Thủy)
Nhà ta ta ở
“Trong đầu óc chúng tôi - những hội viên của hội lăo này - cụ nào cũng có một vài ba cái kinh nghiệm của bà con , của bạn bè về những vụ ở chung với con cái . Chuyện nào cũng chẳng có happy ending ǵ hết , mà đều là bẽ bàng , dại dột . Bố hay mẹ goá , nghe lời ngon ngọt của con - trai hay gái - bán nhà , đem tiền về gửi con , rồi ở với con với cháu cho chúng nó có th́ giờ trả hiếu . Nhưng chỉ chừng vài ba tháng trăng mật , khi chúng rút hết tiền trong két nhỏ cũng như « công » lớn , chúng bèn nhắc nhở , khách ở trong nhà giống y hệt như cá như tôm , chỉ đến ngày thứ ba là ươn , là thối śnh lên rồi . Thế là ông bà già tức tưởi , khăn gói quả mướp ra đi với hai bàn tay trắng theo đúng nghĩa đen cũng như nghĩa trắng . Hỏi đến tiền chúng cứ tảng lờ như không hiểu bố mẹ nói ǵ . Cụ nào cũng tắc lưỡi nói , vẫn biết đây là chuyện hàng xóm , con ḿnh chả đến nỗi thế , nhưng nó ở nhà ḿnh th́ ḿnh là chủ những nó vẫn coi là nhà của nó , nhưng ḿnh ở nhà nó là không được , v́ nhà nó là nhà nó , không phải là nhà ḿnh , nó là chủ mà ḿnh là người ở nhờ” (Ngưng trích Bà Ba Phải-Ở với ai?) .
Kết Luận
Nói đến tuổi già là một vấn đề quá phức tạp và vô cùng rộng lớn.
Dù muốn dù không, trước sau ǵ ai cũng đều phải trải qua giai đoạn đó hết.
Tùy theo theo hoàn cảnh, tùy theo cá tánh và tùy vào đức tin tôn giáo mà mỗi người sống tuổi già của ḿnh một cách khác nhau, b́nh an thanh tịnh hay không.
Cái chết không làm cho người già lo sợ, họ đă chấp nhận rồi v́ không thể nào làm khác hơn được.
Họ chỉ sợ thời gian trước khi chết mà thôi. Sợ bịnh tật làm hao ṃn thể xác và đau đớn tâm hồn. Sợ ỉa trây đái dầm làm mất phẩm cách. Sợ bị bạc đăi. Sợ phải trong cậy vào con vào cháu hoặc người khác trong sinh hoạt hằng ngày...
Denise Dubé, qua tác phẩm Humaniser la vieillesse có thiện ư nói lên một sự thật mà nhiều người cố t́nh không muốn biết. Đây có phải là một ảo tưởng, một tham vọng quá to tát chăng?
Nhưng than ôi! một cánh én không thể làm nổi một mùa xuân.
Cho dù sống ở đâu đi nữa, sự thật là người già Việt Nam vẫn c̣n phải chịu khổ mọi bề, nhứt là về mặt tinh thần. Vấn đề không ít người già bị con cháu ngược đăi, không kính trọng, tước mất uy quyền là những sự thật trong xă hội ngày nay mà ít người muốn bàn đến.
“Qua kinh nghiệm "Một Ngày Với Tuổi Trăm Năm" vừa tŕnh bầy, thực tâm tôi không muốn sống trường thọ đến tuổi "bách niên" để phải trả giá dù nhẹ hay nặng bởi v́ sự việc đó chắc chắn sẽ liên hệ đến các con và người thân của tôi sau này... khổ đau sẽ nhiều hơn hạnh phúc! Tuy nhiên, muốn là một chuyện, không ai trong chúng ta tránh khỏi số mệnh đă an bài…” (Ngưng Trích Một Ngày Với Tuổi Trăm Năm- Cao Đắc Vinh).
Có lẽ ư nghĩ trên của nhà văn Cao Đắc Vinh cũng là ư nghĩ chung của đa số người già Việt Nam hiện nay./.
Năng Vận Động và Dinh Dưỡng Trong Lành Là Sức Khỏe
07/02/2020
Nguyễn Thượng Chánh DVM
Nguyen Thuong Chanh_Zamba Dance
Zamba Dance.
Tổ Chức Y Tế Thế Giới cũng khuyến cáo tất cả mọi người bất luận tuổi tác cần phải ăn uống cân bằng và năng vận động thường xuyên để có sức khỏe tốt.
Thế nào là vận động?
Vận động là không có ngồi ĺ một chỗ, mà phải đi đứng, nhúc nhích thường xuyên.
Nếu có dịp đi bộ th́ nên đi bộ. Trong các thương xá, trong métro, thay v́ đi thang máy chúng ta nên chọn cầu thang thường để đi lên hoặc đi xuống.
Tập thể dục cũng có nhiều phương pháp. Tùy theo t́nh trạng sức khỏe và tuổi tác của mỗi người mà ḿnh áp dụng một môn thể dục thích nghi.
Tài chi, khí công, yoga, aerobic, múa đôi, múa lân…, khiêu vũ, bơi lội, đạp xe máy, quần vợt, bóng bàn, vũ cầu, đánh golf, đá banh, chạy bộ jogging, .v..v... tất cả đều tốt cho sức khỏe.
Đi bộ, nhất là đi nhanh, là môn dễ nhất và rất tốt cho tim mạch, đặc biệt là đối với các bạn khá lớn tuổi.
Muốn đạt được kết quả tốt th́ cần phải có sự chuyên cần và phải tập luyện thường xuyên và đều đặn.
Mỗi ngày tập một giờ là lư tưởng nhất, c̣n không th́ hăy cố gắng tập 3 ngày trong một tuần lễ và mỗi ngày tối thiểu là 30 phút.
Ngoài ra làm vườn, cắt cỏ, xúc tuyết (làm vừa sức ḿnh), rửa chén, đổ rác, quét nhà, hút bụi, chùi toilet, rửa xe, xách giỏ, đẩy xe siêu thị đều là vận động và rất thư giăn. Nói tóm lại, quân lệnh ban xuống th́ phải vui vẻ thi hành liền ngay lâp tức.
Tất cả đều rất tốt cho sức khỏe thể xác và cả cho sức khỏe tinh thần nữa,và sau dó sẽ được bà xă phát thưởng…Sưóng.
Tại sao chúng ta cần phải năng vận động?
1- Tốt cho tim mạch: Vận động, thể dục thể thao giúp cho tim được khỏe mạnh, giảm nguy cơ các bệnh về tim mạch, giúp điều ḥa hoặc làm giảm áp huyết động mạch, nhờ vậy giảm nguy cơ bị tai biến mạch máu năo.
2- Giảm mập và béo ph́: Vận động thường xuyên sẽ làm tiêu mỡ, làm giảm cholesterol xấu LDL, giảm chất béo xấu triglyceride, tăng cholesterol tốt HDL. Vận động, tập thể dục và chơi thể thao cộng với một sự dinh dưỡng thích nghi sẽ giúp vào việc làm giảm cân một cách hiệu quả.
3- Giảm nguy cơ xuất hiện bệnh tiểu đường loại II, hoặc làm giảm thiểu triệu chứng của nó: Vận động và tập thể dục thường xuyên sẽ làm tăng sự tiêu thụ đường glucose trong máu bằng cách gia tăng sự hấp thụ đường từ máu vào trong các tế bào.
4- Tốt cho phổi: Vận động thường xuyên sẽ giúp cho việc hô hấp được tốt hơn, phổi được khỏe và làm tăng dung lượng oxy đem vào cho các hoạt động biến dưỡng của cơ thể.
5- Giảm đau lưng: Vận động đúng cách giúp vào việc tăng thêm thể lực và sức chịu đựng của các bắp cơ vùng lưng, giăn gân giăn cốt, đồng thời giúp các khớp xương được dẻo dai và chuyển động được dễ dàng hơn.
6- Ngừa được chứng loăng xương (osteoporosis): Vận động và tập thể dục thường xuyên, nhất là các môn thể dục nặng như cử tạ chẳng hạn sẽ giúp vào việc tạo xương và làm tăng mật độ xương lên.
7- Có thể làm giảm nguy cơ xuất hiện của một số cancers: Như cancer tiền liệt tuyến, cancer tử cung và cancer vú.
8- Giúp tinh thần bớt căng thẳng, giảm stress, bớt t́nh trạng trầm cảm và chán đời: Việc vận động và tập thể dục thường xuyên, nhất là tập cho đổ mồ hôi sẽ khiến năo tiết ra nhiều serotonin và dopamine. Hai chất nầy giúp chúng ta bớt phiền muộn và trở nên yêu đời và tự tin hơn. Sự gia tăng chất dopamine trong năo c̣n có khả năng giúp pḥng ngừa bệnh Parkinson nữa. Ở những người thường hay bị suy nhược tinh thần và hay chán đời, nồng độ serotonin và dopamine trong máu của họ ở một mức rất thấp.
9- Tạo ra cảm giác thật sảng khoái, dễ chịu: Sau một buổi tập thể dục khá lâu và mệt nhọc toát mồ hôi, năo sẽ tiết ra chất beta endorphin, đây là một loại ma túy c̣n được gọi là morphin thiên nhiên giúp chúng ta bớt đau nhức, giảm mệt và cùng với chất serotonin tạo một cảm giác sảng khoái khỏe khoắn vô cùng tận. Sau khi tắm xong, bảo đảm là bạn sẽ cảm thấy đói bụng ăn cơm rất ngon và ngủ thẳng giấc.
Nguyen Thuong Chanh_Di Bo Nhanh
Đi bộ nhanh.
Đi bộ rất thích hợp cho các cụ cao tuổi
Đi bộ, nhứt là đi nhanh rất được khuyến khích.
Đi bộ lảm giảm mỡ, xóa đi mọi ưu phiền, mọi căng thẳng tinh thần stress, cũng như giúp cải thiện chức năng hệ tim mạch.
Cần nhất là phải có một đôi giày cho tốt và cho êm chân.
Tùy theo sức khỏe của mỗi người mà đi. Mỗi ngày nên đi một giờ, và đi đều đặn 7 ngày trong tuần là tốt nhứt.
Chạy bộ (jogging) rất thích hợp cho những người c̣n sức khỏe
Nếu sức khỏe khá, không có vấn đề tim hay đau đầu gối th́ chạy bộ cũng rất tốt.
Nên chạy đều đặn mỗi ngày.
Lúc chạy giữ đầu cho thẳng, chạy vừa sức ḿnh, thong thả, không tréo tay trước ngực lúc chạy...
Vừa chạy vừa có thể nói chuyện với người khác mà không cảm thấy đứt hơi.
Bên cạnh việc đi bộ và chạy bộ, cũng c̣n một lối tập khác không kém phần quan trọng.
Đó là vấn dề luyện tập để tăng cường các bắp cơ (musculature) cũng rất cần thiết đối với các bạn lớn tuổi.
Trong t́nh trạng b́nh thường th́ bắt đầu vào tuổi 25 th́ các khối cơ bắt đầu tan dần (sarcopénie) theo tỉ lệ trung b́nh 1% mỗi năm, và đặt biệt nhất là đối với những nhóm cơ nào ít hoạt động nhất.
Vào tuổi 50, chúng ta mất đi 25% khối cơ và được thay thế bằng mỡ, bởi lư do nầy sự biến dưỡng cơ bản của chúng ta bị đ́nh trệ đi và chúng ta dễ bị mập ra.
Thật ra mỗi ngày có thể nói rằng hầu như tất cả các nhóm cơ trên thân thể ta bị khiếm dụng bởi những tiện nghi vật chất của thế kỷ 21... Nào là cầu thang máy tự động, xe hơi, xe gắn máy, ngồi ĺ bên computer, v.v...Tất cả những phát minh này giúp chúng ta khỏe đi nhiều, nhưng ngược lại cũng làm cho chúng ta làm biếng vận động!
Nên biết rằng khối cơ rất thiết yếu để giúp chúng ta giữ đuợc sự tự chủ về hoạt động trong một thời gian lâu dài.
Cơ teo, cơ yếu dễ bị té ngă.
Khoa học đă chứng minh rằng có một tương quan theo tỉ lệ ngịch giữa tử số bất kỳ một nguyên nhân nào và sức chịu đựng của lực cơ.
Tuổi già không phải là một trở ngại trong việc luyện tập các bắp thịt cho nở nang ra.
Nếu các bạn đang sống tại Bắc Mỹ, th́ nên ghi tên theo học một khoá rèn luyện thể h́nh ở một club thể dục nào dó. Chúng ta sẽ được chỉ dẫn tường tận trong các cách tập luyện.
“Hăy khiêu vũ như chẳng có ai đang ḍm, yêu nhau như sẽ không bao giờ biết khổ dau, hăy hát như chẵng có ai buồn lắng nghe, hăy sống như ta đang ở thiên đường địa giới”.
“You've gotta dance like there's nobody watching, Love like you'll never be hurt, Sing like there's nobody listening, And live like it's heaven on earth.” (William Purkey)
Nói đến nhảy đầm hay khiêu vũ th́ có một số người sẽ bĩu môi, nói thế nầy thế nọ v́ mặc cảm, v́ thành kiến...
Ngày nay xă hội đă thay đổi nhiều. Tại Việt Nam nhảy đầm không c̣n là món độc quyền của giới trẻ nữa.
Lớp người lớn tuổi hơn cũng nhảy đầm như điên cho vui đời và để cho ra vẻ ḿnh cũng có nếp sống văn minh mới như mọi người vậy.
Rồi người tuổi tác cao thuộc tầng lớp ông bà ngoại, ông bà nội, 6-7 bó trở lên cũng nhào vô xạp x́nh bước tới bước lui ẹo qua ẹo lại trước để rèn luyện sức khỏe sau để cho vui tuổi già...Đó là khiêu vũ dưỡng sanh.
Nhảy đầm đă trở thành một cái mode, một lối giao tiếp xă hội cũng như là một lối thể dục rất tốt cho thể xác và cho tinh thần của những người tuy có tuổi nhưng ḷng vẫn c̣n xuân...
Nhảy đầm giúp làm giảm thiểu nguy cơ các bệnh thoái hóa trí năo, sa sút trí tuệ (dementia) mà đặc biệt là bệnh lú lẫn Alzeilhmer.
Science Daily April 10, 2009 có đăng bài Dance Your Way To Successful Aging (Nhảy Đầm Tốt Cho Tuổi Già). Gs Jonathan Skinner, thuộc Queen’s Univ. Belfast , Ireland, đă thực hiện một cuộc khảo cứu về vấn đề nhẩy đầm ở người cao tuổi và đă đưa ra những kết quả hết sức là lạc quan.
- Rất có lợi về mặt giao tiếp xă hội, bớt cảm thấy trống vắng cô đơn, ngừa được trầm cảm.
- Lợi ích về mặt thể chất. Nhảy đầm bắt buộc phải vận động cho nên giúp làm giảm bớt đau nhức xương cốt.
- Lợi ích về mặt thần kinh trí năo (mental). Đọc sách, viết lách, đánh cờ, chơi Monopoly, Puzzles, chơi ô chữ cross words, mots croisés, đánh bài, chơi nhạc, karaoké và nhảy đầm dều là những hoạt động có tính cách kích thích trí năo v́ vậy giúp ngừa được một số bệnh tật và làm chậm phát triển các bệnh thoái hóa thần kinh, gây sa sút trí tuệ và lú lẫn.
- Nhảy Tango thường xuyên rất tốt để giúp cải thiện sự linh hoạt và cân bằng (balance) động tác ở những bệnh nhân Parkinson
Tango dance classes helped to provide significant improvement in mobility and balance for a group of Parkinson's patients participating in a recent study at the School of Medicine
- Nhảy Waltz giúp người đau tim mau hồi phục sau cơn bị heart attack, theo lời bác sĩ Ư. Associated Press. Nov 12,2006
Nguyen Thuong Chanh_Thien
Thiền.
Đừng quên Thiền và Thở cho đúng cách
“Thiền c̣n giúp ta thấy sinh trụ dị diệt, thấy mỗi hơi thở là một kiếp người. Bé sơ sinh hít mạnh hơi vào th́ cụ già thở hắt hơi ra. Giữa hai lần thở đó là những làn sóng lăn tăn, dài ngắn. Đừng t́m kiếm thần thông phép lạ. Thần thông phép lạ đầy rẫy quanh ta” (Ngưng trích Thiền và Thở-Bs Đổ Hồng Ngọc).
Theo Thiền sư Munindra (1915- 2003), tỉnh thức không phải là điều huyền bí nhưng đó là một một trạng thái b́nh thường mà chúng ta ai cững có thể thực hiện được bất cứ lúc nào hết.
Nên hành thiền trong mọi hoàn cảnh và cho mọi sự việc: lúc ăn, lúc uống, lúc thay quần áo, lúc thấy, lúc nghe, lúc ngửi, lúc nếm, lúc sờ mó, lúc suy nghĩ…
Bất cứ việc ǵ chúng ta làm th́ nên làm trong chánh niệm (mindfully), sinh động (dynamically), trọn vẹn (totality) và hoàn tất (completness, thoroughness).
Đó là thiền.
Không phải chỉ có suy nghĩ mà thôi, nhưng đó c̣n là nhận thức từng khoảnh khắc, từng giây phút một mà không để tâm bám víu vào (not clinging), không kết tội, không phán xét,không đánh giá (not evaluating), không so sánh, và không lựa chọn.
Thiền định không phải chỉ có ngồi mà thôi. Đó là một lối sống cần được gắn liền vào suốt cuộc đời của chúng ta.
Thiền định được xem như một lối giáo dục về cách nh́n, cách nghe, cách ngửi, cách ăn, cách uống và cách đi đứng trong tỉnh thức hoàn toàn.
Khai mở chánh niệm (mindfulness) là yếu tố quan trọng nhất trong tiến tŕnh dẫn đến giác ngộ. (process of awakening).
Tâm ư và chánh niệm
Bản chất của tâm ư là không có màu sắc. Khi đượm màu sắc, đó là “tham ư” (greedy mind). Khi sân hận bùng ra ngay trong giây phút, đó là “tâm ư nóng giận” (angry mind).
Nếu không có chánh niệm (sati,mindfulness), tâm ư sẽ bị chi phối bởi sự nóng giận,cáu kỉnh. Sân hận, tạo ra độc tố và làm ô nhiễm tâm ư. Nhưng tâm ư không phải là nóng giận, nóng giận không phải là tâm ư. Tâm ư không phải là tham (greed), tham không phải là tâm ư.
Tâm ư không mang bản chất thương hay ghét, thích hay không thích. Tâm ư (mind) có nghĩa là “khả năng hiểu biết” (knowing faculty), “khả năng tri nhận” (cognizing faculty)
Chánh niệm là một việc khác: tỉnh giác (alertness), tỉnh thức (awareness), nhớ lại (remembering), chuyên tâm (heedfullness). Nó có nghĩa là không quên, chỉ cần tỉnh thức, chánh niệm những việc ǵ đang xảy ra. Khi chúng ta phải đi trên cầu tre chật hẹp để qua sông, chúng ta phải thận trọng từng bước một. Nếu quên đi, có thể ḿnh sẽ bị rơi xuống nước. Lúc không có chánh niệm chúng ta sẽ bị thương hoặc bỏ mạng.
Vậy, thực tế cho biết chánh niệm là sự không quên những ǵ đang thật sự xảy ra ngay trong giây phút hiên tại, trong tư tưởng, trong ư nghĩ, trong lời nói và cả trong hành động.
Thiền sư Munindra nói rằng mặc dù tâm ư lúc nào cũng có đó, nó vẫn hoạt động, nhưng không phải lúc nào chánh niệm cũng vẫn hiện diện bên ta.
“Rất nhiều lúc bạn cảm thấy tâm ư c̣n đó, ở ngay bên bạn, nhưng bạn không ở bên tâm ư. Tâm ư đang ở tận đâu đâu v́ bạn đang bận lo nghĩ đến chuyện ǵ khác chẳng hạn như trong lúc đang ăn, đang nhai một cách máy móc, không cần suy nghĩ, không có chánh niệm (unmindfully).
Chỉ có một cách duy nhất để hướng dẫn mọi hành động đó là cần phải có tỉnh thức trong từng giây phút một (with moment to moment awareness)”.
Có nhiều cách hành thiền chánh niệm
Thiền sư Murindra cho rằng có nhiều cách hành thiền chánh niệm vipassana (inside meditation, nội quán). Tất cả đều là phương tiện. Khi đă hiểu được cách hành thiền của một môn phái rồi th́ thiền giả có thể tiếp nhận dễ dàng phép hành thiền của các môn phái khác.
Bất kỳ theo cách của một môn phái nào đi nữa th́ cũng đều có ích lợi hết, và nên ghi nhớ rằng ḿnh phải giữ cho tâm rộng mở v́ không có ǵ để bám víu cả.
Khi tâm ư đă đạt đến trạng thái tỉnh lặng rồi th́ năng lực sẽ được phục hồi trở lại. Lúc đó hành thiền không cần phải cố gắng lắm, không g̣ bó lắm. Nó trở nên hài ḥa cho cả cơ thể.
Khi chúng ta đă hiểu rơ tiến tŕnh của thiền quán rồi th́ nó trở nên rất dơn giản.
Lúc chưa hiểu rơ, th́ thiền có vẻ vô cùng khó khăn v́ chúng ta chưa được huấn luyện để chỉ chấp nhận việc đang xuất hiện ra trong hiện tại màkhông bám víu, không kết tội, không phán xét.Khi chúng ta hiểu được Pháp (Dharma) rồi, th́ thiền trở thành một việc rất b́nh thuờng-nó là một lối sống.
Khi một người đă đạt được mức chánh niệm rồi th́ một thời gian sau đó thiền trở nên tự động, không đ̣i hỏi một sự cố gắng nào cả cũng như không có tranh chấp với cơ thể.
Lợi ích của chánh niệm
Chúng ta dễ thành công trong mọi sinh hoạt nếu ḿnh làm trong chánh niệm.
Không những chỉ có ích lợi về mức độ tâm linh (spiritual) mà thôi, nhưng chánh niệm cũng c̣n có ích lợi cả về mặt thể chất (physical level)nữa.
Đây là một tiến tŕnh thanh lọc (purification).Khi tâm ư được tinh khiết, nhiều bệnh tật thuộc tâm thể (psychophysical diseases) sẽ khỏi đi một cách tự nhiên.
Chúng ta hiểu được các cơn tức giận, hận thù, ganh tức của chính ḿnh- tất cả các tâm sở bất thiện (unwholesome factors) xuất hiện trong tâm ư nhưng chúng ta không hiểu tại saorất nhiều căn bệnh về tâm thể tích tụmột cách vô thức (unconsciously) hoặc do phản xạ từ cảm xúc(reflex action emotionally), có thể được kềm hăm lại, nhưng không thể xem là được loại bỏ hoàn toàn.
Thiền sư Munindra được hỏi có khi nào ngài nóng giận không? Ngài trả lời làđôi khi có.Nhưng khi nóng giận, cáu kỉnh đến th́ đều có dấu hiệu báo trước hết. Đó là cảm xúc khó chịu. Khi có dấu hiệu, chúng ta đừng nên để nó thoát ra ngoài miệng bằng lời nói hay bằng hành động. Hảy để nóđi qua.Hảy nh́n nó, nhận diện nóbằng chánh niệm,và thầm nhủ tong tâm: “nóng giận, nóng giận, nóng giận”.
Khi chúng ta tiếp cận và nhận ra được chúng, chúng ta sẽ cảm thấy bớt đi được một số bệnh tật về thể chất và về tinh thần. Chúng ta được dễ chịu, và yêu đời hơn.
Khi chúng ta để tâm đến chúng, chúng ta thấy chúng không có bản chất tỉnh (not static): Đó là một tiến tŕnh, sau đó th́ chúng biến đi, nhưng đừng mong đợi chúng đến hay chúng đi. Nếu mong đợi, chúng ta vướng mắccủa mong đợi (expecting mind).
Không bám víu, không kết tội, không hy vọng. Bất cứ việc ǵ xảy đến cho ḿnh th́ hảy nhận nó như thế trong hiện tại, ngay trong giây phút đó, không khen, không ghét. Nếu thương th́ ḿnh nuôi dưỡng nó bằng tâm tham (greed), nếu ghét nó th́ nuôi dưỡng bằng tâm sân hận (hatred). Cả hai cách đều làm cho tâm bị mất quân b́nh(unbalanced), không lành mạnh (unhealthy), không tốt (unsound).
Vật thể (object) tự nó không tốt cũng không xấu. Chính tâm ư ḿnh gán cho nó một màu sắc-nói nó tốt hay xấu. Chúng ta bị ảnh hưởng bởi lư lẽ đó và có phản ứng. Hảy nhẹ nhàn, b́nh thản trước mọi sự việc khi nó xảy đến.Giữ cho tâm ư được quân b́nh. Chúng ta đang noi theo con đường Trung đạo (middle path). Hảy hoàn toàn tỉnh giác (fully alert)
Những cảm giác khó chịu, cảm giác xấu rất nổi bật trong ta.Ngược lại khi ḿnh có được cảm giác tốt, dễ chịu th́ ḿnh hay ít quan tâm đến chúng. Ḿnh không thích cảm giác khó chịu, bực bội nên kết tội chúng.
Chúng ta cần đào xâu trong cảm giác xấu. Chúng ta cần phải hiểu chúng là ǵ.
Cần phải có sự cân bằng giữa tâm và trí, giữa cảm xúc (emotion) và trithức (intellect), giữa đức tin (faith) và sự khôn ngoan (wisdom). Vậy làm sao thực hiện? Chỉ có sati, hay chánh niệm mới đem lại trạng thái quân b́nh, sự cân bằng cho cả hai.
Quá cố gắng làm cho chúng ta bồn chồn (restless), quá nhiều tập trung tư tưởng (samadhi, concentration) làm cho chúng ta buồn ngủ. Làm thể nào để biết cần bao nhiêu sức cố gắng, cần bao nhiêu samadhi mới đủ? Đó là nhiệm vụ của chánh niệm.
Khi có chánh niệm, sẽ có được sự quân b́nh giữa tâm và trí.
Kết luận
Nếu chúng ta biết sống giây phút hiện tại trong chánh niệm và với tâm trong sạch (thí dụ trong đức hạnh, (virtue hay sila) th́ giây phút sắp tới sẽ viên măng và có được một tương lai tốt đẹp.
Con đựng Trung đạo sẽ đưa ta về hướng giải thoát, hoàn toàn ra ngoài ṿng sanh tử./.
This is the direct path for the purification of beings, for the surmounting of sorrow and lamentation, for the disappearance of pain and grief,for the attainment of the true way, for the realization of nibbana- namely, the foundation of mindfulness. -THE BUDDHA, MN 10.2
Giải thích thêm:Trung Đạo hay Bát Chánh Đạo:
“ Con đường dẫn tới giải thoát khổ đau được gọi là Trung Đạo v́ nó tránh hai cực đoan, đó là hưởng thụ lạc thú vật chất và ép xác khổ hạnh.
Chỉ khi nào thân thể được thoải mái với những tiện nghi hợp lư mà không hưởng thụ những lạc thú vật chất một cách quá đáng, th́ tâm trí mới có sự trong sáng và khỏe mạnh để hành thiền và chứng ngộ chân lư.
Pháp tu Trung Đạo là siêng năng vun bồi đức hạnh, hành thiền, và đạt đến trí tuệ, là những pháp tu được giải thích chi tiết trong Bát Chánh Đạo, đó là tám điều chánh đưa đến an lạc và giác ngộ: bao gồm: Chánh ngữ, Chánh nghiệp và Chánh mạng là trau dồi đức hạnh. Đối với Phật tử tại gia th́ cố gắng giữ năm giới: 1/ Không giết người hay các loài sinh linh khác; 2/ Không cố ư lấy tiền bạc và tài sản của người khác; 3/ Không tà dâm; 4/ Không nói dối, nói lời độc ác, nói lời thêu dệt và nói lời hai lưỡi; 5/ Không uống rượu hay các chất ma túy, là những thứ làm suy yếu sự chánh niệm và ư thức về đạo đức. Chánh tinh tấn, Chánh niệm và Chánh định, là nói đến việc hành thiền vốn có tính cách thanh lọc tâm trí qua chứng nghiệm trạng thái an tĩnh nội tâm và hành thiền c̣n có tích cách tăng cường cho tâm trí thông hiểu ư nghĩa của đời sống. Chánh Kiến và Chánh Tư Duy là sự hiển lộ của Phật trí, chấm dứt mọi khổ đau, chuyển hóa bản thân và đạt được sự an lạc bất biến cùng với từ bi vô lượng.”
(Nguyên tác Anh Ngữ: Venerable Ajahn Brahmavamso
Việt dịch:Tỳ Kheo Thích Nguyên Tạng)
Tỉnh thức
“…Tỉnh thức là thực hiện hành động với đầy đủ ư thức, ngay cả trong lúc thở, đi, đứng, nằm, ngồi, v.v. Mục đích của sự chú tâm là kiểm soát và làm lắng dịu tâm. Đây là một trong những điểm trọng yếu của thiền tập trong Phật giáo, bao gồm việc tu tập tỉnh thức thân, khẩu và ư để hoàn toàn tỉnh thức về việc ḿnh làm và cái ḿnh muốn. Chánh niệm là phần thứ bảy trong tám phần của Bát Thánh Đạo. Nhờ chánh niệm mà hành giả có thể hiểu được thực tính của vạn hữu…”
Cơ Quan Sinh Sản Của Phụ Nữ
29/01/2020
Bác sĩ Nguyễn Ư Đức
BS_NGUYEN_Y_DUC nguyen y du
Bác sĩ Nguyễn Ư Đức
Cơ quan sinh dục của phụ nữ rất quan trọng. Từ đây biết bao nhiêu danh nhân trên thế giới được chào đời. Và cũng chính v́ cơ quan này mà nhiều đấng mày râu quân tử phải mang họa.
Xin cùng t́m hiểu.
1-Vai tṛ chính của các noăn sào là ǵ?
H́nh bầu dục với chiều dài là 2.5 tới 3.8 cm, các noăn sào là bộ phận sinh đẻ chính của nữ giới và có nhiệm vụ tương đương với các tinh hoàn của nam giới.Chúng tiết ra các kích thích tố có trách nhiệm về sự phát triển của phụ nữ và sản xuất trứng. Chúng chứa các genes di truyền và tạo ra một sinh vật mới sau khi được thụ tinh bởi tinh trùng.
Noăn sào nằm ở trong xương chậu, bên cạnh mỗi bên của dạ con và neo vào dạ con bằng các dây chằng.
2-Noăn sao có bao nhiêu trứng?
Để bảo đảm cho sự sinh tồn của loài người, tạo hóa tỏ ra rất rộng lượng với các tế bào sinh sản. Khi cháu gái được sinh ra, các noăn sào chứa độ 2 triệu tế bào trứng. Khoảng ba phần tư của các trứng này thoái hóa trước tuổi dậy th́ và số c̣n lại là cả trăm ngàn, chỉ có khoảng 400 hoặc 500 trở thành trứng trưởng thành. Mỗi tháng từ lúc dậy th́ tới khi tắt kinh, một trứng được nhả ra và sẵn sàng để được thụ tinh.
3-Cấu tạo của dạ con
Dạ con hoặc tử cung là hệ thống sống nhân tạo, nơi mà trứng đă thụ tinh sẩy ra, nhận dinh dưỡng và phát triển trong thời gian chín tháng để sinh ra con người.
Dạ con nằm ở sau bàng quan và, riêng ở nữ giới chưa có thai, có h́nh dáng và kích thước của một quả lê lật ngược chiều dài khoảng 7.6 cm và chiều rộng nhất khoảng 5.1 cm.
Phần trên của dạ con là phần chủ yếu lớn hơn; phần dưới hẹp gọi là cổ tử cung dẫn vào âm hộ.
Trước khi có thai, khoảng trống trong dạ con thường rất hẹp và nhỏ. Cơ bắp ở bên ngoài có một lớp che chở gọi là màng tử cung; lớp ở giữa với các cơ bắp dầy hơn gọi là cơ dạ con; và lớp trong cùng với các mạch máu gọi là nội mạc tử cung. Mỗi tháng, lớp này dầy lên để sẵn sàng đón nhận một trứng đă thụ tinh. Nhưng nếu người nữ không có thai, các tế bào của nội mạc tử cung sẽ thoái hóa, và người nữ sẽ có kinh.
4-Sự phóng noăn diễn ra như thế nào?
Vào tuổi dậy th́, mỗi người nữ có vô số trứng nằm ở lớp ngoài cùng của noăn.Trong việc sinh noăn, một số các trứng này bắt đầu chín mùi mỗi tháng, nhưng chỉ có một trứng được trưởng thành. Nằm trong cái mà người ta gọi là tiểu nang Graff, trứng đă chín mùi di chuyển ra mặt của noăn sào.
Hàng tháng, vào khoảng giữa của chu kỳ kinh nguyệt, sự rụng trứng xẩy ra:căng với chất lỏng, nang chứa trứng đă vỡ vào khoảng trống của phúc mạc rồi di chuyển vào ống Fallopian.
5-Nhiệm vụ của âm hộ
Âm hộ là một ống dài từ 10.2 tới 15.2 cm nối âm hộ với thế giới bên ngoài.Rất dăn nở, âm đạo được dùng như nơi chứa dương vật và tinh trùng và đường hành lang cho sự ra đời của cháu bé.
Cấu tạo bởi các cơ bắp và mô bào liên kết, thành của âm đạo thường thường uốn vào trong nhưng chúng cũng nở ra để tạo một h́nh ống có đường kính là 10.2 cm đủ để chứa một cháu bé.
Âm hộ nằm ở đằng sau bọng đái và đằng trước trực tràng.
Trước hết, một màng chất nhờn gọi là màng trinh che một phần hoặc toàn phần lỗ mở của âm đạo. Tuy nhiên màng trinh rách đôi khi v́ chơi thể thao hoặc các hoạt động khác, và trong lúc giao cấu lần đầu.
Âm đạo và hành lang đều ẩm bởi các tuyến Bartholin ở mỗi bên cửa âm đạo và các chất nhờn do cổ tử cung tiết ra. Mỗi tháng, vào lúc rụng trứng, chất tiết trở nên mỏng như nước và có khá nhiều, giúp cho tinh trùng di chuyển ngược lên âm đạo và tử cung. Trong thời gian c̣n lại của chu kỳ hàng tháng, chất nhờn trở nên đặc, khiến cho tinh trùng khó vào.
6-Âm hộ là ǵ?
Rơ ràng nhất của phần ngoài cơ quan sinh dục người phụ nữ là g̣ xương mu được cấu tạo bởi một mô bào mỡ mềm. Kéo dài xuống từ g̣ xương mu là mép lớn. Đây là hai lớp mô bào béo kéo dài tới hậu môn và bảo vệ cơ quan sinh dục. Ngay ở phía trong của đại âm thầm là mép nhỏ.Mép nhỏ bao bọc niệu quản và chỗ mở lớn của âm hộ. Ở phía trên, mép nhỏ tạo ra một phần ḷi ra gọi là bao quy đầu để che âm vật. Âm vật là bộ phận rất nhậy cảm với những đoạn cuối rất đặc biệt của dây thần kinh và, giống như dương vật, nó chứa các mô bào xốp và cương cứng lên với máu trong giao t́nh tột độ.
Bệnh Truyền Từ Thú Đến Người (zoonoses)
22/01/2020
Dr Nguyễn Thượng Chánh DVM
blank
blank
Related image
blank
Dr. Thuong Chanh Nguyen
Quebec Area, Operations Branch
Dr. Nguyen has done a considerable amount of work with the Vietnamese community in Quebec to increase the community's awareness of food safety and consumer protection issues. Dr. Nguyen has written a number of articles directed at the Vietnamese community, which have appeared in Quebec publications and pertain to issues such as hamburger disease and other food-borne illnesses and the important of respecting federal laws to protect Canada's natural resources and agri-food industry.
He has received letters of congratulation from his superiors for his role in educating this community and increasing its awareness of the role the CFIA plays in protecting consumers.
Dr. Nguyen's work has enabled the CFIA to reach out and educate the Vietnamese people of Quebec, increasing their awareness of important health issues.
Từ thuở khai thiên lập địa, thú và người đă có một mối liên hệ rất mật thiết với nhau.
Thú giúp chúng ta trong việc đồng áng cũng như trong việc chuyển vận được dễ dàng. Sữa, trứng và thịt đă nuôi sống con người. Da và len giúp chúng ta có những bộ quần áo để che nắng che sương.
Thú cũng được sử dụng trong lĩnh vực y khoa để t́m ra những dược phẩm mới cũng như để sản xuất ra những bộ phận ghép dùng cho con người. Một vài loài súc vật như chó, mèo và ngựa c̣n được xem như những bạn đồng hành rất gần gũi với chúng ta trong cuộc sống hằng ngày.
Trong bối cảnh này, một số mầm bệnh từ thú có thể lây nhiễm và gây bệnh cho chúng ta. Khoa học gọi những bệnh này bằng một cái tên chung là zoonoses.
***
Tin thời sự:Viêm phổi cấp tính và trầm trọng do coronavirus lại tái xuất hiện bên Tung Quốc (janvier 2020)
Situation Summary https://www.cdc.gov/coronavirus/2019-ncov/index.html
The Centers for Disease Control and Prevention (CDC) is closely monitoring an outbreak caused by a novel (new) coronavirus first identified in Wuhan, Hubei Province, China. Chinese authorities identified the new coronavirus, which has resulted in close to 300 confirmed cases in China, including cases outside Wuhan, with additional cases being identified in a growing number of countries internationally. The first case in the United States was announced on January 21, 2020. There are ongoing investigations to learn more.
Image result for corona virus
Có tất cả bao nhiêu zoonoses trên thế giới?
Theo tài liệu th́ có vào khoảng 150 zoonoses. Đa số đều là bệnh nhẹ, nhưng cũng có một số bệnh rất nguy hiểm có thể làm chết người.
C̣n nhớ vào năm 1918, cả thế giới đă kinh hoàng trước sự bộc phát nhanh chóng và khốc liệt của dịch cúm Tây Ban Nha (grippe espagnole). Dịch bệnh xuất phát từ loài heo và đă gieo chết chóc cho khắp cả thế giới. Có lối trên 20 triệu người đă bỏ mạng vào thời đó.
Gần đây hơn một số zoonoses rất nguy hiểm cũng đă trở thành đề tài thời sự của báo chí, chẳng hạn như các bệnh Ḅ điên BSE, các bệnh sốt xuất huyết Ebola và Marburg virus, truyền lây từ việc ăn thịt khỉ bên Phi châu và bệnh liệt kháng (AIDS, Sida) từ hơn 20 năm nay đă giết hại hằng triệu người trên thế giới. Có giả thuyết nói rằng mầm bệnh liệt kháng có nguồn gốc cũng từ một loài khỉ Phi Châu ngẩu biến và vượt hàng rào chủng loại để lây nhiễm cho người?
Năm 1994, Hendra virus đă xuất hiện bên Úc châu. Virus này từ dơi lây nhiễm cho ngựa rồi từ đó gây bệnh cho người. Triệu chứng như bệnh cảm cúm và đă có vài ca tử vong bên Úc.
Đến năm 1999, một loại virus mới, đó là Nipah virus cũng xuất phát từ một loài dơi, lây cho heo và từ đây truyền sang cho người. Bệnh do Nipah virus cũng bắt đầu bằng triệu chứng cảm cúm như đau nhức ḿnh mẩy, sốt cao và nặng hơn th́ gây biến chứng viêm năo. Bệnh đă làm thiệt mạng 105 người tại Malaysia năm 1999.
Cũng có những bệnh mà trước kia chỉ có ở các xứ nóng, nay th́ bắt đầu thấy xuất hiện ở Bắc Mỹ, như bệnh West Nile virus lần đầu tiên được phát hiện tại New York vào năm 1999. Đây là bệnh của một số loài chim, đặc biệt là loài quạ và được muỗi làm trung gian lây truyền cho người. Bệnh thường xuất hiện mỗi năm vào khoảng từ tháng 5 đến tháng 9 là thời gian có nhiều muỗi tại Bắc Mỹ. Bệnh West Nile virus có triệu chứng như cảm cúm, ít khi gây thiệt hại về nhân mạng nhưng nó cũng làm bận rộn không ít giới y tế công cộng Hoa Kỳ và Canada. Bệnh có thể gây biến chứng nguy hiểm ở các người già cả lớn tuổi. Vùng New York, New England ở miền đông bắc Hoa Kỳ cũng như một số vùng Ontario và Quebec Canada thường được cảnh báo về sự xuất hiện của bệnh West Nile virus vào mỗi năm.
****Tháng 3/2003, bệnh viêm phổi cấp tính và trầm trọng (SARS) xuất phát từ lục địa Trung Quốc đă làm thiệt mạng gần 800 người trên thế giới, nặng nhất là Trung Quốc có khoảng 350 nạn nhân, kế đến là Hồng Kông, Đài Loan và một số quốc gia vùng Đông nam Á trong đó có Việt Nam. Riêng tại Toronto, Canada tính đến tháng 7 năm 2003 cũng đă có 44 tử vong v́ bệnh SARS. Tác nhân của bệnh SARS là một loại Corona virus ngẩu biến đặc biệt. Các nhà khoa học đă đưa ra giả thuyết, có lẽ bệnh có nguồn gốc từ một loại thú rừng nào đó, h́nh như là từ con cầy hương (civet cat) mà người Trung Quốc rất hẩu xực? Dịch bệnh này đă làm cả thế giới rất lo ngại và nó cũng đă gây thiệt hại một cách đáng kể cho kỹ nghệ du lịch của rất nhiều quốc gia.
Vào đầu năm 2004, bệnh dịch cúm gia cầm do virus Influenza H5N1 đă bộc phát ra một cách nhanh chóng tại Á Châu.
Tháng 8/2005, dịch cúm gà đă xâm nhập Âu châu và hiện nay nó đang bắt đầu vào lục địa Phi Châu. Tháng 11, 2007 có báo cáo cho biết virus Influenza H5N1 đă thấy xuất hiện tại một trại chăn nuôi gà Tây ở Suffok Anh Quốc.
Hiện nay, dịch cúm vẫn c̣n gây rối tại Đông Nam Á. Nói chung sau một thời gian lắng dịu. Từ tháng 12/2006 bệnh cúm gà đă bắt đầu bộc phát trở lại tại một số nơi ở Việt Nam...
H5N1 là chủng virus rất độc hại (hautement pathogène) và nguy hiểm nhất trong tất cả chủng Influenza virus, v́ nó giết hại nhanh chóng hầu như 100% gia cầm và cũng có thể lây nhiễm cho cả những người nào có tiếp xúc chặt chẽ với gà bệnh...
Thủy cầm (waterfowl) như vịt trời là ổ chứa (réservoir) mầm bệnh cúm gia cầm để đi lây nhiễm khắp nơi. Tính đến tháng 10 năm 2005 đă có 117 người bị nhiễm bệnh cúm gà trong số này có 66 người chết mà hơn phân nửa là người Việt Nam…
Được biết từ năm 2005 đến tháng giữa tháng 11 năm 2007, riêng Indonesia có 113 người bị nhiễm cúm gà và có 91 tử vong. Gần đây đă có một vài trường hợp mà các nhà khoa học nghĩ rằng virus H5N1 đă lây nhiễm trực tiếp từ người này sang cho người khác. Đây là điều lo sợ nhất của mọi người v́ đó có thể là dấu hiệu báo hiệu cho một đại dịch toàn cầu (pandémie) trong một thời gian không xa.
Zoonoses gây bệnh bằng cách nào?
Máu, nước bọt, phân, nước tiểu, tiết vật, da, lông, thịt, sữa và trứng của súc vật đều có thể là nguồn lây nhiễm cho con người. Thời tiết, khí hậu và điều kiện thiên nhiên cũng ảnh hưởng rất nhiều đến sự xuất hiện của một zoonose...
Có những bệnh chỉ tác hại ở các vùng nhiệt đới nóng và ẩm, nhưng cũng có bệnh chỉ thấy xảy ra ở vùng ôn đới mà thôi. Sâu bọ côn trùng, ruồi, muỗi, ve, bọ chét và chim chóc đều có thể là trung gian (vecteur) đem mầm bệnh từ thú sang lây nhiễm cho người.
Mật độ thú quá cao trong một vùng nhất định nào đó, việc khai phá rừng bừa băi và sự lưu thông chuyển vận quá dễ dàng đều là những yếu tố thuận lợi để một zoonose có thể xuất hiện nhanh chóng.
Cuối cùng là cách sinh sống của con người, chẳng hạn như sống chung chạ với gia súc, tập quán ăn uống, như ăn thịt sống, gỏi cá sống, thịt tái, ḅ tái chanh, uống máu rắn, tiết canh, nem và saucisse khô, v.v…cũng có thể dự phần không nhỏ vào sự xuất hiện của bệnh tật.
Một số zoonoses điển h́nh
1*-Bệnh Salmonellose: c̣n được gọi là bệnh thương hàn, do vi khuẩn Salmonella spp. gây ra...
Phân gia súc, gà, vịt, chim, rùa, rắn v.v… đều có thể chứa vi khuẩn Salmonella spp. Có rất nhiều nguyên nhân bị nhiễm bệnh, như không giữ ǵn vệ sinh, không rửa tay kỹ trước khi ăn uống, ăn phải thực phẩm nhiễm trùng nấu không thật chín.
Thịt gà là loại thịt thường hay bị nhiễm Salmonella nhất. Trứng gà cũng có thể bị nhiễm loại vi khuẩn này (S.enteriditis), v́ vậy không nên ăn hột gà nửa sống nửa chín kiểu hột gà “la cót”.
Một số thú vật có thể mang mầm bệnh nhưng chúng không bị bệnh nhưng lại thải vi khuẩn Salmonella ra ngoài để lây nhiễm chúng ta.
Đây là những ổ bệnh rất nguy hiểm cho sức khỏe công cộng. Đau bụng, tiêu chảy có thể có máu và sốt nóng là những triệu chứng chính. Bệnh có thể rất trầm trọng ở các cháu bé và ở các bác lớn tuổi.
Để pḥng ngừa, chúng ta phải giữ vệ sinh tối đa như nhớ mang bao tay lúc quét dọn chuồng trại và lúc hốt phân súc vật. Chùi rửa thường xuyên nơi nhốt thú và chim. Rửa tay sau khi làm việc. Tránh dùng thịt nấu không được thật chín.
2*-Bệnh Campylobactériose: vi khuẩn Campylobacter jejuni là thủ phạm chính...
Phân gia súc có thể chứa vi khuẩn này và nhiễm vào nguồn nước, vào rau cải và thức ăn. Ăn phải thức ăn bẩn chúng ta sẽ bị đau bụng và tiêu chảy. Bệnh Salmonellose và bệnh Campylobactériose là 2 bệnh thường hay gặp trong vấn đề ngộ độc thực phẩm.
3*-Bệnh Psittacose: do vi khuẩn Chlamydia psittaci gây nên...
Két là loài chim thường mang bệnh Psittacose nhất. Ngoài két ra, bồ câu và gà cũng có thể mắc bệnh. Bụi bặm trong lồng chim, các tiết vật từ mỏ hay từ mũi chim két đều có thể chứa vi khuẩn Chlamydia. Chúng ta bị lây bệnh qua việc hít thở bụi bặm từ lồng két. Triệu chứng tương tợ bệnh cảm cúm, ho hen, nóng lạnh, nhức đầu, ói mửa, tiêu chảy... Bệnh có thể rất nặng ở các người lớn tuổi.
4*-Bệnh Toxoplasmose: do loại nguyên sinh vật đơn bào Toxoplasma gondii gây ra...
Về mặt thú y, Toxoplasma được xem như là một loại cầu trùng (coccidium) phát triển trong ruột của loài mèo. Mầm bệnh thường hiện diện dưới dạng nang noăn oocyst trong phân mèo và từ đó lây nhiễm cho chúng ta qua ngơ tiêu hóa. Mèo cào không thấy có báo cáo là có thể gây bệnh toxoplasmose.
Triệu chứng là sốt nóng, các hạch sưng phù lên và có thể có biến chứng viêm năo và mắt. Bệnh rất quan trọng ở các phụ nữ mang thai mà không có kháng thể chống lại bệnh toxoplasmose (séronégative). Thai có thể bị dị dạng, xảo thai, hoặc sinh ra các cháu bé sau nầy có thể có biến chứng thần kinh và mắt.
Để pḥng ngừa, nhớ mang bao tay lúc làm vườn, cũng như lúc quét dọn phân mèo, thay chất mạt cưa lót chuồng (litière), thay hộc cát (bac à sable) ngoài sân nơi các cháu bé chơi.
Rửa kỹ lưỡng rau cải, thịt heo, dê, cừu, ḅ phải được nấu thật chín trước khi dùng.
5*-Bệnh do Hanta virus: Phân chuột chứa nhiều loại virus này. Người bị nhiễm qua ngơ tiêu hóa. Sốt nóng, nhức đầu, đau nhức các bắp cơ tương tợ như bị cảm cúm vậy.
Cẩn thận lúc quét dọn các hốc kẹt có chứa phân chuột. Nhớ rửa tay kỹ sau khi xong việc.
6*-Bệnh dại (rage, rabies): tác nhân là Lyssa virus...
Tại Canada, bệnh dại lây nhiễm từ chó và mèo rất ít thấy, hầu như không có, lư do chính là v́ các loài vật nầy đều được chủng ngừa dại. Luật cũng cấm thả chó chạy rong ngoài đường phố nhờ vậy mà giảm thiểu phần nào hiện tượng lây nhiễm bệnh dại. Tuy vậy, bệnh dại thỉnh thoảng vẫn thấy xảy ra ở người mà nguyên nhân do lây nhiễm từ thú rừng có mang sẵn mầm bệnh bệnh dại một cách tự nhiên.
Tại Bắc Mỹ, các loài thú sau đây thường hay chứa virus bệnh dại nhất: chồn (fox), chồn hôi (mouffette, skunk), gấu trúc Mỹ (raton laveur, raccoon) và dơi (chauve souris, bat)...
Bên Âu Châu, chồn là loài vật thường hay mang bệnh dại nhất. Bệnh dại là một bệnh cực kỳ nguy hiểm, lây nhiễm từ nước bọt thú có mang mầm bệnh. Virus bệnh dại tấn công vào hệ thần kinh trung ương của nạn nhân và thường gây tử vong nếu không chữa trị sớm và kịp thời.
Một khi triệu chứng đă phát hiện ra rồi th́ kể như phải chết.
7*-Bệnh sốt do mèo cào (maladie des griffes du chat, cat scratch fever): móng mèo rất bẩn và thường chứa vi khuẩn Bartonella henselae. Vết thương do mèo (4 cẳng) cào hay cắn dễ bị nhiễm trùng làm sưng hạch (lymphadénite régionale) như vùng nách hoặc vùng bẹn, đôi khi kèm theo sốt nóng, ói mửa, đau cổ họng. Bệnh tự hết sau vài tuần, nhưng phải cần nhiều tháng các hạch mới hết sưng.
Trong trường hợp rất hiếm ở những người có sức miễn dịch yếu B. henselae có thể gây những bệnh lư về mạch máu gọi là angiomatose bacillaire và péliose bacillaire...
Angiomatose bacillaire là một phản ứng làm gia tăng các mạch dưới da tạo nên những mảng đỏ bầm tương tợ như sarcome de Kaposi...
Péliose bacillaire tuy rất hiếm thấy xảy ra nhưng là một bệnh lư nguy hiểm có thể chết. Triệu chứng là trên bề mặt của gan nổi lên những nang chứa đầy máu. Bọ chét mèo cũng có thể là trung gian truyền vi khuẩn Bartonella cho người.
Mèo tuy mang vi khuẩn Bartonella trong ḿnh nhưng không bệnh. Chúng là réservoirs của B. henselae. Ngoài B. henselae ra, một số chủng Bartonella khác cũng thấy ở súc vật. Đó là B. bacilliformis (gây bệnh Fièvre de Oroya), B. elizabethea (gây viêm cơ tim endocartite), B. quintana (gây bệnh fièvre des tranchées và viêm cơ tim).
Riêng B. elizabethae gây cấy từ chuột được xem như zoonose.
8*-Bệnh do kư sinh trùng Giardia và Cryptosporum: Hai loại kư sinh trùng nầy nằm trong nhóm nguyên sinh vật (protozoa). Gia súc có thể mang mầm bệnh nhưng không bị bệnh. Kư sinh trùng được thải qua phân và nhiễm vào nguồn nước và thức ăn. Đau bụng và tiêu chảy là biểu lộ chính của bệnh.
Để ngừa bệnh, cần nên giữ ǵn vệ sinh, rửa tay kỹ lưỡng sau khi tiếp xúc với thú vật, rửa kỹ rau cải trước khi dùng cũng như cần đun sôi nước trước khi uống.
9*-Bệnh lác (teigne, ringworm): do nấm kư sinh Microsporum gây nên...
Gia súc, chó, mèo, ḅ, ngựa đều có thể mang loại nấm nầy trên da, gây ngứa ngáy khó chịu. Một số mèo có thể bị nhiễm nấm Microsporum nhưng không biểu lộ ra triệu chứng bên ngoài.
Tiếp xúc với những loài vật bệnh chúng ta có thể bị lây nhiễm.
10*-Bệnh Leptospirose: do vi khuẩn Leptospira spp (c̣n gọi là xoắn trùng) gây ra...
Các loại thú rừng, các loài gặm nhấm như chuột, chó, mèo, heo, ḅ và ngựa đều có thể là ổ chứa bệnh. Chúng không bệnh, nhưng có thể thải mầm bệnh qua nước tiểu và lây nhiễm cho chúng ta.
Leptospirose là bệnh quan trọng ở vùng Á Châu và Nam Mỹ. Xoắn trùng có thể xuyên qua da, nhất là những nơi bị xây xát sẵn để vào trong cơ thể. Chúng cũng có thể xâm nhập qua ngơ niêm mạc mắt, mũi, họng, v.v…
Triệu chứng ban đầu như cảm cúm, đau nhức cơ, nôn mửa, sau đó th́ gan bị tổn thương gây nên t́nh trạng vàng da, kế đến là hại thận và cũng có thể có biến chứng viêm màng năo.
Có tin vài năm trước đây, Việt Nam có cho nhập cảng giống hải ly (castor, beaver) từ Trung Quốc về nuôi. Đây là giống Myocastor coypus khác họ với castor Canada (Castor canadensis) và với castor Âu châu (Castor fiber).
Giới y tế và thú y VN, qua xét nghiệm bằng phương pháp huyết thanh học đă cho biết rất nhiều hải ly nhập cảng có kết quả dương tính với xoắn trùng Leptospira.
Ngoài sự kiện vừa kể, hải ly c̣n được xếp trong danh sách 100 loài vật xâm hại nguy hiểm nhất trên thế giới.
11*-Bệnh Tularemie: do vi khuẩn Pasteurella tularensis (tên cũ), từ 1974 tên được đổi lại là Francisella tularensis...
Các thú rừng như thỏ, sóc, chuột, chồn, heo rừng, v.v… đều có thể là ổ chứa bệnh có mang vi khuẩn nói trên.
Đây là một bệnh truyền nhiễm có thể gây chết người (35%) nếu không chữa trị đúng cách và kịp thời. Bệnh được lây nhiễm từ các tiết vật, từ phân của thú bệnh qua việc hít thở hoặc qua ngơ tiêu hóa, hoặc lúc sờ mó xác thú vật chết v́ bệnh tularemie. Muỗi và mồng có thể là trung gian lây bệnh cho người. Nạn nhân thường là các thợ săn trong rừng.
Triệu chứng thường thấy là sốt nóng, nhức đầu, đau khớp, hạch sưng to, ho, khó thở, viêm phổi nặng, đau bụng, ói mửa, v.v…
Để pḥng ngừa, tránh sờ mó thú rừng, xác thú, thịt và nước cần được nấu thật chín.
Cơ quan CDC (Centers for Disease Control and Prevention) Hoa Kỳ đă xếp vi khuẩn bệnh Tularemie vào nhóm vũ khí khủng bố sinh học (bioterrorisme)...Vào những năm 50 và 60, Hoa Kỳ đă từng thí nghiệm vi khuẩn bệnh tularemie như một vũ khí sinh học của họ.
12*-Bệnh giun lăi của chó và mèo: Toxocara và Ankylostoma là tên 2 loài giun thường hay gặp ở chó và mèo.
Trên 80% chó con từ 2 đến 4 tháng tuổi thường bị nhiễm giun Toxocara. Trứng kư sinh trùng này có thể lây qua người qua ngơ miệng. Vào ruột, trứng chỉ nở ra ấu trùng (larve) mà thôi. Ấu trùng chui qua ruột vào trong máu để đi đến phổi, tim, nhăn cầu và cả trong hệ thần kinh trung ương của chúng ta. Thật là nguy hiểm!...
Ankylostoma, là tên một loại giun khác cũng không kém phần nguy hiểm v́ chúng có cái mốc nhọn ở miệng để bám vào niêm mạc ruột để hút máu. Người ta c̣n gọi chúng là giun mốc (ver à crochet, hookworm). Trong đất, trứng giun Ankylostoma nở ra thành ấu trùng và nằm đó để chờ dịp chui qua da của nạn nhân. Ấu trùng di chuyển tứ tung trong cơ thể nên được gọi là larvae migrans. Theo đường tĩnh mạch, ấu trùng xâm nhập các phế nang của phổi rồi trở ra vùng yết hầu và thực quản và bị nuốt xuống bụng. Tại đây, chúng sẽ trưởng thành, bám vào ruột để hút máu và đẻ trứng...
Các cháu bé ḅ dưới đất, ham đút tay vào miệng có thể bị nhiễm loại giun này. Tại những nơi ấu trùng xâm nhập, da thường hay bị ngứa ngáy, nổi đỏ, bị nhiễm độc, chảy nước vàng và lở loét. Thường thấy nhất là vùng chân, vùng bàn tay và cánh tay. Bệnh nhân có thể bị ho có đàm, nôn mửa, tiêu chảy có máu. Lâu ngày th́ có triệu chứng bị mất máu.
Để ngừa, nên cho chó mèo xổ lăi thường xuyên, chùi rửa sàn nhà, tránh đừng cho các cháu đút tay vào miệng. Giun Ankylostoma rất phổ biến tại các vùng nhiệt đới, nóng và ẩm như Việt Nam. Đi chân không tại những vùng đất ẩm có thể nguy hiểm v́ ấu trùng Ankylostoma có thể xuyên qua da để vào cơ thể.
Các bệnh kư sinh trùng trong thịt.
CYSTICERCOSE là tên chung để gọi một loại bệnh kư sinh trong thịt heo và trong thịt ḅ. Thịt bệnh có những nang (kyste, cyst) nhỏ, trong đó có chứa một cái đầu (scolex) của sên hay sán dây ở giai đoạn ấu trùng (larvae)…
blank
Ở heo, người ta thường gọi là thịt heo gạo. Ăn thịt heo gạo nấu không thật chín, ấu trùng sẽ nở ra thành sên trưởng thành, có tên là Taenia solium và chỉ có một con duy nhất dài từ 2 đến 7 mét nằm trong ruột chúng ta cả hằng chục năm. Người là kư chủ thật sự (hôte définitif), heo là kư chủ trung gian (hôte intermédiaire) của sên Taenia solium. Khi ta phóng uế, một số đốt cuối (như mắt xích xe đạp) của kư sinh trùng theo phân ra ngoài. Các đốt này đều chứa đầy trứng sên. Thả heo đi ăn bên ngoài cũng như việc sử dụng phân người để trồng trọt là nguyên nhân chính của bệnh heo gạo. Heo ăn bẩn, trứng sên vào trong ruột nở ra thành ấu trùng, xuyên màng ruột đi định vị trong thịt heo dưới dạng những nang nho nhỏ như hạt gạo và có màu trắng trong, khoa học gọi là cysticercus cellulosae.
blank
Trường hợp chúng ta ăn nhầm rau cải bẩn có trứng sên th́ sao? Trường hợp nầy, trứng chỉ nở ra thành ấu trùng sên trong ruột của ta nhưng không bao giờ nở ra thành con sên trưởng thành được. Sau đó ấu trùng đi tứ tung trong cơ thể để t́m nơi định vị dưới h́nh thức những nang nhỏ, khoa học gọi bệnh này là cysticercose humaine. Nếu kết nang trong hệ thần kinh trung ương chẳng hạn như năo hoặc tủy sống th́ gọi là bệnh neurocysticercose, rất nguy hiểm. Neurocysticercose là một trong nhiều nguyên nhân động kinh (épilepsie) ở Phi châu, Nam Mỹ và có thể cả tại Việt Nam nữa.
Tại Canada không thấy có báo cáo về heo gạo. Có lẽ đây cũng nhờ vào việc heo chỉ được nuôi trong chuồng, mà không thả ra ngoài đồng cỏ để ăn bẩn, ngoài ra cũng nhờ vào việc luật Canada cấm chỉ vấn đề sử dụng phân người trong canh nông...
Ở ḅ, cũng có trường hợp thịt ḅ gạo tương tự như thịt heo gạo. Thịt ḅ có thể chứa những nang nhỏ ấu trùng của loại sên Taenia saginata. Sên trưởng thành dài từ 4 đến 12m sống trong ruột của chúng ta (người là kư chủ thật sự) trong rất nhiều năm và có thể có nhiều con cùng một lúc.
Mỗi khi phóng uế, một số đốt sên chứa đầy trứng theo phân ra ngoài và nhiễm vào môi sinh và cây cỏ. Ḅ (kư chủ trung gian) ăn cỏ, trứng sên sẽ nở ra thành ấu trùng trong ruột, sau đó di chuyển xuyên qua thành ruột đến kết nang trong các vùng như các bắp thịt, hoành cách mô, tim, lưỡi, v.v…
Trong công việc khám thịt hằng ngày tại Canada, thỉnh thoảng tác giả cũng có phát hiện thịt ḅ bị nhiễm nang ấu trùng sên Taenia saginata. Tại sao? Chúng ta chỉ đoán là có thể có anh Ca Na Điên nào đó trong lúc đi du lịch Á châu hoặc Nam Mỹ, bị nhiễm v́ đă ăn thịt ḅ bít tết chiên không đủ chín, hoặc anh ta có ghé Việt nam làm vài tô phở tái béo kèm theo một dĩa ḅ tái chanh, mà xui xẻo cho Anh ta là thịt đă được làm từ ḅ gạo có nang kư sinh trùng Taenia saginata. Trở về lại Canada, một ngày nọ trong lúc làm việc ở nông trại, anh ta cảm thấy đau bụng quá, thay v́ chạy đi t́m toilette, anh ta lại giải quyết bầu tâm sự một cách cấp bách ngay tại chỗ trong chuồng ḅ. Ḅ bị nhiễm trứng sên v́ lẽ đó...
Tại Canada, thịt ḅ chứa nang sên sẽ bị giữ lại tại nhà máy để làm đông lạnh ở nhiệt độ -20 độ C trong ṿng 10 ngày để diệt hết kư sinh trùng.
Cách đề pḥng tốt nhất vẫn là chỉ nên ăn thịt ḅ đă được nấu hoặc chiên cho thật chín mà thôi!
TRICHINOSE, cũng là một bệnh kư sinh rất quan trọng trong thịt, gây nên bởi giun lăi Trichinella spiralis, c̣n gọi là giun bao. Một số gia súc như chó, mèo, heo, ngựa cũng như một số thú rừng như chuột, chồn, gấu, v.v…đều có thể bị bệnh trichinose. Ấu trùng nằm cuộn tṛn trong những nang nhỏ trong thịt, không thể thấy bằng mắt thường được.
Heo bị nhiễm bệnh do ăn phải các thức ăn bẩn, hoặc ăn nhầm xác chuột có chứa kư sinh trùng. Ăn phải thịt heo bệnh, nếu nấu không thật chín, chúng ta sẽ bị bệnh trichinose. Chất acide trong bao tử sẽ làm tan các vỏ nang và giải phóng ấu trùng Trichinella spiralis ra ngoài.
Nếu bị nhiễm nhẹ th́ không thấy có triệu chứng ǵ cả. Nếu khá nặng, bệnh nhân sẽ bị mệt mỏi, đau nhức các bắp thịt và các khớp xương, mí mắt sưng phù và có thể nhức nhối trong nhăn cầu. Trường hợp nặng hơn nữa th́ có thể có biến chứng tim và năo.
Tại Canada, mỗi năm có vài chục người chết v́ bệnh Trichinose. Đa số đều là các người Indien và dân thiểu số Esquimaux ở vùng North West Territories phía cực Bắc của lănh thổ. Có lẽ tập tục ăn sống thịt thú rừng, như thịt gấu chẳng hạn là nguyên nhân chính để làm cho họ dễ bị nhiễm bệnh. Ngoài thú rừng ra, c̣n có một loài động vật khác khá to màu đen, đó là con sư tử biển (morse, sea lion) ở vùng Bắc cực cũng cho thấy có tỉ lệ nhiễm bệnh Trichinose rất cao.
Từ 1983 đến nay, Canada chỉ phát hiện ra được có 3 ca thịt heo bị nhiễm kư sinh trùng Trichinella spiralis mà thôi.
Riêng năm 2001, trên 18 triệu heo (kể cả heo rừng nuôi) đă được hạ thịt. Các tests thử nghiệm bằng phương pháp huyết thanh học đều không t́m thấy có sự hiện diện của bệnh Trichinose ở số thú này.
Tất cả ngựa hạ thịt tại Canada đều phải được thử nghiệm bệnh Trichinose tại ḷ sát sinh, không sót một con! Đây là điều kiện mà khối Liên Hiệp Âu châu bắt buộc Canada thực hiện để có thể xuất cảng thịt ngựa qua bên đó.
Phương pháp thử nghiệm là phương pháp dùng enzyme để tiêu hóa mẫu thịt (digestion enzymatique) và sau đó kư sinh trùng được xét t́m dưới kính phóng đại đặc biệt.
Từ trước tới nay, tất cả thử nghiệm đều không t́m thấy có sự hiện diện của loại kư sinh trùng Trichinella trong thịt ngựa sản xuất tại Canada.
Phương pháp pḥng ngừa tốt nhất vẫn là chúng ta chỉ nên ăn bất cứ các loại thịt sau khi đă được nấu, nướng cho thật chín mà thôi!.
Kết luận
Cũng may là đa số bệnh của thú vật ít khi lây nhiễm đến chúng ta. Tuy vậy, gần đây một số virus đặc thù của các bệnh ở thú đă làm cho các nhà khoa học hết sức lo ngại bởi lẽ chúng rất khó bị tiêu diệt được cũng như chúng có khả năng ngẫu biến (mutation) và thích nghi dễ dàng vào môi trường mới và từ đó sẽ vượt hàng rào chủng loại (barrière d’espèce) để lây nhiễm sang cho người.
Zoonoses càng ngày càng gây nhiều lo sợ cho cộng đồng nhân loại!.
-Phương pháp chăn nuôi công nghiệp, rất thâm canh với quá nhiều súc vật trên những diện tích nhỏ hẹp đă tạo nên điều kiện cho bệnh tật dễ phát triển ra.
-Sự khai phá rừng một cách quy mô và bừa băi đă làm cho thú vật mất môi trường sống, bắt buộc chúng phải lân la về những nơi đông dân cư để t́m thức ăn và đồng thời cũng truyền lây bệnh cho con người.
-Ngoài ra, ngày nay sự phát triển và bành trướng quá nhanh của ngành giao thông vận tải đă giúp việc chuyển vận người và vật được dễ dàng hơn và nhờ đó mà mầm bệnh có thể theo du khách và hàng hóa đi chu du khắp thế giới một cách nhanh chóng và dễ dàng…
Phải chăng sự bộc phát của zoonoses là cái giá mà con người phải trả cho các tiến bộ khoa học mà chúng ta đang thụ hưởng?
Chuyển Từ Thở Sang Nuốt
15/01/2020
Bác sĩ Nguyễn Ư Đức
BS_NGUYEN_Y_DUC nguyen y du
Bác sĩ Nguyễn Ư Đức
1-Họng được cấu tạo như thế nào?
Cuống họng là một ống cơ bắp lót bằng một màng nhờn, chiều dài khoảng 2.7 phân và kéo dài từ phía sau của mũi tới thực quản.Đây là một phần của hai bộ phận khác nhau là bộ phận hô hấp và tiêu hóa.Không khí và thực phẩm đi qua đó và quư vị sẽ rất ngạc nhiên là sự cộng sinh này xẩy ra một cách êm ả.
Họng chia ra làm ba vùng
*Phần trên cùng là mũi hầu, bắt đầu từ xoang mũi. Từ đây không khí và các chất tiết từ mũi và các xoang sẽ chẩy ra.
**Phần giữa là họng miệng, rộng nhất của họng. Chính tại đây, ngay ở dưới ṿm miệng, là đường dẫn không khí nối với cơ quan chuyên trở thực phẩm.
***Ở phần thấp nhất của họng là hầu thanh quản với các đường hô hấp và tiêu hóa. V́ chúng gặp nhau, có người cho rằng thực phẩm và nước thường thường đi nhầm đường.
Các ống dẫn không khí, bắt dầu từ phiá sau của họng,uốn cong về đằng trước. Ở đó nó trở thành thanh quản với các dây thanh âm.Thanh quản mở vào khí quản rồi lên phổi.Cùng với ống dẫn thực phẩm và ngay đằng sau là thực quản và cuối cùng là bao tử.
2-Cái ǵ ngăn thực phẩm vào khí quản?
Họng có đường dẫn không khí-khí quản- và thực phẩm- thực quản. Nếu cả hai cùng mở khi quư vị nuốt, không khí có thể vào bao tử và thực phẩm vào phổi.May mắn thay là khí quản khép lại trong khi nuốt.
Bộ phận của cơ chế an toàn đó là tiểu thiệt và nó chuyển động mỗi khi quư vị nuốt.Tới lúc quan trọng, tiểu thiệt, một mẩu nhỏ giống như sụn, làm việc như một cái vung cùng với thanh quản.Thanh quản nhô lên về đằng trước để đóng khí quản. Các cử động này phân chia thực phẩm lỏng và đặc. Rồi sau mỗi lần nuốt, tiểu thiệt lại di động lên, khí quản trở lại vị trí cũ, và làn không khí sinh tử tới thanh quản và khí quản lại tiếp tục.
Đôi khi quư vị có thể “nuốt sai”, và một vật cứng nào đó rơi vào đường không khí và bị chặn. B́nh thường, một cơn ho làm văng vật lạ ra ngoài và mở ống không khí trở lại. Nhưng nếu ho không công hiệu, cần phải cấp cứu mới có thể ngăn nạn nhân khỏi bị nghẹt thở và chết.
3-Tại sao cái banh miệng tongue depressor lại làm quư vị nghẹt thở hoặc nôn ọe?
Nôn ọe khan có thể là một điều khó chịu nhưng nó cũng cứu đời sống của quư vị bằng cách ngăn không để chúng ta vô t́nh nuốt một vật lạ khiến bị nghẹt thở.Quư vị không thể ngưng được khi nôn ọe v́ đó là một phản ứng tự chủ. Nó xẩy ra khi một vật lạ tấn công một vài đoạn cuối của dây thần kinh nằm trong vùng lạnh tạo ra giới hạn giữa miệng và phần giữa của họng.
Cái que thăm bằng gỗ của bác sĩ chỉ là vật lạ. Khi đụng vào các dây thần kinh này, nó gây ra một phản ứng để tống vật sắp bị nuốt ra phía trước của miệng rồi được nhổ ra.Tất nhiên phản ứng này sẽ không cần trong khi bác sĩ khám họng. Nhưng có nó ít nhất cho quư vị hay rằng phản ứng sinh tử đó hoạt động đúng.
4-Cái nắp nhỏ ở đằng sau cổ họng dùng để làm ǵ?
Lưỡi gà là miếng thịt đó. Đây là mô bào tiếp nối uvula, và màng nhờn nhủ xuống từ cạnh của ṿm miệng mềm.Đó là phần mà lúc thường chuyển động lên khi quư vị nói “a”.Nếu nó chuyển động sang một phía th́ có ǵ bất thường.
Lưỡi gà đúng là bô phận bật lên và giúp khép lại các lối đi của mũi khi quư vị nuốt.Nhưng nhiệm vụ đó được coi như không quan trọng, v́ nhiều người không có lưỡi gà vẫn không than phiền thức ăn ra ngoài bằng lỗ mũi.Các nhà hoạt họa truyện tranh miêu tả cục thịt dư rung lên khi hát và hét, nhưng thực ra cục này không liên quan ǵ tới tiếng nói.
5-Chuyện ǵ xẩy ra nếu quư vị có một cục ở họng?
Một điều rơ ràng là cảm giác khó chịu của một tảng nào đó ở họng ít khi gây ra do u bướu hoặc bất cứ vật nào khác. Trong các trường hợp, nó chỉ là triệu chứng của lo âu.
Cảm giác này bắt nguồn từ một rối loạn ở dây thần kinh số chín và ở cơ bắp kiểm soát thực quản. Đôi khi các rối loạn này co thắt lại lúc ta bực ḿnh.Đây chỉ là những triệu chứng tạm bợ có nhiều liên quan tới các hoàn cảnh gây căng thẳng và cần thời gian để giải quyết. Tuy nhiên trong những trường hợp hiếm, miếng đó vẫn c̣n và người này phải tới bác sĩ để được khám bệnh. Đôi khi một nhỏ giọt ở đằng sau lỗ mũi hoặc quá nhiều chất chua ở bao tử cũng gây ra triệu chứng này.
6-Im lặng v́ e thẹn nghĩa là ǵ?
Mặc dù thành ngữ im lặng v́ thẹn tongue-tied- thường thường chỉ được dùng như một nhóm chữ để gây ra xúc động mạnh, nhưng đó cũng là sự thật.Lưỡi của một em bé ít cử động hơn lưỡi người lớn.Đó là v́ lớp màng nhờn gọi là cái hăm frenum nó cột phần dưới của lưỡi vào phía đáy của miệng gần hết chiều dài của lưỡi, nhờ đó đầu lưỡi được tự do.
Trong năm đầu của em bé, đầu lưỡi lớn lên rất mau và cái hăm “cột” dần dần phần nhỏ của lưỡi.Tuy nhiên trong các trường hợp rất hiếm, cái hăm c̣n bị hạn chế và đứa bé gặp khó khăn để nói và ăn.Bác sĩ bèn khuyên nên cắt bớt phần sau của nếp gấp và như vậy lưỡi được tự do di động.
7-Nghẹt thở có tránh được không?
Ăn và uống nhiều không đi đôi với nhau; lượng rượu lớn có thể làm tê liệt việc nuốt, làm cho thực phẩm rơi vào khí quản thay v́ thực quản.Tuy nhiên đa số các trường hợp nghẹt thở choking xẩy ra chỉ v́ quư vị “nuốt sai” hoặc cười to với thức ăn đầy miệng và nhai nhồm nhoàn là điều nên tránh.
Một số nhỏ nạn nhân của nghẹt thở có thể đă bị khó khăn nuốt mà không biết cho tới khi họ thở hổn hển để sống.Rối loạn này có thể gây ra do bất thường của cuống họng hoặc các tật khác từ khi mới sinh.Hay có thể nó xẩy ra sau này v́ u bướu, rối loạn cơ bắp hoặc thần kinh.Nếu quư vị bị nghẹt thở thường xuyên th́ nên cho bác sĩ hay./.
Cần 3 Phút, Tốn 3 Đô Để Giảm Căng Thẳng, Lo Lắng Tại Sở Làm
10/01/2020
Việt Báo
Suc khoe_House plant
Các cây trồng trong nhà có thể là cách rẻ tiền để làm tăng vẻ đẹp trang hoàng trong một văn pḥng làm việc, và một nghiên cứu của Nhật Bản mới đây cho thấy rằng chúng cũng có thể cải thiện sức khỏe tâm thần cho bạn nơi sở làm.
Nhiều người để một cây nhỏ trồng trong nhà trên bàn giấy làm việc đă có mức độ lo lắng và căng thẳng thấp hơn vào cuối thời gian 4 tuần.
Nghiên cứu, mà các nhà nghiên cứu đă hướng dẫn 63 người tham gia là những người làm việc toàn thời gian trong công việc bàn giấy lấy 3 phút giải lao khi họ cảm thấy “bị mệt mỏi” để để ư tới, tưới nước và ngắm cây để trên bàn giấy. Những cây phổ thông nhất được chọn là những cây kokedamas (cây nhỏ trồng bằng cách bó rêu chung quanh) của Nhật và cây mọng nước.
Qua một khóa 4 tuần, những người tham gia đă ghi lại nhịp đập của họ (là chỉ dấu tốt về phản ứng căng thẳng của cơ thở của bạn) trước và sau khi xem những cây nhỏ trồng trên bàn giấy và trả lời các thăm ḍ để đo trạng thái tâm lư và mức độ lo lắng của họ. Khoảng 27% người tham gia trải qua sự sút giảm đáng kể trong nhịp đập của họ vào cuối thời gia để ư đến cây, và điểm lo lắng của những người tham gia đă giảm đáng kể.
Như thế điều ǵ làm cho những cây để trên bàn giấy có lợi ích đặc biệt? Có cây để ngắm trong hiện tại là sự lành mạnh, bởi v́ nó làm giảm sự chú ư đến cả đống việc làm ở văn pḥng, theo các tác giả nghiên cứu cho thấy. Nghiên cứu khác cho thấy rằng thiên nhiên có thể phục vụ như liều thuốc giải độc đối với sự kích thức thái quá hay “mệt mỏi v́ tập trung,” cũng như thúc đẩy nhận thức.
Ngoài việc nh́n nắm cây xanh lá, các nhà nghiên cứu đă viết rằng việc phát triển “sự say mê cái êm ái” đối với cây làm có thêm “dù nhẹ nhưng có cảm xúc đầy ư nghĩa” mà tăng cường nhiều lợi ích. Các nhà nghiên cứu lưu ư rằng những cây chết “không có ảnh hưởng quá sâu đậm lên căng thẳng tâm lư của những người tham gia.
Trong nghiên cứu này, các cây chỉ cao và rộng vài inches, và bạn có thể t́m thấy cây trồng trong nhà với giá chỉ $3 tại một cửa hàng. Chẳng hạn, những cây sống bằng không khí bao gồm trong nghiên cứu này chỉ tốn $3 được mua tại tiệm Lowe’s.
Trong khi nghiên cứu này là nhỏ, nghiên cứu khác đầy hứa hẹn đă cho thấy rằng chỉ cần bỏ thời gian cho thiên nhiên th́ có ảnh hưởng tích cực lên kư ức, tâm trạng, sáng tạo và năng suất. Thí dụ một nghiên cứu trong năm 2014 cho thấy rằng thêm cây trong văn pḥng làm việc có thể gia tăng năng suất làm việc của công nhân tới 15%. Và một nghiên cứu vào năm 2012 cho thấy rằng đi bộ trong thiên nhiên có thể giúp những người bị bệnh trầm cảm nặng.
Nếu việc làm của bạn không cho phép bạn có cây để trên bàn giấy, th́ có nhiều thứ khác mà bạn có thể làm qua ngày để có nhiều lợi ích tương tự. Hăy nghĩ tới việc đi bộ trong con đường làm giống cảnh thiên nhiên, giống một công viên hay hàng cây, vào giờ giải lao của bạn. Nhiều nghiên cứu khác đă cho thấy rằng việc đi bộ trong thiên nhiên làm giảm lo lắng, sự suy nghĩ nhiều và tâm trạng tiêu cực, trong khi làm gia tăng hoạt động trí nhớ.
Ăn Nhiều Chất Béo Làm Mất Thị Lực Ở Tuổi Già
03/01/2020
Việt Báo
Suc Khoe_an nhieu chat beo lam mat thi luc
Các chế độ ăn uống nặng nề gồm thịt đỏ và thực phẩm nhiều chất béo có thể dẫn tới nguyên nhân làm mất thị lực trong những người Mỹ cao niên, theo một nghiên cứu mới cho thấy.
Nghiên cứu cho thấy rằng những người ăn theo các chế độ ăn uống Tây Phương tiêu chuẩn càng nhiều th́ họ dễ phát triển bệnh mắt mà cướp đi thị lực chính của họ -- thoái hóa thị lực liên quan đến giai đoạn cuối của đời.
“Thứ bạn ăn dường như là quan trọng đối với thị lực của bạn, và việc mất thị lực của bạn vào cuối đời có xảy ra hay không,” theo tác giả đứng đầu nghiên cứu Amy Millen cho biết. Bà là phụ tá giáo sư trong khoa dịch tể và sức khỏe môi trường tại Trường Chuyên Môn Sức Khỏe và Sức Khỏe Công của Đại Học tại Buffalo, tại thành phố Buffalo tiểu bang New York.
“Người ta biết rằng chế độ ăn uống ảnh hưởng đến nguy cơ tim mạch và nguy cơ béo ph́, nhưng công chúng có thể không biết rằng chế độ ăn uống có thể ảnh hưởng tới việc mất thị lực,” theo Millen cho biết.
Thoái hóa thị lực liên quan đến tuổi tác (AMD) xảy ra khi một phần con mắt được gọi là vùng cầu vàng bị thiệt hại. Đôi khi điều này xảy ra khi lớp bồi đắp được gọi là vỏ thủy tinh gia tăng lên vùng cầu vàng. Hay nó có thể xảy ra khi các tế bào máu mới tiếp tục h́nh thành và chảy máu, tạo vết sẹo vùng cầu vàng, theo Viện Nhăn Khoa Mỹ cho biết.
Di truyền và hút thuốc được biết là các yếu tố nguy hiểm cho sự thoái hóa thị lực liên quan đến tuổi tác.
Nghiên cứu gồm 1,300 người từ một kiểu mẫu tiêu biểu trên toàn quốc. Hầu hết đều không có sự thoái hóa vùng cầu vàng. Có 117 người đă bị AMD trước, và 27 người bị sau đó.
Tất cả những người tham gia nghiên cứu, đă hoàn tất các thăm ḍ về các chế độ ăn uống của họ hai lần trong thời gian 18 năm nghiên cứu.
Các nhà nghiên cứu đă chọn các loại thực phẩm trong 29 loại để đo lường phẩm chất của chế độ ăn uống.
Họ khám phá rằng những người ăn nhiều theo chế độ ăn uống Tây Phương th́ thường phát triển AMD thời kỳ cuối đời. Các thực phẩm liên kết với nguy cơ cao gồm:
- Thịt đỏ và thịt chế biến
- Chất béo, như margarine và bơ
- Bơ sữa có chất béo cao
- Thực phẩm chiên.
“Chế độ ăn uống là cách mà bạn có thể sửa đổi nguy cơ mất thị lực cuả bạn để tránh bị thoái hoá vùng cầu vàng liên quan đến tuổi tác,” theo Millen cho biết, đặc biệt nếu bạn có người trong gia đ́nh bị mắc bệnh.
Bà cho biết rằng v́ nghiên cứu chỉ là quan sát, nó không thể chứng minh rằng việc ăn các thực phẩm lành mạnh làm giảm nguy cơ của AMD, nhưng bà nói rằng nó đă cho thấy các thực phẩm mà bạn có thể không muốn ăn thường.
Bác sĩ nhăn khoa Avnish Deobhakta tại New York Eye and Ear Infirmary of Mount Sinai tại Thành Phố New York, người không tham gia nghiên cứu, nhưng nói rằng ông đă không ngạc nhiên bởi các khám phá này.
“Nghiên cứu này cho thấy những ǵ chúng tôi đă nghi ngờ. Chế độ ăn uống nhiều thực phẩm béo, thịt chế biến và ngũ cốc tinh chế tạo ra h́nh thái nghiêm trọng hơn của sự thoái hóa vùng cầu vàng,” theo Decobhakta cho biết.
Cả Millen và Deobhakta đều cho rằng sự viêm được gây ra bởi chế độ ăn uống không lành mạnh và căng thẳng trên các tế bào trong mắt là động cơ gia tăng nguy cơ.
“Cặp mắt là lính gác cho phần c̣n lại của cơ thể. Trong các mạch máu nhỏ li ti của con mắt, ngay cả những thay đổi nhỏ mà bạn không nhận thấy trong các bộ phận khác, bạn sẽ thấy trong mắt,” theo Deobhakta.
Như thế, bạn có thể bù đắp cho một đời ăn uống không lành mạnh? Điều đó không được biết. Nhưng cả hai chuyên gia đều cho rằng chế độ ăn uống lành mạnh - đầy đủ các loại rau (đặc biệt là rau xanh đậm) và trái cây và cá béo - chứa các chất dinh dưỡng quan trọng cho sức khỏe của mắt, bao gồm lutein và zeaxanthin.
“Thật khó để chuyển đổi cách bạn ăn uống qua đêm, nhưng điều này th́ chắn chắn là tiến tŕnh kéo dài nhiều thập niên, như thế hăy thử thay đổi từ từ sang thói quen trong sạch với thức ăn. Hăy thử bổ sung chế độ ăn uống hiện tại của bạn với nhiều rau cải hơn và ăn nhiều cá hơn,” theo Deobhakta cho biết.
Và cả hai chuyên gia đều mạnh mẽ khuyên là không nên hút thuốc lá
10 Cách Tự Nhiên Trị Bệnh Cảm Cúm
02/01/2020
Việt Báo
Suc Khoe_Cam cum
Các Trung Tâm Kiểm Soát và Ngăn Ngừa Bệnh Tật (CDC) Hoa Kỳ gần đây đă cho thấy rằng bệnh cúm trong năm nay đă lan rộng tại 30 tiểu bang và đă có tới 2,000 người mất mạng. CDC phỏng đoán rằng có ít nhất 3.7 triệu người bị bệnh, với 32,000 người phải vào bệnh viện.
Mặc dù tất cả chủng ta đều được khuyên đi chích ngừa cúm, CDC báo cáo rằng chỉ có 44% người trưởng thành có đi chính ngừa vào năm ngoái.
Chích ngừa là cách tốt nhất để chống bệnh cúm, nhưng bạn có thể tăng cường hệ miễn nhiễm của bạn một cách tự nhiên để ngăn ngừa bệnh cúm.
Bác sĩ Ellen Kamhi, tác giả của sách “Natural Medicine Chest” và giáo sư y khoa, nói với báo Newsmax rằng có nhiều cách tự nhiên giúp xây dựng hệ miễn nhiễm để giảm cơ hội bị bệnh hay làm cho bệnh bớt trầm trọng.
Sau đây là một số đề nghị chống lại bệnh cúm bằng cách tự nhiên.
1-Rửa tay thường xuyên. Đây là cách số 1 để tự bảo vệ chính bạn. Xà pḥng và nước là tốt nhất, nhưng nếu không có, th́ dung chất rửa tay có chất cồn. Xà pḥng chống vi khuẩn cung cấp việc bảo vệ, đặc biệt chống vi khuẩn.
2-Uống Echinacea [cây cúc dại]. Loại dược thảo được nghiên cứu kỹ lưỡng này làm tăng khả năng vận động của các tế bào bạch cầu, những người lính của cơ thể bảo vệ hệ thống miễn dịch. Bạn có thể t́m thấy echinacea dưới nhiều h́nh thức.
3-Thử dược thảo goldenseal. Khi dùng chung với echinacea sẽ giúp trị cúm, cảm, và những nhiễm trùng đường hô hấp. Goldenseal cũng làm dịu màng nhầy và khi được sử dụng như một loại trà, nó làm giảm đau cổ họng.
4-Ăn nấm. Chúng được thừa nhận rộng răi là có lợi cho việc nâng cao hệ miễn nhiễm. Những nấm này có chứa nhiều beta-glucans, thành phần năng hoạt của nấm, cung cấp thêm sự bảo vệ cơ thể cần khi đến mùa cao điểm cảm cúm.
5-Ăn cơm cháy đen. Bryce Wylde, BSc, bác sĩ thiên nhiên từ Toronto, nói với Newsmax rằng ông dùng thực phẩm hiệu quả này cho chính gia đ́nh ông và các bệnh nhân để ngăn ngừa cảm cúm. “Cơm cháy đen chứa flavonoid và anthocyanin có khả năng đáng chú ư để kích thích hệ thống miễn dịch của cơ thể,” theo ông cho biết.
6-Dùng nước muối để trị nghẹt mũi. Rửa mũi bằng nước muối giúp phá vỡ nghẹt mũi trong khi loại bỏ các vi khuẩn và vi trùng. Pha ¼ muỗng muối và ¼ nước baking soda trong 8 ounces nước ấm. Dùng ống tiêm hay dụng cụ xịt nước để phun nước vào mũi của bạn, mỗi lần một lỗ mũi.
7-Tắm bằng hơi nước. Ṿi sen hơi nước nóng, ẩm ướt giữ ẩm cho lỗ mũi của bạn và có thể giúp bạn thư giăn. Nếu bạn bị chóng mặt v́ cúm, hăy tắm ṿi sen ướt nhưng ngồi trên ghế gần đó và hít hơi bốc ra.
8-Xoa dưới mũi của bạn. Thoa dầu bạc hà hoặc hít dầu khuynh diệp có thể giúp mở đường thở và làm dịu làn da bị kích thích. Thoa dầu ở bên ngoài, dưới mũi của bạn, không phải bên trong lỗ mũi.
9-Kê thêm gối dưới đầu của bạn. Nâng đầu cao hơn có thể giúp bớt bị nghẹt mũi.
10-Ăn thức ăn chống nhiễm trùng. Những thức ăn này gồm chuối và cơm để hạn chế tiêu chảy và làm dịu dạ dày khó chịu, trái blueberries chứa nhiều aspirin tự nhiên để hạ sốt, ớt để mở đường mũi, cranberries để ngăn vi khuẩn bám vào các tế bào trong đường tiết niệu và trà xanh có chứa catechin, một chất hóa học có thể có đặc tính chống vi khuẩn và chống tiêu chảy tự nhiên. Và đừng quên món cháo gà! Các loại canh ấm có thể giúp bạn chống lại nhiễm trùng và giúp bạn cảm giác khỏe hơn khi bị bệnh. Thêm một vài tép tỏi băm nhỏ bỏ vào canh để có thêm năng lượng chống vi trùng và vi khuẩn.
Nhớ rằng, nếu triệu chứng bệnh của bạn trầm trọng mà không thấy khá hơn trong một hoặc hai tuần, th́ nên đi khám bác sĩ.
10 Huyền Thoại Về Sức Khỏe Mà Bây Giờ Không Nên Tin
27/12/2019
Việt Báo
Tất cả chúng ta đều có ư tưởng về những ǵ mà chúng ta nghĩ là tốt và xấu cho sức khỏe của ḿnh, nhưng bao nhiêu điều mà chúng ta tin th́ thực sự là thật? Chúng ta bị phá bởi rất nhiều tin tức và h́nh dung ra điều ǵ là thật và điều ǵ là không thể chịu đựng đước. Đó là lư do tại sao Best Life có những chuyên gia cân nhắc về điều nào là sự thật và điều nào là điên khùng. Sau đây là 10 huyền thoại về sức khỏe mà họ đă khám phá.
1-Cholesterol là xấu cho bạn. Qua nhiều năm, chúng ta đă được nói cho biết rằng cholesterol là xấu cho sức khỏe của chúng ta nhưng điều này không hoàn toàn đúng. “Tổng số cholesterol trong cơ thể của bạn th́ không quan trọng bằng bao nhiêu cho mỗi loại mà bạn có trong máu của ḿnh,” theo Lynne Wadsworth, huấn luyện viên sức khỏe toàn diện, giải thích. Bạn có cholesterol tốt (HDL) và bạn cũng có cholesterol xấu (LDL), là loại gây bệnh tim.
2-Đói th́ có hiệu quả cho giảm cân. Giảm số thực phẩm mà bạn ăn tới mức mà bạn thường xuyên bị đói là không phải cách tốt nhất để giảm cân. Nó thực sự c̣n có thể có hậu quả ngược lại. “Ăn quá ít hay nhịn đói là ư tưởng rất xấu, và nó thực sự đưa tới việc tăng cân,” theo bác sĩ gia đ́nh Mashfika Alam cho biết. “Ăn chế độ ăn uống cân bằng, calorie thấp sẽ giúp cho bạn giảm cân.”
3-Bắt đầu giảm cân bằng giải độc. Nước ép trái cây hoặc giải độc có vẻ như là cách tuyệt vời để giảm cân nhanh, nhưng đây thực sự là một huyền thoại về sức khỏe đi kèm với các tác dụng phụ nghiêm trọng. Julie Lohre, huấn luyện viên có giấy phép và chuyên gia dinh dưỡng, nói rằng, “Các trái thận và lá gan của chúng ta chăm sóc việc thải các chất độc trong cơ thể của ḿnh, v́ vậy ngoại trừ bạn có vấn đề với những bộ phận này, sẽ không có ǵ thêm. Hầu hết các đơn vị được sử dụng trong loại nước giải độc thông thường làm mất nước trong cơ thể và có thể gây ra các vấn đề về đường ruột như tiêu chảy, do đó, việc giảm cân bạn thấy trong vài ngày thường chỉ là do mất nước.”
4-Tăng cân có nghĩa là sức khỏe xấu. Chỉ cân lượng không thôi th́ không phải là chỉ dấu tốt của sức khỏe. Một người gầy có thể rất không khỏe mạnh trong khi một người mang cân nặng hơn một chút thực sự có thể có sức khỏe tốt. "Chúng ta cần ngừng tập trung vào cân nặng và thay vào đó tập trung vào khuynh hướng di truyền kết hợp với các hành vi sức khỏe tích cực," theo nhà tâm lư học Angela Grace cho biết. "Cảm thấy béo c̣n tệ hơn là béo."
5- Cà phê có thể ḱm hăm sự phát triển của trẻ em. Các thế hệ cha mẹ đă tạo ra huyền thoại sức khỏe này, nhưng các nhà nghiên cứu hiện đang bác bỏ nó.
“Cơ sở của huyền thoại này bắt nguồn từ ư tưởng rằng chất cà phê trong cà phê có thể là nguyên nhân gây loăng xương, thiếu vitamin D khiến xương dễ găy,” theo Kristen Scheney, chuyên gia dinh dưỡng, cho hay. “Tuy nhiên, sau nhiều nghiên cứu, không có phát hiện kết luận nào được thực hiện để cho thấy mối quan hệ giữa việc uống cà phê và sự phát triển bị suy giảm.”
6-Nước đóng chia th́ tốt hơn nước máy. Dù chúng ta đă nghe được điều ǵ, nước máy tại hầu hết các thành phố đều an toàn và sạch để uống như nước đóng chai. Thực tế, Bác Sĩ Morton Tavel giải thích rằng nước máy thường chứa các khoáng chất, magnesium, và calcium hữu ích.
7-Nứt đốt ngón tay gây viêm khớp. Nghe việc nứt đốt ngón tay có thể gây khó chịu cho một số người, nhưng nó sẽ không gây ra viêm khớp. "Các 'nứt' chỉ đơn giản là làm nổ bong bóng trong chất lỏng bôi trơn tay, được gọi là chất lỏng hoạt dịch," theo Scheney cho biết. Điều đó nói rằng, nứt đốt ngón tay có thể dẫn đến giảm sức mạnh cầm nắm và sưng ở tay.
8-Đi bộ 10,000 bước là con số hoàn hảo cho thể dục tạo h́nh. Nhiều người đă đếm bước đi của họ trong nỗ lực đạt tới có số vàng 10,000 đó, nhưng điều này sẽ không làm cho bạn có ngoại h́nh tốt. “10,000 bước, nhưng 8 ly nước, là một hướng dẫn tùy ư được viết bởi một người đă tính bao nhiêu calorie để đi bộ 10,000 bước đốt sạch và xác định rằng là con số tốt,” theo Janis Isaman, chủ nhân của My Body Couture, cho biết.
9- Sô cô la gây ra mụn trứng cá. Có nhiều yếu tố khác nhau góp phần tạo ra mụn trứng cá, nhưng sô cô la th́ nằm trong đó. Các nghiên cứu hiện đă phủ nhận huyền thoại sức khỏe này. Các nhà nghiên cứu điều hành các nhóm kiểu mẫu quan sát thấy không có sự khác biệt rơ ràng giữa những người tham gia đă ăn sô cô la và những người không ăn.
10- Bạn chỉ cần kem chống nắng khi có mặt trời. Điều này không đúng, theo Joel Schlessinger, bác sĩ chuyên về da, cho biết. “Bất kể thời tiết là ǵ, bạn nên siêng năng thoa kem chống nắng quanh năm,” theo Schlessinger cho biết. “Mỗi buổi sáng bạn nên thoa kem chống nắng lên những chỗ da để lộ ra ngoài và thoa lại kem chống nắng ít nhất 2 tiếng đồng hồ một lần.”
Cá
17/12/2019
Bác sĩ Nguyễn Ư Đức
BS_NGUYEN_Y_DUC nguyen y du
Bác sĩ Nguyễn Ư Đức
Cá là những động vật máu lạnh, sống dưới nước, thở bằng mang, h́nh thon dài, trên ḿnh có vẩy, di chuyển bằng vây và đuôi.
Các nhà khoa học đă tả và đặt tên cho hơn hai chục ngàn loại cá. Phần mềm của các động vật này được dùng làm thực phẩm, mà ta thường gọi chung là cá. Nhưng xương và đầu cá ninh cũng cho nước dùng rất ngọt và có nhiều chất bổ dưỡng.
Theo báo cáo của Liên Hiệp Quốc vào năm 1995 th́ tỷ lệ chất đạm do cá cung cấp cho dân Á Châu là 26%; 17% cho dân Phi Châu, 9% dân Âu Châu và chỉ có 7% ở Bắc và Trung Mỹ Châu.
Có đến 75% tổng số cá bắt được trên thế giới được dùng làm thực phẩm cho con người, số c̣n lại được chế biến làm thực phẩm cho gia súc.
Nhu cầu tiêu thụ cá của dân chúng cáng ngày càng tăng. Căn cứ vào sự gia tăng của dân số, th́ vào năm 2010 nhu cầu này có thể lên tới 120 triệu tấn, so với 85 triệu tấn vào thập niên 1990.
Như vậy, cá là nhóm dinh dưỡng chất đạm chính yếu tại nhiều quốc gia thuộc châu Á, châu Phi. Châu Âu đứng hàng thứ nh́ trong việc tiêu thụ cá.
Ở một số quốc gia phát triển, nhiều người quên mất nguồn dinh dưỡng nhiều chất đạm này mà ăn nhiều thịt động vật có vú hay có cánh, vừa nhiều calo lại nhiều mỡ béo.
1-Giá trị dinh dưỡng.
Cá là một thực phẩm có giá trị dinh dưỡng khá cao với lượng chất đạm đáng kể lại dễ tiêu, ít mỡ. Cá có đủ các loại amino acid cần thiết là những thứ mà cơ thể lại không tạo ra được, phải trông cậy vào thực phẩm.
Cá có nhiều sinh tố A, D, K và các sinh tố nhóm B; nhiều khoáng chất như iod, calci, phospho, sắt, kali, đồng và fluor. Đặc biệt xương cá đóng hộp sardine và salmon đóng hộp có rất nhiều calci.
Mỡ của cá hầu hết thuộc loại chất béo chưa băo ḥa dạng đa rất dễ tiêu, sẵn sàng để tế bào cơ thể dùng. Mặc dù có cholesterol, nhưng cá có ít mỡ băo ḥa nên nó không làm tăng cholesterol trong máu .
Về thành phần hóa học, cá có từ 66- 84 % nước, 15- 22 % đạm, 0.1- 22 % chất béo và khoáng chất, 0.8- 2% sinh tố.
Lượng chất đạm và lượng dầu trong cá thường thay đổi khác nhau ở các loại cá.
-loại ít dầu (dưới 5 %) thường có nhiều đạm( 15- 20 %) như cá morruy, cá ngừ ( tuna), cá bơn lưỡi ngựa (halibut);
-loại dầu trung b́nh 5-10 % dầu, nhiều đạm như loại cá hồi salmon;
-loại cá nhiều dầu (trên 15 %) ít đạm (dưới 15%) như cá hồi trout.
Tuy nhiên thành phần này cũng thay đổi tùy theo thực phẩm nuôi cá, vùng sinh trưởng, trọng lượng, độ tuổi của cá và mùa bắt cá. Chẳng hạn cá thu (mackerel) đánh bắt vào mùa hè có nhiều dầu hơn mùa xuân.
Đầu cá có lượng đạm cao nhất, ḿnh cá có nhiều nước nhất, phần đuôi có nhiều chất béo và nước.
Nhiều người cho là cá có mầu đỏ th́ có nhiều dầu cá và chất glycogen. Thực ra, mầu của cá là do những phần tử huyết tố nằm trong phần mềm của cá. C̣n cá hồi salmon, cá trout có mầu hồng hấp dẫn là nhờ chất carotinoid trong tôm cua, côn trùng mà cá đă ăn vào.
Một điểm cần lưu ư về khía cạnh dinh dưỡng là không có ǵ khác biệt giữa cá nuôi trong trang trại và cá bắt từ sông lạch hoặc ngoài biển cả. Cá trong thiên nhiên th́ sống bằng cá con, tôm tép, thực vật. Trong trang trại, cá được nuôi bằng thực phẩm chế biến từ đậu nành, ngô; được ngừa bệnh bằng kháng sinh. Đôi khi người ta c̣n sử dụng chất tăng trưởng để cá lớn hơn hoặc dùng thuốc ngừa sanh đẻ để cá chỉ lớn mà không sinh trứng.
2-Ưu điểm trong việc ăn cá
Theo kinh nghiệm dân gian th́ ăn nhiều cá có những ích lợi như ít mắc bệnh tim, ít bị kích tim, huyết áp ở mức trung b́nh, chức năng của thận tốt, bớt bị phong thấp, ít bị bệnh vẩy nến, mầu da hồng đẹp, tuổi thọ cao hơn.
Cá cũng giúp cho thai nhi tăng trưởng nhanh, năo bộ phát triển mạnh nên cá là món ăn được phụ nữ mang thai ở các quốc gia đang phát triển ưa chuộng. Tuy nhiên, mới đây các nhà khoa học cũng lưu ư rằng một số cá có thể bị nhiễm thủy ngân, có tác dụng xấu đối với thai nhi. Họ khuyên các bà nên cẩn thận và chỉ nên ăn cá hai lần một tuần.
Năm 1998, Theo kết quả nghiên cứu của bác sĩ Christine M. Albert (Boston, Hoa Kỳ) được công bố năm 1998 th́ mỗi tuần ăn cá một lần sẽ giảm được 52% nguy cơ chết đột ngột v́ bệnh tim, nhưng nguy cơ bị lên cơn đau thắt tim (heart attack) th́ không thay đổi.
Một nghiên cứu khác lại cho rằng ăn cá ba lần một tuần th́ những bệnh về tim mạch giảm xuống rất nhiều. Đó là nhờ trong mỡ cá có nhiều loại aci béo, đặc biệt là omega-3 và omega- 6.
Nói chung, cá rất ngon, bổ dưỡng, ta nên ăn.
3-Những điều cần lưu ư khi ăn cá.
-Khi ăn cá sống ăn gỏi, cần cẩn thận chọn cá và làm cá thật kỹ, v́ cá có thể bị nhiễm kư sinh trùng, gây ra bệnh cho người ăn. Có nhiều kư sinh trùng như sán cá(Fish Tapeworm), lăi Clonorchis, Epistorchis, Angiostronggylus cantonensis truyền từ chuột sang cá.
-Cá có nhiều dầu như cá trích (herring), cá thu mua về cần được nấu ngay v́ để lâu, dầu cá mau hư, dễ gây nhiễm độc.
-Loại cá lớn, sống lâu ngoài biển như cá ngừ, cá mũi kiếm ( swordfish) có thể tích tụ nhiều kim loại nặng, độc hại cho cơ thể như thủy ngân. Tuy nhiên, cá đóng hộp thường an toàn hơn v́ đă được kiểm tra trong khi chế biến. Phụ nữ có thai không nên ăn các loại cá này để tránh gây ảnh hưởng xấu cho thai nhi.
-Cá sống ở gần các nhà máy có thể nhiễm một số hóa chất độc, nhất là những nơi mà nhà máy xả nước dư thừa xuống sông, xuống lạch.
-Xương cá, nhất là những xương nhỏ, cũng là mối nguy hiểm cần quan tâm đối với người già và trẻ em khi sử dụng loại thực phẩm này.
4 Lựa cá
Thực phẩm các loại cần phải tươi th́ ăn mới ngon, từ rau trái tới thịt cá. Chỉ chế biến khi c̣n tươi mới bảo đảm được phẩm chất tốt cho món ăn.
Với cá, yêu càu c̣n quan hệ hơn v́ cá là những sinh vật rất mỏng manh, hương vị của cá mau hư khi mang ra khỏi môi trường nước (con cá nó sống v́ nước).
Cho nên khi mua nên cố gắng lựa những con cá càng tươi càng tốt, lư tưởng là cá sống vừa mới bắt từ dưới nước. Đa số cá chuyên trở từ sông biển về đều được ngâm trong nước đá pha vài hóa chất để giữ cá tươi hoặc chlorine để diệt vi khuẩn.
a-Cá tươi ngon cần hội đủ những tiêu chuẩn tối thiểu sau đây:
-Da hồng, vẩy óng ánh nhiều mầu, dính chặt vào thịt;
-Mang đỏ hỏn, không nhớt;
-Mắt trong, đầy, long lanh;
-Thịt dính vào xương và chắc nịch, lấy ngón tay ấn vào buông ra th́ thịt dội ra ngay;
-Mùi tanh nhẹ, chứ không bốc mùi ươn hôi của cá chết.
Cá cắt thành từng khúc, miếng thịt c̣n ướt bóng, thớ thịt dính liền không khô hay đổi mầu bạc thếch.
Với cá đông lạnh, cá phải cứng trong nước đá, không đổi mầu hoặc trắng bệch, mùi nhẹ không ươn. Cá được gói trong giấy đặc biệt để khỏi thấm hơi nước, và không có không khí giữa cá và giấy bọc.
b-Cá được bán dưới nhiều h́nh thức:
-Cá nguyên con mới bắt ở dưới nước lên, c̣n đủ các bộ phận, cần được cạo vẩy, bỏ ruột, vây, đuôi trước khi nấu. Người bán có thể làm việc này cho khách.
-Cá cũng có thể đă được mổ ruột, cạo vẩy nhưng đầu đuôi vẫn c̣n. Cá làm sẵn chỉ việc nấu v́ ruột đă được moi bỏ, vẩy cạo, vây đuôi cắt bỏ.
-Cá cắt sẵn như lườn cá nạc từng miếng ( filet) không xương, hoặc cá khúc c̣n xương để thêm hương vị và khoáng calci; hoặc từng thỏi cá nạc bằng cỡ ngón tay sẵn sàng để ướp thêm gia vị và nấu nường.
Tất cả đều phải có thịt chắc, mầu hồng hay trắng tươi, mùi tanh nhẹ không ươn thối.
4-Bảo quản cá.
Cá mua về, nếu không ăn liền, nên cất ngay vào tủ lạnh, ngăn dưới cùng . Đô lạnh càng thấp th́ cá càng chậm hư hao. Nhiệt độ trong khoảng từ 2ºC đến 7ºC là tốt nhất.
Cá đóng hộp có thể được bảo quản nguyên trong hộp như khi mua về.
Cá đă làm sẵn khi mang về cần bỏ ra đĩa, che đậy bằng giấy nylon hay giấy nhôm và chỉ nên giữ trong tủ lạnh vài ba ngày kẻo cá ươn, mất ngon.
Cá đông lạnh được giữ để quanh năm. Đây là cách rất tốt để tích trữ cá và chỉ nên để dành loại cá ngon, quư.
Nên làm sạch cá (bỏ ruột, cạo vẩy, bỏ đầu) trước khi để ngăn đá để khỏi choán chỗ và gói bằng giấy chống độ ẩm, và chống mùi vị khác.
Ghi rơ tên loại cá, ngày tháng, trọng lượng để dễ dàng khi cần dùng. Tuy nhiên cũng không nên giữ lâu quá sáu tháng. Xin nhớ là cá đông lạnh không ngọt thịt bằng cá tưới.
Chỉ làm ră đá đông lạnh trước khi nấu, bằng cách tốt nhất là để trong tủ lạnh khoảng 24 giờ.
Nếu cần ră mau hơn, có thể để nguyên gói giấy bọc trong chậu và cho nước lạnh chẩy qua. Không nên ngâm trong nước nóng hoặc để ră ở nơi nóng, nắng v́ như vậy vi khuẩn dễ làm hư cá.
Sau khi ră đá th́ ăn cá ngay không nên cất lại vào tủ đá, v́ vi khuẩn có thể đă xâm nhập cũng như cá bắt đầu hư hỏng.
Cá nạc từng miếng hay thỏi có thể không cần ră đá trước khi nấu mà chỉ cần nấu lâu hơn một chút.
Cá đóng hộp rất tiện lợi, chiếm tới 40% tổng sản lượng cá. Cá hộp sẵn sàng để ăn mà không cần nấu nướng lại có hương vị đặc biệt cũng như có rất nhiều năng lượng, vỉ thế khi ăn nên chắt bỏ bớt dầu cá.
Nên giữ cá hộp nơi lạnh, khô ráo nhưng không giữ lâu quá một năm hoặc hạn dùng ghi trên hộp.
Chọn mua những nguyên vẹn, không móp hoặc phồng to, v́ rất có thể hộp ấy đă bị nhiễm khuẩn độc hại.
Cá có thể bảo quản bằng cách ướp muối, sấy khô, hun khói hoặc ướp nước sốt gia vị. Cá ướp thường có nhiều muối natri, nên người cao huyết áp chỉ nên hạn chế. Cá ướp cũng nên cất giữ trong tủ lạnh nhưng không nên để lâu quá dăm tuẫn lễ.
Vùng Châu Đốc- An Giang có món khô cá tra phồng rất độc đáo: thịt của cá chắc nịch, mầu vàng óng, miếng cá khô lóng lánh dưới ánh mặt trời, chưa ăn đă thèm. Chỉ cần ăn cá khô với cơm nguội cũng đủ nhớ măi An Giang.
Cá đă nấu chín có thể để dành ba bốn ngày trong tủ lạnh hoặc bốn năm tháng trong tủ nước đaa. Cá chưa nấu chín chỉ nên giữ trong tủ lạnh độ hai ba ngày nhưng có thể giữ tới sáu tháng trong tủ đông đá.
Cá đông lạnh thường mất đi một phần giá trị dinh dưỡng v́ chất đạm và chất béo bị chuyển hóa, biến chất.
Nhiều người tưởng cá đắt hơn thịt, nhưng thực ra so với hiệu quả sử dụng th́ ăn cá có lợi hơn mà thời gian nấu cũng mau hơn, không phải mất công ướp gia vị lâu như thịt. Trung b́nh, chỉ cần một kư cá cho bốn người ăn là đủ một bữa cơm
5-Vài món ăn đặc biệt
a-Trứng cá
Đây là món ăn b́nh dân rất hấp dẫn nhưng cũng được giới thượng lưu ưa chuộng. Trứng cá chép, cá chuối từng buồng béo ngậy mà rán bơ hay hấp với vài vị thuốc bắc th́ tuyệt hảo, vừa béo vừa bùi.
Người Âu Mỹ thích ăn trứng (caviare) của cá lớn như hồi, cá chép (carp), cá ngừ , cá tuyết (cod) đặc biệt là cá tầm( sturgeon). Cá tầm có thể nặng tới 1500kg và sống lâu hàng trăm năm.
Trứng cá rất dễ hư, nên khi mua cần lựa trứng thật tươi. Về nhà nếu không ăn liền phải cất ngay trong tủ lạnh.
Trứng cá bán trên thị trường thường được ướp khá mặn nên có nhiều natri (khoảng 2g trong 100g trứng). Trứng có nhiều năng lượng ( một th́a cà phê có tới 40 calor), nên không tốt cho những người đang muốn giảm cân hoặc bị tăng huyết áp.
b- Vi cá
Vi cá là những món ăn ưa thích của người Á Đông. Cá càng to th́ vi càng lớn.
Vi cá thường được lấy từ các loại cá mập ( đen, xanh, xám. cồn...) , cá mú chiên, cá mú giấy, cá hồng, cá heo, cá thu.
Để làm cước cá, vi cá được ngâm nước sôi, cạo sạch lớp da rồi tách từng sợi cước nhỏ cấu tạo thành vi. Vi cá là món ăn rất đắt tiền.
Vây cá mập c̣n được coi là trị được bá bệnh nhất là có công năng làm cường dường, tăng sinh lực.
c- Da cá
Miền B́nh Định có món da cá mú bông phơi khô. Khi ăn cắt nhỏ bằng đầu đũa, rang với cát nóng rồi ngâm nước lă cho nở ra, thêm gia vị mắm tỏi, lá dăm. Người B́nh Định có lưu truyền câu nói dan gian ca ngợi món ăn này: “ Nhất da cá mú bông, nh́ ḷng cá chẽm”.
c-Ruột cá
Thực ra là chỉ chung cả tim, gan, ruột, bao tử, bong bóng, trứng cá, tinh dịch cá... là món ăn rất ngon.
Bộ đồ ḷng cá nóc được người miền Nam rất trân trọng và thường được dành cho vị khách quư hoặc người được trọng vọng nhất trong bàn ăn. Kẻ hậu sinh mà vội vàng lấy bộ ḷng trước mọi người th́ được cho là “ chưa học ăn, học nói”
Cá càng to, bộ ḷng càng lớn. Ḷng ít khi được bán ở chợ mà dân chài thường giữ lại cho gia đ́nh bạn bè.
Làm ḷng cá không phức tạp như ḷng ḅ, ḷng heo. Chỉ cần lộn trái bao tử và ruột, sát chút muối là hết mùi tanh.
Ḷng cá nấu canh chua th́ là ăn với hoa chuối, rau ngổ điếc th́ ngon hết chỗ nói. Sành điệu như các cụ ngày xưa th́ phải thêm vào tí ớt, chút nước cơm.
Ḷng cá không cứng như ḷng ḅ, không dai như ḷng heo, không mềm như ḷng gà, ḷng vịt mà có hương vị khác hẳn. Dạ dầy cá khi nhai phát ra âm thanh sần sật; bong bóng cá và ruột th́ dẻo dẻo, dai dai.
Ḷng cá cũng được làm mắm (gọi là mắm ruột), ăn với rau sống, dưa chuột, chuối chát, khế chua th́ chẳng sơn hào hải vị nào ngon hơn. Mắm ruột An Giang là món ăn quê hương nổi tiếng khắp ba miền Trung Nam Bắc.
Bong bóng cá thiều, cá sú, cá đường phơi khô đă được giới sành ăn coi là “hải vị trân hào” v́ có nhiều chất bổ dưỡng, nhiều người cho là có thể “cải lăo hoàn đồng”.
d-Đầu cá.
Người sành ăn rất thích ăn đầu cá, cho là bổ dưỡng v́ nhiều mỡ cá béo ngậy Hai miếng thịt ở hai bên má rất ngọt và thơm.
Đầu cá mè, cá chép mà nấu canh chua với mẻ hoặc bỗng rượu, củ chuối non thái mỏng... là món ăn ngon và mát.
Có người nấu tầu hũ thêm vài cái óc cá cũng làm hương vị món tầu hũ ngậy mùi béo béo, thơm thơm...
6-Chế biến các món cá
Cá là thực phẩm có thể nấu thành nhiều món ăn hấp dẫn, đa dạng...
Cá được nấu chín khi thịt cá đổi từ trong sang đục. Không nấu cá chín quá v́ cá sẽ khô, cứng và mất hương vị. Cá có thể nướng trên vỉ, bỏ ḷ, rán, hấp, rim kho với lửa nhỏ hoặc vùi bếp tro hồng..
-Cá bỏ ḷ là giản dị nhất, v́ không cần mất nhiều công săn sóc: chỉ việc pha chế với gia vị rồi đặt vào ḷ với nhiệt độ khoảng 175ºC trong nửa giờ là có món ăn ngon.
-Cá nướng trên vỉ mau chín v́ độ nóng tỏa trực tiếp và rất mạnh từ một nguồn duy nhất.
Chọn cá dầy ít nhất 2,5cm và nếu là cá đông lạnh th́ cần ră đá trước. .Muốn cá mềm và không quá khô, nên bôi một chút bơ.
Ta có món cá quả( cá lóc) xiên tre nướng nguyên con mà trong Nam gọi là nướng trui ăn ngon lắm. Miếng cá được gói trong bánh tráng mỏng với rau sống, bún, giá, hẹ, dưa chuột, chấm với tương ngọt nghiền nhuyễn, thêm tí ớt th́ ngon chẳng ǵ bằng.
-Cá chiên rán có lẽ là cách được các bà nội trợ dùng nhiều nhất.
Nên dùng dầu thực vật v́ mỡ động vật mau bốc khói khi đun lâu, làm giảm hương vị tự nhiên của cá. Nhiệt độ tốt nhất khi rán là 175ºC. v́ nóng quá phần ngoài của cá cháy vàng mà phần trong chưa chín tới . Nhiệt độ thấp quá th́ mặt cá trắng bệch.
Sau khi rán, nên để cá trên giấy bản để hút bớt dầu, bỏ vào bếp ḷ ở nhiệt độ thấp để cá chín đều rồi ăn ngay mới ngon.
Cá cũng có thể chiên bằng cách nhận ch́m trong chảo dầu hoặc rán gịn hai mặt trên chảo với một chút dầu.
-Cá kho là món ăn ưa thích và phổ biến nhất.
Cá được xếp một lớp mỏng trong nồi rộng, gia vị mắm muối đuợc phủ lên vừa kín mặt cá, đậy vung để ngăn mùi thơm bốc hơi bay đi, đun nhỏ lửa cho tới khi lấy muổng khều cá rời ra từng miếng là cá đă chín.
Có nhiều cách kho cá: kho dứa, củ cải, khế, măng, riềng, kho tộ, kho nước dừa...
-Cá hấp là món rất tốt v́ giữ được tất cả hương vị cũng như chất ngọt tự nhiên.
Nước để hấp có thể là nước thường hoặc nước đă pha thêm gia vị, rau thơm để tăng mùi vị. Sau khi xếp cá vào vĩ, đậy thật kín rồi đun nước sôi để hấp. Các món hấp chua ngọt, hấp gừng , hấp gan lợn đều rất hấp dẫn.
Tay sành ăn thấy rằng cá hấp hay bỏ ḷ con giữ được hương vị cá hơn là cá chiên nhưng ăn cá chiên lai khoái khẩu vị hơn
-Cá luộc ít phổ biến hơn so với các loại hải sản khác như tôm, cua, ṣ, hến.
-Cá chà bông để cho trẻ em ăn với cơm hoặc bánh ḿ ngon, tiện và lành.
Nấu nướng là để làm chín cá nhưng cũng có mục đích làm tăng hương vị và làm mềm tế bào của cá. Nếu nấu quá lâu với nhiệt độ quá cao th́ cá trở nên cứng, khô và mất bớt hương vị tự nhiên. Nhưng cũng có nhiều người thích ăn cá thu, cá rô kho tới khi xương cá mềm tan.
Khi nấu lên đến nhiệt độ 150ºC th́ nên mở vung nồi, món cá sẽ hấp dẫn hơn đậy vung.
Cá chín khi tế bào thịt của cá chuyển từ mầu trắng trong như nước sang mầu đục trắng như sữa, lấy niễng bới th́ cá rời ra từng mảnh nhỏ. Sau khi nấu, cá thường mềm, dễ bể vỡ nên cần cầm nhẹ nhàng và ăn càng sớm càng tốt .
-Gỏi cá. Món gỏi cá của ta hay món sushi - sashimi của Nhật là món ăn rất khoái khẩu, được nhiều người ưa chuộng. Dân gian ta thường nói:” Cơm Gà, Cá Gỏi” đủ biết gỏi cá đă được nhiều người khen ngon.
Gỏi cá mè, cá chép...đều có thể làm gỏi rất ngon.
Để làm gỏi, cá được thái mỏng, rửa kỹ với rượu, lau khô bẵng giấy bản làng Bưởi, bóp thính, giềng giă nhỏ.
Gỏi cá cần ăn với lá sung non, lá đinh lăng, lá mơ tam thể, lá vọng cách, bạc hà, ng̣ gai; chấm mắm tôm pha chế với nước trái chanh, vài nhánh tỏi, nửa th́a đường, vài quả ớt.
Gỏi cá Mai ở Miền duyên hải B́nh Thuận, cá diếc ở vùng Đập Đá Quy Nhơn, cá chắm đen ở Lạng Sơn ...đều là những món ăn dân tộc làm nhiều người xa quê hương phải nhớ măi.
Một số loại cá thường bị nhiễm kư sinh trùng như cá măng, cá hồi cá vượt , cá quân, cá tuyết, ngừ, thu, cá bẹ, cá bơn...
7-Một số loài cá
Trên thị trường, có cả hàng trăm loại cá, nhưng người tiêu dùng chỉ chỉ nhớ khoảng vài chục loại cá thường mua.
a-Cá trích (herring)
Cá thường được đánh bắt nhiều nhất ở vùng Bắc Đại Tây Dương, bn trn thị trường dưới h́nh thức cá muối, cá hun khói, hoặc đóng hộp với dầu đậu nành.
b-Cá Mahi Mahi:
Cá có màu da ḥa hợp giữa mầu xanh lá cây và mầu bạc kim loại của vàng. Mới nh́n qua, cá này có dáng vẻ như cá heo (dolphin). Thịt cá chắc và ngọt, có hương vị giống như cá tua và cá kiếm. Loại cá này nướng hay bỏ ḷ th́ đều rất ngon. Cá có quanh năm, nhiều nhất là vào mùa Đông
c-Cá ngừ ( Tuna) .
Cá ngừ, nhất là loại mắt to, có nhiều và hầu như quanh nămở các quốc gia vùng nhiệt đới. Cá nặng từ 70 kí tới 250 kí.
Thịt cá ngừ tươi có mẫu đỏ chói trang và gần như trong mờ. Cá ngừ được bán c̣n tươi hay đă đóng hộp. Thịt có thể ăn gỏi, nhưng nướng ngon hơn thịt mềm giống như thịt mông của ḅ.
Cá ngừ là một trong những hải sản được khách sành ăn ưa chuộng nhất.
e-Cá lưỡi kiếm.
Đây là một trong những loại cá lớn nhất ở biển, có quanh năm ở vùng nước ôn đới. Cá có thể nặng tới 5, hay 6 trăm kư lô. Thịt của cá không có mỡ, rất mềm, ngọt rất ngon miệng khi nướng hay bỏ ḷ .
g-Cá hồi ( Salmon ).
Thịt cá hồi có mầu hồng da cam nom rất đẹp mắt, v́ chúng ăn tôm chứa chất mầu này. Đây là loại cá phổ thông nhất trên thế giới nhờ có mùi vị thơm ngon và có thể chế biến nhiều cách.
Trước đây, cá chỉ có vào mùa Hè, nhưng ngày nay nhờ kỹ thuật giữ cá đông lạnh, nên có cá bán quanh năm. Cá đóng hộp có thể để cả xương hoặc rút bỏ xương. Phần da cá thường có nhiều muối natri.
Cá hồi được nuôi tại nhiều quốc gia như Hoa kỳ, Gia Nă Đại, Chí Lợi, Na Uy, Ái Nhĩ Lan. Khoảng một tuần lễ trước khi mang bán trên thị trường, người ta ngưng cho cá ăn để thịt của cá săn lại và để tránh nhiễm độc.
Với cá hồi, đầu bếp có nhiều cách để chế biến như nướng, bỏ ḷ, hun khói, trộn xà lách.
Khi nướng, nên lựa miếng cá béo, c̣n da v́ da cá rất ngon. Trước khi nướng, bôi lên da một chút dầu cho da khỏi rách. Theo khách sành ăn, thịt cá hồi vừa bắt ăn rtấ ngon.
Cá hồi có rất nhiều chất đạm, sinh tố A, B và dầu Omega- 3.
h-Cá ṃi ( Sardine).
C̣n gọi là cá trích, là loại cá nhỏ vẩy lóng lánh như bạc, bơi thành từng đàn trên mặt nước. Xương mềm, thịt thơm ngon. Cá được bán tươi, đóng hộp với nước xốt cà chua, mù tạc, hoặc hun khói ( smoked ).
Khi mua cá ṃi tươi, nên để ư coi xem cá đă bắt lâu chưa, v́ dầu của cá này rất mau trở mùi ươn. Sau khi bắt, cá cần được giữ trong nước đá cho tới khi nấu.
Cá ṃi quệt bơ, rắc thêm chút tiêu muối, nướng trên lửa hoặc trên vỉ là món ăn chơi rất thú vị. Nhưng xin lưu ư là cá này có nhiều purine, một chất gây bệnh thống phong (gout). V́ thế những ai mắc bệnh này không nên ăn.
ngoài các loại cá kể trên, ở nước ta c̣n có rất nhiều loại cá đặc biệt.
Cá nước ngọt ở sông, hồ, rạch, suối như cá bă trầu, cá bạc, cá ḅ, cá bông, cá bống với nhiều loại khác nhau như bống cát, bống dừa, bống kèo, bống mú, bống tượng; cá chép, cá chẽn, cá chuối, cá diếc, cá trê, cá trắm, cá mương, cá ḷng tong, cá măng...
Một hải sản người Việt ta thường ăn là bào ngư. Đây không phải là cá mà là một loại ốc biển, c̣n gọi là ốc cửu khổng hay ốc chín lỗ. Phần ăn được của bào ngư là bắp thịt khép( adductor muscle) mà ốc dùng để ḅ di chuyển. Bào ngư có thể được ăn sống khi mới bắt c̣n tươi, hoặc nấu nướng với nhiều món ăn rất hấp dẫn. Khi nấu, tránh nấu quá lâu kẻo thịt thành cứng, dai.
8-Món Cá quê hương
Những món cá quê hương lấy từ đầm, ao, sông lạch của ta rất nhiều mà cũng rất hấp dẫn.
Cá kho nhừ trong nồi đất, chả cá Lă Vọng, Sơn Hải, cá nấu giấm, nấu canh chua, lẩu cá, gỏi cá lá mơ, cá lẩu, cá rút xương, canh chua, cá kho tộ ...là những món đặc sản ngon lành, bổ dưỡng, dễ tiêu mà giá cả phải chăng. Hiếm hoi hơn c̣n có các món ăn cá ch́nh, cá anh vũ , cá song, cá măng, bông lau, cá vượt...
Ngày nay, người ta c̣n chế ra nhiều món ăn từ cá rất hấp dẫn, nhưng đôi khi chỉ hợp khẩu vị một số người...
“ Có cá đổ vạ cho cơm”, các cụ ta vẫn thường nói vậy v́ với món cá ngon, cơm ăn bao nhiêu cũng hết, nhất là với gạo tám thơm hay gạo ba giăng.
Miền Nam có cá lóc chà bông, cá chạch kho nghệ, cá chẽm chưng tương hột hoặc chiên gịn, cá chốt kho, cá bống sao kho sả ớt, cá bống dừa G̣ Công kho tiêu...
Miệt sông rạch G̣ Công, Tiền Giang có loại cá bống dừa, sống trong rừng dừa nước, to bằng cổ tay, thịt dẻo và ngọt. Cá này mà kho sả ớt, kho tiêu, nấu canh với lá bồ ngót, mướp hương th́ ăn một lần cầm chắc khó quên.
Cũng họ cá bống, c̣n cá bống mú, bống vượng, bống cát, bống trứng, bống xèo, bống nhẩy cũng đều rất ngon. Món bún cá Kiên Giang rất nổi tiếng.
Đặc sản miền Trung như cá sứt mũi sông Chu Bái Thượng nấu với dưa cải sen núi Mục hoặc canh chua thập cẩm với cúc tần, cần trắng, cà chua, khế, tiêu; cá chép gói lá chuối lùi trấu nóng; cá chép nấu hoa cúc đại; cá ngứa chiên gịn; cá vượt nấu canh chua...
Cố đô Huế c̣n nổi tiếng với năm món canh nấu với cá: thác lác nấu hành lá, rau mùi; cá thệ nấu dứa; cá ngạnh nấu măng chua; cá tràu nấu với mít và cá lúi nấu khế; cá sứt mũi sông Chu nấu canh chua với dưa cải sen núi Mục của miền Trung.
Miền Bắc cũng có nhiều món cá như hai miền kia nhưng nổi tiếng là cá rô Đầm Sét ở ngoại thành Hà Nội rán ch́m trong mỡ; cá chắm đen kho ngũ vị, gừng ở Nam Định; cháo cá quả Hà Nội.
Cá rô Đầm Sét đă đi vào văn hóa dân gian với câu: “ Vải Quang, Húng Láng, Ngổ Đầm; cá rô Đầm Sét, sâm cầm Hồ Tây” .
Ngoài ra c̣n có “cá rô làng Cháy, cá gáy làng Chờ” cũng được văn học dân gian ghi nhận.
Cá rô mùa gặt lúa mà mang vùi chín trong đống lửa trấu hay rán mỡ sôi trăm độ rồi ăn với cơm gạo mới th́ bao nhiêu cơm cũng thiếu!
Nhà văn Văn Quang đă tả món cháo ám gia truyền với cá lóc, cá quả mà chỉ nghe thôi đă thấy thèm thèm. Tiết trời lành lạnh Hà Nội mà ăn bát bún cá quả nấu với rau cần tháng Giêng th́ chẳng ai chịu ngưng ở một bát.
9-Nước mắm cá
Nói về các món ăn với cá mà không nhắc tới nước mắm và các loại mắm cá th́ là một thiếu sót lớn.
Có nhiều loại mắm cá: mắm cá nóc, cá thu, cá cơm, mắm nhum(cầu gai),với nhiều cách ăn rất ngon và hấp dẫn.
Nước mắm chế biến từ cá là một món gia vị độc đáo của riêng người Việt ta, cũng như maggi của Thụy Sĩ, tương tầu của Trung Hoa...
Nước mắm cá đă quá thông dụng, lấn át các loại nước mắm làm bằng thủysản khác ( như nước mắm cáy, mắm cua...) nên tên gọi nước mắm đă được dùng để chỉ nước mắm chế biến từ cá.
Đây là một chất nước sền sệt, vàng đậm, thơm thơm và đậm đà. Mắm càng ngon càng dậy mùi, găn gắt.
Nước mắm làm bằng cá cá cơm, cá nục nhỏ th́ ngon hơn các loại cá khác, nhất là lại được sản xuất từ Nha Trang, Phan Thiết, Phú Quốc. Thành phố Hải Pḥng ngoài Bắc có nước mắm do ḍng họ nhạc sĩ Đoàn Chuẩn chế biến đă nổi tiếng trong dân gian với câu nói “nước mắm Vạn Vân, cá rô Đầm Sét”.
Nước mắm hiện diện trong mọi bữa cơm Việt Nam. Nó được ưa dùng trong mọi gia đ́nh và được dùng cho hầu hết các món ăn, từ rau muống, rau cải tới bánh hỏi thịt nướng và ngay cả bát trân ẩm thực cung đ́nh.
Nước mắm được các bà nội trợ khéo tay pha chế th́ lại càng ngon hơn.
Thịt vịt mà không có nước mắm gừng, cá trê rán mà không có nước mắm ớt, rau muống không chấm nước mắm vắt chanh...th́ đều chưa đủ gọi là ngon...
Xoài xanh, sấu chín mà ngâm nước mắm đường thêm chút ớt cay cay th́ không cô nữ sinh trung tiểu học nào không nhớ đời đời đến một thời “ăn lén” trong lớp học...
Khách nước ngoài lần đầu tiếp xúc thường khó chịu, chê mắm có mùi, nhưng khi đă ăn thử một lần với chả rán th́ “mê đến chết, húp cả bát”.
Ngay cả người Việt Nam, “ăn mắm cá thu, buông đũa c̣n thèm” huống chi dân sành ăn tứ xứ!
10-Cá đi vào văn học dân gian.
Là một thực phẩm phổ thông, ưa thích nên cá đă đi vào thi ca dân gian với những câu trữ t́nh, lăng mạn, mang đậm bản sắc, t́nh tự quê hương.
Chai rượu miếng trầu em hầu Tía, Má
Nấu tô bún cá đặng lấy ḷng anh.
Ai về Rạch Giá, Kiên Giang
Ăn tô bún cá chứa chan t́nh người.
Ai về nhắn với nậu nguồn
Măng le gửi xuống, cá chuồn gửi lên
“Cá chọn nơi sâu, người t́m chỗ tốt ”,
Ư nói trong đời sống ai cũng chọn nơi có điều kiện thuận tiện để sống.
“Cá chuối đắm đuối v́ con”
Ư nói cha mẹ chịu nhiều khổ đau, vất vả để gây dựng cho con cái.
“Cá đối bằng đầu”
Nhắc nhở con người phải biết cư xử phân biệt, thích hợp với vai vế trong gia đ́nh, xă hội, phải biết kính trên nhường dưới, đừng “cá mè một lứa”, xem ai cũng như ai.
“ Cá nhẩy, ốc cũng nhẩy”,
hay:
“Voi đú, chó đú chuột chù cũng nhẩy”.
Ư nói không nên đua đ̣i theo kẻ khác mà đi ngược với bản chất hoặc vượt quá khả năng hiện có của ḿnh.
“Cá ngoi mặt nước là trời sắp mưa”
Đâylà kinh nghiệm quan sát thời tiết của dân gian, khi sắp mưa khí trời thường oi bức, dưỡng khí trong nước giảm, cá phải ngoi lên để đớp không khí.
“ Cá vàng, bụng bọ”
Ư nói bề ngoài hào nhoáng bên trong xấu xa, và không nên đánh giá con người hay sự vật qua vẻ bên ngoài.
“Cá vào tay ai nấy bắt”,
Ư nói mối lợi ngẫu nhiên đến với ai th́ người đó chiếm giữ.
Cá cháy vàm Trà Ôn đă được ghép chung với hai món ăn ngon quư của người phong lưu:
“ Sáng ngày bồ dục chấm chanh,
Trưa gỏi cá Cháy, tối canh cá Chầy”
Và dưới đây là một số câu ca dao về các món cá trong dân gian, hoặc đôi khi mượn h́nh tượng con cá để truyền lại kinh nghiệm, ví von hay câu răn đời:
Những Điều Bạn Cần Biết Về Bộc Phát Vape
13/12/2019
CDC photo a
(California – Từ CDC ngày 5 tháng 12) - Một căn bệnh phổi đột ngột và nghiêm trọng từ vaping đă ảnh hưởng đến hơn một ngàn người ở Hoa Kỳ, trở thành một cuộc khủng hoảng y tế. Gần như tất cả bệnh nhân đă được nhập viện, tiếp nhận phương pháp điều trị bao gồm gây hôn mê2 3 4 máy thở5, và hỗ trợ sự sống tiên tiến. 6 7 8
Bệnh nhân chấn thương phổi đă trải qua một loạt các triệu chứng trước khi được chẩn đoán. Các bác sĩ đă điều trị cho bệnh nhân với các mức độ nghiêm trọng khác nhau từ khó thở9 đến tổn thương phổi giống như bỏng hóa chất.10 Các cuộc điều tra hiện tại chưa tiết lộ nguyên nhân chính xác của bộc phát, cho dù đó là từ chất lỏng vape hay hóa chất độc hại được phát ra từ chính thiết bị.11 Nhưng, đây là những ǵ được biết:
• 2,291 trường hợp mắc bệnh phổi do vaping được báo cáo cho đến nay, trên khắp 50 tiểu bang12,bao gồm hơn 100 trường hợp ở California.13
• 48 trường hợp tử vong do vaping đă được xác nhận trên toàn quốc, bao gồm 4 trường hợp ở California. 14 15
• Các sản phẩm có chứa THC, đặc biệt là những sản phẩm mua ở ngoài đường hoặc từ các nguồn không chính thức khác (ví dụ: bạn bè, thành viên gia đ́nh hoặc người bán bất hợp pháp), được liên kết với hầu hết các trường hợp và đóng vai tṛ chính trong vụ bộc phát.Tuy nhiên, chất lỏng trong các thiết bị vape liên quan đến bệnh phổi bao gồm nicotine, THC và CBD. Nhiều người báo cáo vaping một kết hợp của cần sa và nicotine.16 17
• Một phần ba số bệnh nhân cần máy thở để giữ cho họ sống. 18
• Hai phần ba là từ 18-34 tuổi.19
• Hấu hết là đàn ông.20
Để biết báo cáo hàng tuần được cập nhật thông tin đặc biệt về vụ bộc phát ở California, xin ghé California Department of Public Health và tải xuống VAPI Weekly Update Report [Cập Nhật Báo Cáo Hàng Tuần].
Những người bị tổn thương phổi do vaping thường có các triệu chứng bắt đầu từ vài ngày đến vài tuần trước khi họ đi khám bác sĩ. 21 Tất cả những người nhập viện đă phát triển một số vấn đề về hô hấp, nhưng nhiều người cũng có các triệu chứng khác. Các triệu chứng được báo cáo bởi người bị ảnh hưởng là:
• Ho, khó thở, hoặc đau ngực
• Buồn nôn, ói mửa, đau bụng, hoặc tiêu chảy
• Mệt mỏi, sốt, hoặc giảm cân không giải thích được
Nếu bạn vape và gặp bất cứ triệu chứng nào trong số này, hăy đi khám bác sĩ. Nên nhớ, bạn không cần phải là người sử dụng lâu dài để phát triển bệnh phổi. Người mới sử dụng cũng bị ảnh hưởng vậy.22 23
Cần trợ giúp cai vape? Để được trợ giúp bằng tiếng Việt, xin gọi ASQ Trung Tâm Cai Thuốc Lá dành cho Người Việt tại 1-800-778-8440 hoặc ghé www.asq-viet.org. Để được trợ giúp bằng tiếng Anh, xin gọi 1-844-8-NO-VAPE, ghé NoButts.org, hoặc nhấp chuột vào CHAT NOW.
Kiềm chế vaping được khuyến khích mạnh mẽ cho đến khi việc điều tra hoàn tất. Đối với những người chọn vape THC, chỉ nên mua các sản phẩm từ một nhà bán lẻ cần sa được cấp giấy phép. Không bao giờ mua bất cứ loại thuốc lá điện tử hoặc sản phẩm vaping nào ở ngoài đường, đặc biệt là những loại có chứa THC. Người dùng không bao giờ nên sửa đổi một sản phẩm vape mua tại cửa hàng.
Chính quyền lo ngại về việc liệu bệnh vaping có làm tăng nguy cơ bị cúm hoặc nhiễm virus đường hô hấp khác trong hoặc sau khi điều trị không. CDC khuyến cáo tất cả mọi người từ sáu tháng tuổi trở lên nên chích ngừa cúm hàng năm vào cuối tháng 10, bao gồm cả những người sử dụng thuốc lá điện tử hoặc các sản phẩm vaping. 24
Sống Vui, Sống Khỏe: 7 Cách Tăng Cường Hệ Miễn Nhiễm Chống Bệnh
13/12/2019
Thien nhu thuoc chua benh
Mùa thu và đông mở ra trong mùa lạnh và cúm, v́ thế thật là quan trọng để tăng cường hệ miễn nhiễm của bạn để bảo vệ khỏi vị vi khuẩn và vi trùng. Với mùa xă giao dịp lễ bận rộn, bạn cần đặc biệt cẩn thận v́ bạn rất dễ tiếp xúc với những người bị sụt sịt và nhảy mũi hơn.
Sau đây là một số biện pháp chữa trị tại nhà đơn giản để pḥng ngừa chính bạn và tăng cường hệ miễn nhiễm của bạn.
1-Uốn trà gừng chanh. Cách tăng cường miễn dịch nhẹ nhàng và hiệu quả này có thể được pha chế trong vài phút. Gừng có hàm lượng chất chống oxy hóa và chống vi khuẩn cao. Chanh bổ sung vitamin C và có đặc tính chống vi khuẩn mạnh mẽ. Chỉ cần ngâm 1 inch gừng tươi và 2 ounce nước chanh hữu cơ trong bốn cốc nước và đun nhỏ lửa trong 15 phút. Bạn có thể thêm một ít mật ong nguyên chất nếu bạn muốn làm ngọt nước.
2- Bảo vệ ruột. Các chuyên gia tại Pḥng Khám Cleveland nói rằng những người có nhiều vi khuẩn khỏe mạnh trong ruột có xu hướng bị bệnh ít hơn. Nghiên cứu của họ đă chỉ ra vi khuẩn từ sản phẩm sinh học giúp củng cố các tế bào trong hệ thống miễn dịch. Ví dụ, có sữa chua cho bữa sáng và ăn thực phẩm lên men như dưa cải bắp hoặc dưa chua vào bữa trưa hoặc bữa tối.
3- Uống vitamin C và D.Các chuyên gia tại Trung tâm Chopra khuyên bạn nên dùng vitamin C để tăng cường hệ thống miễn nhiễm. Ăn nhiều rau và trái cây chứa nhiều vitamin này, chẳng hạn như ớt, kiwi, bông cải xanh, dâu tây và bưởi, hoặc bổ sung. Các chuyên gia cũng khuyên bạn nên dùng vitamin D để tránh vi khuẩn và vi trùng. Nghiên cứu cho thấy gần một nửa số người bị thiếu vitamin D vào cuối mùa đông. Thực phẩm giàu vitamin D bao gồm cá béo, sữa, ḷng đỏ trứng và thêm nước cam.
4- Uống thêm các chất bổ có chất kẽm. Kẽm là một khoáng chất cần thiết cho chức năng miễn nhiễm, theo Sue Van Rues, nhà dinh dưỡng chức năng tại Trung tâm Chopra, cho biết. Thực phẩm giàu kẽm bao gồm đậu xanh, hạt bí ngô, hàu, hạt điều và yến mạch.
5- Hiểu biết về thức ăn dặm. Các loại rau và trái cây nhiều màu sắc như quả mọng chứa chất chống oxy hóa mạnh giữ cho hệ thống miễn nhiễm cứng cáp bằng cách trung ḥa các gốc tự do gây hại. Nghiên cứu cũng phát hiện ra rằng chất xơ ḥa tan có trong các loại hạt, trái cây, rau và yến mạch giúp giảm viêm và tăng cường hệ miễn nhiễm.
6- Ngủ đủ. "Hoạt động của hệ thống miễn nhiễm của bạn gắn chặt với số lượng và chất lượng giấc ngủ", theo Bác Sĩ W. Chris Winter, tác giả của sách "Giải Pháp Giấc Ngủ" cho biết. Càng ngủ ít, hệ thống miễn dịch của bạn càng suy nhược. Mục tiêu ít nhất bảy giờ mỗi đêm. Và trong khi bạn nằm dưới tấm trải giường, hăy ngủ say. Những người chăn gối một hoặc hai lần một tuần trong một nghiên cứu đă tăng 30% kháng thể bảo vệ chống lại cảm lạnh và cúm.
7- Ăn tỏi. Theo Trung Tâm Sức Khỏe Bổ Sung và Tích Hợp Quốc Gia, tỏi được công nhận rộng răi là chất chống nhiễm trùng tự nhiên và tăng cường miễn nhiễm. Nó không chỉ thêm một chút năng lượng vào thức ăn của bạn, nó là một thứ bắt buộc phải có cho sức khỏe tốt của bạn. Tỏi cũng có thể làm giảm huyết áp và làm chậm quá tŕnh xơ cứng động mạch, theo Bác Sĩ tim mạch Matthew Budoff, người đă tiến hành nghiên cứu về lợi ích sức khỏe của tỏi, cho biết.
MẬT ONG
12/12/2019
Bác sĩ Nguyễn Ư Đức
BS_NGUYEN_Y_DUC nguyen y du
Bác Sĩ Nguyễn Ư Đức
Nhiều người cho rằng mật ong là một trong nhiều chất dinh dưỡng quư giá nhất mà thiên nhiên ban tặng cho con người. Để tỏ ḷng trân trọng, họ c̣n gọi mật ong bằng những cái tên văn vẻ như bách hoa tinh, bách hoa cao, phong đường, phong mật...
Mật ong đă là món ăn ưa thích của con người từ thuở xa xưa. Hơn bốn ngàn năm về trước, dân Ai Cập và Ấn Độ đă nuôi ong để lấy mật, nhưng phải đợi tới cả ngàn năm sau, người nuôi ong mới biết được là để có mật, ong phải hút chất ngọt từ nhụy hoa.
Mật ong là thực phẩm ngọt chính của con người cho tới thế kỷ thứ 15, khi . đường trắng được tinh chế.Tuy vậy, ngày nay mật vẫn c̣n rất phổ thông v́ nó làm tăng hương vị thực phẩm, làm dịu ngọt thức ăn, nước uống và cũng để trị bệnh.
Vài điều về ong
Ong là những côn trùng sống thành từng bầy đoàn kết như một xă hội có tổ chức. Một bầy ong thường thường có một ong chúa, trên 1000 ong đực và nhiều ngàn ong thợ. Đôi khi có hai ong chúa, một mẹ một con. Ong thợ rất bận rộn và chỉ thọ được 28 ngày.
Ong Chúa lớn hơn và sống lâu hơn các ong khác. Thực ra Ong chúa cũng chỉ là ong b́nh thường nhưng được nuôi dưỡng liên tục bằng một thực phẩm đặc biệt gọi là mật ong chúa hay sữa ong chúa ( Royal Jelly) trong khi đó ong thợ chỉ được dùng sữa này có ba ngày. Ong Chúa sống lâu hơn ong thợ tới 60 lần. Mỗi năm ong chúa đẻ tới bốn, năm trăm ngàn trứng vào khoảng giữa tháng Chạp, khi thời tiết bắt đầu lạnh,
Trong tổ ong, mỗi cá nhân tự quyết định công việc phải làm, và làm việc rất quy củ, nhịp nhàng. Chúng liên lạc với nhau bằng nhiều h́nh thức, đặc biệt nhất là bằng ngôn ngữ vũ điệu trong đường bay theo h́nh số 8. Ong cần cù làm việc và cũng sẵn sàng chiến đấu để bảo vệ tổ ấm khi có xâm lăng, nhất là từ những gấu rừng ham ăn, ưa thích mật ong.
Khi đậu trên hoa, Ong lấy mật hoa, phấn hoa, nước. Thực phẩm chính của ong là phấn hoa và mật hoa. Mật cung cấp cho ong carbohydrat và đạm chất. Phấn hoa được ong tiêu thụ ngay hoặc để dành dùng dần, đôi khi cả tháng.
Ong làm mật
Mật ong được làm từ nước ngọt nhụy hoa với 20% nước và 80% đường glucose, fructose.
Ở Bắc Mỹ, đa số mật hoa là từ cỏ ba lá (clover), berry bushes, cây dại hoa vàng (dandelion).
Ong dùng lưỡi dài như một cái ống để hút mật hoa vào bao tử riêng biệt. Ong có hai bao tử: một để chứa và tiêu hóa thực phẩm và một bao tử chỉ để chứa mật hoa. Trong bao tử này, mật hoa được các diêu tố chế biến thành mật ong.
Vào mỗi sáng sớm, một vài chú ong “trinh sát” bay lượn trong phạm vi vài cây số để kiếm hoa. Chúng sẽ hút thử một số mật nhụy mang về cho các ong khác giám định phẩm chất. Khi đă quyết định mật hoa nào tốt th́ cả bầy ong sẽ kéo nhau tới hút mật hoa. Việc hút nhụy không làm hại tới hoa, mà trong khi hút lấy nhụy th́ ong cũng giúp hoa thụ phấn.
Để có được một bao tử đầy mật (khoảng 70mg), ong phải hút nhụy từ vài trăm đến cả vài ngàn bông hoa. Cho nên, muốn có nửa lít mật cần tới nước ngọt của cả triệu bông hoa.
Khi về đến tổ, một nhóm ong thợ khác hút lại mật hoa này, biến chế, rồi rải rộng trong những ngăn của tổ, dùng cánh để quạt cho bay hơi nước. Sau đó mật ong được tồn trữ trong khuôn gắn kín bằng sáp, để làm lương thực suốt năm. Một năm bầy ong ăn hết từ 50 tới 100 kg mật.
Các loại mật ong
Mật ong là một chất lỏng, hơi sền sệt, từ không mầu tới mầu hổ phách vàng nâu hoặc nâu sậm như mật mía, tùy theo loại mật hoa. Phẩm chất của mật cũng thay đổi tùy theo địa phương, loại hoa mà ong hút phấn và nhụy.
Mật ong thường được thu hoạch vào mùa Xuân và mùa Hạ, buổi sáng hoặc trưa khi ong bay đi ăn xa.
Từ tổ ong, mật được lấy ra bằng máy ly tâm, diệt trùng bằng hơi nóng và hơi lạnh, lọc vẩn cặn rồi vô chai. Để tăng thêm số lượng, người làm mật có thể pha thêm đường trắng hoặc nước ngọt của bắp vào mật trước khi tung ra thị trường.
Mật tốt nhất là thứ không hâm nóng, không lọc v́ khi hâm nóng sẽ làm mất đi mốt số chất dinh dưỡng và phấn hoa. Mật ong không bị nhiễm độc từ môi trường v́ ong chết khi chạm phải những chất ô nhiễm trước khi bay về tổ.
Mật ong có thể được cất giữ ở nơi khô ráo trong nhà mà không cần để trong tủ lạnh. Để lâu, mật có thể đổi sang mầu đậm nhưng vẫn không hư v́ trong mật có một loại kháng sinh thiên nhiên có thể tiêu diệt các kư sinh làm hư mật. Nhưng sau khi pha loăng với nước th́ mật sẽ mau lên men và mau hư như trái cây hoặc rau đậu.
Khi giữ nơi nhiệt độ lạnh, mật có thể kết tinh. Chỉ cần để trong ḷ vi ba hay trong nồi nước ấm độ vài phút là mật ong lỏng trở lại.
Sữa Ong Chúa ( Royal Jelly )
Đây là một chất lỏng đặc sánh, mầu trắng như sữa, do những hạch đặc biệt ở cuống họng ong thợ tiết ra.
V́ thấy rằng ong chúa nuôi bằng mật này sống lâu hơn và cơ thể to hơn nên mật đă được nhiều người ưa chuộng và giá tiền rất đắt. Sữa ong chúa được bán trong ống nhỏ bịt kín, viên con nhộng, kem bôi, dung dịch để thoa, xà bông rửa mặt...
Nhiều người tin rằng sữa ong chúa có thể “cải lăo hoàn đồng”, làm hết các vết da nhăn trên mặt, nuôi dưỡng da, thuốc bổ tăng cường sức khỏe, giúp đời sống t́nh dục tốt. Các nhà sản xuất c̣n quảng cáo là sữa ong chúa chữa được các bệnh đau gan, phong thấp khớp, thiếu máu, loét bao tử...
Phân tích cho thấy sữa ong chúa có chất đạm, chất béo, carbohy drat, một số sinh tố B. Tuy nhiên, khi dùng sữa này, ta cũng nên dè dặt v́ đă có trường hợp sữa gây ra dị ứng, hoặc bị lên cơn suyễn.
Giá trị dinh dưỡng
Ngoại trừ trái cây và rau đậu, mật ong là nguồn thiên nhiên duy nhất cung cấp cho con người những chất ngọt dễ tiêu.
Trong mật ong, đường chiếm tỷ lệ 80%; c̣n lại 20% là nước và các chất khác. Hai thứ đường chính là glucose và fructose Xin nhắc lại là đường trắng tinh chế đă mất hầu hết sinh tố và khoáng chất nên đều khó tiêu và cần một vài sinh tố B để được bao tử hấp thụ.
Ngoài đường ngọt, mật ong c̣n chứa khoáng chất, sinh tố B, C, các chất amino acid, một ít chất đạm, vài loại men và mấy hợp chất thơm.
Một muỗng canh mật ong có 0.1 gr đạm chất; 17.3 gr carbohydrat, 1 mg calcium, 1 mg phosphor, 64 calori. Mật không có chất béo nhưng có sinh tố B 6, B 1, Magnesium, maganese, natri, kẽm.
Một bác sĩ giải phẫu người Nga đă làm tăng các sinh tố trong mật ong bằng cách nuôi ong với nhiều loại sinh tố.
Mật ong thường được ăn nguyên chất với bánh ḿ. Cũng có thể pha mật ong với bơ hay margarin rồi phết lên bánh ḿ. Mật ong có thể ăn với trái cây, khoai...
Khi nấu, một vài chất dinh dưỡng trong mật bị nhiệt tiêu hủy, nên cần giữ nhiệt độ vừa phải và chỉ cho mật ong vào nồi khi món ăn đă gần chín.
Bỏ ḷ, mật ong thấm với các gia vị khác vào thực phẩm nên ít bị thay đổi.
Mía được làm thành đường tinh chế sau khi chất xơ, các sinh tố và khoáng chất bị lấy đi. Maple syrup cũng được nấu chế trước khi trở thành món ăn. Riêng mật ong th́ hoàn toàn tự nhiên, lấy ra từ tổ ong là dùng được ngay.
Mật ong có nhiều mùi vị khác nhau, v́ đôi khi ong bay xa cả trăm cây số để hút nhụy hoa của nhiều thảo mộc khắp nơi trên trái đất. Dù mùi vị có khác nhau, mật ong không mau hư, có thể cất giữ ở ngoài tủ lạnh.
Công dụng trị bệnh
Từ nhiều ngàn năm về trước, các sách y học Ai Cập đă coi mật ong là thuốc chữa bệnh rất phổ thông. Hippocrates khuyên dân chúng pha mật với nước uống để làm giảm nóng sốt.
Trong các cuộc chiến tranh vào thời cổ Hi Lạp, Trung Hoa, La Mă, người ta đă biết dùng mật ong để chữa vết thương bị làm độc.
Sách tham khảo The Edinburgh New Dispensatory xuất bản năm 1811 có ghi: “ Từ xưa, mật ong đă được dùng như một loại thuốc rất tốt để làm long đờm, làm mềm dịu các mụn nhọt, để rửa các vết lở loét trên da”.
Tại Úc châu và Tân Tây Lan, mật ong được phép bán như một dược phẩm để trị bệnh.
Như vậy, ta thấy mật ong đă là một môn thuốc dân gian từ lâu đời.
Mật ong đă và đang được dùng để chữa bệnh theo kinh nghiệm dân gian hoặc các nhà nghiên cứu trong những trường hợp sau.
-Mật ong bồi bổ , tăng cường sinh lực, rất tốt cho người bị bệnh đang hồi phục. Uống mật ong trước khi vận động cơ thể khiến ta không cảm thấy mệt và tập luyện lâu hơn.
-Mật ong làm bớt căng thẳng, làm thư giăn thể xác và tâm hồn.
-Trước khi đi ngủ, uống mật ong khiến giấc ngủ ngon hơn. Theo một nghiên cứu của Viện Công Nghệ Massachusetts (Massachusett Institute of Technology-MIT), chất ngọt của mật làm năo tiết ra nhiều serotonin mà serotonin lại làm dịu hoạt động của năo, khiến ta ngủ dễ dàng.
-Mật làm sự tiêu hóa được dễ dàng nhờ chất đường dễ tiêu glucose và fructose
-Mật ong làm giảm ho v́ thông đàm, rất tốt cho người bị suyễn, viêm cuống phổi, ho gà.
-Mật có phấn hoa nên đă được dùng để làm cơ thể quen dần với phấn hoa, tránh dị ứng theo mùa, nhất là vào mùa xuân. Đấy cũng là nguyên tắc được áp dụng để làm người dị ứng với phấn hoa trở nên quen đi bằng cách tiêm một lượng rất nhỏ phấn hoa vào cơ thể.
-Mật ong rất tốt để làm bớt đau cuống họng, làm sạch răng miệng, làm mau lành lở miệng, lở mép nhờ có chất hydrogene peroxide.
-Mật ong làm mau lành các vết thương ngoài da, có tính cách khử trùng và là hàng rào tốt để cản sự xâm nhập của vi trùng vào các vết thương.
-Các nghiên cứu ở Ấn độ cho thấy bệnh nhân bị phỏng mà được bôi bằng mật th́ da mau lành hơn là chữa với thuốc trị phỏng silver sulfadiazine.
Một bác sĩ giải phẫu người Anh nổi tiếng đă bôi mật ong lên các vết thương và thấy vết thương mau lành hơn là khi bôi thuốc kháng sinh.
-Các bác sĩ nhi khoa ở Phi châu cho hay mật ong rất công hiệu trong việc chữa bệnh tiêu chẩy trẻ em do vi khuẩn Salmonella, E coli gây ra. Mật ong diệt vi sinh vật bằng cách hút hết chất lỏng trong vi khuẩn, làm chúng trở nên khô héo.
Tổ chức Y Tế Thế Giới (WHO) khuyên người đi du lịch mắc bệnh tiêu chẩy th́ uống nhiều nước cam có pha mật ong, một chút muối và một chút baking soda đề bù lại số nước và khoáng chất mất đi.
-Nhờ có khoáng chất boron, mật ong có thể pḥng ngừa bệnh loăng xương, nhất là ở nữ giới. Chất này cũng làm giảm các triệu chứng khó chịu khi có kinh nguyệt.
-Mật ong rất tốt cho da: Thoa trên da, mật ong làm da mịn, mềm hơn v́ mật giữ độ ẩm cho da. Mật làm bệnh trứng cá mau lành; bôi lên tóc, mật làm tóc bóng mượt và mềm.
-Mật ong có một lượng chất chống oxy hóa (antioxidant) tốt tương đương như sinh tố C, nên có khả năng làm chậm tiến tŕnh lăo hóa của tế bào sinh động vật, giảm nguy cơ ung thư. Mật càng đậm càng có nhiều chất chống oxy hóa.
Cơ quan Kiểm Soát Bệnh Tật Hoa Ky (Center for Disease Control and Prevention) lưu ư là không nên cho trẻ em dưới một tuổi dùng mật ong v́ cơ thể các em chưa đủ sức chống lại loại vi khuẩn gây bệnh trúng độc thực phẩm (clostridium botulinum ), đôi khi có lẫn trong mật.
Kết luận
Những con ong nhỏ bé nhưng với sự tinh xảo do thiên nhiên ban cho đă tốn nhiều công sức để tạo ra món thực phẩm ngon lành, bổ dưỡng và quư giá để cho con người tận hưởng.
Nhưng mật ong dù tốt cũng không phải là loại thực phẩm có thể thay thế cho tất cả. Hơn nữa, nếu lạm dụng mật ong quá mức th́ chắc chắn cũng sẽ có những phản ứng bất lợi cho cơ thể. V́ thế, cho dù sẵn có mật ong để dùng, chúng ta cũng biết hạn chế ở một mức độ vừa phải mà thôi.
Những Thức An Tốt/Hại Cho Sức Khỏe Trong Mùa Lễ
25/11/2019
Mùa lễ đến gần, cũng là mùa mà nhiều người sẽ lên cân, và mất đến cả vài tháng sau để xuống trở lại. Đối với nhiều người Mỹ, “mùa lên cân” bắt đầu từ tháng 10, và đạt đến đỉnh điểm là Mùa Giáng Sinh. Thủ phạm không đâu xa, là đủ loại kẹo từ Halloween, đến gà tây Thanks Giving, tiếp nối đến chocolate Christmas.
Theo Ph.D Jonny Bowden, chuyên gia dinh dưỡng học, th́ đường là nguyên nhân chính của việc tăng cân. Ong đề nghị lưu ư một số chế độ dinh dưỡng trong mùa lễ:
1- Các loại thực phẩm nên tránh:
- Dầu bắp và dầu cải
- Đường
- Những loại soup đóng lon, dầu trộn xà lát, nước sốt ăn với ḿ ống
- Gạo trắng, bột ḿ trắng: cũng làm tăng cần không kém ǵ đường!
Bỏ Thuốc Lá Làm Thay Đổi Hệ Vi Khuẩn Trong Ruột
25/11/2019
Theo một nghiên cứu mới, việc bỏ thuốc sẽ gẫn đến một sự thay đổi lớn về hệ vi khuẩn trong ruột. Tuy nhiên, việc thay đổi này có tác dụng như thế nào th́ cần phải có nghiên cứu thêm.
Một nghiên cứu nhỏ mang tính thăm ḍ được giới thiệu vào giữa tháng 11 tại một hội nghị của Hiệp Hội Tim Hoa Kỳ tại Philadelphia. Nghiên cứu này có liên hệ đến một số nghiên cứu trước đây, cho thấy có sự liên hệ giữa hệ vi khuẩn trong ruột và sức khỏe tim mạch. Nhưng nghiên cứu trước đây cho thấy việc hút thuốc có liên hệ đến việc làm giảm sự đa dạng trong chủng loại của hệ vi khuẩn có lợi cho sức khỏe sống trong ruột.
Trong nghiên cứu mới, những nhà khoa học xem xét 26 người đang cai thuốc, xét nghiệm mẫu phân của họ lúc họ bắt đầu bỏ thuốc, hai tuần sau đó, và 12 tuần sau đó.
Dr.Marcus Sublette- trưởng nhóm nghiên cứu- cho biết họ đi đến kết luận rằng việc bỏ thuốc làm thay đổi đáng kể hệ vi khuẩn trong ruột. Câu hỏi đặt ra là: những thay đổi này tốt hay xấu? Hiện nay, nhóm nghiên cứu chưa thể trả lời ngay.
Một nghiên cứu trước đây đă chỉ ra rằng sự đa dạng của hệ vi khuẩn sống trong ruột có liên hệ đến giảm nhịp tim, giảm huyết áp tâm thu.
Nghiên cứu mới khiến các nhà khoa học càng tin vào giả thuyết cho rằng hệ vi khuẩn ruột có một vai tṛ nhất định trong bệnh tim mạch.
12 Lời Khuyên Chống Lăo Hóa Hữu Hiệu
25/11/2019
Dr. Robert Goldman- bác sĩ đồng sáng lập American Academy of Anti-Aging Medicine- là một trong những chuyên gia nổi tiếng về luyện tập thể dục. Tên ông đă có trong kỷ lục Guinness với 13,500 động tác sit-ups liên tục.
Dr. Goldman đă chỉ ra 12 lời khuyên để chống lăo hóa như sau:
1- Giới hạn tiếp xúc ánh nắng mặt trời: giúp chống da bị lạo hóa. Các chuyên gia cho rằng 15 phút mỗi ngày tiếp xúc với anh nắng để tạo vitamin D là đủ. Nhiều hơn sẽ làm phá hủy da. Đeo kính mát tối thiểu 30 SPF.
2- Uống nước đầy đủ: nước vô cùng cần thiết cho các mô, tế bào của cơ thể người. Phải uống tối thiểu 8 ly nước mỗi ngày. Uống nước tinh lọc là tốt nhất.
3- Uống thêm vitamins. Cơ thể cần nhiều loại vitamin mà chỉ qua ăn uống đôi khi không đủ. Thí dụ: omega 3 giúp giảm bị đau tim.
4- Tâp thể dục: Luôn luôn tốt cho sức khỏe, đặc biệt là sức khỏe tim mạch. Hăy đi bộ, chạy bộ, bơi lội, đi xe đạp từ 30-45 phút mỗi ngày, từ 3-5 ngày mỗi tuần.
5- Căn duỗi cơ thể (stretch). Bên cạnh việc tập aerobic, tập yoga sẽ giúp cho cột sống dẻo dai, và làm tâm an.
6- Giảm căng thẳng: nhiều người đang sống trong một môi trường độc hại mà không biết, bao gồm cả quá nhiều thứ cần phải làm trong ngày, dẫn đến stress, là một trong những nguyên nhân gây lăo hóa quan trọng
7- Yếu tố dinh dưỡng rất quan trọng. Thí dụ: chế độ ăn Địa Trung Hải là tốt trong việc chống lăo hóa.
8- Quan hệ t́nh dục đều đặn: Theo Dr.Walter Gaman, quan hệ t́nh dục hai, ba lần trong một tuần sẽ chống lăo hóa tốt.
9- Ngủ đầy đủ và ngủ sâu: tối thiểu là 8 tiếng/ngày
10- Phát triển niềm tin tinh thần. Cầu nguyện với niềm tin vững chắc, chân thành có thể giúp tránh tật bệnh
11- Có đời sống tinh thần vững mạnh: thí dụ như hăy giữ mối quan hệ gia đ́nh, bằng hữu tốt. Tránh cảm giác cô đơn
12- Tăng cường hoạt động trí năo một cách chừng mực
12 Lời Khuyên Chống Lăo Hóa Hữu Hiệu
25/11/2019
Dr. Robert Goldman- bác sĩ đồng sáng lập American Academy of Anti-Aging Medicine- là một trong những chuyên gia nổi tiếng về luyện tập thể dục. Tên ông đă có trong kỷ lục Guinness với 13,500 động tác sit-ups liên tục.
Dr. Goldman đă chỉ ra 12 lời khuyên để chống lăo hóa như sau:
1- Giới hạn tiếp xúc ánh nắng mặt trời: giúp chống da bị lạo hóa. Các chuyên gia cho rằng 15 phút mỗi ngày tiếp xúc với anh nắng để tạo vitamin D là đủ. Nhiều hơn sẽ làm phá hủy da. Đeo kính mát tối thiểu 30 SPF.
2- Uống nước đầy đủ: nước vô cùng cần thiết cho các mô, tế bào của cơ thể người. Phải uống tối thiểu 8 ly nước mỗi ngày. Uống nước tinh lọc là tốt nhất.
3- Uống thêm vitamins. Cơ thể cần nhiều loại vitamin mà chỉ qua ăn uống đôi khi không đủ. Thí dụ: omega 3 giúp giảm bị đau tim.
4- Tâp thể dục: Luôn luôn tốt cho sức khỏe, đặc biệt là sức khỏe tim mạch. Hăy đi bộ, chạy bộ, bơi lội, đi xe đạp từ 30-45 phút mỗi ngày, từ 3-5 ngày mỗi tuần.
5- Căn duỗi cơ thể (stretch). Bên cạnh việc tập aerobic, tập yoga sẽ giúp cho cột sống dẻo dai, và làm tâm an.
6- Giảm căng thẳng: nhiều người đang sống trong một môi trường độc hại mà không biết, bao gồm cả quá nhiều thứ cần phải làm trong ngày, dẫn đến stress, là một trong những nguyên nhân gây lăo hóa quan trọng
7- Yếu tố dinh dưỡng rất quan trọng. Thí dụ: chế độ ăn Địa Trung Hải là tốt trong việc chống lăo hóa.
8- Quan hệ t́nh dục đều đặn: Theo Dr.Walter Gaman, quan hệ t́nh dục hai, ba lần trong một tuần sẽ chống lăo hóa tốt.
9- Ngủ đầy đủ và ngủ sâu: tối thiểu là 8 tiếng/ngày
10- Phát triển niềm tin tinh thần. Cầu nguyện với niềm tin vững chắc, chân thành có thể giúp tránh tật bệnh
11- Có đời sống tinh thần vững mạnh: thí dụ như hăy giữ mối quan hệ gia đ́nh, bằng hữu tốt. Tránh cảm giác cô đơn
12- Tăng cường hoạt động trí năo một cách chừng mực
Diễn Đàn Người Việt Hải Ngoại. Tự do ngôn luận, an toàn và uy tín. V́ một tương lai tươi đẹp cho các thế hệ Việt Nam hăy ghé thăm chúng tôi, hăy tâm sự với chúng tôi mỗi ngày, mỗi giờ và mỗi giây phút có thể. VietBF.Com Xin cám ơn các bạn, chúc tất cả các bạn vui vẻ và gặp nhiều may mắn.
Welcome to Vietnamese American Community, Vietnamese European, Canadian, Australian Forum, Vietnamese Overseas Forum. Freedom of speech, safety and prestige. For a beautiful future for Vietnamese generations, please visit us, talk to us every day, every hour and every moment possible. VietBF.Com Thank you all and good luck.
News
Library
Technology
Giải Trí
Portals
Tin Sốt
Home
