Staphylococcus epidermidis, một loại vi khuẩn được t́m thấy trên da người và là một trong những nguyên nhân phổ biến nhất của các bệnh nhiễm trùng liên quan đến bệnh viện, được trưng bày ở Melbourne.
Khi thuốc kháng sinh được sử dụng lặp đi lặp lại, ngày càng nhiều vi khuẩn phát triển thành siêu vi khuẩn kháng thuốc. Ảnh: TNS
Cách đây 25 năm, tại Singapore, một phụ nữ lớn tuổi vừa trải qua ca phẫu thuật thay khớp gối thành công đă trở lại bệnh viện với vết thương bị nhiễm trùng do vi khuẩn thông thường trên da.
Chỉ trong ṿng vài ngày, cô ấy đă chết v́ loại vi khuẩn này hóa ra có khả năng kháng lại mọi loại kháng sinh. Bệnh nhân này chết v́ một loại vi khuẩn thông thường đă biến thành siêu vi khuẩn.
Có thể hiểu, thế giới vẫn c̣n bận tâm đến đại dịch Covid-19 - nhưng một báo cáo mới đă nêu bật tính cấp thiết của một mối đe dọa sức khỏe lâu dài có thể gây chết người khác.
Hơn hai thập kỷ sau, cái chết có thể ngăn ngừa được đă chính thức trở thành một đại dịch nguy hiểm tiềm tàng. Đó là đại dịch kháng thuốc kháng sinh (AMR).
Một nghiên cứu toàn cầu về các ca tử vong do AMR, được xuất bản gần đây bởi The Lancet , cho thấy sự phát triển nguy hiểm của vi khuẩn do lạm dụng kháng sinh theo thời gian. Ngày nay, AMR nằm trong top 10 mối đe dọa sức khỏe cộng đồng toàn cầu. Nó đă là nguyên nhân gây tử vong đứng hàng thứ ba, sau các cơn đau tim và đột quỵ, và giết chết nhiều người hơn so với AIDS hoặc sốt rét trên toàn thế giới.
T́nh trạng kháng kháng sinh đáng báo động trên toàn thế giới
Báo cáo chỉ ra rằng vào năm 2019, có 4,95 triệu ca tử vong liên quan đến AMR do vi khuẩn gây ra. Trong khi đó, con số tử vong chính thức của Covid-19 vào năm 2020 là 1,8 triệu người, mặc dù WHO ước tính tỷ lệ tử vong vượt qua ít nhất 3 triệu người.
Trong khi Covid nguy hiểm hơn đối với người già , trẻ nhỏ có nguy cơ mắc AMR đặc biệt cao, với 1/5 trường hợp tử vong do AMR xảy ra ở trẻ em dưới 5 tuổi.
Theo nhiều cách, AMR là đại dịch không ai ngoài cộng đồng y tế nói đến. Hàng triệu ca tử vong trên toàn thế giới đang xảy ra do các bệnh nhiễm trùng phổ biến, trước đây có thể điều trị được v́ vi khuẩn gây ra chúng đă trở nên kháng thuốc.
Đây là một vấn đề mà ngành chăm sóc sức khỏe tạo ra một cách bất ngờ. Khi Alexander Fleming phát hiện ra penicillin vào năm 1928, đây là một trong những bước đột phá lớn nhất trong lịch sử y học.
Thuốc kháng sinh đă cứu sống vô số người - nhưng việc sử dụng lặp đi lặp lại cùng một loại thuốc kháng sinh, đặc biệt khi không cần thiết, đă cho phép vi khuẩn thích nghi với chúng.
Chi phí kinh tế của AMR là đáng kể: bên cạnh tử vong và tàn tật, bệnh kéo dài khiến thời gian nằm viện lâu hơn, nhu cầu về thuốc men đắt tiền hơn và thách thức tài chính đối với bệnh nhân.
Tổ chức Y tế Thế giới đă cảnh báo rằng khi thuốc kháng sinh trở nên vô hiệu, sự thành công của y học hiện đại trong việc điều trị các bệnh nhiễm trùng - bao gồm cả trong phẫu thuật lớn hoặc các thủ thuật thông thường như thay khớp háng và sinh mổ - sẽ bị đe dọa.
Chúng ta đang hướng tới kỷ nguyên hậu kháng sinh, trong đó các bệnh nhiễm trùng thông thường một lần nữa có thể giết chết người. Siêu vi khuẩn có khả năng kháng cao với hầu hết, nếu không phải là tất cả, các chất kháng khuẩn hiện đại, thường được tạo ra trong các bệnh viện và trước đây chỉ được t́m thấy ở đó.
Nhưng giờ đây không c̣n là một số trường hợp nữa. Siêu vi khuẩn hiện nay đă tràn lan trong cộng đồng .
WHO đă đưa ra một kế hoạch hành động toàn cầu về AMR nhưng điều thực sự cần thiết là các nhà hoạch định chính sách phải hành động khẩn cấp để giúp cứu sống. Các nhà lănh đạo chăm sóc sức khỏe phải đẩy AMR lên cao hơn nữa trong chương tŕnh nghị sự, hoặc có thể pḥng ngừa cao hơn trong những năm tới.
Các biện pháp khả thi bao gồm tối ưu hóa việc sử dụng các loại thuốc kháng sinh hiện có, thực hiện nhiều hành động hơn để giám sát nhiễm trùng và cung cấp thêm kinh phí để phát triển các loại thuốc kháng sinh và phương pháp điều trị mới.
Cũng phải có những nỗ lực phối hợp để giáo dục công chúng về hậu quả của việc lạm dụng kháng sinh.
Đặc biệt, ở châu Á, bệnh nhân thường yêu cầu “loại thuốc kháng sinh tốt nhất” ngay cả khi bệnh có thể do vi rút gây ra và không cần dùng thuốc kháng sinh. Đó là một áp lực khó khăn mà những người hành nghề y tư nhân phải đối mặt.
Tỉ lệ người dân tự ư mua thuốc kháng sinh tại Việt Nam. Ảnh: Bộ y tế
Những bác sĩ không nhượng bộ, do làm điều đúng đắn, có thể bị hiểu nhầm là không phải là “bác sĩ giỏi” và làm ăn thua lỗ. Chúng ta cần xem xét và cải thiện động lực thương mại để những người hành nghề y tư nhân không bị áp lực.
Covid-19 đă cho thấy tầm quan trọng của sự hợp tác toàn cầu trong việc giải quyết cuộc khủng hoảng sức khỏe toàn cầu. Thế giới cần sớm sẵn sàng “sống chung với virus”, song song với triển vọng virus suy yếu và dân số xây dựng khả năng miễn dịch thông qua các chương tŕnh tiêm chủng hiệu quả.
Nhưng sống với AMR không phải là một lựa chọn. Cần phải có sự nh́n nhận rộng răi hơn về mối đe dọa và hành động khẩn cấp, để giải quyết những ǵ đă là một trong những vấn đề bền vững lớn nhất trong chăm sóc sức khỏe toàn cầu.