"Sông mẹ" mất cá, người dân đói: Nước sông thấp kỷ lục, sự chú ư dồn vào đập thủy điện Trung Quốc. Ủy hội sông Mekong ước tính, số lượng cá trên ḍng sông Mekong giờ đă ít hơn 40% so với 1 thập kỷ trước.
Đối với bà Pianporn Deetes, sông Mekong không chỉ đơn thuần là một ḍng sông mà c̣n là "toàn bộ hệ thống hỗ trợ sự sống".
Sông Mekong là một trong những tuyến đường thủy dài nhất thế giới - dài hơn 4.000 km từ thượng nguồn ở Cao nguyên Tây Tạng tới hạ nguồn. Ḍng sông này chảy qua 6 quốc gia: Trung Quốc, Myanmar, Lào, Thái Lan, Campuchia và Việt Nam, trước khi đổ về Biển Đông.
Sông Mekong đem lại nguồn thực phẩm, nước uống, kế sinh nhai và năng lượng cho hàng chục triệu người. V́ thế mà đôi khi nó c̣n được biết đến với tên gọi là "ḍng sông mẹ".
Bà Deetes tự gọi bản thân là "đứa con của ḍng sông Mekong". Hiện tại, với vai tṛ giám đốc truyền thông và chiến dịch khu vực Đông Nam Á tại Thái Lan của tổ chức bảo vệ các ḍng sông và cộng đồng ven sông International Rivers, ông đang nỗ lực cứu lấy "ḍng sông mẹ" đă gắn bó cùng bà từ thuở ấu thơ.
Dọc theo hai bên bờ sông Mekong là các loại cây trồng, các đàn gia súc và những cây cầu phao tại các làng chài. Nhưng có một vấn đề không thể làm ngơ: Số lượng các loài cá đang sụt giảm.
Theo ước tính của Ủy hội sông Mekong – một tổ chức liên chính phủ gồm Campuchia, Lào, Thái Lan và Việt Nam - số lượng cá trên ḍng sông Mekong giờ đă ít hơn 40% so với 1 thập kỷ trước.
Các nhà môi trường và chuyên gia cho rằng 11 con đập mà Trung Quốc xây ở khu vực thượng nguồn sông Mekong (trong biên giới của nước này) là một trong những nguyên nhân lớn gây ra các trận lũ lụt và hạn hán lịch sử, ảnh hưởng đến khu vực sinh sản của các loài cá và sinh kế của người dân dọc theo con sông.
Các nhà môi trường học cũng nói thêm rằng ḍng chảy tự nhiên của con sông có thể bị phá vỡ do kế hoạch xây dựng thêm 11 con đập khác ở khu vực hạ nguồn, phần lớn do các công ty Trung Quốc tài trợ.
Bà Deetes cho biết: "Chúng tôi không nói về 1-2 người hay 1-2 vấn đề, mà chúng tôi muốn nói đến số lượng lớn người dân và nền kinh tế khu vực chịu ảnh hưởng" do ḍng sông mẹ "mất" cá.
Một ngôi làng đánh cá ở huyện Chiang Saen của Thái Lan trở nên thưa thớt hẳn. Ở đây có 18 cầu phao cho tàu thuyền nhưng chỉ có 5 ngư dân sinh sống.
Ông Singkham Wantanam, 64 tuổi, một ngư dân của ngôi làng đă theo nghề đánh cá từ năm 12 tuổi chia sẻ rằng có những ngày ông trở về "tay trắng".
"Cứ hai hoặc ba ngày lại diễn ra t́nh trạng này," ông nói.
Ảnh: Hoàn Cầu
Sự chú ư đổ dồn vào các đập thủy điện Trung Quốc
Ông Niwat Roykaew, một nhà bảo vệ môi trường 61 tuổi tại Thái Lan và là người sáng lập Nhóm bảo tồn Rak Chiang Khong cho biết: "Khi ḍng sông có vấn đề, những người dân sinh sống dọc theo ḍng sông cũng gặp phải nhiều khó khăn. Không có cá, họ không có thức ăn".
Đối với những con đập mà Trung Quốc đă xây dựng và đang hoạt động, ông Roykaew cho rằng điều quan trọng là phải giảm thiểu tác động tiêu cực của chúng: "Cần tổ chức những cuộc thảo luận về khối lượng nước xả ra, cũng như cách thức và thời gian xả nước".
Ủy hội sông Mekong cũng đă xác nhận mực nước của ḍng sông này đang ở mức thấp nhất trong hơn 60 năm qua. Trong khi đó, phía Trung Quốc khẳng định nguyên nhân là do biến đổi khí hậu và lượng mưa giảm, và phủ nhận các con đập của họ góp phần gây ra vấn đề sụt giảm số lượng cá ở hạ nguồn.
Phía Trung Quốc cũng bác bỏ cáo buộc cho rằng nước này đă không thông báo trước cho các quốc gia hạ nguồn sông Mekong về hoạt động của các con đập.
Những căng thẳng liên quan đến việc xây dựng đập trên sông Mekong ngày càng thu hút sự chú ư trong khu vực và toàn cầu. Năm 2021, Ủy hội sông Mekong và ASEAN đă tổ chức cuộc họp chính thức đầu tiên về đảm bảo an ninh nguồn nước, với sự tham gia của tất cả các nước thuộc khu vực sông Mekong, trừ Trung Quốc.
Các con đập trên sông Mekong cũng trở thành điểm nóng trong quan hệ Mỹ-Trung, khi trước đó, vào năm 2020, Mỹ đă công bố thiết lập Quan hệ Đối tác Mekong-Mỹ nhằm chống lại ảnh hưởng của Trung Quốc trong khu vực./.
Vietbf@ sưu tập