Vắc-xin dạng hít là những loại vắc-xin được thiết kế để sử dụng qua đường xịt mũi, thay v́ tiêm như hiện nay.
Một nghiên cứu mới trên tạp chí Science Advances tŕnh bày nghiên cứu mới nhất chứng minh hiệu quả tiềm năng của vắc xin COVID-19 dạng hít. Vắc-xin này là một trong số nhiều loại vắc-xin đang được phát triển với thiết kế để có thể sử dụng qua đường xịt mũi.
"Các loại vắc-xin hiện có chống lại COVID-19 rất thành công, nhưng phần lớn dân số thế giới vẫn chưa được chủng ngừa và nhu cầu quan trọng là phải có thêm nhiều loại vắc-xin dễ sử dụng và hiệu quả trong việc ngăn chặn bệnh tật và lây truyền," Paul McCray, nhà nghiên cứu từ Đại học Iowai, giải thích.
McCray đang làm việc cùng với các đồng nghiệp từ Đại học Georgia về vắc-xin COVID-19 dạng một liều, được cung cấp qua đường xịt mũi. Loại vắc-xin đặc biệt của họ sử dụng một loại virus có tên là virus parainfluenza 5 (PIV5), được tối ưu hóa để biểu hiện protein đột biến từ SARS-CoV-2.
PIV5 vô hại ở người và các thí nghiệm trước đây với virus như một hệ thống phân phối vắc-xin đă cho thấy nó có hiệu quả trong các nghiên cứu trên động vật, nhằm chống lại MERS, một loại coronavirus khác. Dữ liệu mới cho thấy vắc-xin COVID-19 thử nghiệm có hiệu quả trên chuột và chồn sương.
"Chúng tôi đă phát triển nền tảng vắc-xin này trong hơn 20 năm và chúng tôi bắt đầu nghiên cứu các công thức vắc-xin mới để chống lại COVID-19 trong những ngày đầu của đại dịch", Biao He, từ Đại học Georgia, cho biết. "Dữ liệu tiền lâm sàng của chúng tôi cho thấy vắc-xin này không chỉ bảo vệ chống lại nhiễm trùng mà c̣n làm giảm đáng kể cơ hội lây truyền."
Một số loại vắc-xin COVID-19 dạng hít trong các giai đoạn phát triển khác nhau.
Các loại vắc-xin truyền thống thường được sử dụng bằng cách tiêm bắp. Tuy nhiên, việc tiêm chủng đi kèm với vô số rào cản khiến các chiến dịch tiêm chủng rộng răi trở nên phức tạp và tốn kém. Các vắc-xin đă tiêm thường cần được bảo quản lạnh và phải được quản lư bởi các chuyên gia y tế. Bơm tiêm cũng là một nguồn tài nguyên hữu hạn và các vấn đề về nguồn cung cấp đă gây ra các vấn đề lời đối với việc triển khai vắc-xin COVID-19.
Trên thực tế, một loại vắc-xin xịt mũi hiện đang được bán trên thị trường. Nó được gọi là FluMist, loại vắc-xin này nhắm vào bệnh cúm. Nhưng mặc dù đă được phê duyệt trong khoảng một thập kỷ, trong khoảng thời gian đầu, cả Học viện Nhi khoa Hoa Kỳ và Trung tâm Kiểm soát và Pḥng ngừa Dịch bệnh Mỹ đều khuyến nghị tiêm vắc xin cúm thay v́ sử dụng phiên bản hít này. Nhưng gần đây, lời khuyên này đă được thay đổi sau khi một công thức mới cho thấy hiệu quả được cải thiện trong mùa cúm 2019-20.
Cùng với việc dễ dàng sử dụng vắc-xin dạng xịt mũi, có một giả thuyết mạnh mẽ cho thấy việc cung cấp vắc-xin trực tiếp đến mô niêm mạc ở đường hô hấp trên có thể bảo vệ cục bộ tốt hơn bệnh nhân khỏi nhiễm trùng.
"Trong một số trường hợp, vắc-xin tiêm vào cơ có thể tạo ra khả năng miễn dịch ở bề mặt niêm mạc, nhưng có một nguyên tắc chung là nếu bạn đưa vắc-xin tới bề mặt niêm mạc, bạn có xu hướng tạo ra một lớp bảo vệ mạnh mẽ hơn tại vị trí đó", Darrell Irvine, một nhà kỹ thuật sinh học từ MIT, đă nghiên cứu phát triển vắc-xin hít trong vài năm, chia sẻ. "Thật không may, chúng tôi chưa có công nghệ tuyệt vời để gắn kết các phản ứng miễn dịch bảo vệ đặc biệt các bề mặt niêm mạc đó".
Một báo cáo từ nhóm nghiên cứu tại MIT của Irvine, được công bố vào đầu năm nay, đă chứng minh hiệu quả tuyệt vời với một phương pháp mới khi gắn peptide vắc-xin vào protein albumin. Các nghiên cứu trên chuột cho thấy vắc-xin dạng hít tạo ra sự gia tăng gấp 25 lần các tế bào T miễn dịch, so với cùng loại vắc-xin tiêm vào cơ.
Một số lượng nhỏ vắc-xin COVID-19 dạng hít hiện đang được thử nghiệm trên người ở giai đoạn đầu. Đầu năm 2021, các nhà nghiên cứu từ Đại học Oxford đă bắt đầu thử nghiệm giai đoạn 1 trên người cho phiên bản xịt mũi của vắc-xin ChAdOx1 nCoV-19 (giờ đây đă trở nên quen thuộc hơn với tên gọi vắc-xin AstraZeneca).
Sandy Douglas, điều tra viên chính của cuộc thử nghiệm, cho biết ban đầu họ đang nghiên cứu hồ sơ an toàn của thuốc xịt mũi ở những t́nh nguyện viên trẻ, khỏe mạnh. Người ta hy vọng việc cung cấp vắc-xin COVID-19 qua mô hô hấp trên có thể bảo vệ tốt hơn trong việc chống lại bệnh nhẹ và lây truyền sau này. Nhưng Douglas cũng lưu ư rằng việc sử dụng thuốc dạng hít cũng sẽ làm tăng khả năng hấp thu vắc-xin.
"Có nhiều người sẽ thấy hệ thống phân phối qua đường mũi hấp dẫn hơn, điều này có nghĩa là khả năng hấp thu vắc-xin cao hơn ở những nhóm đó. Ví dụ như vắc-xin cúm được sử dụng trong các trường học ở Vương quốc Anh", Douglas cho biết.
Nh́n chung, có khoảng 7 loại vắc-xin COVID-19 dùng qua đường mũi đang trong giai đoạn thử nghiệm ban đầu trên người, nhưng vẫn chưa rơ liệu đường dùng này có hoạt động hiệu quả đối với SARS-CoV-2 hay không. Gần đây nhất, công ty dược phẩm Altimmune đă ngừng nghiên cứu ứng cử viên vắc-xin dạng hít của ḿnh, sau khi các thử nghiệm ở người Giai đoạn 1 cho thấy phản ứng miễn dịch yếu.
Richard Kennedy, một nhà nghiên cứu miễn dịch tại Mayo Clinic, cho biết dường như ngày càng rơ ràng rằng vắc-xin dạng hít sẽ không hoạt động đối với tất cả các mầm bệnh. Một số nghiên cứu đă kết thúc trong thập kỷ qua chỉ ra rằng việc phát triển vắc-xin COVID-19 dạng xịt qua mũi có thể không phải là một nhiệm vụ đơn giản. Nhưng hy vọng với việc nghiên cứu đang tiến triển với tốc độ nhanh chóng, chúng ta sẽ có một số câu trả lời trong năm tới.
"Không có nhiều vắc-xin niêm mạc được cấp phép", Kennedy cho biết. "Những loại vắc-xin này có hiệu quả đối với một