Ngân 98 và Hoàng Hường – hai gương mặt nổi tiếng trên mạng xă hội với hàng triệu người theo dơi vừa bị cơ quan chức năng bắt tạm giam để điều tra v́ các tội danh có liên quan trong hoạt động kinh doanh. Không chỉ gây chú ư bởi quy mô vụ việc, phản ứng của họ khi đối diện với pháp luật cũng trở thành tâm điểm bàn tán.
Vừa qua, khi bị bắt, một số KOL có những hành vi gây chú ư: Hoàng Hường nở nụ cười tự tin, trong khi Ngân 98 chống đối, đạp lực lượng chức năng và bị c̣ng chân dù là tội phạm kinh tế. Theo Thượng tá, Tiến sĩ Đào Trung Hiếu, chuyên gia tội phạm học, những phản ứng này phản ánh tâm lư tự tin lệch chuẩn của người nổi tiếng khi đối diện pháp luật.
“Họ không xem ḿnh là tội phạm mà là ‘nạn nhân của sự hiểu lầm’ hoặc ‘người đặc biệt bị đối xử oan’, nên không cảm thấy hổ thẹn mà tiếp tục ‘tŕnh diễn’ như trên mạng, tin rằng gây chú ư sẽ cứu văn h́nh ảnh,” TS Hiếu nhận định.
Nụ cười của Hoàng Hường hay hành động của Ngân 98 là biểu hiện của inflated ego (cái tôi ph́nh to), hệ quả của việc sống lâu trong môi trường tung hô, nơi mọi sai lầm đều được khán giả bao biện. Khi “quyền lực ảo” ăn sâu vào tiềm thức, họ đánh mất ranh giới giữa sân khấu mạng và đời thực. Đây cũng là denial stage (giai đoạn phủ nhận tội lỗi), phản ứng thường thấy ở những người có vị thế xă hội cao khi chưa chấp nhận thực tế bị kiểm soát như mọi công dân khác.
Theo lời khai, Hoàng Hường cho rằng những sai sót về thuế là do năng lực yếu kém; c̣n Ngân 98 nói v́ tin tưởng nhà sản xuất nên vô t́nh bán hàng giả. TS Đào Trung Hiếu cho rằng đây là biểu hiện của sự thiếu trung thực trong nhận thức trách nhiệm và cố t́nh đánh tráo khái niệm lỗi.
Trong tội phạm học, đây là rationalization, cơ chế hợp lư hóa hành vi, khi người vi phạm tạo ra lư do có vẻ hợp t́nh để giảm nhẹ mức độ tội lỗi. Họ “tự làm ngu ḿnh đi”, biến sai phạm thành kết quả của sự thiếu hiểu biết nhằm tránh né trách nhiệm h́nh sự, tận dụng thiện cảm công chúng với h́nh mẫu “nạn nhân bị lừa”.
“Nói cách khác, đó không phải sự yếu kém thật sự, mà là sự ‘ngây thơ có chủ đích’ để t́m đường rút khỏi ṿng pháp lư,” TS Hiếu phân tích.
Những thông tin cho thấy Ngân 98 đính kèm sản phẩm không đạt chất lượng cùng sản phẩm đạt chuẩn, đồng thời để mẹ ruột đứng tên công ty, cho thấy đây không phải hành vi ngẫu hứng.
Cách làm ấy cho thấy Ngân 98 biết luật và biết cách lách luật, chứ không phải người “non nớt” như lời khai. Hơn nữa, việc đính kèm sản phẩm không phép với sản phẩm đạt chuẩn trong cùng một gói hàng là một phương thức ngụy trang tinh vi, thể hiện nhận thức rơ về cơ chế kiểm định, cũng như ư đồ giảm rủi ro phát hiện.
Từ góc độ tội phạm học, theo TS Đào Trung Hiếu, đây là hành vi chuẩn bị có chủ ư (premeditated behavior) - có kế hoạch, có cấu trúc, có yếu tố tư vấn chuyên nghiệp phía sau. Điều này cho thấy người vi phạm không hoạt động đơn lẻ, mà trong một môi trường dung dưỡng, nơi luật pháp bị xem như thứ có thể thương lượng.
Trước và sau khi bị bắt, điểm giống nhau của cả 2 là một sự tự tin đến mức khó hiểu. Ngân 98 kêu oan, khẳng định bị vu khống bán sản phẩm giảm cân chứa chất cấm trong buổi làm việc với Sở An toàn Thực phẩm TP.HCM không đơn thuần là thái độ coi thường pháp luật. Theo TS Hiếu, đây là sự kết hợp giữa ảo tưởng quyền lực và tâm lư phủ nhận thực tế.
“Với người nổi tiếng, h́nh ảnh cá nhân gắn liền với lợi nhuận, nên thừa nhận sai phạm đồng nghĩa với tự hủy thương hiệu. V́ vậy, họ chọn cách chống cự, kêu oan để giữ h́nh ảnh ‘người bị hại’ trong mắt người hâm mộ,” ông nói.
DJ Ngân 98 và Lương Bằng Quang quảng cáo sản phẩm giảm cân. Ảnh cắt từ clip.
Sự tự tin thái quá phản ánh niềm tin lệch chuẩn vào khả năng miễn trừ xă hội, tin rằng danh tiếng, quan hệ và sự nổi tiếng có thể giúp “vượt qua” rắc rối pháp lư. Đây là biểu hiện của self-defense mechanism (cơ chế tự vệ bản ngă) khi buộc phải đối diện với sự thật. Trong tâm lư tội phạm, đây là giai đoạn thường xuất hiện trước khi người phạm tội thừa nhận và hối lỗi. Nói cách khác, họ vẫn đang “diễn” ngay cả khi sân khấu đă sụp đổ.
Theo chuyên gia truyền thông Nguyễn Ngọc Long: Hành động tỏ ra tự tin của Hoàng Hường và Ngân 98 không hẳn xuất phát từ hiểu biết luật mà từ chiến lược h́nh ảnh kết hợp tâm lư.
Thứ nhất, đó là “màn tŕnh diễn” cuối cùng trước người theo dơi. Cả hai xây dựng thương hiệu cá nhân dựa trên sự mạnh mẽ, bất cần, thách thức. Nếu bộc lộ sợ hăi, h́nh tượng sẽ sụp đổ. Nụ cười tự tin hay lời kêu oan là nỗ lực cuối cùng để giữ h́nh ảnh “không khuất phục”.
Thứ hai, sự tự tin này xuất phát từ ngạo mạn và đánh giá sai hệ thống pháp luật. Hoạt động lâu trong “vùng xám” mà chưa bị xử lư tạo ra tâm lư chủ quan, tin rằng ḿnh đủ “khôn” để lách luật. Đây là biểu hiện của ảo tưởng quyền lực kết hợp với cơ chế tự vệ bản ngă khi buộc phải đối diện thực tế.
V́ vậy, thay v́ cho thấy họ hiểu rơ luật pháp, hành động này lại có thể phản ánh điều ngược lại: họ không lường hết được tính nghiêm minh của pháp luật và hậu quả thực sự của hành vi ḿnh đă làm. Người thực sự hiểu luật là người hiểu được đâu là ranh giới không thể vượt qua. Hành động của Hoàng Hường và Ngân 98 lại cho thấy một sự xem thường hoặc cố t́nh phớt lờ ranh giới đó. Niềm tin rằng ḿnh có thể qua mặt được cơ quan điều tra là một biểu hiện của sự tự tin thái quá hơn là một sự am hiểu tường tận - ông Nguyễn Ngọc Long nhận định.
Theo chuyên gia truyền thông Nguyễn Ngọc Long, Hoàng Hường và Ngân 98 dù có cách thể hiện khác nhau nhưng đều chọn chung một hướng: tạo dựng sự chú ư bằng mọi giá, kể cả tai tiếng.
Ngân 98 xây dựng h́nh ảnh một “hot girl” nổi loạn, phá vỡ mọi chuẩn mực, tận dụng lợi thế ngoại h́nh và không ngại dùng đời tư gây tranh căi để giữ tên tuổi luôn nóng. Trong khi đó, Hoàng Hường áp dụng công thức “nữ doanh nhân giàu có + cái miệng tía lia nhưng cái tâm tốt” vừa gây sốc để thu hút sự chú ư, vừa làm từ thiện công khai để được công chúng biện minh, bảo vệ.
Hai hướng tưởng chừng mâu thuẫn lại bổ trợ hoàn hảo, biến h́nh ảnh “tâm tốt” thành tấm khiên truyền thông, hợp thức hóa phần nào hành vi gây tranh căi.
H́nh ảnh Hoàng Hường trước khi bị bắt. Ảnh: FBNV
Lư giải trước hành động phô trương sự giàu có của cả 2, chuyên gia truyền thông Nguyễn Ngọc Long nói:
"Việc phô trương sự giàu có không phải hành vi phạm pháp, nhưng là mắt xích quan trọng trong mô h́nh kinh doanh rủi ro. Đây là một công cụ marketing có chủ đích, một phần trong kịch bản “lùa gà”.
Bằng cách liên tục khoe siêu xe, hàng hiệu, du lịch sang chảnh, họ gửi đi thông điệp ngầm: “Tôi thành công nhờ sản phẩm này. Nếu bạn tin tôi, bạn cũng sẽ như vậy.” Thực chất, họ không bán sản phẩm, họ bán giấc mơ làm giàu nhanh. Khi cơ quan chức năng vào cuộc, nguồn gốc tài sản khổng lồ sẽ bị điều tra kỹ lưỡng. Nếu khối tài sản này bắt nguồn từ hàng giả, trốn thuế, lừa đảo… th́ đó mới là hành vi phạm pháp. Khoe khoang chỉ là phần nổi của tảng băng ch́m.
Chuyên gia truyền thông Nguyễn Ngọc Long nhận định, việc hàng loạt người có sức ảnh hưởng (KOL) bị bắt giữ trong thời gian gần đây đă tạo ra một cú sốc lớn, làm thay đổi sâu sắc cách công chúng nh́n nhận về thế giới hào nhoáng trên mạng xă hội. Tác động rơ nét nhất và diễn ra ngay lập tức là sự xói ṃn nghiêm trọng của niềm tin.
Theo ông Long, những người tiêu dùng từng yêu mến và tin tưởng các KOL nay cảm thấy bị phản bội. H́nh ảnh lung linh từng được xây dựng công phu đă nhanh chóng sụp đổ, nhường chỗ cho làn sóng hoài nghi lan rộng. Người dùng mạng xă hội không c̣n dễ dàng tin vào những lời tung hô “có cánh” về sản phẩm hay dịch vụ. Thay vào đó, họ chủ động t́m hiểu, kiểm chứng thông tin kỹ lưỡng trước khi đưa ra quyết định.
“Hiệu ứng hào quang” – xu hướng tin tưởng một người nổi tiếng trong mọi lĩnh vực chỉ v́ yêu mến họ – đă suy giảm đáng kể. Khán giả dần nhận ra rằng sự nổi tiếng không đồng nghĩa với kiến thức chuyên môn hay đạo đức đáng tin cậy. Đáng chú ư, sự mất ḷng tin không chỉ nhắm vào những cá nhân vi phạm mà c̣n ảnh hưởng tiêu cực tới cả cộng đồng KOL chân chính, khiến những người làm việc nghiêm túc và có trách nhiệm gặp nhiều khó khăn hơn.
Song song với sự sụp đổ niềm tin là sự thay đổi trong lăng kính nh́n nhận của công chúng. KOL không c̣n được xem đơn thuần là những người mang tính giải trí, mà bị đặt dưới sự soi xét khắt khe về vai tṛ và trách nhiệm xă hội. Xă hội bắt đầu yêu cầu các KOLs phải chịu trách nhiệm pháp lư và đạo đức rơ ràng đối với những nội dung họ lan tỏa. Hành vi quảng cáo sai sự thật hay tiếp tay cho hàng giả không c̣n được coi là “sai sót nhỏ”, mà là hành vi lừa dối người tiêu dùng, cần bị xử lư nghiêm minh.
Ông Long cho rằng, theo một góc nh́n tích cực, các vụ bắt giữ có thể được xem là động thái “thanh lọc” cần thiết cho một thị trường vốn “vàng thau lẫn lộn”. Sự kiện này tạo ra áp lực vô h́nh buộc cả KOL lẫn các nhăn hàng phải cẩn trọng hơn trong phát ngôn và hợp đồng quảng cáo. Đồng thời, đây cũng là bài học đắt giá giúp người tiêu dùng trở nên tỉnh táo, không mù quáng trao niềm tin, mà biết chịu trách nhiệm với quyết định của chính ḿnh.
“Dù gây ra những tác động tiêu cực trước mắt, nhưng về lâu dài, việc xử lư nghiêm các vi phạm sẽ góp phần thúc đẩy môi trường mạng xă hội lành mạnh hơn, nơi cả người có sức ảnh hưởng và công chúng đều ư thức rơ hơn về vai tṛ, trách nhiệm của ḿnh”, chuyên gia Nguyễn Ngọc Long nhấn mạnh.
Vietbf @ Sưu tầm