Năm thập kỷ sau khi được phát hiện t́nh cờ, Lăng mộ Tăng Hầu Ất vẫn là một trong những phát hiện khảo cổ gây chấn động và ám ảnh nhất lịch sử Trung Quốc. Không chỉ chứa hơn 15.000 cổ vật vô giá, ngôi mộ c̣n hé lộ một bí mật rùng rợn: 21 hài cốt thiếu nữ bị tuẫn táng vây quanh cỗ quan tài chính nặng tới 7 tấn của vị quân chủ.
Vào cuối thập niên 1970, lịch sử của một vương quốc nhỏ thời Xuân Thu – Chiến Quốc đă được đánh thức khi các binh sĩ địa phương tiến hành phá núi để mở rộng một nhà máy ở khu vực Lôi Cổ Ôn, thành phố Tùy Châu, tỉnh Hồ Bắc.
Dấu hiệu bất thường của đất đă dẫn đường cho các nhà khảo cổ đến một ngôi mộ cổ khổng lồ. Để tiếp cận được kho báu ngh́n năm này, các chuyên gia phải dốc toàn lực: đầu tiên là phải nhấc 47 phiến đá khổng lồ, sau đó đào xuyên qua một lớp than củi dày. Đây là kỹ thuật pḥng trộm mộ tinh vi mà người xưa đă sử dụng để ngăn chặn những kẻ đào bới.
Một lăng mộ bốn ngăn rộng tới 220 mét vuông hiện ra, nhưng bị ngập hoàn toàn trong nước. Chính lớp nước và bùn than này đă biến nơi đây thành một "thủy mộ" tự nhiên, ngăn chặn mọi nỗ lực xâm phạm của trộm mộ suốt hàng ngh́n năm, giữ cho các hiện vật bên trong hầu như nguyên vẹn. Lăng mộ được xác định là của Tăng Hầu Ất (c̣n gọi là Cơ Ất, 477 TCN – 433 TCN), vị quân chủ của nước Tăng – một chư hầu nhỏ của nhà Chu.
Khi nước trong lăng mộ được hút cạn, một cảnh tượng kinh hoàng và ám ảnh đă khiến cả đoàn khảo cổ phải "sững sờ" và "chết lặng". Trong khu vực chính, người ta t́m thấy 21 cỗ quan tài nhỏ nổi lên mặt nước. Sau khi kiểm tra, bên trong là hài cốt của 21 cô gái trẻ, tuổi đời từ 13 đến 26 . Họ nằm yên vị, vây quanh cỗ quan tài khổng lồ của vị quân chủ. Phân tích hài cốt cho thấy xương bàn chân của các cô gái có dấu hiệu thoái hóa, khiến các nhà nghiên cứu suy đoán rằng họ có thể là vũ công hoặc nhạc công trong cung đ́nh.
Giả thuyết được đặt ra là sau khi Tăng Hầu Ất qua đời, những cô gái này đă phải gánh chịu số phận tàn khốc của tục lệ tùy táng (chôn sống hoặc giết chết để chôn theo chủ nhân) để tiếp tục phục vụ vua ở thế giới bên kia. Đây là hủ tục đáng sợ và tàn bạo tồn tại dai dẳng trong lịch sử Trung Quốc cổ đại mà măi đến triều nhà Thanh mới bị băi bỏ và cấm thực hiện.
Ngay bên dưới, ch́m sâu trong bùn lầy, là chiếc quan tài chính bằng gỗ nặng kinh ngạc: 7 tấn. Đây được xác nhận là cỗ quan tài cổ nặng nhất từng được khai quật trên thế giới. Để đưa được cỗ quan tài này, các chuyên gia đă phải huy động cần cẩu giúp sức. Chiếc quan tài này c̣n có một cánh cửa nhỏ ở mặt bên, được cho là lối đi để linh hồn Tăng Hầu Ất ra vào.
Dù tập trung vào sự rùng rợn của hủ tục tùy táng, giá trị khảo cổ và nghệ thuật của lăng mộ này là vô song. Tổng cộng các nhà khảo cổ khai quật được tới hơn 15.000 cổ vật , bao gồm 6.239 món đồ đồng, ngoài ra c̣n có đồ gỗ sơn mài, đồ bằng vàng và ngọc, vũ khí, và xe ngựa.
Tuy nhiên, bảo vật nổi tiếng nhất, được coi là "báu vật cấp quốc gia" của Trung Quốc, là Bộ Chuông Đồng Tăng Hầu Ất (Biên chung). Bộ chuông này gồm 65 chiếc lớn nhỏ, được treo trên một khung đỡ phức tạp, là bộ nhạc cụ đồng lớn nhất và hoàn chỉnh nhất từng được t́m thấy. Điều khiến nó trở thành "bảo vật độc bản" (tức là không thể sao chép bằng công nghệ hiện đại) chính là kỹ thuật đúc đồng tinh xảo: mỗi chiếc chuông đều có khả năng tạo ra hai âm thanh riêng biệt, cách nhau một quăng ba, với độ chính xác tuyệt đối, khẳng định kỹ thuật luyện kim và âm học phi thường của người Trung Quốc cổ đại.
Các báu vật vô giá khác bao gồm ngọc bội long phượng 16 chi tiết và hạc đứng sừng nai bằng đồng, tất cả đều là những minh chứng sống động cho sự giàu có và kỹ thuật thủ công vượt trội của Tăng quốc cách đây gần ba thiên niên kỷ. Việc khai quật Lăng mộ Tăng Hầu Ất đă cung cấp cái nh́n chi tiết nhất về sự pha trộn giữa nền văn minh rực rỡ và những hủ tục tàn khốc của thời kỳ phong kiến, khiến nơi đây trở thành một trong những điểm sáng vĩnh cửu trong lịch sử khảo cổ thế giới.