)Nhờ ứng dụng kỹ thuật mới trong chẩn đoán và can thiệp mạch máu năo, “giờ vàng” điều trị đột quỵ được mở rộng từ 4,5 lên đến 9 tiếng, giúp thêm nhiều bệnh nhân được cứu.
Có hơn 130 trung tâm đột quỵ phủ rộng khắp cả nước. Ảnh: Việt Hà.
Trong đột quỵ năo, từng phút trôi qua đều có ư nghĩa quyết định, bởi hàng triệu tế bào thần kinh mất đi mỗi khi việc tái thông mạch bị tŕ hoăn. Suốt nhiều năm, “cửa sổ vàng 4,5 giờ” được xem là ranh giới sinh tử, vượt qua mốc đó, cơ hội phục hồi của người bệnh gần như rất thấp.
Nay, với những tiến bộ trong chẩn đoán và điều trị đột quỵ cấp, giới hạn ấy đang dần được mở rộng. Bác sĩ không c̣n chỉ nh́n vào thời gian khởi phát triệu chứng, mà tập trung đánh giá t́nh trạng mô năo để quyết định khả năng can thiệp và phục hồi cho từng bệnh nhân.
Loại bỏ rào cản thời gian
Tại hội nghị khoa học công nghệ Bệnh viện Hóc Môn năm 2025 vừa diễn ra, ThS.BS Phạm Nguyên B́nh, khoa Bệnh lư mạch máu năo, Bệnh viện Nhân dân 115 TP.HCM đă có báo cáo các lâm sàng ghi nhận những trường hợp điều trị thành công, làm thay đổi toàn bộ quan niệm về cấp cứu đột quỵ.
Theo bác sĩ B́nh, từng có một "luật bất thành văn" trong cấp cứu đột quỵ là người bệnh trên 80 tuổi thường phải đối mặt với sự thận trọng quá mức, hoặc thậm chí bị từ chối điều trị bằng thuốc tiêu sợi huyết (rtPA) do nguy cơ xuất huyết năo quá cao.
"Tuy nhiên, giới y khoa hiện nay đă có lời khẳng định dứt khoát, tuổi tác không c̣n là chống chỉ định tuyệt đối", bác sĩ B́nh khẳng định.
Tại Bệnh viện Bạch Mai (Hà Nội), các bác sĩ từng tiếp nhận một bệnh nhân 103 tuổi nhập viện v́ đột quỵ. Sau khi đánh giá t́nh trạng, ê-kíp quyết định áp dụng liệu pháp cầu nối, kết hợp giữa tiêm thuốc tiêu sợi huyết tĩnh mạch và can thiệp nội mạch để cứu sống người bệnh.
Chỉ sau 12 giờ can thiệp, người bệnh đă b́nh phục hoàn toàn, không để lại bất kỳ di chứng nào và được xuất viện.
Nếu ca bệnh 103 tuổi thách thức về tuổi tác, th́ một trường hợp khác tại Bệnh viện Nhân dân 115 đă làm đảo lộn quy tắc về thời gian.
Một bệnh nhân nam, 87 tuổi, nhập viện ở giờ thứ 20, tức là đă lỡ cửa sổ điều trị 4,5 giờ truyền thống đến 4 lần. T́nh trạng khi vào viện là liệt nửa người phải, NIHSS (thang điểm đánh giá mức độ nặng của đột quỵ năo) 11 điểm.
Nhưng nhờ áp dụng những đánh giá lâm sàng và h́nh ảnh học mới, bệnh nhân vẫn được chỉ định tiêu sợi huyết tĩnh mạch (rtPA). Chỉ 24 giờ sau, kết quả đă làm kinh ngạc đội ngũ điều trị, t́nh trạng yếu liệt cải thiện mạnh mẽ, điểm NIHSS giảm sâu xuống c̣n 4 điểm.
"Hai ca bệnh này cho thấy, mục tiêu cao nhất của y học hiện đại không phải là tuân thủ máy móc 4,5 giờ, mà là tận dụng mọi cơ hội để tái tưới máu cho bệnh nhân", bác sĩ B́nh nói.
Cánh cửa 9 giờ mở ra cơ hội sống
Triết lư điều trị đột quỵ đă chuyển đổi từ "thời gian là năo" sang "mô năo là năo". Đây là sự thay đổi mang tính cách mạng, lư giải v́ sao bệnh nhân 87 tuổi ở giờ thứ 20 vẫn có thể được cứu.
Trước đây, bác sĩ chỉ cần biết thời điểm khởi phát để quyết định điều trị. Nay, quyết định phụ thuộc vào việc c̣n bao nhiêu mô năo cứu được.
Bác sĩ B́nh cho hay khoảng 20% bệnh nhân đột quỵ là đột quỵ thức giấc hoặc không rơ thời điểm khởi phát. Theo cách tính cũ, thời gian sẽ được tính từ lần cuối cùng bệnh nhân được nh́n thấy b́nh thường, khiến hầu hết bị loại khỏi điều trị.
Ngày nay, nhờ ứng dụng các kỹ thuật h́nh ảnh học tiên tiến, việc điều trị đột quỵ đă có bước ngoặt lớn. Với h́nh ảnh tưới máu năo hoặc cộng hưởng từ MRI, bác sĩ có thể phân biệt rơ vùng lơi đă hoại tử và vùng penumbra (khu vực năo đang thiếu máu nhưng vẫn có khả năng phục hồi nếu được tái thông kịp thời).
Khi vùng penumbra c̣n lớn hơn phần lơi đă chết, các chuyên gia có thể mạnh dạn mở rộng “cửa sổ” điều trị tiêu sợi huyết lên đến 9 giờ. Nhiều nghiên cứu đă chứng minh, việc tái tưới máu đúng thời điểm giúp khả năng phục hồi chức năng thần kinh sau ba tháng tăng gấp 4,4 lần so với điều trị nội khoa thông thường.
Ngoài những ca đột quỵ nặng, các trường hợp đột quỵ nhẹ cũng rất nguy hiểm nhưng dễ bị xem nhẹ. Theo hướng dẫn mới nhất của Bộ Y tế, bệnh nhân có điểm NIHSS dưới 5 vẫn cần được điều trị tiêu sợi huyết nếu triệu chứng gây tàn tật rơ ràng.
Bác sĩ B́nh nhấn mạnh tàn tật không chỉ là liệt nặng mà có thể là yếu nhẹ nửa người, nói ngọng hoặc mất một phần thị lực, những rối loạn tưởng nhỏ nhưng ảnh hưởng lớn đến cuộc sống và công việc.
Trường hợp bệnh nhân 40 tuổi, làm nghề thợ may, nhập viện sau 3 giờ khởi phát với biểu hiện yếu nhẹ và méo miệng. Nhờ bác sĩ kịp thời chỉ định tiêu sợi huyết, anh hồi phục hoàn toàn và trở lại làm việc. Nếu chậm trễ, vùng năo tổn thương có thể lan rộng, gây tàn tật suốt đời.
"Dù 'cửa sổ' điều trị đă mở rộng, nguyên tắc quan trọng nhất vẫn là cấp cứu càng sớm càng tốt. Khả năng hồi phục cao nhất chỉ có ở người được tái thông mạch sớm", bác sĩ B́nh cho hay.
Bác sĩ B́nh khuyến cáo khi người dân nghi ngờ dấu hiệu đột quỵ, dù nhẹ nhất, hăy gọi cấp cứu ngay, đừng để sự chần chừ đánh mất cơ hội cứu sống.
VietBF@ sưu tập