Bà Ahlam Firwana, có con trai là hạ sĩ hải quân Mỹ, được bí mật sơ tán khỏi Gaza an toàn, nhờ sự can thiệp, phối hợp của giới chức Mỹ, Israel và Jordan.
Chiến sự Gaza bùng nổ tháng 10/2023 và kéo dài đến nay, khiến hơn 67.000 người Palestine thiệt mạng, gần 170.000 người bị thương, đa số là phụ nữ và trẻ em. Khi các cuộc giao tranh ngày càng ác liệt, việc sơ tán khỏi Gaza trở nên khó khăn, khiến nhiều công dân Mỹ gốc Palestine phải tự xoay xở để giải cứu người thân mắc kẹt ở Gaza.
Trong số này có hạ sĩ hải quân Younis Firwana, 32 tuổi. Thông qua các mối liên hệ được giới thiệu, Firwana đă thu xếp đưa mẹ, bà Ahlam Firwana, từ Dải Gaza đến Jordan an toàn bằng một chiến dịch giải cứu bí mật được sắp xếp công phu.
Người Palestine sơ tán khỏi miền bắc Gaza ngày 30/9. Ảnh: AFP
Firwana gia nhập quân đội Mỹ năm 2023 và được nhập tịch vào tháng 2/2024, đúng ngày tốt nghiệp khóa huấn luyện cơ bản của hải quân. Firwana cho biết anh được yêu cầu đứng dưới cờ Jordan trong buổi lễ, "v́ Mỹ không công nhận cờ của Palestine".
Sau khi chiến sự Gaza bùng nổ, mẹ và 6 anh chị em của Firwana đang sống ở dải đất phải đối mặt với hiểm nguy và t́nh cảnh ngày càng thiếu thốn. Ngôi nhà bảy tầng của gia đ́nh ở Gaza City bị san phẳng trong các đợt không kích. Lương thực và thuốc men trở nên khan hiếm.
"Họ đói đến mức phải ăn thức ăn nuôi chim để cầm cự", Firwana mô tả.
Từ nơi đóng quân ở bang California, Firwana bắt đầu thu xếp cho mẹ rời Gaza đến Jordan, nộp đơn xin đẩy nhanh xử lư hồ sơ cho các anh chị em, nhưng giới chức Mỹ chỉ chấp thuận cho bà Ahlam, 59 tuổi, nhập cảnh.
Nam quân nhân đối mặt một thách thức nữa là không t́m được người hộ tống mẹ rời Gaza hay giúp bà gia hạn hộ chiếu đă hết hạn. Firwana cho biết giới chức Mỹ phản hồi anh rằng họ "không thể giúp ǵ".
Đầu tháng 9, Firwana được kết nối với Hiệp hội Các lực lượng Đặc nhiệm Mỹ, tổ chức gồm những cựu binh đă hỗ trợ sơ tán hợp pháp cho khoảng 1.100 người khỏi Gaza kể từ khi chiến sự bùng phát.
Younis Firwana đóng quân tại California, đang sống cùng vợ và các con. Ảnh: Washington Post/Younis Firwana
Alex Plitsas, thành viên hiệp hội và là học giả tại Hội đồng Atlantic, đă tập hợp một nhóm để giúp gia đ́nh Firwana. Trong số này có đại tá về hưu Steve Gabavics, chánh văn pḥng Điều phối viên An ninh Mỹ tại Israel và Chính quyền Palestine giai đoạn 2001-2004.
Plitsas t́m đến Morgan Ortagus, Phó đặc phái viên của Tổng thống Trump về Trung Đông, xin hỗ trợ và được bà kết nối với các quan chức tại đại sứ quán Mỹ ở Amman, Jordan. Một thành viên khác trong nhóm hỗ trợ Firwana đă thông báo kế hoạch này với Hội đồng An ninh Quốc gia Mỹ.
Đại tá Gabavics cho biết ông đă dùng những mối quan hệ từ công việc trước đây, bao gồm trong quân đội Israel và các cơ quan an ninh t́nh báo Israel như Shin Bet và Mossad, để đảm bảo bà Ahlam được tạo điều kiện rời Gaza.
Theo Gabavics, các cuộc trao đổi với phía Israel tập trung vào đảm bảo Tel Aviv không nhắm mục tiêu vào vị trí của bà Ahlam trong quá tŕnh giải cứu. Họ c̣n muốn thiết lập "một vùng đệm an ninh" quanh bà Ahlam để nhóm sơ tán không bị ảnh hưởng bởi chiến sự.
Trong khi đó, đại sứ quán Jordan ở Washington nhanh chóng chấp thuận cho bà Ahlam nhập cảnh Jordan. Đại sứ Dina Kawar cho biết chính phủ Jordan "vui ḷng tạo điều kiện" để bà Ahlam rời Gaza, và hành động này "nằm trong nỗ lực nhân đạo chung của Amman, không phải là ngoại lệ".
Ben Clay, cựu binh đặc nhiệm lục quân Mỹ, là người phụ trách chiến dịch sơ tán. Clay dùng một ứng dụng do chính ông phát triển để xác định lộ tŕnh an toàn nhất cho chiến dịch.
Theo kế hoạch ban đầu, lực lượng Israel cũng sẽ tham gia hộ tống bà Ahlam, nhưng không thể thực hiện v́ chậm trễ về giấy tờ. Nhóm cựu binh đă quyết định quyên góp 10.000 USD để thuê xe đưa bà Ahlam từ thành phố Gaza City đến cửa khẩu Kerem Shalom, đông nam Gaza.
Nhưng đến giữa tháng 9, Israel bất ngờ yêu cầu toàn bộ cư dân Gaza City sơ tán để họ đẩy mạnh tấn công lực lượng Hamas tại thành phố, khiến kế hoạch thuê xe đưa bà Ahlam tới cửa khẩu bị hủy. Trong t́nh cảnh ngặt nghèo, một người con trai của bà Ahlam cuối cùng t́m được một chiếc xe và bắt đầu chở mẹ về phía cửa khẩu Kerem Shalom.
Họ không đi được quá xa v́ các con đường đều chật kín người di tản. Con gái bà Ahlam sau đó giúp mẹ đi bộ khoảng 14 km cuối cùng. Họ được bảo vệ từ trên không nhờ các thiết bị giám sát và Israel tạm ngừng không kích. Toàn bộ hành tŕnh kéo dài 19 giờ.
Ngày 17/9, Plitsas gửi cho nhóm giải cứu một thông điệp với nội dung ngắn gọn: "Bà ấy đă ổn!".
Bà Ahlam đang ở lại Jordan trong thời gian chờ gia hạn thị thực. Firwana rất muốn giúp những người c̣n lại trong gia đ́nh nhanh chóng rời Gaza, nhưng buộc phải chờ theo đúng quy tŕnh. Nam quân nhân thắc mắc tại sao việc mẹ anh sơ tán lại cần đến nhiều sự can thiệp như vậy, trong khi trước đây, Mỹ từng có chính sách hỗ trợ tái định cư nhân đạo từ các vùng chiến tranh, bao gồm Ukraine và Afghanistan.
"Chính phủ Mỹ lẽ ra nên làm nhiều hơn thế này", Firwana nói.
Maria Kari, luật sư đại diện cho các gia đ́nh người Mỹ gốc Palestine, hoan nghênh nỗ lực giải cứu bà Ahlam, nhưng cho rằng nó cũng làm dấy lên câu hỏi về những trường hợp khác c̣n mắc kẹt ở Gaza. Trong số đó có Salsabeel Elhelou, công dân Mỹ đang t́m cách sơ tán ba người con khỏi dải đất.
Theo Washington Post, đại sứ quán Mỹ tại Jerusalem viện dẫn lư do an ninh quốc gia và lo ngại liên quan thủ tục thị thực để từ chối hỗ trợ các con của Elhelou.
"Chính phủ Mỹ thể hiện rơ sự ưu tiên với người thân các quân nhân và không quan tâm đến sinh mạng người Palestine khác, ngay cả khi họ mang quốc tịch Mỹ", Kari nói.